doc=0,$1< ./,0$78
download 
Reklamacja Transkrypt
=0,$1< ./,0$78
BIULETYN INFORMACYJNY NR 12/13 2003 r. ISSN 1426-9546 INSTYTUT OCHRONY ŚRODOWISKA Spis treści POLITYKA ......................................................... Ósma Konferencja Stron – COP 8 ........................ III Raport rządowy ................................................ Trendy emisji gazów cieplarnianych .................... Handel emisją w Unii Europejskiej ...................... 2 2 3 4 6 NAUKA .............................................................. 6 Wnioski IPCC TAR .............................................. 6 XXI Sesja IPCC ................................................... 6 Klimat Europy na tle zmian globalnych ............... 7 Współczesne problemy klimatu Warszawy .......... 7 Rok 2002 – drugim najcieplejszym rokiem według WMO ....................................................... 8 Klęski żywiołowe 2002 według Munich RE ........ 8 Skutki zmian klimatu mogą kosztować Świat 300 mld USD rocznie ........................................... 9 Ekstremalne zjawiska pogodowe w 2003 roku .... 9 Szósty Program Ramowy Unii Europejskiej ......... 9 Climateprediction.net ........................................... 10 DZIAŁANIA NA RZECZ REDUKCJI EMISJI 10 Proekologiczne oblicze „Łubnej” ........................ 10 Zielone światło dla projektów CDM ................... 11 Samochody przyszłości ........................................ 11 Nowa energia ....................................................... 11 CIEKAWOSTKI ................................................ 12 El Niño śpi ........................................................... 12 Ciepłe lato 2003 w Polsce .................................... 12 Zmiany klimatyczne w Arktyce ............................ 12 Koalicja Klimatyczna ........................................... 12 Śródziemnomorska bioróżnorodność zagrożona ... 13 Migracja zwierząt ................................................. 13 Stan ratyfikacji Protokołu z Kioto (na dzień 25 listopada 2003 r.) ............................... 13 INFORMACJE INTERNETOWE ................... 13 KRONIKA ZDARZEŃ ...................................... 14 LITERATURA ................................................... 15 W itamy po blisko dwuletniej przerwie. W podwójnym numerze biuletynu pragniemy Państwu przybliżyć zagadnienia związane ze zmianami klimatu i dostarczyć aktualne informacje o działaniach podejmowanych na rzecz wdrażania postanowień Protokołu z Kioto i Ramowej konwencji NZ w sprawie zmian klimatu, zwanej dalej Konwencją Klimatyczną, i to zarówno te z aren światowych, jak również naszych krajowych. Najnowszym bardzo ważnym wydarzeniem, o którym spieszymy powiadomić Państwa, jest zatwierdzenie w dniu 4 listopada 2003 r. przez Radę Ministrów dokumentu Polityka klimatyczna Polski – strategie redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2020. W najbliższym numerze biuletynu szerzej zaprezentujemy ten dokument. Od Redakcji T E M AT W Y D A N I A ŚWIATOWA KONFERENCJA NA TEMAT ZMIAN KLIMATU (Moskwa, 29 września – 3 października 2003 r.) O ficjalnym celem Światowej Konferencji było podsumowanie dorobku światowej klimatologii w aspekcie wyników Trzeciego raportu oceniającego zmiany klimatu Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC). Jednak w praktyce konferencja została zdominowana przez sprawę ratyfikacji przez Rosję Protokołu z Kioto. Konferencja składała się z siedmiu sesji problemowych: Rola oceanów, atmosfery, powierzchni ziemi i wpływ człowieka, Scenariusze zmian klimatu, Modele klimatyczne, Ekosystemy naturalne, Rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo, Arktyka i inne obszary podatne na zmiany klimatu oraz Protokół z Kioto – jego efektywność i przyszłość, a także sesji posterów i trzech sesji tematycznych poświęconych energetyce i klimatowi oraz forum biznesu węglowego i forum społecznego. W trakcie konferencji przedstawiono ok. 100 referatów i kilkadziesiąt posterów. W znakomitej większości referującymi byli przedstawiciele Rosji, reprezentujący różne dziedziny nauki. ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY Druk na papierze ekologicznym 1 Konferencja zgromadziła ok. 1900 uczestników. Uczestniczył w niej m.in. Prezydent W. Putin, wicepremier Rosji, b. premier E. Primakow oraz sekretarze lub dyrektorzy wykonawczy WMO, UNEP, IPCC, Konwencji Wiedeńskiej i Protokołu Montrealskiego oraz Konwencji Klimatycznej, a także ministrowie ds. środowiska Francji, Kanady i Norwegii. Prezydent Putin w swoim wystąpieniu uzasadniał zwłokę w podejmowaniu decyzji w sprawie ratyfikacji Protokołu z Kioto, twierdząc, że stanowiłoby to zbyt poważne obciążenie dla rosyjskiej gospodarki, a ocieplenie może być korzystne. Zakończył stwierdzeniem, że rząd będzie dalej analizował możliwości ratyfikacji wspomnianego protokołu. Stanowisko prezydenta Putina spotkało się z negatywną reakcją wymienionych ministrów, a także większości uczestników konferencji nie wyłączając naukowców rosyjskich i rosyjskiego biznesu. Konferencja koncentrowała się na przeglądzie postępu nauki w sprawach zmian klimatu, w tym także zakresu niepewności uzyskiwanych wyników. Dorobek nauki zachodniej jest polskim specjalistom dobrze znany. Znacznie mniej wiemy o dorobku nauki rosyjskiej. Z tego względu wydaje się celowe skoncentrowanie się przede wszystkim na referatach prezentowanych przez przedstawicieli Rosji. Z przeglądu dorobku nauki rosyjskiej wynika, że proces ocieplenia jest już widoczny w Rosji w postaci nie tylko wzrostu ilości opadów i przepływów rzecznych (zwłaszcza na Syberii) oraz wydłużenia się okresu wegetacyjnego, ale także wyrażający się w intensyfikacji procesu topienia się wiecznej zmarzliny. Pierwsze zjawiska mają korzystny wpływ i powodują, że plony zbóż są o wiele bardziej obfite, ostatnie natomiast zjawisko ma bardzo niekorzystny wpływ na infrastrukturę komunalną, transportową i przemysłową w rejonach subpolarnych. Ocieplenie klimatu spowoduje przesuwanie się ku północy stref roślinnych, przy czym proces ten najszybciej będzie przebiegać w strefie subpolarnej i w tajdze. Profesorowie Sziklomanow, Isajew, Kotljakow, Meleszko, Golicyn i wielu innych przedstawiali dobrze udokumentowane dowody istnienia ocieplenia na terytorium Rosji. Interesujące stanowisko zaprezentował Minister Rosji ds. Nadzwyczajnych Zagrożeń S.K. Szoigu, stwierdzając, że ocieplenie globalne niesie ze sobą poważne ryzyko dla gospodarki rosyjskiej zwłaszcza w rejonach północnych, gdzie topiąca się wieczna zmarzlina zagraża przemysłowi, infrastrukturze komunalnej i transportowej oraz rurociągom i kopalniom. Spośród licznych informacji w referatach zagranicznych na uwagę zasługują prezentowane wyniki uzyskane przez Manabe i Wetheralda, wskazujące na wzrost przepływów w rzekach strefy subpolarnej na półkuli północnej i w strefie międzyzwrotnikowej oraz na zmniejszanie się wilgotności gleby w rejonach południowo-zachodnich Ameryki Pn., w Australii, Afryce i Chinach oraz w rejonie śródziemnomorskim. Warto zwrócić uwagę także na referat profesora Z. Kundzewicza, w którym wskazał na wzrost intensywności opadów i perspektywę nasilania się tej tendencji w przyszłości. Profesor ten stwierdził też, że należy oczekiwać zwiększenia częstości występowania letnich susz, zwłaszcza w obszarach kontynentalnych. W świetle wystąpienia Putina warto przytoczyć niektóre poglądy prezentowane przez rosyjskich naukowców. I tak prof. Roginko z Instytutu Europejskiego Rosyjskiej Akademii Nauk stwierdził, że w kontekście koalicji w sprawie wojny z Irakiem Rosja, nie ratyfikując Protokołu z Kioto, stawia w bardzo trudnej sytuacji swoich partnerów, tj. Francję i Niemcy oraz Komisję Europejską. Powiedział: Trzeba brać pod uwagę, że Protokół z Kioto jest częścią systemu ONZ, a lekceważąc go Rosja szkodzi swoim interesom. Podobną opinię wyrażały też koła biznesu rosyjskiego, domagając się wręcz ratyfikacji Protokołu z Kioto. 2 Warto odnotować także wystąpienie prof. Zalikanowa, Przewodniczącego Komitetu Problemów Zrównoważonego Rozwoju Rosyjskiej Akademii Nauk, który przestrzegał przed włączaniem się Rosji do międzynarodowego handlu emisjami, twierdząc, że według prognoz Rosję czeka znaczący wzrost zużycia energii, a tym samym emisji dwutlenku węgla i obecnie uzyskana redukcja powinna być zachowana na pokrycie tego wzrostu. Należy także zwrócić uwagę na poglądy prezentowane przez przeciwników teorii o ociepleniu globalnym, wśród których powinno się przede wszystkim wymienić wybitnego światowego specjalistę w dziedzinie bilansu promieniowania prof. Kondratiewa, który teorię ocieplenia globalnego określa mianem mitu, niemającego potwierdzenia w danych obserwacyjno-pomiarowych. Pomimo to, dostrzega on konieczność podjęcia ogólnoświatowej dyskusji na ten temat pod egidą Światowego Szczytu Zrównoważonego Rozwoju. Jednak zarówno prof. Kondratiew, jak i Marczuk i Izrael byli w zdecydowanej mniejszości w swoich poglądach na ten temat. Praktycznie biorąc, jedynie ta grupa starszych naukowców rosyjskich kwestionowała istnienie zjawiska ocieplenia, jednak bez podawania żadnych konkretnych argumentów, uznając niepewność uzyskiwanych wyników jako argument świadczący o błędności teorii ocieplenia. Zakres niepewności jest wyraźnie podkreślany w raporcie IPCC, pomimo to przeciwnicy ratyfikacji Protokołu z Kioto przedstawiali ten problem tak, jak gdyby był on ukrywany przed politykami. W kolejnym dniu obrad zabrał głos poza programem dr Illarionow – ekonomiczny i wpływowy, zdaniem rosyjskiej prasy, doradca prezydenta. Postawił on wiele pytań, które nasunęły się rządowi po zapoznaniu się z Trzecim raportem oceniającym zmiany klimatu IPCC (streszczenie dla decydentów). Pytania były albo natury technicznej, albo wynikały z niezrozumienia raportu. Odpowiedzi na nie udzielił prof. B. Bolin, emerytowany długoletni przewodniczący IPCC. Odpowiedź została przygotowana przez zespół naukowców Unii Europejskiej pod jego kierunkiem. Z wystąpienia dr Illarionowa wynikało jedynie, że raport IPCC dla decydentów jest napisany językiem zbyt hermetycznym, na co zresztą polska przedstawicielka w IPCC zwracała już uwagę po ukazaniu się drugiego raportu IPCC. POLITYKA ÓSMA KONFERENCJA STRON – COP 8 C OP 8 zapoczątkowała sesja w New Delhi (23 października – 1 listopada 2002 r.), na której przyjęto wiele decyzji w sprawach instytucjonalnych i proceduralnych dotyczących Protokołu z Kioto. Najważniejszym osiągnięciem było zatwierdzenie decyzji umożliwiających pełną realizację jednego z mechanizmów elastycznych Protokołu z Kioto – Mechanizmu Czystego Rozwoju, dające nadzieję na pierwsze projekty CDM już na początku 2003 r. Tutaj również zakończono trwający trzy lata proces uzgadniania procedur w zakresie raportowania i przeglądów danych o emisji gazów cieplarnianych w krajach rozwiniętych, tworząc podstawy międzynarodowego systemu zapewniającego porównywalność i wiarygodność krajowych danych o emisji. Strony Konferencji zatwierdziły także wytyczne do raportowania przez kraje spoza załącznika I do Konwencji Klimatycznej, aby znacząco poprawić jakość ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY przedkładanych raportów i wspomóc te kraje w określeniu własnych istotnych potrzeb w ramach zagadnień ujętych w tej Konwencji. Pozostałe podjęte przez Konferencję Stron decyzje wspierają proces wdrożenia postanowień Konwencji Klimatycznej. Jedna z nich dotyczy wytycznych do określenia priorytetów finansowania zadań przez GEF z dwóch nowych, ustanowionych w 2001 r., funduszy: Specjalnego funduszu zmian klimatu (Special Climate Change Fund) oraz Funduszu dla krajów najmniej rozwiniętych (Least Developed Countries Fund). Te fundusze będą wspierały działania adaptacyjne do następstw zmian klimatu w krajach rozwijających się i ograniczanie zwiększania się emisji gazów cieplarnianych w tych krajach oraz pozyskiwanie czystych technologii. Kolejną decyzją ustanowiono 5-letni tzw. Program działań z New Delhi, ukierunkowany na edukację, szkolenia i podnoszenie świadomości społecznej o zmianach klimatycznych i zagrożeniach płynących z tych zmian. Na tej sesji oficjalnie ogłoszono fakt ratyfikowania przez Polskę Protokołu z Kioto. W New Delhi roczną prezydenturę Konferencji Stron przejęły Indie. Z inicjatywy Prezydenta COP 8, Ministra Środowiska Indii Pana Baalu, przygotowano deklarację w sprawie zmian klimatu i zrównoważonego rozwoju, która w swoich założeniach miała być odpowiedzią na postanowienia Szczytu w Johannesburgu, nakreślając strategię działań na rzecz wdrażania postanowień Konwencji Klimatycznej i Protokołu z Kioto na najbliższe lata. W przyjętej przez przedstawicieli 170 krajów Deklaracji z Delhi postuluje się m.in.: z nadanie dużego znaczenia działaniom adaptacyjnym do negatywnych skutków zmian klimatu, obok działań ukierunkowanych na ograniczanie emisji gazów cieplarnianych, z wezwanie do szybkiego ratyfikowania Protokołu z Kioto, z promowanie źródeł energii o małej emisyjności gazów cieplarnianych oraz innych innowacyjnych technologii przez wspieranie badań naukowych i rozwoju technicznego, znaczące pozyskanie energii ze źródeł odnawialnych i promowanie transferu technologii. W sprawach nierozstrzygniętych, w ciągu całego roku prowadzono negocjacje na spotkaniach organów pomocniczych ds. naukowo-technicznych (SBSTA) oraz wdrażania (SBI) Konferencji Stron Konwencji Klimatycznej. W czerwcu 2003 r., na XVIII sesji SBSTA i SBI uzgodniono ostateczne zapisy projektów decyzji rekomendowanych 9 Konferencji Stron (COP 9) do zatwierdzenia na inauguracyjnym spotkaniu w grudniu 2003 r., dotyczących następujących zagadnień: z przeglądu prac metodologicznych prowadzonych na potrzeby Konwencji Klimatycznej i Protokołu z Kioto, z Trzeciego raportu IPCC oceniającego zmiany klimatu, z artykułów 8 i 5 Protokołu z Kioto, z raportowania i przeglądu inwentaryzacji gazów cieplarnianych przedkładanych przez kraje z załącznika I, z transferu technologii, z badań i systemu obserwacji zmian klimatu, z specjalnego funduszu zmian klimatu, z budowy zasobów instytucjonalnych, z artykułu 6 Konwencji Klimatycznej. Czy te decyzje zostaną przyjęte przez COP 9 okaże się wkrótce na grudniowym spotkaniu w Mediolanie. Z całą pewnością negocjacje będą kontynuowane na XIX sesji SBSTA i SBI, m.in. w takich sprawach, jak: z definicje i zasady realizacji projektów CDM dotyczących zalesiania i ponownego zalesiania, z z z z z z dobre praktyki w stosowaniu wytycznych nt. użytkowania ziemi, zmian użytkowania ziemi i leśnictwa, emisje wynikające z użytkowania paliw w transporcie lotniczym i żegludze, dobre praktyki w działaniach na rzecz ograniczania emisji gazów cieplarnianych, współpraca z organizacjami międzynarodowymi, energia z „czystszych” źródeł lub o mniejszej emisyjności gazów cieplarnianych, wdrożenie art. 2, paragraf 3 Protokołu z Kioto. III RAPORT RZĄDOWY K olejny, już trzeci raport polskiego rządu dla Konferencji Stron Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu przekazano do Sekretariatu Konwencji w Bonn w listopadzie 2001 r. Raport prezentuje prowadzoną przez polski rząd politykę przeciwdziałania wzmaganiu się efektu cieplarnianego, w tym krajowe działania podejmowane na rzecz wypełnienia zobowiązań wynikających z Konwencji Klimatycznej. Zasadnicza część raportu przygotowanego zgodnie z wytycznymi Konferencji Stron zawiera informacje o krajowej emisji gazów cieplarnianych, które stanowią podstawę rozliczenia kraju z wypełnienia zobowiązań Konwencji Klimatycznej. Są to wyniki inwentaryzacji źródeł emisji i wychwytów gazów cieplarnianych w Polsce w bazowym roku 1988 oraz za lata 1990–1999, przygotowywane zgodnie z metodologią IPCC. Istotnym elementem raportu są prognozy emisji gazów cieplarnianych do roku 2020. Przewidywana w scenariuszach wielkość redukcji emisji gazów cieplarnianych jest wypadkową podjętych i planowanych działań ograniczenia emisji i zwiększenia pochłaniania gazów cieplarnianych. Raport ukazuje działania ukierunkowane na ograniczenie emisji określonego rodzaju gazu i zmniejszenie emisji w wybranych sektorach gospodarczych. W raporcie przedstawiono również potencjalne skutki zmian klimatu i działania w polskiej gospodarce podejmowane w celu adaptacji do zmienionych warunków klimatycznych. Raporty rządowe, czyli national communication, są przedkładane obowiązkowo przez kraje wymienione w załączniku I do Konwencji Klimatycznej, w ustalonych decyzjami terminach. Kraje spoza tej grupy, na które nie nałożono takiego zobowiązania, przygotowują wstępne raporty, korzystając z pomocy międzynarodowej. Zgodnie z procedurami oceny raportów rządowych ustalonymi przez Konferencję Stron, w okresie od lutego do lipca 2003 r. przedstawiciele Sekretariatu Konwencji prowadzili pogłębiony przegląd polskiego raportu rządowego. W celu przedyskutowania różnorodnych aspektów dotyczących polskiej polityki klimatycznej w dniach od 24 do 28 lutego 2003 r. przebywał w Warszawie zespół pięciu międzynarodowych ekspertów, powołanych specjalnie do pracy na rzecz tej misji, w składzie: Herald DiazBone (przedstawiciel Sekretariatu Konwencji Klimatycznej, koordynator misji), Mohammed El Raey (ekspert z Egiptu), Jiri Balajka (ekspert ze Słowacji), Bert Borst (ekspert z Holandii), Mijke Hertoghs (przedstawiciel United Nations Economic Commission for Europe). W ciągu tych pięciu dni eksperci odbyli wiele spotkań z przedstawicielami rządu, środowisk naukowych i pozarządowych organizacji ekologicznych, uzyskując dodatkowe materiały i informacje uzupełniające dane zawarte w III rządowym raporcie. W efekcie powstał raport z pogłębionego przeglądu polskiego III raportu rządowego oceniający ten raport i prezentujący podstawowe informacje istotne w polityce klimatycznej, uzupełnione o najnowsze dane. ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY 3 Wszystkim osobom zainteresowanym polecamy stronę internetową Sekretariatu Konwencji, gdzie pod adresem: unfccc.int/resource/natcom można znaleźć raporty rządowe, w tym polski raport, w angielskiej wersji językowej. Elektroniczna polska wersja językowa raportu znajduje się na stronie Biura Wykonawczego Konwencji Klimatycznej pod adresem: www.climate.pl. Opublikowany w języku polskim i angielskim raport jest udostępniany bezpłatnie w Departamencie Polityki Ekologicznej Ministerstwa Środowiska aż do wyczerpania niewielkiego nakładu. Raport z pogłębionego przeglądu polskiego III raportu rządowego będzie umieszczony na stronie internetowej Sekretariatu Konwencji pod adresem: http://unfccc.int. Emisja gazów cieplarnianych w państwach członkowskich Unii Europejskiej "# ) , -. - /01 /2. 3. 4#5# 6 72# 80 9) 9 :#21 TRENDY EMISJI GAZÓW CIEPLARNIANYCH KRAJE UPRZEMYSŁOWIONE Światowe prognozy emisji gazów cieplarnianych nie są pomyślne – oceniają międzynarodowi eksperci na podstawie krajowych prognoz emisji opublikowanych w oficjalnym raporcie Narodów Zjednoczonych: Compilation and Synthesis of Third National Communications. Emisja gazów cieplarnianych w krajach uprzemysłowionych po okresie zmniejszenia o 3% w latach dziewięćdziesiątych, związanym z ograniczeniem aż o 37% emisji w krajach z gospodarką w okresie przejściowym, najprawdopodobniej pod koniec obecnej dekady zwiększy się aż o 11% względem poziomu z roku 2000. W krajach wysoko uprzemysłowionych, do których zaliczane są m.in. kraje Unii Europejskiej, Japonia, USA, łączna emisja w latach dziewięćdziesiątych przekroczyła o 8% poziom emisji z 1990 r. Największy wzrost emisji w 2000 r. nastąpił w Australii (o 18%), Kanadzie (o 20%) i Stanach Zjednoczonych Ameryki (o 14%), znaczący w Japonii (o 11%) i Nowej Zelandii (o 5%). W Unii Europejskiej doszło do zmniejszenia emisji o 3,5%, lecz w państwach członkowskich wystąpiło większe jej zróżnicowanie, od emisji mniejszej o 19% do emisji większej o 35%. Prognozuje się dalszy wzrost emisji w krajach wysoko uprzemysłowionych, w okresie od 2000 do 2010 r. o 8%. Oznaczałoby to przekroczenie, pomimo prowadzenia krajowych działań na rzecz ograniczenia emisji, o 17% poziomu emisji z roku 1990 (bazowego roku w Konwencji Klimatycznej). Również w krajach Europy Środkowej i Wschodniej, tzw. krajach z gospodarką w okresie przejściowym, obserwuje się po okresie wielkiego spadku emisji jej wzrost, związany z rozwojem gospodarczym tych krajów. Przypominamy, że zgodnie z Protokołem z Kioto kraje uprzemysłowione są zobowiązane do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w okresie od 2008 do 2010 r. o 5% w stosunku do emisji z roku 1990. KRAJE UNII EUROPEJSKIEJ Unia Europejska znajduje się prawie w połowie drogi do osiągnięcia celu przyjętego w Protokole z Kioto, którym jest zmniejszenie w latach 2008–2012 zakumulowanej emisji sześciu gazów cieplarnianych o 8% względem wielkości emisji w 1990 r. (w wypadku gazów fluorowanych, tzw. F-gazów w większości krajów jako bazowy przyjęto rok 1995). Po 1990 r. całkowita emisja gazów cieplarnianych w państwach Unii Europejskiej zmniejszyła się o 3%, przy czym największy spadek emisji nastąpił w 1999 r. W czerwcu 1998 r. państwa członkowskie uzgodniły system rozdziału 8-procentowej redukcji emisji, obciążając 4 * $!% &% *% +% +% '%& $$% '%* &+%! '%& *%! (%! !$%+ (*%+ % (% &(%* $%+ % '*&% %+ '% +%* ((% $%! '&% $**% '%! &!%+ +% *%! '(% ! '(% '$%& '% % % &% &% '+% (% '!% '% $% *% '%& '+%& '!% W wypadku gazów fluorowanych większość krajów przyjęła jako bazowy rok 1995, lecz dla ujednolicenia przyjęto tutaj rok 1990. Znak „-” oznacza redukcję emisji gazów cieplarnianych. Źródło: Europejska Agencja Środowiska. w różnym stopniu państwa członkowskie Unii Europejskiej wypełnieniem tego zobowiązania (patrz tabela) i dopuszczając nawet wzrost emisji, np. w Grecji aż o 25%. W dużym stopniu obecny spadkowy trend emisji w Unii jest uwarunkowany znacznym zmniejszeniem emisji w trzech państwach: Luksemburgu – o 45%, Niemczech – o 19% i Wielkiej Brytanii – o 12,8%. Dwa spośród nich, Niemcy i Wielka Brytania, to najwięksi w Unii emitorzy gazów cieplarnianych, odpowiadający za 40% emisji ogółem. Luksemburg jest najmniejszym w Unii emiterem tych gazów – tylko 0,15% emisji ogółem. We Francji, trzecim pod względem wielkości emisji państwie członkowskim Unii Europejskiej, nastąpiła redukcja emisji o 0,5% względem roku 1990. W ośmiu innych państwach emisja znacznie przekracza podjęte zobowiązania, nawet o 19,6%, jak w Hiszpanii i Danii. W tej grupie również znajduje się Austria i Belgia, z nadwyżkową emisją wynoszącą odpowiednio 18,0% i 13,7%. Na ogólny trend spadkowy emisji gazów cieplarnianych po 1990 r. miała wpływ stabilizacja emisji dwutlenku węgla, osiągnięta pomimo rozwoju transportu, oraz zmniejszenie emisji metanu i podtlenku azotu, odpowiadającej odpowiednio za 8,2 i 8,6% emisji ogółem. Do zmniejszenia emisji w różnych sektorach przyczyniły się takie działania, jak: 1) w sektorze energetycznym (CO2): z przechodzenie z węgla na gaz (przede wszystkim w Niemczech i Wielkiej Brytanii), z poprawa efektywności energetycznej, z zwiększenie udziału energii produkowanej w skojarzeniu, z zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym przede wszystkim energii wiatru w Niemczech, Danii i Hiszpanii. 2) w przemyśle chemicznym (N2O): z zmiany w produkcji kwasu adypinowego, 3) w przemyśle przetwórczym i spalaniu paliw (CO2): z poprawa efektywności, z restrukturyzacja przemysłu w Niemczech po zjednoczeniu. ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY Nie bez znaczenia były także w tym względzie warunki pogodowe, ponieważ stosunkowo ciepłe zimy w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Francji i Holandii sprzyjały zmniejszeniu zużycia energii na ogrzewanie mieszkań. nio aż 84% emisji gazów cieplarnianych. Pozostałe gazy stanowią niewielką część emisji ogółem: metan – 12%, a podtlenek azotu – 4%. Proporcje składu zagregowanej emisji gazów cieplarnianych zmieniały się od roku 1988 w kierunku zmniejszenia udziału dwutlenku węgla do 83% przy jednoczesnym zwiększeniu udziału podtlenku azotu do 6,2% (2001 r.). Gazy przemysłowe (HFC, PFC i SF6), które objęto kontrolą w Protokole z Kioto, są emitowane w ilościach śladowych. Ich emisja wyrażona w ekwiwalencie CO2 w 2001 r. sięgała 2181 Gg, co stanowiło zaledwie 0,6% emisji ogółem. Prognozy emisyjne niestety są mało optymistyczne. Przewiduje się, że we wszystkich państwach członkowskich Unii Europejskiej z wyjątkiem Wielkiej Brytanii całkowita emisja gazów cieplarnianych w 2010 r. będzie przekraczać limity wyznaczone dla tych państw, przy założeniu, że utrzymana zostanie obecna polityka i działania, bez wprowadzania dodatkowych działań. Prognozy emisji z sektora transportu wskazują nawet na ponad 30-procentowy jej wzrost. Aby realnym stało się osiągnięcie przez Unię Europejską i prawie wszystkie państwa członkowskie celu wyznaczonego w Protokole z Kioto konieczne jest ograniczenie emisji we wszystkich sektorach. Ogólne ramy działań w Unii Europejskiej określono w Europejskim Programie Zmian Klimatu z czerwca 2000 r. Energia, kategoria IPCC obejmująca emisję ze spalania paliw i lotną emisję z użytkowania paliw, to największe źródło antropogenicznej emisji gazów cieplarnianych dostarczające średnio ponad 84% tych gazów (od 87,1 % w 1988 r. do 85,9 % w 2001 r.). Znaczenie pozostałych źródeł emisji gazów cieplarnianych jest niewielkie, wyróżnia się rolnictwo, które w 1988 r. odpowiadało za blisko 5,5 % emisji ogółem, a w 2001 r. już za 6,8% tej emisji. POLSKA Polska wywiązała się z podjętego w ramach Konwencji Klimatycznej zobowiązania do stabilizacji emisji gazów cieplarnianych do 2000 r. na poziomie roku bazowego 1988, pomimo wyraźnego wzrostu gospodarczego utrzymującego się od 1992 r. W celu wypełnienia dalszych zobowiązań należy w latach 2008–2012 zmniejszyć emisję przede wszystkim CO2, CH4 i N2O. Oznacza to konieczność ograniczenia emisji tych gazów łącznie o około 158 900 Gg, czyli średnio w roku o 31 800 Gg, aby roczna emisja gazów cieplarnianych wyrażona w ekwiwalencie dwutlenku węgla nie przekroczyła 497 800 Gg. Biorąc pod uwagę wyniki inwentaryzacji emisji gazów cieplarnianych za rok 2001, wypełnienie głównego zobowiązania Protokołu z Kioto, a mianowicie redukcji emisji gazów cieplarnianych w latach 2008–2012 o 6% w stosunku do 1988 r. będzie osiągnięte z pewną nadwyżką. Prognozy emisji gazów cieplarnianych, uwzględniające emisję CO2 i CH4 oraz pochłanianie CO2, pozwalają żywić nadzieję na osiągnięcie nawet 30-procentowej redukcji w 2010 r. Celem ostatnio przyjętej Polityki klimatycznej Polski jest pogłębienie skali redukcji emisji gazów cieplarnianych do poziomu 40% do roku 2020. Za podjęciem takiego wysiłku przemawiają z jednej strony oczekiwania Unii Europejskiej i społeczności międzynarodowej względem osiągnięcia przez Polskę większej redukcji w ramach następnych okresów zobowiązań Konwencji Klimatycznej, a z drugiej korzyści płynące z włączenia się do międzynarodowego handlu emisjami. Spadkowa tendencja emisji gazów cieplarnianych utrzymywała się w Polsce przez całe lata dziewięćdziesiąte, przy czym największy, bo aż 19-procentowy spadek emisji względem emisji z roku 1988, przyjętego jako rok bazowy dla Polski, wystąpił w 1990 r., co widać na wykresie przedstawiającym zagregowaną tzn. zsumowaną emisję trzech podstawowych gazów cieplarnianych (CO2, CH4, N2O) wyrażoną w ekwiwalencie dwutlenku węgla. W roku 2001 r. emisja zbliżyła się do poziomu stanowiącego 68% emisji roku bazowego. Zmiany zaakumulowanej emisji gazów cieplarnianych w latach 1988–2001 + /DWD Największy udział w emisji gazów cieplarnianych ma dwutlenek węgla, którego emisja w latach dziewięćdziesiątych wynosiła średEmisja gazów cieplarnianych wyrażona w ekwiwalencie CO2 [Gg] 4 01 2502 !! ;04:-< ;504:-< ( * & + $ ! **!$ ((+(* (* (($$+ (&* (+(& (& (* (& ($+$ !+(( $$! +*& *$++& (!+$ (++& ($& (+((( ($&!! (*!$ ($&( (+++ (($**! (+$ (*! ($!** / 6 ;04:-< ;504:-< +&&& &!!* &*(+& &&+ &+& &! &+ *$ *$!& **& *$&* *&!& (!! !* *! ++ &&+ &*+ &&$* +$(* +$& +$*( &!* (!* (!& (*+ !*& !*& !*( * * +$ ! &+$( **!+ (*+( (!& (!**& ($ ($**$( (*$$ (!+$ ($(+& (&!+* (*( (& &+** *&* *($*& *( *+* *(!$( *$(&( *($(!! *$*( *(&+ *&! (!+!& (!$ 1 Emisja bez uwzględnienia źródeł emisji i pochłanianie z sektora 5 - Zmiany użytkowania gruntów i leśnictwo (LUCF). została wyrażona w ekwiwalencie CO2. 3 Zsumowana emisja gazów: HFCs, PFCs i SF , wyrażona w ekwiwalencie dwutlenku węgla. Dla roku 1988 przyjęto dla Polski dane z roku 1995. 6 Źródło: Ministerstwo Środowiska. 2 Emisja ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY 5 z HANDEL EMISJĄ W UNII EUROPEJSKIEJ z J uż od stycznia 2005 r. wewnątrz Unii Europejskiej zacznie funkcjonować system handlu emisją gazów cieplarnianych. Oto kilka podstawowych informacji o przyszłym systemie, w którym wkrótce znajdą się również polskie przedsiębiorstwa. System handlu emisją obejmie sześć gazów cieplarnianych wymienionych w załączniku II do dyrektywy 2003/87/EC. Początkowo dopuszczalny będzie zakup i sprzedaż emisji tylko CO2 między wybranymi przedsiębiorstwami z sektora energetycznego i przemysłu o znaczącej emisji CO2 (elektrownie, elektrociepłownie, rafinerie ropy, huty żelaza i stali, huty szła, cementownie oraz przedsiębiorstwa przemysłu papierniczego i producenci materiałów budowlanych). Od roku 2008 należy się spodziewać wprowadzenia do systemu handlu emisją również innych gazów cieplarnianych i innych gałęzi przemysłu. W pierwszym okresie działania systemu, tj. w latach 2005–2007, istnieje możliwość wyłączenia lub tymczasowego wykluczenia (do 2007 r.) wybranych kategorii źródeł emisji z systemu na specjalne życzenie państwa członkowskiego Unii. Krajowe Plany Alokacji, określające całkowitą liczbę pozwoleń na emisję oraz sposób ich rozdziału pomiędzy przedsiębiorstwa w kraju w pierwszym i w drugim okresie funkcjonowania systemu (lata 2008–2012) przygotowywują państwa członkowskie. Zakłada się, że tylko niewielka liczba pozwoleń zostanie rozdzielona na zasadzie zakupu przez aukcję – do 5% w pierwszym okresie i 10% w drugim. Przedsiębiorstwa będą zobowiązane do corocznego rozliczania się z emisji. Jeśli rzeczywista emisja przekroczy wielkość emisji odpowiadającej posiadanym pozwoleniom, na przedsiębiorstwo zostanie nałożona kara w wysokości średniej ceny pozwolenia, tj. przypuszczalnie 40 EUR/t ekwiwalentu CO2 – w pierwszym okresie, 100 EUR/t ekwiwalentu CO2 – w drugim okresie. Państwa członkowskie muszą zagwarantować działanie systemu rejestracji transakcji. NAUKA WNIOSKI IPCC TAR O pracach IPCC nad Trzecim raportem oceniającym zmiany klimatu pisaliśmy już kilkakrotnie. Po zatwierdzeniu raportu przez zespół, został on opublikowany jesienią 2001 r. i stanowi kompendium światowej wiedzy nt. zmian klimatu, ich wpływu na ekosystemy i społeczeństwa oraz przeciwdziałania tym zmianom. W pierwszej części raportu, dotyczącej naukowych aspektów zmian klimatu, sformułowano następujące wnioski: z średnia globalna temperatura przypowierzchniowa wzrosła od 1860 r. o 0,6±0,2ºC (wartość ta jest o ok. 0,15ºC wyższa od tej podanej w drugim raporcie IPCC z powodu bardzo ciepłego pięciolecia 1995–2000); z dekada lat dziewięćdziesiątych była najcieplejsza, a rok 1998 był najcieplejszym rokiem w okresie pomiarów instrumentalnych na półkuli północnej; 6 z z z z z od lat pięćdziesiątych XX w. globalna temperatura minimalna wzrasta dwukrotnie szybciej niż maksymalna; od lat pięćdziesiątych XX w. obserwowany jest wzrost temperatury w troposferze (do 8 km) o 0,1ºC na dekadę; roczna suma opadów zwiększa się w umiarkowanych i wysokich szerokościach Półkuli Północnej, przede wszystkim w wyniku wzrostu częstotliwości opadów burzowych i ulew (do 4%), obszary zwrotnikowe natomiast ulegają przesuszeniu; na Półkuli Północnej zaobserwowano od drugiej połowy lat sześćdziesiątych zmniejszenie zasięgu pokrywy śnieżnej o ok. 10% oraz skrócenie okresu zamarznięcia rzek i jezior o ok. 2 tygodnie w ciągu całego XX w.; w XX w. obserwuje się cofanie lodowców górskich w regionach pozapolarnych; w Arktyce grubość lodu morskiego zmniejszyła się o 40% w ciągu 40 lat (z 3,1 do 1,8 m), a zasięg tego lodu zmniejsza się o 3% w ciągu 10 lat; poziom morza w XX w. podniósł się od 10 do 20 cm, przede wszystkim w wyniku wzrostu temperatury oceanu. Są jednak elementy klimatu, w których nie zaobserwowano zmian w XX w., np.: z temperatura powietrza nad niektórymi obszarami (oceanem na półkuli południowej oraz w części Antarktydy); z zasięg lodów Antarktydy; z intensywność i częstość występowania cyklonów tropikalnych; z częstość występowania tornad i burz gradowych. Opracowano także scenariusze przyszłych zmian, tzw. scenariusze SRES, według których można spodziewać się: z wzrostu średniej globalnej temperatury przypowierzchniowej o 1,4–5,8ºC w latach 1990–2100, z podniesienia poziomu morza o 9–88 cm w latach 1990–2100. Konieczne są jednak dalsze badania mające na celu ulepszenie zdolności wykrywania, modelowania i przewidywania zmian klimatu w przyszłości, zwłaszcza w zakresie roli poszczególnych gazów w wymuszaniu radiacyjnym i ich obiegu w przyrodzie oraz nieliniowych procesów w atmosferze, oceanie i na lądzie (chmury, El Niño, cyrkulacja termohalinowa, lód morski). Dodatkowym utrudnieniem w najbliższej przyszłości będzie zmniejszanie się sieci pomiarowo-obserwacyjnej na świecie pozwalającej na szczegółowy monitoring klimatu. W Czwartym raporcie oceniającym zmiany klimatu (AR4), planowanym do opracowania w latach 2004–2007, nacisk zostanie położony na podejście międzysektorowe, włączenie (w szerszym niż dotychczas zakresie) ekspertów z krajów rozwijających się i krajach z gospodarką w okresie przejściowym oraz wykorzystanie literatury nieanglojęzycznej w raporcie. Zakres raportu AR4 zostanie także skonsultowany podczas dodatkowych spotkań z przemysłem i organizacjami pozarządowymi. Obecnie trwają przygotowania do pracy nad czwartym raportem. XXI SESJA IPCC W pierwszym tygodniu listopada 2003 r. odbyła się w Wiedniu XXI sesja IPCC oraz sesje wszystkich trzech grup roboczych tego zespołu. Do ważniejszych prac merytorycznych prowadzonych podczas tych spotkań należy zaliczyć uzgodnienie i zatwierdzenie zakresu prac Czwartego raportu oceniającego zmiany klimatu (AR4). Propozycje rozdziałów dla trzech tomów AR4 zatwierdzono wcześniej na sesjach trzech grup roboczych, które ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY poprzedziły sesję plenarną. Jeżeli chodzi o AR4, nie zostaną opracowane nowe scenariusze emisji gazów cieplarnianych, a jedynie zostanie przeprowadzona weryfikacja projekcji z 2000 r. (SRES). Zakres prac wszystkich trzech tomów AR4 można znaleźć w dokumentach nr 21–23 na stronie IPCC: http://www.ipcc.ch/meet/session21.htm. Praca merytoryczna naukowców rozpocznie się w przyszłym roku wyborem autorów i koordynatorów poszczególnych rozdziałów. Po raz pierwszy w raporcie mają zostać uwzględnione prace publikowane w innych językach niż angielski, a zatem jest szansa, aby polski dorobek naukowy w szerszym niż dotychczas zakresie znalazł się w raporcie IPCC. Naukowcy zajmujący się problematyką zmian klimatu oraz działaniami na rzecz adaptacji i zapobiegania tym zmianom, którzy chcieliby uczestniczyć w opracowywaniu raportu, są proszeni o kontakt z polskim punktem kontaktowym IPCC: [email protected]. Ważnym tematem omawianym podczas XXI sesji IPCC było także zatwierdzenie dokumentów zawierających metodykę szacowania i monitorowania zasobów węgla oraz antropogenicznej emisji gazów cieplarnianych związanych z użytkowaniem ziemi, zmianami użytkowania ziemi i leśnictwa (LULUCF), stanowiących uzupełnienie wytycznych do inwentaryzacji z 1996 r. Przyjęte zostały także definicje terminów zawartych w art. 3 Protokołu z Kioto (degradacja lasów, dewegetacja innych typów roślinności oraz opcji metodycznych do inwentaryzacji emisji wynikającej z prowadzenia tych działań). Działania te IPCC podjęło zgodnie z decyzją COP 7 (Marakesz). Wytyczne te pozwolą ujednolicić inwentaryzacje opracowywane przez strony Konwencji Klimatycznej w zakresie LULUCF. Strony Protokołu z Kioto będą także zobowiązane do stosowania metodyki zawartej w rozdziale 4 wymienionych wytycznych, aby móc zaliczyć do swojej emisji pochłanianie dwutlenku węgla przez lasy. KLIMAT EUROPY NA TLE ZMIAN GLOBALNYCH W e fragmencie raportu EEA Europe’s environment: the third assessment dotyczącego klimatu informuje się, że w ciągu ostatnich 100 lat globalna temperatura powietrza wzrosła o ok. 0,6qC (w Europie o ok. 1,2qC). Rok 1998 był w Europie (łącznie z Syberią) najcieplejszy w ciągu ostatnich 150 lat, a rok 2002 – drugi pod tym względem. Jednocześnie lata dziewięćdziesiąte były najcieplejszą dekadą od połowy XIX wieku (tzn. odkąd są prowadzone systematyczne pomiary) i prawdopodobnie najcieplejszą dekadą w 1000-leciu. IPCC przewiduje dalszy wzrost temperatury w skali globalnej i europejskiej o 1,4–5,8ºC między rokiem 1990 a 2100. Jak podaje raport, zahamowanie zmian klimatu przy jednoczesnym umożliwieniu zrównoważonego rozwoju ekonomicznego wymaga ograniczenia emisji gazów cieplarnianych o ok. 50% przed upływem połowy XXI wieku. W skali całego globu oraz w skali Europy poziom oceanów podniósł się w XX w. o 0,1–0,2 m (m.in. wg. danych IPCC). IPCC przewiduje, biorąc pod uwagę różne scenariusze emisji gazów cieplarnianych, że globalny wzrost poziomu oceanów między rokiem 1990 a rokiem 2100 może wynieść od 0,1 do 0,9 m, przy czym wystąpią lokalne zróżnicowania związane z długookresowymi ruchami skorupy ziemskiej, w wyniku których większa część południowej i centralnej Europy zatapia się (5 cm przed 2080 r.), a duża część Europy północnej wznosi się ponad poziom oceanu światowego. Naukowcy zaobserwowali jednocześnie, że w ciągu ostatnich kilku dekad zmalała w Europie powierzchnia pokryta przez lodowce (np. w Alpach o 50%). Przewiduje się, że przed końcem XXI wieku może zniknąć 50–90% alpejskich lodowców. Według danych IPCC globalne roczne sumy opadów atmosferycznych zwiększyły się w ostatnim stuleciu o ok. 2%, z ogromnym jednak zróżnicowaniem na poszczególnych kontynentach. Północna Europa oraz zachodnia część Federacji Rosyjskiej staje się coraz wilgotniejsza (10–40% w stosunku do ubiegłego stulecia). Południowa Europa oraz wiele krajów EECCA (Europa Wschodnia, Kaukaz i Azja Centralna) zmienia się w niewielkim stopniu pod względem ilości opadów lub jest suchsza niż w ubiegłym stuleciu (do 20%). Zmienia się również intensywność opadów atmosferycznych. Zwiększa się częstotliwość zjawisk ekstremalnych, których jesteśmy świadkami. W Kazachstanie np. odnotowuje się wzrost częstotliwości ulewnych deszczy, przy jednoczesnym zmniejszeniu rocznej sumy opadów (IPCC). Przewiduje się, że w północnej Europie roczne sumy opadów będą w XXI w. zwiększać się o 1–2% w ciągu dekady, w Europie południowej zaś sumy opadów w okresie letnim mogą zmniejszać się o 5% w ciągu dekady, przy jednoczesnym zwiększaniu się sum opadów w okresie zimowym. W krajach EECCA opad letni prawdopodobnie będzie się zmniejszał, np. w Kazachstanie zmniejszy się o 5–10% przed 2080 r. Opad zimowy w tych krajach zwiększy się, a w wyniku tych zmian roczne sumy opadów zmaleją przed 2050 r. o 1–4%. WSPÓŁCZESNE PROBLEMY KLIMATU WARSZAWY (opracowano na podstawie publikacji: Współczesne problemy klimatu Warszawy. Lorenc H., Mazur A. IMGW, 2003) S zczególnie intensywny rozwój miast w ostatnich kilkudziesięcioleciach, przy nikłym zainteresowaniu czy nawet pomijaniu warunków przyrodniczych, doprowadził w wielu aglomeracjach do pewnego kryzysu ekologicznego. Miasta stały się wielkimi, zanieczyszczonymi i dusznymi bryłami urbanistycznymi, w których pogarszają się warunki zdrowia i życia mieszkańców. Skutki wadliwych decyzji planistycznych i ich wpływ na środowisko, w tym i na klimat, są w wielu wypadkach albo już nieodwracalne, albo ich poprawa jest ogromnie kosztowna. Wyniki badań prowadzonych już od ponad stu lat dowodzą jednoznacznie, że istnieje istotny, zazwyczaj negatywny wpływ infrastruktury miejskiej na klimat miast. Najbardziej charakterystycznym zjawiskiem dla klimatu miasta jest występowanie tzw. miejskiej wyspy ciepła, obejmującej obszary miasta o podwyższonej temperaturze powietrza w stosunku do terenów otaczających. Powstaje ona w wyniku zmian w bilansie radiacyjnym, różnego przewodnictwa cieplnego, różnej pojemności cieplnej powierzchni miejskiej i pozamiejskiej, dopływu sztucznego ciepła i emisji zanieczyszczeń powietrza. Okazuje się, że termiczna wyspa ciepła w Warszawie zaznacza się głównie w nocy, jest zjawiskiem częstym, aczkolwiek nie występuje codziennie. Nie można jednoznacznie stwierdzić, która pora roku jest predysponowana do tworzenia się wyspy ciepła, w okresie letnim bowiem warunki sprzyjające tworzeniu się nocnej wyspy ciepła występują częściej niż w okresie zimy, w okresie zimowym zaś w sytuacjach meteorologicznych sprzyjających utworzeniu się wyspy ciepła występują większe różnice temperatury powietrza między centrum, a peryferiami ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY 7 miasta niż w lecie. Rejony najwyższej temperatury powietrza w Warszawie układają się równolegle do doliny Wisły, po obu jej stronach, zdecydowanie wychodząc poza centralne dzielnice miasta. Z badań wynika, że warszawska wyspa ciepła w półroczu letnim zaznacza się najwyraźniej wówczas, gdy temperatura powietrza poza miastem utrzymuje się w granicach 13–16ºC, a w półroczu chłodnym najsilniej uwydatnia się przy temperaturze poniżej –10ºC. Generalnie w skali roku, różnica temperatury między dzielnicami śródmiejskimi a peryferiami Warszawy wynosi średnio 0,5ºC. W rejonie Warszawy występują w roku średnio cztery sytuacje krytyczne (epizody meteorologiczne w warunkach wyżowych), w których wiatr o prędkości poniżej 2 m/s trwa powyżej 48 godzin. Wówczas w mieście mogą tworzyć się warunki smogowe, a koncentracja ozonu przy powierzchni ziemi może być szkodliwa dla zdrowia mieszkańców. Wyspa ciepła w Warszawie nie powstaje natomiast przy prędkości wiatru powyżej 7 m/s. W stolicy istnieją dwa systemy przewietrzania: zewnętrzny i wewnętrzny. System zewnętrzny to dopływ mas powietrza nad miasto sterowany kierunkiem doliny Wisły (główny kanał przewietrzający) oraz modyfikowany układem ulic, system wewnętrzny zaś to lokalna cyrkulacja powietrza uwarunkowana termiką i dynamicznym zróżnicowaniem miasta. Osobliwą cechą warunków wiatrowych Warszawy jest osłabienie prędkości wiatru w centrum miasta o ok. 40% w stosunku do prędkości wiatru poza miastem. W godzinach wieczornych i nocnych nad Warszawą występuje bryza miejska, a w okresie lata – dodatkowo lokalna cyrkulacja powietrza, wywołana kontrastem termicznym terenów wokół doliny Wisły i nagrzanych rejonów dzielnic mieszkalnych. Podobna cyrkulacja tworzy się w mniejszej jeszcze skali (parki i małe akweny wodne), uzupełniając i wzmacniając proces oczyszczania powietrza. Badania przestrzenne wykazały, że na obszarze Warszawy występuje bardzo duże zróżnicowanie wysokości opadów, w skali roku różnica wysokości opadów między południowo-zachodnimi (najuboższymi w opady) a wschodnimi dzielnicami miasta (najbogatszymi w opady) wynosi średnio 116 mm. Cechą letnich opadów burzowych o natężeniu ulewy lub deszczu nawalnego jest ich oryginalny rozkład przestrzenny. Obserwuje się maksimum takich opadów po dowietrznej i zawietrznej stronie miasta w stosunku do aktualnego kierunku przepływu mas powietrza. O stopniu zróżnicowania tego typu opadów może posłużyć przykład z dnia 5 sierpnia 2002 r, kiedy to istniejące na obszarze miasta punkty pomiarowe IMGW odnotowały opady o następujących wysokościach: Okęcie – 70 mm, obserwatorium astronomiczne – 87 mm, Bielany – 32 mm. Obserwowane zmiany klimatu objawiają się wzrostem częstości i intensywności występowania zjawisk ekstremalnych (w tym opadów o dużym natężeniu), także na obszarach dużych aglomeracji miejskich. Fakt ten powinien przyspieszyć decyzje władz miasta odnośnie wszczęcia działań na rzecz modernizacji przestarzałej sieci kanalizacji burzowej Warszawy. Działania na szczeblu lokalnym powinny zostać także ukierunkowane na ograniczenie zasięgu terytorialnego miejskiej wyspy ciepła i zespołów wysp lokalnych, jako zjawiska negatywnego w klimacie miasta, powodującego wzrost częstości występowania dyskomfortu termicznego połączonego z podwyższonym stanem stężeń zanieczyszczeń powietrza – głównie ozonu niskotroposferycznego. Dążąc do tworzenia sąsiadujących z sobą powierzchni o różnych cechach fizycznych i właściwościach termicznych podłoża, można wymusić lokalną cyrkulację powietrza prowadzącą, do samooczyszczania powietrza w mieście. 8 ROK 2002 – DRUGIM NAJCIEPLEJSZYM ROKIEM WEDŁUG WMO W prawdzie kończy się już rok 2003, ale warto przypomnieć, że w roku 2002 średnia globalna temperatura przypowierzchniowa była o 0,48qC wyższa niż średnia z okresu lat 1961–1990 i był to drugi najcieplejszy rok w okresie pomiarów instrumentalnych, tzn. od 1860 r. Na pierwszym miejscu nadal znajduje się rok 1998, w którym średnia temperatura powietrza przekroczyła o 0,55qC wartość trzydziestoletnią. Obserwacje wykazały, że dziewięć z dziesięciu najcieplejszych lat wystąpiło w okresie od 1990 r. Nawet w latach 1999 i 2000, w czasie których wystąpił ochładzający efekt zjawiska La Niña (w obszarze tropikalnego Pacyfiku), występowały temperatury wyższe niż średnia temperatura w latach 1961–1990 odpowiednio o 0,29 i 0,26qC. Największe ocieplenie zanotowano w szerokościach umiarkowanych, powyżej 30 równoleżnika N i S, gdzie średnie odchylenie temperatury od wartości wieloletnich osiągnęło 0,76ºC, tj. najwyższą wartość spośród zaobserwowanych do tej pory. W obszarze między równoleżnikami 30ºN i 30ºS odchylenie to wyniosło 0,22ºC. Jeżeli porównamy temperatury występujące na obu półkulach naszego globu, okaże się, że na półkuli północnej średnia temperatura była wyższa o 0,59ºC niż średnia wieloletnia, na półkuli południowej – o 0,36ºC. Nie we wszystkich jednak rejonach świata zaobserwowano ocieplenie – temperatura wyższa niż średnia wieloletnia wystąpiła w znacznej części Europy, Afryki i Azji, jak również w części Oceanu Indyjskiego oraz środkowego równikowego Pacyfiku. Ale w 2002 r. wystąpił bardzo zimny grudzień we wschodniej Europie i północnej Azji, dając początek wyjątkowo chłodnej zimie na przełomie lat 2002/2003, najchłodniejszej od 20 lat w Moskwie. Bardzo niskie temperatury, rzędu –30ºC, zanotowano także w Polsce. W tym samym roku w północnej Europie okres od stycznia do września był wyjątkowo ciepły, a w Indiach wiosenne upały (sięgające 49ºC w dniu 10 maja w Gannavaram) spowodowały ponad 1000 ofiar śmiertelnych. Podobnie we wschodniej Brazylii, Alasce i Australii był to rok cieplejszy niż zwykle. KLĘSKI ŻYWIOŁOWE 2002 WEDŁUG MUNICH RE W 2002 roku wystąpiło wiele klęsk żywiołowych wywołanych groźnymi zjawiskami pogodowymi, w tym powodzi, susz, huraganowych wiatrów i cyklonów tropikalnych. Na szczycie listy opracowanej przez niemiecką firmę reasekuracyjną Munich Re znajdują się huraganowe prędkości wiatru i powodzie w liczbie blisko 500. I tak w sierpniu wystąpiły dotkliwe powodzie w Europie spowodowane wysokimi opadami. Z brzegów wystąpiły rzeki Wełtawa, Elba, Dunaj i Rodan, powodując ogromne szkody w gospodarstwach domowych, infrastrukturze i przemyśle. W Dreźnie spadło w sierpniu 158 mm deszczu w ciągu doby, zalewając dużą część miasta, na południu Francji natomiast spadło aż 670 mm wody w ciągu 1,5 dnia, powodując ogromne szkody w miejscowościach i winnicach położonych w dolinie Rodanu. Podobnie Majorka została „zatopiona” przez ulewny deszcz (224 mm w trzy godziny), skutkujący nagłym wezbraniem rzek, osuwiskami gruntu i spływem rumoszu skalnego. W lipcu w miejscowości wypoczynkowej na południu Rosji (Dagestan) zginęło ponad 100 osób w wyniku dramatycznej powodzi. ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY W innych częściach świata, w tym w Australii i Stanach Zjednoczonych, wystąpiły natomiast długotrwałe susze oraz fale upałów sprzyjające pożarom lasów oraz powodujące dotkliwe straty w rolnictwie. W końcu października przez Europę zachodnią i środkową przeszedł niż z huraganowym wiatrem Jeanett, powodując straty oszacowane na 1,5 miliarda USD. Z kolei cyklony tropikalne nie oszczędzały Południowej Korei, Japonii, wyspy Reunion, Meksyku czy Stanów Zjednoczonych. W tym ostatnim kraju zanotowano spektakularną serię tornad, w których prędkość wiatru przekraczała często 300 km/h, a rachunek wystawiony towarzystwom ubezpieczeniowym wyniósł 1,6 miliarda USD. Ogółem oszacowano, że w 2002 r. w wyniku klęsk żywiołowych zginęło ok. 11 tysięcy osób, z czego blisko połowa to ofiary powodzi. Straty wyniosły 55 miliardów USD, w tym 13 miliardów to szkody ubezpieczone. SKUTKI ZMIAN KLIMATU MOGĄ KOSZTOWAĆ ŚWIAT 300 MLD USD ROCZNIE Z raportu przygotowanego przez towarzystwa ubezpieczeniowe będące członkami Inicjatywy Usług Finansowych UNEP wynika, że wysokość strat spowodowanych częstszymi cyklonami tropikalnymi, utratą lądu w wyniku podnoszenia się poziomu morza oraz szkodami wywołanymi w rybołówstwie, rolnictwie i zasobach wody pitnej może w połowie XXI w. przekroczyć 300 mld USD rocznie. Największych strat można się spodziewać w sektorze energii, gospodarka wodna natomiast może się spodziewać dodatkowych kosztów w wysokości 47 mld USD rocznie do 2050 r. Systemy ochrony przed powodziami związanymi z podnoszeniem się poziomu morza i falami sztormowymi mogą kosztować kraje nawet 1 mld USD rocznie. W regionach nisko położonych, takich jak delty w Bangladeszu czy małe kraje wyspiarskie, koszt ten może być jeszcze większy. W niektórych nisko położonych państwach wyspiarskich, takich jak Malediwy, Wyspy Marshalla czy Mikronezja, straty związane ze zmianami klimatu do roku 2050 mogą przewyższyć 10% PKB tych krajów. Rolnictwo i leśnictwo mogą stracić do 42 mld USD w warunkach podwojonej koncentracji dwutlenku węgla w atmosferze (w stosunku do koncentracji na początku ery przemysłowej) w wyniku suszy, powodzi i pożarów. Częściej występujące klęski żywiołowe, jak cyklony i huragany, mogą dodać do tego rachunku kolejne 3 mld USD. W Europie największe straty związane ze zmianami klimatu będą wynikać ze zwiększonej liczby zgonów i większych wydatków na leczenie. Koszty te mogą wynieść blisko 22 mld USD. Działania adaptacyjne w gospodarce wodnej mogą kosztować Unię Europejską dodatkowe 14 mld USD do 2050 r. W krajach Europy Środkowej i Wschodniej straty są szacowane na 6 mld USD i dotyczą głównie produkcji rolnej. Dr Berz, szef Geoscience Research Group w Munich Re, stwierdził, że niezwykle ważne jest, aby sektor ubezpieczeniowy przystosował się do potencjalnego ryzyka w przyszłości przez zabezpieczenie finansowe w długim okresie związane z zagrożeniem występowania klęsk żywiołowych. EKSTREMALNE ZJAWISKA POGODOWE W 2003 ROKU Z godnie z doniesieniami WMO z lipca 2003 r., wyniki obserwacji meteorologicznych potwierdzają tezę, że wraz ze wzrostem globalnej temperatury powietrza zwiększa się liczba i intensywność występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych. Według WMO średnia globalna temperatura przypowierzchniowa w maju 2003 r. była drugą pod względem wysokości spośród odnotowanych od 1880 r., średnia temperatura nad powierzchnią lądów zaś najwyższą. W czerwcu 2003 r. zanotowano rekordowo wysoką temperaturę w południowej Francji, maksymalna temperatura przekraczała 40ºC w południowo-zachodniej części kraju. Oznacza to, że średnia miesięczna temperatura powietrza na tym obszarze przewyższyła średnią wieloletnią aż o 5–7ºC. W Szwajcarii czerwiec 2003 r. był najcieplejszym czerwcem od co najmniej 250 lat. W Stanach Zjednoczonych w maju b.r. wystąpiły 562 tornada, w wyniku których śmierć poniosło 41 osób. Wcześniejszy rekord, 399 tornad, został ustanowiony w czerwcu 1992 r. We wschodniej i południowo-wschodniej części USA przez ponad miesiąc utrzymywała się chłodna i wilgotna pogoda. W maju odnotowano tygodniowe ujemne anomalie termiczne – temperatury od –2ºC do –6ºC, a od marca 2003 r., przez okres ponad 12 tygodni wysokość opadu przekroczyła przeciętne wartości o 50–350 mm. W Indiach, objętych przedmonsunową falą ciepła, temperatura powietrza osiągała 45–49ºC, co oznacza odchylenia od wartości przeciętnych o +2 do +5ºC. W wyniku upałów zmarło co najmniej 1400 osób. W Sri Lance ulewne deszcze spowodowały powodzie i osuwiska gruntu. Śmierć poniosło ponad 300 osób, ucierpiała infrastruktura i gospodarka. Dotychczas nie poznano dokładniej wpływu El Niño i La Niña na występowanie zjawisk ekstremalnych, dlatego w najbliższym czasie WMO będzie nadzorować badania związane z tym zagadnieniem, a także z wpływem innych wielkoskalowych zjawisk klimatycznych na występowanie ekstremalnych zjawisk pogodowych. SZÓSTY PROGRAM RAMOWY UNII EUROPEJSKIEJ W Szóstym Programie Ramowym Unii Europejskiej Komisja Europejska wyznaczyła priorytety Wspólnoty w zakresie badań naukowych, rozwoju technicznego oraz projektów demonstracyjnych na lata 2002–2005. Zagadnienia dotyczące zmian klimatu są ujęte przede wszystkim w priorytecie 6.3: Zmiany globalne i ekosystemy, obejmującym następujące obszary badawcze: I. Wpływ i mechanizmy działania emisji gazów cieplarnianych oraz zanieczyszczeń atmosfery na klimat, ubywanie ozonu i magazynowanie węgla, II. Cykle wodne i badania gleby, III. Różnorodność biologiczna i ekosystemy, IV. Mechanizmy pustynnienia i katastrofy naturalne, V. Strategie zrównoważonego zarządzania lądem z włączeniem strefy brzegowej, terenów rolnych i lasów, VI. Prognozy operacyjne, modelowanie zjawisk z włączeniem zmian globalnych klimatu i systemów obserwacyjnych, VII. Badania uzupełniające, ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY 9 VIII. Zagadnienia horyzontalne: koncepcje i narzędzia dla zrównoważonego rozwoju, IX. Specjalne działania wspierające (SSA). Pierwsze dwa konkursy w tym priorytecie już zostały zamknięte w 2002 i 2003 r., w kolejnych latach (2004–2005) planowane jest ogłoszenie dwóch konkursów (jeden na rok). Treść programu pracy będzie uzależniona od wyników pierwszych konkursów oraz od tego, co aktualnie może okazać się ważne w nauce. Istotne informacje o programie są dostępne na stronie Krajowego Punktu Kontaktowego Szóstego Programu Ramowego Unii Europejskiej: www.6pr.pl. Szósty Program Ramowy jest bezpośrednią kontynuacją 5 Programu Ramowego, którego jednym z podstawowych celów była stabilizacja koncentracji w atmosferze gazów cieplarnianych na poziomie bezpiecznym dla klimatu Ziemi. Znalazło to wyraz w tematyce realizowanych projektów badawczych, czego przykładem jest kilka następujących projektów z zakresu naukowych i politycznych aspektów mechanizmów wspomagających wypełnienie zobowiązań Protokołu z Kioto: JOINT – dotyczący mechanizmu wspólnych wdrożeń, tzw. Joint Implementation, a szczególnie jego upowszechnienia w Europie przez stworzenie odpowiednich ram do nawiązania współpracy między Unią Europejską a krajami Europy Środkowej i Wschodniej w tym zakresie; w sprawie projektu można się kontaktować z: Mr. Ash Sharma, ESD Londyn, Wielka Brytania, e-mail: [email protected], Internet: http://joint.energyprojects.net/. PROBASE (Procedures for accounting and baselines for projects under JI nad the CDM) – ukierunkowany na wypracowanie procedur obliczania redukcji emisji oraz wyznaczania linii bazowych w projektach JI i CDM. Więcej informacji o projekcie można uzyskać pod adresem: Mr. Catrinus J. Jepma lub Mr. Wytze van der Gaast, Foundation JIN, Holandia, e-mail: [email protected], Internet: http://www.northsea.nl/jiq/probase. INTERACT – badający wzajemne oddziaływanie zachodzące pomiędzy mechanizmami Protokołu z Kioto i innymi instrumentami polityki klimatycznej. Informacje można uzyskać pod adresem: Mr. Steve Sorrell, SPRU, University of Sussex, Wielka Brytania, e-mail: [email protected], Internet: http://www.susx.ac.uk/spru/environment/research /interact.html. CATEP (Concerted Action on Emissions Trading) – ukierunkowany na handel emisją traktowany jako instrument polityki ekologicznej, lecz również badający powiązania tego instrumentu z pozostałymi mechanizmami Protokołu z Kioto. Informacje są dostępne u koordynatora projektu: Mr. Conor Barry, Environmental Institute, University College Dublin, Irlandia, e-mail: [email protected], Internet: www.emissionstradingnetwork.com. CLIMATEPREDICTION.NET P omysłodawcą eksperymentu climateprediction.net jest Allan Myles z University of Oxford w Wielkiej Brytanii, który w 1999 r. napisał dla Nature artykuł pt.: Do – it – yourself climate prediction (Zrób – to – swoją własną prognozę klimatu). Celem eksperymentu jest probabilistyczna prognoza zmian klimatu do roku 2050, która nie tylko da pogląd na warunki pogodowe, jakie wystąpią za niespełna pół wieku, ale także pozwoli ocenić, na ile te przewidywania są wiarygodne. Wyniki eksperymentu będą częścią wkładu 10 Brytyjczyków w opracowywany przez IPCC Czwarty raport oceniający zmiany klimatu. Oficjalne przedstawienie eksperymentu odbyło się 12 września 2003 r. w Science Museum w Londynie oraz w British Association for the Advancement of Science w Salford w Wielkiej Brytanii. Ideą eksperymentu jest wykonanie tysięcy symulacji zmian klimatu przy wykorzystaniu osobistych komputerów należących do różnych użytkowników na całym świecie na specjalnie opracowanych modelach, które różnią się nieznacznie przyjętymi parametrami i scenariuszami zdarzeń. Oprogramowanie niezbędne do przeprowadzenia symulacji jest udostępniane przez Internet. Wyniki tych symulacji mają być odesłane z powrotem do zespołu pracującego nad projektem i opracowane przez zespół z MetOffice, specjalizujący się w ocenie niepewności prognoz modelowych (Qantifying Uncertainty in Model Predictions team). Główne instytucje związane z realizacją projektu to: University of Oxford, Rutherford Appleton Laboratory oraz Open University – wszystkie z Wielkiej Brytanii. Dodatkowego wsparcia udziela brytyjski MetOffice oraz Coupled Ocean Atmosphere Processess and European Climate (COAPEC). Climateprediction.net jest finansowany przez Natural Environment Research Council (NERC) w ramach programu badawczego COAPEC oraz dodatkowo wspierany finansowo przez brytyjski Departament Handlu i Przemysłu w ramach programu e-Science. Udział w eksperymencie mogą wziąć autoryzowani posiadacze komputerów osobistych, którzy są gotowi udostępnić swój sprzęt na kilka godzin dziennie przez ponad trzy miesiące (przy standardowych na poziomie współczesnej techniki parametrach komputera). Informacje na temat projektu, wymaganych parametrów komputera oraz innych warunków, jakie muszą spełnić uczestnicy eksperymentu, można znaleźć m.in. w Internecie, na stronie http://www.climateprediction.net oraz w linkach do tej strony. Poprzez linki do strony można również zgłosić swoje uczestnictwo w projekcie. DZIAŁANIA NA RZECZ REDUKCJI EMISJI PROEKOLOGICZNE OBLICZE „ŁUBNEJ” ewnątrz mieszczącego 4,5 mln m3 surowych odpadów podwarszawskiego składowiska odpadów komunalnych „Łubna” powstają znaczne ilości gazu wysypiskowego, który może zostać wykorzystany jako cenny surowiec energetyczny. Odessanie za pomocą specjalnych studni ponad 6 mln m3 tego gazu, nie tylko rozwiąże problem emisji do atmosfery metanu, który jest gazem cieplarnianym, ale także umożliwi produkcję 13 tys. MWh energii elektrycznej oraz 16,6 tys. MWh energii cieplnej rocznie. Będzie to możliwe dzięki powstaniu, pierwszego w rejonie Warszawy, specjalistycznego Zakładu Pozyskiwania Gazu Wysypiskowego, z urządzeniami do przetwarzania biogazu na energię elektryczną i cieplną. Poddany obróbce biogaz będzie przekazywany za pomocą specjalnego gazociągu do odległej o 10 km elektrociepłowni biogazowej w Górze Kalwarii. Stąd energia elektryczna popłynie do sieci Zakładu Energetycznego Warszawa – Teren, energia cieplna zaś – do sieci centralnego ogrzewania i ciepłej wody Zakładu Gospodarki Komunalnej w Górze Kalwarii. W ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY Inwestorem Zakładu Pozyskiwania Gazu jest Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania w Warszawie, a wykonawcami polskie firmy, które realizują projekt wyspecjalizowanego w tej dziedzinie Duńskiego Towarzystwa ds. Rozwoju Środowiska Naturalnego – Oddział w Polsce. Inwestycję sfinansuje w znacznej części właściciel technologii – firma duńska, jak również Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Koszty projektu i budowy instalacji „zwrócą się” dzięki zyskom ze sprzedaży energii elektrycznej i cieplnej, które przypadną firmie duńskiej oraz samorządowi lokalnemu. ZIELONE ŚWIATŁO DLA PROJEKTÓW CDM Z asadnicze procedury dotyczące projektów Mechanizmu Czystego Rozwoju, jednego z trzech mechanizmów Protokołu z Kioto, zostały przyjęte w końcu stycznia 2003 r. przez zarząd nadzorujący funkcjonowanie CDM, co stwarza możliwość wcześniejszego rozpoczęcia realizacji w krajach rozwijających się małych projektów redukcji emisji gazów cieplarnianych. Celem tego typu projektów jest promowanie zrównoważonego rozwoju przy jednoczesnym jak najmniej kosztownym ograniczaniu emisji gazów cieplarnianych. Inwestujące w projekt CDM przedsiębiorstwa otrzymują w zamian zredukowaną lub unikniętą emisję gazów cieplarnianych w postaci tzw. Certyfikatów Redukcji Emisji, które można wykorzystać do wypełnienia zobowiązań nałożonych przez Protokół z Kioto na kraje rozwinięte. W lipcu 2003 r. zarząd CDM zatwierdził dwie pierwsze metodologie określania linii bazowej i zasad monitoringu: do projektu dotyczącego wysypiska odpadów w Brazylii i projektu z zakresu rozkładu HFC planowanego w Korei. Kluczowymi elementami mechanizmu CDM są linia bazowa i monitoring, pozwalające określić wielkość osiągniętej redukcji emisji. Zgłaszający projekt CDM powinni stosować tylko zatwierdzoną metodologię oznaczania linii bazowej. Jest to niezbędne do wykazania tzw. dodatkowości, czyli potwierdzenia, że projekt przynosi redukcję emisji ponad wielkość określoną w krajowej polityce klimatycznej. Monitoring pozwala określić rzeczywistą wielkość emisji osiągniętą w projekcie. Projekty, w których odpowiednio zastosowano wyżej wymienione metodologie i które spełniają pozostałe kryteria CDM mogą być zgłoszone do zarządu CDM do zatwierdzania i rejestracji. Takie projekty będą automatycznie rejestrowane w ciągu 8 tygodni, jeżeli nie będzie wymagany proces ich recenzowania. Przedsiębiorców i osoby zainteresowane tą tematyką zachęcamy do odwiedzenia strony internetowej Sekretariatu Konwencji, gdzie pod adresem http://unfccc.int/cdm można znaleźć pomocne przy planowaniu projektu dokumenty, takie jak: słownik terminów stosowanych w dokumentacji projektu, dokumenty niezbędne do rejestracji projektu oraz listę wskazującą uproszczone metodologie określania baselinów i prowadzenia monitoringu realizowanego projektu. SAMOCHODY PRZYSZŁOŚCI T rwa wyścig między największymi koncernami samochodowymi o pozycję lidera na przyszłym rynku światowym, który zdominują pojazdy napędzane za pomocą wodorowych ogniw paliwowych. Powszechne zastosowanie tej technologii, której ideą jest wykorzystanie powstałej w wyniku reakcji chemicznej energii do zasilania napędzającego pojazd silnika elektrycznego, jest coraz bliższe urzeczywistnienia. Głównymi rywalami w tej konkurencji są: Stany Zjednoczone, Japonia i Europa. Walka toczy się o wielkie pieniądze i status lidera. I dobrze, bo trudno sobie wyobrazić lepszą zachętę do konstruktywnych i zdecydowanych działań. Tymczasem w grę wchodzą przecież także olbrzymie korzyści dla środowiska, gdyż jedynym „produktem ubocznym” reakcji zachodzącej w tym ogniwie jest energia oraz para wodna. Wysokie koszty produkcji pojazdów napędzanych za pomocą wodorowych ogniw paliwowych są główną przeszkodą w ich masowym wprowadzaniu na rynek. Niemniej jednak są testowane pojazdy prototypowe. Bliższe seryjnej produkcji są pojazdy hybrydowe, które w mniejszych ilościach niż powszechne obecnie samochody spalinowe emitują szkodliwe substancje. Są one bowiem wyposażone zarówno w silnik elektryczny, jak i spalinowy. Prace nad konstrukcją i wprowadzeniem na rynek tego typu pojazdów szczególnie intensywnie prowadzi Toyota i Honda. Obecnie coraz częściej produkowane są małe serie samochodów obu typów i oddawane do dyspozycji wybranym użytkownikom. Ford na przykład oddał pięć pierwszych egzemplarzy Focusa FCEV Hybrid do użytku pracowników rządu kanadyjskiego. Do końca 2005 r. w codziennej eksploatacji ma już być 95 takich pojazdów. Testowane są także autobusy komunikacji miejskiej napędzane energią z wodorowych ogniw paliwowych. Od maja 2003 r. po ulicach Madrytu jeździ autobus tego typu (Mercedes Citaro), wyprodukowany przez DaimerChrysler. Po trzy takie autobusy, każdy wart 1,25 mln euro, zamówiły też inne europejskie miasta: Amsterdam, Barcelona, Hamburg, Londyn, Luksemburg, Porto, Reykjavik, Sztokholm i Stuttgart. Elektryczny ciężarowy samochód dostawczy Forda jest obecnie używany przez amerykański Postal Service, Toyota zaś otrzymała zamówienia na 17,5 tys. egzemplarzy prezentowanej m.in. podczas targów warszawskich w listopadzie 2003 r. hybrydowej Toyoty Prius. To tylko nieliczne przykłady pierwszych zastosowań pojazdów, które wcześniej, czy później zdominują rynek. Według raportu Forda, emisja dwutlenku węgla przez jego pojazdy zmniejszyła się w 2002 r. o 2,9% w stosunku do roku 2001 w przeliczeniu na jeden samochód. Przedstawiciele Forda i innych koncernów obiecują dalsze zmiany na lepsze w tej dziedzinie. Póki co możemy tylko cierpliwie czekać na masową produkcję aut nowej generacji, pamiętając, że ich sukces na rynku w dużym stopniu zależy od nas – ich potencjalnych użytkowników i naszego otwarcia się na nowe zdobycze technologiczne motoryzacji. NOWA ENERGIA W dniu 20 września 2003 r. byliśmy świadkami przełomowego wydarzenia w dziedzinie pozyskiwania ekologicznie czystej energii. Uruchomiona przez Norwegów podwodna elektrownia morska jest pierwszym w świecie urządzeniem tego typu, które będzie generować energię do celów komercyjnych. Przypominające podwodny wiatrak urządzenie ma produkować elektryczność dla norweskiego miasta Hammerfest. Elektrownia produkuje 300 kWh energii elektrycznej, a więc wystarczająco dużo, by zaopatrzyć 30 norweskich gospodarstw domowych. Jej projektanci chcieliby zacząć masową produkcję tego typu urządzeń na rynek światowy w ciągu dwóch lat. Kierownik projektu z firmy Hammerfest Strőem wyraża nadzieję, że ten sposób pozyskiwania energii elektrycznej stanie się powszechny w ciągu 5 lat. Ponadto firma spodziewa się, że masowa produkcja zmniejszy koszty przetwarzania energii z pływów ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY 11 morskich na elektryczność do poziomu porównywalnego z kosztami przetwarzania energii wiatrowej. Zbudowany przez Norwegów generator energii składa się z ze skrzydeł o średnicy 10 m, które obracają się pod wpływem przepływającej między nimi wody. Cały mechanizm jest podtrzymywany przez 20-metrową stalową kolumnę, zakotwiczoną w dnie morskim. Energia kinetyczna jest przekształcana w energię elektryczną, która jest wysyłana do transformatora, a stąd dostarczana do sieci. Komisja Europejska podaje, że w Europie jest 106 miejsc, w których energia pływów morskich może być wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej, z czego 42 miejsca znajdują się w Wielkiej Brytanii, łącznie z jeziorami w zachodniej Szkocji oraz Orkadami, Szetlandami i Wyspami Normandzkimi. Szacuje się, że pływy morskie wokół Wielkiej Brytanii mogą być źródłem 48 TWh energii elektrycznej rocznie. Energia pływów morskich ma jedną dodatkową zaletę w stosunku do innych źródeł energii odnawialnej: jest to źródło stosunkowo stałe, dostarczające energię 24 godziny na dobę. Pływ przemieszcza się bowiem bez przerwy w jednym kierunku przez ok. 6 godzin, zatrzymuje się na krótko, po czym rozpoczyna ruch w przeciwnym kierunku. CIEKAWOSTKI EL NIÑO ŚPI O bserwacje basenu Pacyfiku pozwalają stwierdzić, że w drugiej połowie 2003 r. nie występuje tam ani zjawisko El Niño, ani La Niña, czyli panują warunki neutralne. Stan taki powinien utrzymać się przez pierwsze miesiące 2004 r. Skala El Niño, który wystąpił w 2002 r., była natomiast znacząco mniejsza od tego z przełomu lat 1997/98. Wzrost temperatury wody powierzchniowej w środkowym Pacyfiku był o 1,5–2,0°C wyższy niż norma, podczas gdy 5 lat wcześniej wzrost ten wyniósł 3–4°C powyżej normy. Temu zjawisku towarzyszyło wystąpienie anomalnych warunków pogodowych w wielu regionach świata, np. na wyspach Kiribati wystąpiły dziesięciokrotnie większe opady w okresie od maja do września, a w tym samym okresie Indonezja, Papua Nowa Gwinea, Nowa Kaledonia, Tonga i południowe wyspy Cooka zanotowały opady dużo niższe niż wieloletnia norma. Z kolei, na zachodnim wybrzeżu Ameryki Południowej było więcej niż zwykle opadów i nawet w najsuchszym miejscu na Ziemi (Arica w Chile) spadło w dniu 3 lipca 2002 r. 8,3 mm deszczu, co stanowi największą wartość opadu zanotowaną tam od 1908 r. Także w Peru i Ekwadorze opady przekroczyły średnią wartość wieloletnią. CIEPŁE LATO 2003 W POLSCE (na podstawie danych IMGW) P óźna wiosna i lato 2003 r. były w Polsce bardzo ciepłe. W Warszawie średnia temperatura miesięczna maja była wyższa niż norma z okresu 1971–2000 aż o 2°C, czerwca o 1,4°C, lipca o 2,1°C, a sierpnia o 1°C. Podczas reszty miesięcy tego roku temperatura była zbliżona do wartości wieloletnich, jedynie luty i październik były zimniejsze, ze średnią temperaturą niższą niż normy odpowiednio o 3,7°C oraz 2,7°C. 12 ZMIANY KLIMATYCZNE W ARKTYCE W edług badań przeprowadzonych w 2002 r. i finansowanych przez NASA, względnie stała pokrywa lodowa na Morzu Arktycznym topnieje szybciej niż dotychczas sądzono. W latach 1978–2000 ubyło jej 1,2 mln km2, co oznacza dziewięcioprocentowy ubytek w ciągu dekady. Josefino Comiso z Goddard Institute of Space Studies w NASA twierdzi, że w tym tempie do końca XXI wieku pokrywa ta zniknie całkowicie. Według naukowców z National Snow and Ice Data Centre z Uniwersytetu w Kolorado na przestrzeni lat 1979–2002 letnie minimum zasięgu pokrywy lodowej w Arktyce było coraz mniejsze. We wrześniu 2002 r. powierzchnia obszaru, na którym pokrycie lodem przekroczyło 15% była co najmniej o 4% mniejsza niż kiedykolwiek wcześniej we wrześniu, odkąd prowadzone są obserwacje satelitarne (tzn. od 1978 r.) i o 14% mniejsze niż przeciętny zasięg pokrywy lodowej we wrześniu w latach 1978–2000. Wyniki z roku 2003 są zbliżone. Naukowcy przeanalizowali pochodzące z pomiarów satelitarnych wielkości temperatury powietrza nad powierzchnią lodu z lat 1981–2001. W porównaniu z danymi z pomiarów tradycyjnych, które obejmują znacznie dłuższy okres, szybkość ocieplania Arktyki w ciągu ostatnich 20 lat jest osiem razy większa niż w ciągu ostatnich 100 lat. Trendy temperaturowe różnią się w różnych regionach i porach roku. Podczas gdy nad większością obszaru Arktyki klimat ociepla się, w niektórych miejscach, jak np. w Grenlandii obserwuje się stopniowe ochłodzenie. Przeciętny wzrost temperatury powietrza w ciągu dekady dla okresu letniego wynosi w ostatnich 20 latach 1,22ºC. W skali roku zmiany te wahają się od 0,9ºC ochłodzenia w Grenlandii do 1,06ºC ocieplenia nad Ameryką Północną. Ponadto długość okresu sezonowego topnienia pokrywy lodowej zwiększyła się o 10–17 dni w ciągu dekady, w zależności od regionu. Eksperci prognozują, że ocieplanie klimatu może ulec znacznemu przyspieszeniu ze względu na zwiększenie pochłaniania promieniowania słonecznego przez odsłoniętą powierzchnię morza w stosunku do wcześniejszego pochłaniania przez lód (który większą część docierającego do powierzchni morza promieniowania słonecznego odbija). Ponadto przewidują uwalnianie ogromnych ilości dwutlenku węgla i metanu, które są uwięzione w wiecznej zmarzlinie, a jednocześnie uwalnianie gazu ziemnego z głębi ocieplonego oceanu. Naukowcy dopatrują się związku między tendencjami ociepleniowymi w Arktyce i zmniejszaniem się objętości i zasięgu pokrywy lodowej. Regiony polarne są od dawna uważane za wczesne wskaźniki zmian klimatu w skali globalnej. KOALICJA KLIMATYCZNA W dniu 15 lutego 2003 r. odbyło się w Warszawie spotkanie założycielskie porozumienia organizacji pozarządowych współpracujących w dziedzinie ochrony klimatu, tzw. Koalicji Klimatycznej. Podczas spotkania opracowano i przyjęto m.in. oficjalny regulamin funkcjonowania Koalicji, sformułowano cele działań na 2003 r., a także ustalono plan ich realizacji. Dyskusję na temat współpracy organizacji pozarządowych na rzecz ochrony klimatu zainicjował Polski Klub Ekologiczny – Okręg Mazowiecki oraz Instytut na rzecz Ekorozwoju. Celem Koalicji jest przede wszystkim koordynacja działań organizacji ekologicznych dążących do realizacji przez Polskę postanowień Protokołu z Kioto. Obecnie w skład Koalicji wchodzą: Center for Clean Air Policy (jako członek wspierający), Dolnośląska Fundacja Ekorozwoju, ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY Fundacja Efektywnego Wykorzystania Energii, Fundacja Ekologiczna Ziemi Legnickiej „Zielona Akcja”, Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Liga Ochrony Przyrody, Polska Zielona Sieć, Polski Klub Ekologiczny – Okręg Dolnośląski, Polski Klub Ekologiczny – Okręg Górnośląski, Polski Klub Ekologiczny – Okręg Mazowiecki, WWF Polska Światowy Fundusz na rzecz Przyrody. Koalicja wyraża chęć nawiązania współpracy ze światem biznesu, głównie z sektora energetycznego i transportowego oraz z samorządami lokalnymi. W dniu 14 marca 2003 r. Koalicja listownie zwróciła się do Ministra Środowiska Czesława Śleziaka z prośbą o udostępnienie informacji dotyczących stanu zaawansowania prac nad narodową strategią ograniczania emisji gazów cieplarnianych oraz zadeklarowała ze swej strony gotowość ewentualnego przeprowadzenia konsultacji społecznych projektu tej strategii. Porozumienie ma charakter otwarty. Zainteresowani współpracą mogą się kontaktować z sekretariatem, którego prowadzenia podjął się Polski Klub Ekologiczny – Okręg Mazowiecki (e-mail: [email protected]). Szersze informacje na temat Koalicji Klimatycznej są dostępne m.in. na stronie Polskiego Klubu Ekologicznego: www.most.org.pl/pke-om/. ŚRÓDZIEMNOMORSKA BIORÓŻNORODNOŚĆ ZAGROŻONA G atunek Hemimysis speluncola został po raz pierwszy opisany w 1963 r. i do późnych lat dziewięćdziesiątych był dominującym lub jedynym gatunkiem Mysidacea, rzędu skorupiaków z gromady pancerzowców, w podwodnych jaskiniach Morza Śródziemnego w rejonie Marsylii. Opisany w 1986 r. drugi gatunek Mysidacea – Hemimysis margalefi – był mniej rozpowszechniony. MIGRACJA ZWIERZĄT C oraz częstsze pojawianie się w wodach opływających Wyspy Brytyjskie zwierząt morskich, których naturalnym środowiskiem są ciepłe morza, takie jak Morze Śródziemne, może być uznane za jeden ze wskaźników globalnego ocieplenia. Przykładem takich ciepłolubnych gatunków przemieszczających się w kierunku północnych szerokości geograficznych jest homar Scyllarus arctus, którego od 1999 r. złowiono aż 50 sztuk w pobliżu wyspy Scilly. Innym zaskakującym odkryciem była pierwsza „brytyjska” barakuda, widziana u wybrzeży Wysp Brytyjskich w listopadzie 2001 r. Jednak najwięcej nowych ciepłolubnych zwierząt to ryby z rodziny leszczy i szczupaków. Południowe gatunki, takie jak samogłów czy drętwa, zaczęły pojawiać się już w późnych latach osiemdziesiątych. Obecnie nie są już rzadkością, stopniowo zaczęły zastępować swych zimnolubnych kuzynów. Wody opływające wybrzeża Wysp Brytyjskich, stanowiąc naturalną granicę między północnymi, czyli zimnolubnymi i południowymi, czyli ciepłolubnymi gatunkami ryb morskich, są idealnym miejscem do obserwowania zachodzących w biosferze zmian. STAN RATYFIKACJI PROTOKOŁU Z KIOTO (na dzień 25 listopada 2003 r.) P rotokół z Kioto ratyfikowało dotychczas 119 krajów, w tym kraje z załącznika I do Konwencji Klimatycznej, których łączna emisja stanowi 44,2% emisji ogółem tej grupy krajów. Aby Protokół mógł wejść w życie konieczne jest dołączenie się innych krajów z załącznika I, ponieważ nadal brakuje 10,8% emisji do osiągnięcia wymaganego pułapu 55-procent emisji ogółem krajów z załącznika w 1990 r. Z przyjemnością, ale z dużym opóźnieniem, informujemy Państwa, że Polska ratyfikowała Protokół z Kioto w dniu 13 grudnia 2002 r. Między styczniem 1997 r. a majem 1998 r. w jaskini Jarre Island (w pobliżu Archipelagu Rion niedaleko Marsylii) stwierdzono zanik licznych gromad gatunku H. speluncola, który jeszcze przez pewien czas przetrwał tu w postaci pojedynczych osobników. Gatunkiem dominującym stał się H. margalefi, liczebność zaś H. speluncola stopniowo malała przez kilka miesięcy. Obecność H. speluncola po raz ostatni odnotowano w czerwcu 1999 r. Zjawisko zastępowania H. speluncola przez obdarzony większą tolerancją na wysoką temperaturę wody gatunek H. margalefi stwierdzono też w innych jaskiniach w rejonie Marsylii. Wyjątek stanowiła jaskinia 3PP, znajdująca się w pobliżu La Ciotat, 3 km na wschód od Marsylii, gdzie przez cały rok występuje stała, niska temperatura (13–15ºC), nawet wówczas, gdy powierzchniowe wody w rejonie Marsylii osiągają temperaturę 24ºC. http://www.ipcc.ch – strona Międzyrządowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), można tu znaleźć Trzeci raport oceniający zmiany klimatu oraz dokumenty techniczne i raporty specjalne opracowywane przez Zespół. Przypuszcza się, że zastąpienie H. speluncola przez H. margalefi nastąpiło dwuetapowo wskutek anomalii termicznych, które wystąpiły latem 1997 r. i 1999 r. Prawdopodobnie w 1997 r. w populacjach H. speluncola nastąpiła masowa śmiertelność, w 1999 r. zaś osłabione wcześniej populacje H. speluncola zostały całkowicie zastąpione przez populacje H. margalefi. http://iri.columbia.edu/climate/ENSO/currentinfo/ /QuickLook.html – aktualne informacje o zjawisku El Niño – Południowa Oscylacja (ENSO). Naukowcy twierdzą, że związane ze zmianami klimatu coraz częstsze anomalie pogodowe oraz ocieplanie się wód Morza Śródziemnego mogą prowadzić do zwiększenia częstotliwości występowania podobnych zjawisk, a w konsekwencji do ustępowania z tych obszarów gatunków umiarkowanej strefy klimatycznej i zastępowania ich przez gatunki podzwrotnikowe. INFORMACJE INTERNETOWE http://www.worldweather.org – nowy serwis WMO dotyczący prognoz pogody dla całego świata. http://severe.worldweather.org – nowy serwis WMO prezentujący ostrzeżenia przed gwałtownymi zjawiskami pogodowymi, w tym cyklonami tropikalnymi. http://www.iai.int – strona międzynarodowego Instytutu ds. Badań Zmian Globalnych skupiającego 19 krajów z Ameryki Północnej, Środkowej i Południowej. http://www.cru.uea.ac.uk – strona czołowego brytyjskiego ośrodka badań nad zmianami klimatu Climatic Research Unit (znajdziesz tam wykres zmian średniej globalnej temperatury od 1860 r. oraz biuletyny klimatyczne). ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY 13 http://www.tyndall.ac.uk – strona nowego brytyjskiego ośrodka ds. badań nad zmianami klimatu. http://www.knmi.nl/samenw/eca/htmls/index7.html – klimat Europy – opracowanie holenderskiej służby meteorologicznej. http://www.wwf.pl/klimat.php – polska strona WWF wspierająca działania na rzecz zapobiegania zmianom klimatu. www.thecarbontrader.com – informacje o handlu emisjami oraz cotygodniowy bezpłatny biuletyn. http://www.halontrader.org – strona UNEP na temat międzynarodowych działań chroniących warstwę ozonową. http://www.ji4u.com/50006.xml – strona o projektach JI. http://www.climnet.org/library/library.htm – biblioteka Climate Network Europe, zawierająca ponad 3000 dokumentów na temat zmian klimatu. http://www.usgcrp.gov/usgcrp/new.htm – strona amerykańskiego programu US Global Change Research Program z najnowszymi informacjami o wynikach badań. http://www.ipieca.org/downloads/climate_change/ Glossary_3rd_edition.pdf – Słownik angielski terminów z zakresu problematyki zmian klimatu – „Climate Change: A Glossary of Terms” opracowany przez IPIECA w listopadzie 2000 r. KRONIKA ZDARZEŃ UNFCCC COP 9. 1–12 grudnia 2003 r., Mediolan, Włochy. Dziewiąta sesja Konferencji Stron Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC). Informacje na temat tej sesji są dostępne w Internecie: http://www.unfccc.int/. Berlin Conference on the Human Dimensions of Global Environmental Change. 5–6 grudnia 2003 r., Berlin, Niemcy. Celem konferencji jest określenie nowatorskich strategii dotyczących transformacji przemysłu w kierunku zrównoważonej gospodarki, jak również sposobów wdrażania tych strategii poprzez odpowiednie działania. Więcej informacji udziela Bianca Barth; e-mail: [email protected]; http://www.fu-berlin.de/ffu/akumwelt/bc2003/. Ekstremalne zjawiska hydrologiczne i meteorologiczne. 8–9 grudnia 2003 r., Warszawa. To III konferencja naukowa z cyklu ekstremalnych zjawisk hydrologicznych i meteorologicznych organizowana przez Polskie Towarzystwo Geofizyczne. Kontakt do organizatorów: [email protected] oraz [email protected]. Strona konferencji, na której umieszczono tematy referatów i posterów: http://www.wgsr.uw.edu.pl/geofiz. Fourth Global Forum on Sustainable Energy (GFSE 4). 18–20 lutego 2004 r., Wiedeń, Austria. Proponowane wstępnie hasło forum brzmi: Energia dla zrównoważonego rozwoju: Ponowne rozważenie roli dotacji. W związku z faktem, że GFSE 4 poprzedzi planowaną na czerwiec 2004 r. w Bonn międzynarodową konferencję: International Conference on Renewables – Renewables 2004, zaproponowano, by co najmniej jeden dzień był poświęcony odnawialnym źródłom energii. Informacje o konferencji można uzyskać u pani Irene Freudenschuss-Reichl; tel. +1 212 963 6990; fax +1 212 963 7904; e-mail: [email protected]; http://www.gfse.at/. 14 North-South Analisis of Global Change Impact on Watersheds. 1–3 marca 2004 r., Bonn, Niemcy. Głównym celem konferencji jest analiza wyzwań, które wiążą się ze zintegrowaną oceną zasobów wodnych i zarządzaniem nimi w zlewniach wielkich rzek. Oczekuje się, że to spotkanie naukowców i osób odpowiedzialnych za sprawowanie władzy z Północy i Południa pozwoli przełożyć wyniki obecnych badań dotyczących problemów związanych z wodą na praktyczne metody i przekształcić je w spójne dążenia. Więcej informacji na temat konferencji można uzyskać kontaktując się z Nick’iem van de Giesen’em: Center for Develoopment Research, Bonn University, Walter – Flex – Str. 3 D – 53113 Bonn, Niemcy; e-mail: [email protected]; http://www.zef.de/watershed2004. International Conference on High-Impact Weather And Climate: Understanding, Prediction, and Socio-Economic Consequences (ICHWC2004). 22–26 marca 2004 r., Seul, Korea. Konferencja składa z trzech części tematycznych: pogoda, klimat i aspekty społeczno-ekonomiczne. W odniesieniu do każdego z tych zagadnień rozpatrzone będą następujące problemy: istota ekstremalnych zjawisk pogodowych; numeryczne prognozy tych zjawisk pogodowych; zintegrowane systemy obserwacyjne; obserwacje i monitoring systemu klimatycznego; zmienność i przewidywalność klimatu; globalne zmiany klimatu i ich niepewność; konsekwencje ekstremalnych zjawisk pogodowych i klimatycznych; ocena szkód społeczno-ekonomicznych i możliwości przystosowań; wartość informacji pogodowej i klimatycznej. Informacje na temat konferencji można uzyskać kontaktując się z: dr Nam, Jaecheol, Director, Remote Sensing Research Lab, Meteorological Research Institute (METRI), 460–18 Sindaebang – dong, Dongjak – gu, Seoul, 156–720, Republic of Korea; tel. +82 2 841 2786; fax +82 2 841 2787; e-mail: [email protected]; http://www.metri.re.kr/ICHWC2004. 29th International Technical Conference on Utilization & Fuel Systems. 18–22 kwietnia 2004 r., Clearwater, Floryda, USA. Tematem 29 międzynarodowej konfencji jest „Coal From Hydrogen Is Here”. W konferencji wezmą udział przedstawiciele amerykańskiego Departamentu do Spraw Energetyki, przedstawiciele Coal Technology Association oraz American Society of Mechanical Engineer’s Fuels & Combustion Technologies Division a także z National Energy Technology Laboratory z Departamentu do Spraw Energetyki USA. Szczegółowych informacji na temat konferencji udziela Pani Barbara Sakkestad, Coal Technology Association; tel. +1 301 294 6080; fax +1 301 294 7480; http://www.coaltechnologies.com/conferences.html. Advanced Institute on Vulnerability to Global Environmental Change. 3–21 maja 2004 r., Laxenburg, Austria. Trzecie z serii spotkań organizowanych przez SysTem for Analysis, Research, and Training (START) oraz przez International Institute for Applied Systems Analysis (IIASA), których celem jest przygotowanie młodych naukowców z krajów rozwijających się do badania zagadnień dotyczących globalnych zmian środowiska oraz zrównoważonego rozwoju. Uczestnicy spotkania poznają podstawy teoretyczne oraz metody analizy wrażliwości środowiska na wpływy antropogeniczne. Przewidziano naukę wybranych narzędzi analitycznych i analizę przypadków w celu zdobycia wiedzy i umiejętności, niezbędnych do prowadzenia badań w zakresie odporności środowiska na zmiany wywołane działalnością człowieka. Więcej informacji można uzyskać kontaktując się ze: START; tel. +1 202 462 2213; fax +1 202 457 5859; e-mail: [email protected]; http://www.start.org/links/announce_oppo/ P3_Announcement.pdf. ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY XIV Ogólnopolskie seminarium meteorologii i klimatologii polarnej. 7 i 8 maja 2004 r. Gdynia. Kolejne już seminarium organizowane przez Katedrę Meteorologii i Oceanografii Nautycznej Wydz. Nawigacyjnego Akademii Morskiej pod patronatem Komisji Meteorologii i Klimatologii Polarnej Komitetu Badań Polarnych PAN. Seminarium zostanie poprzedzone jednodniową dyskusją panelową na temat procesów współdziałania oceanu i atmosfery w wymiarze klimatycznym (6 maja 2004 r.). Dalsze informacje dostępne w Internecie pod adresem: http://ocean.wsm.gdynia.pl/komun-1.html. II Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Globalizacja gospodarki a ochrona środowiska”. 28–29 maja 2004 r., Warszawa. Konferencja dotycząca powiązania procesów globalizacyjnych z ochroną środowiska. Podstawowy zakres przedmiotowy konferencji obejmuje: identyfikację najważniejszych zależności występujących między globalizacją procesu gospodarowania a środowiskiem naturalnym; ocenę wpływu liberalizacji obrotów handlowych i kapitałowych na wielkość zagrożeń środowiska; ocenę wpływu polityki ekologicznej na swobodę handlu międzynarodowego; ocenę wpływu procesów integracyjnych na wielkość zagrożenia środowiska oraz na możliwości jego ochrony; ocenę aktualnego stanu współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony środowiska; ocenę wpływu procesów integracyjnych z UE na stan i ochronę środowiska; ocenę wpływu przystąpienia Polski do UE na stan środowiska i politykę ekologiczną. Osoby zainteresowane konferencją prosimy o kontakt z Sekretariatem konferencji: Szkoła Główna Handlowa, Kolegium Gospodarki Światowej, Al. Niepodległości 164 (pok. 902), 02-554 Warszawa, tel. (22) 849 50 84, fax (22) 646 61 15, e-mail: [email protected] lub [email protected]. International Conference for Renewable Energies: 1–4 czerwca 2004 r., Bonn, Niemcy. Tematyka konferencji dotyczy kreowania warunków sprzyjających wykorzystywaniu odnawialnych źródeł energii przez zachęty finansowe oraz właściwy rozwój rynku. Mają także zostać omówione kwestie dotyczące edukacji, badań, współpracy. Konferencja ma być kolejnym krokiem koalicji państw zawiązanej w celu promocji odnawialnych źródeł energii, znanej jako Johannesburg Renewable Energy Coalition – JREC. W celu uzyskania szerszych informacji można się kontaktować z Sekretariatem Konferencji w Bonn: Postfach 5180, 65726; tel. +49 6196 794404; fax +49 6196 794405; e-mail: [email protected]; Internet: http://www.renewables2004.de/. Conference on Climate Change and Aqatic Systems: past, present & future. 21–23 lipca 2004 r., Plymouth, Wielka Brytania. Tematem tej międzynarodowej konferencji są badania środowiska morskiego i słodkowodnego w kontekście wpływu zmian klimatu na fizyczno-chemiczne, biologiczne i częściowo ekologiczne aspekty funkcjonowania tych systemów. Więcej informacji w Internecie na stronie: http://www.biology.plymouth.ac.uk/climate/climate.html. 19th World Energy Congress. 5–9 września 2004 r., Sydney, Australia. Międzynarodowe wydarzenie dotyczące przemysłu energetycznego. W programie kongresu znajduje się rozważanie kluczowych kwestii dotyczących energetyki. W ramach kongresu są przewidywane sesje plenarne, panelowe i posterowe oraz wystąpienia, pokazy, warsztaty i wykłady. Szersze informacje na temat Kongresu uzyskać można pod adresem: 19th World Energy Congress Managers; tel. +612 9248 0800; fax +612 9248 0894; e-mail: [email protected]; Internet: http://www.tourhosts.com.au/energy2004/. LITERATURA Abrupt Climate Change. Inevitable Surprises. National Academy Press. Washington D.C. 2002. ISBN 0-309-07434-7. Publikacja jest wynikiem multidyscyplinarnego projektu prowadzonego pod egidą amerykańskiego Komitetu ds. Nagłych Zmian Klimatu. W książce znajdziemy wyniki badań prowadzonych w USA w zakresie poszukiwania dowodów na nagłe zmiany klimatu, procesów je powodujących, rozważań nad globalnym ociepleniem klimatu jako potencjalnym czynnikiem wywołującym takie zmiany, ekonomicznych i ekologicznych konsekwencji zmian klimatu oraz zaleceń określających kierunki przyszłych badań. Asia: Looking Ahead: Initial Stages of National Communications Reporting. Raport prezentuje działania podejmowane w celu przygotowania wstępnych krajowych raportów dla Konferencji Stron Konwencji Klimatycznej w ośmiu krajach azjatyckich, wybranych ze względu na znaczącą wielkość krajowej emisji gazów cieplarnianych bądź większe zagrożenie związane ze zmianą klimatu, takich jak: Bangladesz, Chiny, Indie, Indonezja, Korea, Malezja, Filipiny i Tajlandia. Raport jest dostępny w Internecie pod adresem: http://www.whrc.org/pubaffair/asiaset.htm. Biuletyn Klimatyczny. Kwartalny biuletyn elektroniczny Koalicji Klimatycznej „Zatrzymaj Globalne Ocieplenie” poświęcony zagadnieniom polityki ochrony klimatu. Wydawany od lutego 2002 r. przez Instytut na Rzecz Ekorozwoju we współpracy z Center for Clean Air Policy – Polska i Polskim Klubem Ekologicznym – Okręg Mazowiecki. Dostępny pod adresem: http://www.ine-isd.org.pl/klimat/prog_upowszech.htm. Climate Change. A Multidisciplinary Approach. Burroughs W.J. Cambridge University Press, 2001. ISBN 0-521-56771-8. Książka napisana z myślą o studentach – dostarcza aktualnych informacji w zakresie zmian klimatu i ich konsekwencji społecznych i środowiskowych. Problematyka zmian klimatu została tu potraktowana szeroko – od bilansu energetycznego Ziemi oraz systemu klimatycznego przez dowody zmian klimatu, ich przyczyny i monitoring po modele i prognozowanie zmian klimatu. Climate change 2001: The Scientific basis. Contribution of Working Group I to the TAR of the IPCC. z Impacts, adaptation and vulnerability. Contribution of Working Group II to the TAR of the IPCC. z Mitigation. Contribution of Working Group III to the TAR of the IPCC. z Trzy tomy najnowszego raportu IPCC oceniającego zmiany klimatu wydano jesienią 2001 r. Zarówno pełny raport, jak i podsumowania dla polityków są dostępne w Internecie pod adresem: www.ipcc.ch. ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY 15 Można także zamówić raporty w Cambridge University Press, The Edinburgh Building, Shaftesbury Road, Cambridge CB2 2 RU, Wielka Brytania, fax +44 1223 326 111, e-mail: [email protected]; Internet: www.cambridge.org. Climate change and stratospheric ozone depletion. Early effects on our health in Europe. WHO Regional Publications, European Series, No. 88, 2000. Denmark. ISBN 92-890-1355-9. ISSN 0378-2255. W publikacji zaprezentowano wyniki badań nad wpływem zmian klimatu na zdrowie ludzkie w związku ze spodziewanym zwiększonym stresem termicznym (fale upałów), zanieczyszczeniem powietrza w miastach, ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi, rozszerzeniem zasięgu występowania chorób zakaźnych, oraz skutki zdrowotne ubożenia warstwy ozonowej, do których można zaliczyć zwiększone ryzyko zachorowania na raka skóry, uszkodzenia wzroku czy zmniejszenie odporności organizmów. Climate: into the 21st century. Red. Burroughs W.J. WMO i Cambridge University Press. 2003. ISBN 0521792029. Książka opracowana przez międzynarodowy zespół ekspertów stworzony pod egidą WMO. Znaleźć można w niej informacje dotyczące ekstremalnych zjawisk klimatycznych, rozwoju potencjału w zakresie obserwacji i monitoringu systemu klimatycznego oraz możliwości przewidywania warunków klimatycznych w różnych skalach czasowych. Publikacja skierowana jest do szerokiego audytorium zainteresowanego tematyką klimatyczną. Global change and mountain regions. The Mountain Research Initiative. Red. Becker A., Bugmann H. IGBP Report 49. IGBP 2001. ISSN 0284-8015. Raport dostępny w Sekretariacie IGBP w Sztokholmie w Szwecji: [email protected]. W raporcie przedstawiono syntetyczne podejście do problemu interakcji między klimatem, procesami zachodzącymi na powierzchni ziemi i działalnością człowieka, przy uwzględnieniu specyficznych warunków występujących w środowisku górskim. Global Change. Kwartalnik poświęcony zagadnieniom zmian klimatu i zmniejszania się warstwy ozonowej. Publikowany jest przez Pacific Institute for Studies in Development, Environment, and Security – niezależny instytut zajmujący się prowadzeniem analiz naukowo-politycznych w obszarach ochrony środowiska, zrównoważonego rozwoju oraz bezpieczeństwa międzynarodowego. Dostępny w Internecie na stronie: www.globalchange.org. Opady atmosferyczne o normalnej i anomalnej wysokości na obszarze Polski (1951–1990). Mrugała S. Wydział Biologii i Nauk o Ziemi. Rozprawy habilitacyjne LXVI. Wyd. UMCS. Lublin 2001. ISSN 0860-7702. ISBN 83-227-1745-8. W pracy scharakteryzowano opady atmosferyczne o normalnej i anomalnej wysokości na obszarze Polski w okresie 1951–1990 przy wykorzystaniu własnej metody określania wielkości opadów normalnych. Oscylacja Północnego Atlantyku a temperatura powietrza nad Polską. Marsz A., Styszyńska A. Wyższa Szkoła Morska w Gdyni. Wydział Nawigacyjny. Katedra Meteorologii i Oceanografii Nautycznej. Gdynia 2001. ISBN 83-87875-72-4. W publikacji przedstawiono wyniki długookresowej (135 lat) analizy zmienności natężenia i charakteru Oscylacji Północnego Atlantyku (NAO) i wykazano wpływ analizowanej zmienności na zmienność temperatury powietrza nad obszarem Polski. 16 Stan termiczny Północnego Atlantyku a reżim termiczny zim na polskim wybrzeżu Bałtyku. Marsz A. Wyższa Szkoła Morska w Gdyni. Wydział Nawigacyjny. Katedra Meteorologii i Oceanografii Nautycznej. Gdynia 2001. ISBN 83-87875-72-4. W opracowaniu przedstawiono metodę konstrukcji prognozy długoterminowej warunków termicznych sezonu zimowego dla polskiego wybrzeża, pozwalającą na oszacowanie średnich miesięcznych wartości temperatury zimą (od grudnia do marca). Współczesne problemy klimatu Warszawy. Lorenc H., Mazur A. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Seria: Atlasy i monografie. 2003. ISBN 83-88897-10-1. Jest to studium wiedzy na temat warunków klimatycznych Warszawy opracowane w Ośrodku Meteorologii IMGW, mające prócz walorów poznawczych charakter utylitarny. Zawarte są w nim charakterystyki jakościowe i ilościowe systemów przewietrzania Warszawy, warunków klimatu odczuwalnego oraz sytuacji meteorologicznych zagrażających zdrowiu i życiu jej mieszkańców, w tym przez tworzenie się ozonu niskotroposferycznego. Przedstawiono także skomplikowaną strukturę opadów na obszarze miasta jako wskaźnika potrzebnego przy opracowywaniu planów modernizacji wysoce już wysłużonej kanalizacji burzowej w Warszawie, stwarzającej sytuacje niebezpieczne dla funkcjonowania miasta. Wybrane charakterystyki temperatury powietrza i opadów atmosferycznych na obszarze Lubelszczyzny (1951–1990). Kaszewski B., Mrugała S. Instytut Agrofizyki PAN w Lublinie. Acta Agrophysica, Seria – Monografie z. 47, tom II. Lublin 2001. ISSN 1234-4125. ISBN 83-87385-64-6. W opracowaniu zaprezentowano przestrzenny rozkład charakterystyk termicznych i opadowych, w tym średnie i absolutne maksymalne i minimalne temperatury powietrza oraz liczbę dni z temperaturą ekstremalną i opadem na obszarze Lubelszczyzny w latach 1951–1990. The Atmospheric Environment. Effects of Human Activity. McElroy M.B. Princeton University Press. USA. 2002. ISBN 0-691-00691-1. Jest to okazała publikacja, w której przedstawiono podstawy naukowe problematyki środowiskowej zajmującej w ostatnich latach opinię publiczną dotyczące: zanieczyszczeń powietrza w skali regionalnej, kwaśnych deszczy, ubożenia warstwy ozonowej, niszczenia lasów tropikalnych oraz zmian klimatu powodowanych przez rosnącą koncentrację gazów cieplarnianych w atmosferze. Biuletyn informacyjny „Zmiany Klimatu” został opracowany i wydany przez Instytut Ochrony Środowiska ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Jeśli chcesz, aby informacje o Twojej działalności związanej ze zmianami klimatu znalazły się w naszym biuletynie, przekaż je do Instytutu Ochrony Środowiska w Warszawie, ul. Krucza 5/11, tel. +22 625 10 05 wew. 54 lub e-mail: [email protected]. Pod tym adresem oczekujemy również na wszelkie sugestie, uwagi i opinie o biuletynie. Wydawca: Instytut Ochrony Środowiska Dział Wydawnictw ul. Krucza 5/11 00-548 Warszawa ZMIANY KLIMATU – BIULETYN INFORMACYJNY
