N-33-084-D

Joanna Fac-Beneda
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA OBSZARU
Obszar objęty arkuszem mapy Czersk, według podziału Polski na
jednostki fizycznogeograficzne (Kondracki, 2000), obejmuje dwa
mezoregiony: mezoregion Bory Tucholskie (314.71) oraz Pojezierze
Krajeńskie (314.69), usytuowane w granicach makroregionu Pojezierze
Południowopomorskie
(314.6-7),
podprowincji
Pojezierzy
Południowobałtyckich (314) (Rys.1).
Omawiany obszar leży prawie w całości w dorzeczu Brdy
uchodzącej do Wisły. Jedynie niewielki północny fragment należy do
dorzecza Wdy. Główną linią podziału jest zatem dział wodny II rzędu,
pozostałe to działy III i IV rzędu.
Przebieg działów wodnych na obszarze objętym arkuszem jest
wyraźny i pewny. Znaczna część obszaru nie została jeszcze włączona
w zorganizowany odpływ powierzchniowy. Tworzą ją obszary
bezodpływowe chłonne i ewapotranspiracyjne (ok. 40 %), przy czym te
pierwsze, uwarunkowane występowaniem utworów przepuszczalnych,
zajmują zdecydowanie większą powierzchnię. Miejscami, poza
obszarami bezodpływowymi, występują nieliczne izolowane zagłębienia
bezodpływowe.
Główną osią hydrograficzną obszaru objętego opracowaniem jest
Brda płynąca z północnego-zachodu na południowy-wschód.
Od północnego-wschodu dopływają do Brdy wody Czerskiej Strugi, od
południowego-zachodu zaś wody Raciąskiej Strugi.
OPADY
Na obszarze objętym arkuszem Czersk nie prowadzi się obserwacji
opadów. Podstawą oceny warunków opadowych są dane z leżącego
najbliżej posterunku opadowego IMGW w Chojnicach, (ark. N-33-84-C).
W zestawieniu tabelarycznym przedstawiono średnie miesięczne sumy
opadów w roku przeciętnym (N), suchym (S) oraz wilgotnym (W) (tab.1),
zaś na rycinie średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych
z wielolecia 1988-2007 (rys. 2).
Wyliczony opad średni na rozpatrywanym obszarze wynosi około
597 mm w Chojnicach. Maksymalne sumy opadów w odniesieniu do
rocznych wielkości opadu średniego dochodzą do 141% w roku
wilgotnym i stanowią 64% jego wartości w roku suchym. W rocznym
rozkładzie średnich sum opadów na obu posterunkach stwierdzono
przewagę półrocza letniego nad zimowym. Najwyższe miesięczne sumy
opadów średnich występują w lipcu, zaś najniższe w lutym. W maju
zaznacza się największa różnica w sumach opadów roku wilgotnego
i suchego (109 mm). Najwyższe zanotowane sumy opadów
miesięcznych w Chojnicach przekraczają 160% wartości opadów
średnich miesięcznych z wielolecia (lipiec 2007 r.). Najbardziej suchym
miesiącem na tej ostatniej stacji był maj (6 mm w roku suchym).
Położenie
obszaru
fizycznogeograficznych
opracowania
na
tle
jednostek
Administracyjnie obszar objęty arkuszem mapy położony jest
w województwie pomorskim i kujawsko-pomorskim, w powiecie
chojnickim na obszarze gmin: Chojnice, Brusy i Czersk, zaś
w województwie kujawsko-pomorskim w powiecie tucholskim obejmuje
gminę Tuchola.
Krajobraz makroregionu Bory Tucholskie swą nazwę zawdzięcza
dużym kompleksom leśnym porastającym piaszczyste obszary sandrowe
o niewielkich wysokościach względnych. Morfologicznie jest to płaska
równina akumulacyjna wód roztopowych lądolodu stadiału pomorskiego.
Powierzchnię sandru rozcina dolina Brdy powstała w wyniku działalności
wód roztopowych lądolodu płynących ku pradolinie toruńskoeberswaldzkiej. Płaską powierzchnię urozmaicają jeziora – pozostałości
wytopienia brył martwego lodu. W części centralnej, południowozachodniej oraz północno-wschodniej ponad powierzchnię sandru
wynurzają się do około 150 m n.p.m. gliny zwałowe, piaski, żwiry moren
czołowych i dennych wcześniejszych faz zlodowacenia.
Na obszarze opracowania przeważają rzędne 110 – 140 m n.p.m.
Najwyżej wyniesionym punktem obszaru opracowania jest wzniesienie
na wschód od miejscowości Gutowiec (155,3 m n.p.m.) położone
w północnej części obszaru. Różnica wysokości między najwyżej
wyniesionym punktem, a punktem najniżej położonym w dolinie Brdy
(100,1 m n.p.m.) wynosi 55,2 m. Generalnie teren nachylony jest
z północnego-zachodu na południowy-wschód.
Według podziału rolniczo-klimatycznego Polski R. Gumińskiego
(1948), obszar opracowania położony jest w dzielnicy pomorskiej.
Według podziału Polski na regiony klimatyczne (Woś, 1999) arkusz
Czersk leży w regionie wschodniopomorskim. Według W. Okołowicza
i D. Martyn (1979) region pomorski, na terenie którego leży arkusz,
charakteryzuje się niewielkimi opadami rocznymi (450-600 mm), średnią
temperaturą stycznia w granicach –2, -3oC i średnią temperaturą lipca
18oC. Na rozmieszczenie opadów silny wpływ wywiera rzeźba terenu
i ekspozycja stoków. Najdłuższą pora roku jest zima, której czas trwania
wynosi do 100 dni, lato zaś jest krótsze i trwa od 60 do 85 dni. Krótkie
lato powoduje, że okres wegetacyjny nie przekracza 190 dni. Na
omawianym obszarze przeważają wiatry z sektora zachodniego
i południowo-zachodniego. W ogólnym zarysie na kształtowanie się
klimatu tego terenu wpływ ma ocean, na oddziaływanie którego nakłada
się decydujący wpływ Morza Bałtyckiego.
Na obszarze objętym arkuszem Czersk przeważają gleby bielicowe
i rdzawe wytworzone na piaskach luźnych i porośnięte lasami. Jedynie
w północno-wschodniej części na piaskach gliniastych występują gleby
brunatne wyługowane i kwaśne, a w centralnej części na glinach gleby
bielicowe i pseudobielicowe. W dolinach rzecznych Wdy i Prusiny
występują gleby torfowe i murszowe wytworzone na torfach i utworach
mułowo-torfowych. Lasy należące do dzielnicy Pojezierza Pomorskiego
występują w ramach kompleksu Borów Tucholskich i zajmują ponad
połowę (ok.58%) powierzchni opracowania. Większe tereny bezleśne
występują na południowy-zachód od miejscowości Łąg (podmokłe łąki)
oraz wokół miejscowości Śliwice.
Lasy należące do dzielnicy Pojezierza Pomorskiego występują
w ramach kompleksu Borów Tucholskich i zajmują ponad połowę
(ok.68%) powierzchni opracowania. Większe tereny bezleśne występują
wokół miejscowości Czersk, Rytel, Legbąd.
Ponad połowę powierzchni rozpatrywanego obszaru na południu
zajmuje Tucholski Park Krajobrazowy, trochę mniejszą, na północnymzachodzie Chojnico-Tucholski OChK. W granicach opracowania znajduje
się rezerwat torfowiskowy Mętne (północno-zachodnia część) oraz
rezerwat leśny Cisy nad Czerska Strugą (zachodnia część).
Posterunek opadowy
H m n.p.m.
(lata)
I
II
III
IV
V
VI
VII VIII
IX
X
55
65
16
27
15
29
6
28
28
39
7
71
385
W-2007 58
36 124 39
43
28 115 102 134 66
81
18
844
N-1999 43
62
46
87
25
52
600
46
34
71
33
42
59
3.
Zestawienie stanów charakterystycznych
w Ciecholewach [cm] (1961-2000).
na
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
102
102
97
96
92
90
81
79
80
105
110
104
79
SNW
135
128
124
119
117
114
108
112
124
140
153
145
104
SSW
143
138
138
132
125
124
117
121
139
152
159
153
137
SWW
152
157
165
153
136
133
126
134
155
164
165
161
186
WWW
198
201
230
202
172
182
175
189
220
212
206
197
230
20
10
100
75
50
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
XI XII
WODY POWIERZCHNIOWE
Sieć hydrograficzna obszaru objętego arkuszem mapy Czersk
stanowi południowy fragment Kaszubskiego Systemu Hydrograficznego.
Główną rzeką jest silnie meandrująca Brda z Wielkim Kanałem Brdy
wraz ze swoim lewobrzeżnym dopływem – Czerską Strugą.
Współcześnie obraz sieci hydrograficznej jest typowy dla obszarów
objętych zlodowaceniem czwartorzędowym położonych w niedalekiej
odległości od nisko położonej bazy erozyjnej (erozyjny charakter dolin
rzecznych,
niewyrównane
spadki,
duży
odsetek
obszarów
bezodpływowych).
Największą gęstość cieków rejestruje się w dolinie Kanału Brdy
w okolicach Legbądu, co związane jest z istnieniem rowów
melioracyjnych.
Charakterystyczną cechą obszaru jest występowanie terenów nie
włączonych do powierzchniowego systemu odwadniania. Obszary te,
bezodpływowe chłonne i ewapotranspiracyjne, określa się mianem
obszarów o zasilaniu pośrednim. Ich odsetek wynosi tu ok. 40 %.
Z większych jezior należy wymienić przepływowe jeziora Śpierewnik
(rzeka Suska Struga) i Białe (Bielska Struga). Parametry dotyczące
największych zbiorników wodnych zawiera tabela 2.
I
II
III
IV
V
VI
VII VIII IX
Powierzchnia
Lp.
[ha]
Nazwa jeziora
Obj.
3
1
2
3
IRŚ
KJP
AJP
z planime-
[tys. m ]
Głęb.
Głęb.
śred.
maks.
[m]
[m]
trowania
1.
Świdno
-
18,5
18,6
17,8
595,2
3,2
6,5
2.
Suszek
-
10,0
11,0
10,5
319,0
2,9
4,8
138,9
125,0
138,9
126,9
7334,0
5,2
14,0
3.
Śpierewnik
(Przysarcz)
Szczuczno
4.
(Sztuczno,
SSW
SWW
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
Rok
NNQ
4,20
3,53
3,71
4,06
4,88
4,18
3,65
3,37
2,29
2,07
2,67
3,68
2,07
SNQ
6,40
6,59
6,29
6,29
6,36
6,24
5,42
4,51
4,16
4,31
4,83
5,68
3,94
SSQ
6,96
7,44
7,22
7,05
7,02
6,95
6,11
5,05
4,60
4,74
5,36
6,15
6,22
SWQ
7,59
8,25
8,23
7,93
7,82
7,69
6,84
5,73
5,24
5,27
5,86
6,70
9,26
WWQ 13,2
14,2
12,8
11,9
11,6
13,0
12,0
8,56
10,4
8,49
8,14
9,92
14,2
10,00
7,50
5,00
2,50
0,00
XI
XII
II
III
IV
V
VI
VII VIII IX
SSQ
X
SNQ
W czasie kartowania terenowego
wykonano pomiary przepływów wody w
Analizując
pomiary
pod
kątem
charakterystycznych przepływ na Brdzie
w okolicach SNQ .
na obszarze opracowania
pięciu przekrojach (tab. 5).
występowania
przepływów
kształtował się dla kwietnia
Tabela 5. Zestawienie pomiarów przepływów chwilowych
Lp.*
Rzeka
Profil
Przepływ
3 -1
[m s ]
Data pomiaru
1.
Czerska Struga
na zachód od mostu na ul. 21
lutego w Czersku
0,144
28.07.2008
2.
Klaskawska Struga
Czersk
0,078
29.07.2008
22,5
21,3
20,0
525,6
2,5
6,5
Krasne
21,0
23,5
21,0
20,1
668,7
3,2
6,4
6.
Grzybiec
14,4
12,5
14,4
13,3
174,0
1,2
2,6
3.
Suska Struga
Suszek
0,000
29.07.2008
7.
Jezioro Białe
53,8
50,0
53,8
50,9
2161,5
4,0
9,8
4.
Raciąska Struga
Stobno
0,110
29.07.2008
-
11,0
10,4
9,7
353,6
3,4
5,5
5.
Bielska Struga
most w Białej
0,448
28.07.2008
Przylonek
(Przymielonek)
VII
VIII
IX
X
SW
200
300
400
500
600
Rys. 5. Średnie z wielolecia 1961-1996 miesięczne i roczne stany wód
gruntowych w Czersku.
Podstawą opracowania stanowiły wyniki badań prowadzonych
w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska - głównego źródła
informacji o stanie i zmianach zachodzących w środowisku, oraz kontroli
przeprowadzanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
w Gdańsku oraz w Bydgoszczy. Badania stanu czystości wód i ich
klasyfikację dokonano na podstawie obowiązującego wówczas
Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych
i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku, w sprawie klasyfikacji wód oraz
warunków, jakim powinny odpowiadać ścieki wprowadzane do wód lub
ziemi (Dz. U. Nr 116, poz. 505). Od 2004 roku zgodnie
z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 roku,
w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych
i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu
interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. Nr 32, poz.
284) wprowadzono 5 klasową prezentację stanu wód powierzchniowych.
Według danych zawartych w raportach badania stanu czystości wód
powierzchniowych na obszarze opracowania objęły Brdę w miejscowości
Rytel oraz Lutomski Młyn.
Wody Brdy pod względem fizycznochemicznym w punkcie
kontrolnym w Rytlu i Lutomskim Młynie były zadowalającej jakości.
Charakteryzowały się wysokim natlenieniem, niską zawartością
zawiesiny ogólnej, rozpuszczonych substancji nieorganicznych, materii
organicznej i metali. Nie wykryto w nich wielopierścieniowych
węglowodorów aromatycznych. Poziom fenoli lotnych wskazywał na
bardzo dobra jakość wód. Stan czystości rzeki w Rytlu odpowiadał
II klasie, natomiast stan czystości rzeki w Lutomskim Młynie – III klasie.
Jakość wód determinował sporadyczny wzrost stężenia selenu oraz
skład fitoplanktonu i peryfitonu. W porównaniu z badaniami w 2005
stwierdzono pogorszenie jakości wody z klasy II do III.
Wody Czerskiej Strugi ze względu na zanieczyszczenia obszarowe
zalicza się do wód zagrożonych. Z punktowych źródeł zanieczyszczeń
zlokalizowanych na terenie zlewni Czerskiej Strugi największym jest
oczyszczalnia w Czersku, która odprowadzała oczyszczone ścieki w
ilości 1,4 tys. m3d-1. W 2006 roku rzekę oceniono w przekroju ujściowym
i zaklasyfikowano do V klasy. Parametrami, które zadecydowały o złej
jakości wody były wskaźniki ChZT-Cr oraz wskaźniki sanitarne. W klasie
IV mieściły się azot Kjeldahla i fosforany. Pod względem sanitarnym
wody rzeki utrzymywały się w klasie V. W porównaniu z badaniami
w roku 2003 jakość rzeki nie uległa poprawie.
Jezioro
Śpierewnik
(Przysarcz)
należy
do
zbiorników
o zaawansowanym procesie eutrofizacji, którego wody sklasyfikowano
w klasie III (tab.6). Wody tego jeziora odznaczały się wiosną i latem
stosunkowo wysoka koncentracją materii organicznej, bardzo wysokim
poziomem
substancji
biogennych
oraz
duża
zawartością
rozpuszczonych soli nieorganicznych. Latem hipolimnion był zupełnie
pozbawiony
tlenu.
Wysoko
żyzność
znajduje
potwierdzenie
w nadmiernym rozwoju planktonu, znacznym poziomie chlorofilu „a”
i niskiej przezroczystości. Wiosną dominowały okrzemki, latem zaś
sinice. Stan sanitarny odpowiadał I klasie. W stosunku do badań
wcześniejszych (z roku 1999) jakość wód jeziora nie uległa zmianie
(III klasa). Również podatność jeziora na degradację określona została
na III klasę.
Tabela 6. Stan czystości wód powierzchniowych
21,3
8.
1
I
SWQ
Sztuczne)
5.
VI
X
Rys. 4. Przepływy
charakterystyczne
z
wielolecia dla Brdy
w Ciecholewach w wieloleciu (1961-2000).
Tabela 2. Zestawienie jezior
V
STAN CZYSTOŚCI WÓD POWIERZCHNIOWYCH
X
Rys. 2. Średnie miesięczne sumy opadów atmosferycznych na
posterunku Chojnice z wielolecia 1988-2007.
IV
0
Tabela 4. Zestawienie przepływów charakterystycznych [m3s-1] na Brdzie
w Ciecholewach (1961-2000).
0
III
Kartowanie terenowe na obszarze objętym arkuszem Czersk
przeprowadzono w lipcu 2008 r. Pomiary przepływu na ciekach
wykonano w dniach 28 i 29.07.2008 r. Z obserwacji wieloletnich wynika,
że stany wód powierzchniowych w lipcu i sierpniu mieszczą się w strefie
stanów średnich, natomiast stany wód podziemnych kształtują się
powyżej średniej. Do oceny stanu czystości wód powierzchniowych
wykorzystano dane Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska
w Gdańsku z lat 2004 i 2006 oraz dane Wojewódzkiego Inspektoratu
Ochrony Środowiska w Bydgoszczy z roku 2006.
125
Przepływy charakterystyczne z wielolecia (tab. 4., ryc. 4.)
charakteryzują się wyrównanymi wartościami średniego i niskiego
przepływu oraz nieregularnymi wysokimi w strefie przepływów wysokich
(z minimum w sierpniu). Absolutne minimum wartości przepływu na
Brdzie w rozpatrywanym okresie badań wynosiło 2,07 m3s-1
(15.08.1994), zaś maksimum 14,2 m3s-1 (02, 04-08.12.1970).
30
II
Lp.
Rzeka, jezioro
Punkt pomiarowokontrolny (km biegu
rzeki)/gmina
Rok
badań
Klasa
czystości
Główne parametry
zanieczyszczeń
1.*
Brda
Rytel (123,1)
2004
II
selen, fitoplankton, peryfiton
2.*
Brda
Lutomski Młyn (113,0)
2007
III
tlen rozpuszczony, fosfor
ogólny i bakterie coli typu
kałowego
3.
Śpierewnik
(Przysarcz)
-/Chojnice
2004
III
chlorofil „a”, materia
organiczna, sole
nieorganiczne
* numeracja zgodna z numeracją na mapie;
9.
Rudnica
-
25,0
23,4
22,3
889,2
3,8
6,5
10.
Raciąskie
39,2
37,5
39,2
20,6
2309,7
5,9
13,2
2
Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie Choiński (1991)
3
Jańczak (1997)
CHARAKTERYSTYKA HYDROLOGICZNA
Cieki omawianego obszaru, wg Dynowskiej (1971), charakteryzują
się ustrojem śnieżnym słabo wykształconym z wezbraniem wiosennym
i znaczącą przewagą zasilania podziemnego (ponad 65%). Według
PRZEOBRAŻENIA STOSUNKÓW WODNYCH
Najbardziej widocznym przejawem ingerencji człowieka w stosunki
wodne jest największy polski akwedukt w miejscowości Fojutowo. Jest to
unikalny zabytek budowli hydrotechnicznej o długości 75 km zbudowany
w XIX wieku (1845 - 49) przez Prusaków. Akweduktem płyną wody
Kanału Brdy 11 m powyżej lustra wody Czerskiej Strugi, która to
prowadzi wody w sposób naturalny do Brdy. Kanał służy do nawodnienia
terenów położonych w zlewni Bielskiej strugi i jeziora Białego
w południowo-wchodniej części obszaru.
Obszar objęty arkuszem Czersk obejmuje głównie tereny leśne
o małej gęstości zaludnienia. Rolnictwo jest słabo rozwinięte,
reprezentowane przez gospodarstwa indywidualne, a przemysł
ogranicza się do niewielkich zakładów przetwórstwa spożywczego
i drzewnego. Największym ośrodkiem jest Czersk, gdzie zlokalizowane
są drobne zakłady usługowe, rzemieślnicze oraz przetwórstwa
spożywczego i drzewnego. Nad jeziorami usytuowane są ośrodki
wypoczynkowe. Większą gęstość cieków obserwuje się w okolicy
Legbądu, w dolinie Bielskiej Strugi i Kanału Brdy w południowej części
opracowania.
Na obszarze opracowania znajduje się 31 studni oraz 4 ujęcia wód
podziemnych (3 z nich ze stacjami uzdatniania wody). Pobór wody w
stosunku do zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych jest niewielki
(10%). Poszczególne ujęcia są niewielkie i rozproszone. Pobór
z największego ujęcia, ujęcia w Czersku wynosi około 30 m3h.
W Czersku oraz między Rytlem, a Gutowcem i Krzyżem
rozmieszczone
są
urządzenia
do
przerzutu
wody
czystej
i zanieczyszczonej. Na obszarze opracowania zlokalizowano cztery
oczyszczalnie ścieków (Złotowo, Legbąd, Rytel i Woziwoda). W Nowym
Młynie na Czerskiej Strudze zainstalowano jaz.
CHARAKTERYSTYKA OKRESU BADAŃ
60
40
I
Warunkiem poprawy jakości wód powierzchniowych na omawianym
obszarze jest uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w obrębie
wszystkich jednostek osadniczych. Ścieki z kanalizacji sanitarnej
i z terenów nie objętych kanalizacją muszą trafiać do oczyszczalni
zapewniających wysoką redukcję zanieczyszczeń, do poziomu
zapewniającego ochronę jakościową wód w ciekach i jeziorach. Ciągłym
zagrożeniem
dla
wód
powierzchniowych
i
podziemnych
są zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego. Ułatwieniem dla spływu
związków biogennych z terenów uprawowych jest gęstą sieć rowów
melioracyjnych w dolinach rzecznych i urządzenia drenarskie na
terenach wyżej położonych. Dla poprawy stanu czystości wód
powierzchniowych obszaru opracowania niezbędne jest rozbudowanie
sieci kanalizacji sanitarnej, lepsze wykorzystanie istniejących
oczyszczalni ścieków (tab. 7.) oraz zmodernizowanie systemu
melioracyjnego prowadzące do ograniczenia ilości wody odprowadzanej
ze zlewni rolniczej bezpośrednio do wód powierzchniowych.
150
Rys. 3. Stany charakterystyczne z wielolecia dla Brdy w Ciecholewach
w wieloleciu (1961-2000).
50
XII
100
175
SNW
70
XI
0
Rok
25
80
opracowania przeważają głębokości niewielkie z przedziału do 2 m p.p.t.
Na obszarze opracowania prowadzi się obserwacje poziomu wód
gruntowych w Czersku. Przebieg stanów wody przedstawiono za
pomocą krzywych średnich miesięcznych z wielolecia w odniesieniu do
wartości średniorocznej z wielolecia 1961-1996 (rys. 5). Według danych
stany wód podziemnych charakteryzuje jedno maksimum kwietniu oraz
minimum w listopadzie. Zasilanie wód podziemnych rozpoczyna się
w listopadzie, by osiągnąć maksimum na wiosnę w okresie roztopowym.
Następnie obserwuje się trwałą tendencję do spadku zwierciadła.
W Czersku ekstremalne stany wód gruntowych wystąpiły w listopadzie
1971 r. (NW 832 cm) i lipcu 1980 r. (WW 190 cm).
W granicach opracowania znajduje się południowa część głównego
zbiornika wód podziemnych Zbiornik Czersk z morenowymi wodami
czwartorzędowymi. Powierzchnia Zbiornika Czersk wynosi 142 km2
z zasobami dyspozycyjnymi 50 tys. m3/d. Oznaczony jest on
w zestawieniu GZWP numerem 121 (Kleczkowski i inni, 1990).
Przeważająca część terenu to obszar o bardzo wysokim stopniu
zagrożenia wód podziemnych (brak izolacji i płytkie zaleganie poziomu
wodonośnego). W rejonie Czerska, przy słabej izolacji poziomu
wodonośnego, występują potencjalne strefy zanieczyszczeń wód
podziemnych. Obszar ten określono jako średnio zagrożony.
Brdzie
NNW
Rok
XII
S-1989
BUDOWA GEOLOGICZNA I LITOLOGIA
Obszar objęty omawianym arkuszem leży w zasięgu niecki brzeżnej.
Fundamentem budowy geologicznej są skały krystaliczne zalegające na
głębokości poniżej 7000 m i pokryte silnie sfałdowanymi i dyslokowanymi
utworami paleozoiku. Nad nimi zalegają osady mezozoiku, z których
osady górnej kredy osiągają miąższość około 900 m. Całą powierzchnię
przykrywają utwory kenozoiczne. Powierzchnia stropu trzeciorzędu
zbudowana z osadów mioceńskich (iłów, mułków, mułków z iłami,
miejscami z węglem brunatnym oraz piaskami drobnoziarnistymi) leży na
wysokości od około 60 m n.p.m. w południowo-wschodniej części
obszaru do około 100 m n.p.m. w części północno-zachodniej.
W okolicach Czerska obniża się do wysokości poniżej 30 m n.p.m.
(Prussak, 2000). Osady plejstoceńskie o zróżnicowanej miąższości
reprezentowane są przez gliny i osady zastoiskowe. Gliny porozdzielane
są piaskami fluwioglacjalnymi różnej granulacji i miąższości od 5 do
20 m (w rejonie Czerska do ponad 50 m). W części południowowschodniej i południowo-zachodniej kompleks osadów plejstoceńskich
posiada najmniejszą miąższość (50 m), w okolicach Czerska wzrasta do
około 100 m i dalej na północ do ponad 160 m. W rejonie Rytla osady
czwartorzędowe to prawie w całości piaski i żwiry fluwioglacjalne (40 m
Miesięczne sumy opadów w mm
XI
Chojnice (172 m n.p.m.)
H (mm)
Rys.1.
Tabela 1. Zestawienie średnich miesięcznych sumy opadów w roku
suchym i wilgotnym
Tabela
w południowej części obszaru (5,6 m p.p.t.). Generalnie na obszarze
H (cm)
TOPOGRAFICZNE DZIAŁY WODNE
Opracowała:
Parde (1957), rzeki omawianego obszaru należałoby zaliczyć do
ustrojów prostych odznaczających się tylko jednym wezbraniem i jednym
okresem niskich przepływów. Ustrój uwarunkowany jest silnie klimatem
oceanicznym i skałami plejstoceńskimi, przez co rzeki odznaczają się
najbardziej wyrównanymi przepływami spośród wszystkich rzek polskich.
Mała zmienność przepływów związana jest ponadto z wyrównawczym
działaniem retencji jeziornej. Najwyższe stany występują w marcu,
najniższe w lecie (czerwiec, lipiec). Opady z okresu letniego powodują
tylko nieznaczny stanów wody, a raczej uzupełniają zapasy wód
podziemnych. Właśnie w okresie lata, w czasie niżówek zaznacza się
najwyższe zasilanie podziemne cieków.
Rozpatrywany teren należy do obszarów o jednym z najwyższych
odpływów w Polsce. Wartości odpływu jednostkowego wynoszą
ok. 10 dm3s-1km-2. Współczynnik odpływu nie przekracza 50%, a duża
zdolność retencyjna obszaru wpływa na niskie wartości współczynnika
nieregularności przepływów średnich rocznych (poniżej 1,5) wskazują na
nieznaczne różnice między przepływem roku wilgotnego i suchego.
Na obszarze opracowania nie prowadzi się pomiarów stanów wód
powierzchniowych. Dane do charakterystyki hydrologicznej zaczerpnięto
z posterunku leżącego poza obszarem opracowania (arkusz N-3-84-C)
w miejscowości Ciecholewy na Brdzie (166,7 km rzeki) z lat 1961-2000,
jako że reżim Brdy jest typowy dla południowego skłonu rzek
Kaszubskiego Systemu Hydrograficznego. Na Brdzie zmiany stanów
wody w tym wieloleciu w strefie stanów średnich wahały się w przedziale
od 108 cm (maj) do 165 cm (styczeń, wrzesień).
Stany charakterystyczne z wielolecia dla Brdy (tab. 3., ryc. 3.)
charakteryzują się w strefie stanów średnich i niskich. od początku roku
hydrologicznego obniżaniem wartości do minimum w maju, a następnie
wzrostem wartości do końca roku. W strefie stanów wysokich przebieg
krzywych jest podobny z różnicą wzrostu wartości w styczniu. Absolutne
minimum stanów wody na Brdzie w rozpatrywanym okresie badań
wynosiło 76 cm (05.06.1978), zaś spowodowane zatorem maksimum
230cm (06.01.1971). Absolutne maksimum nie związane ze zjawiskami
lodowymi wystąpiło 17.01.1968 r. i wynosiło 222 cm.
H (cm)
DO MAPY HYDROGRAFICZNEJ
W SKALI 1 : 50 000
ARKUSZ N-33-84-D
CZERSK
miąższości). W licznych zagłębieniach występują torfy i namuły
holoceńskie, a w dolinach rzecznych – piaski i żwiry.
Prawie cały teren zajmują grunty o przepuszczalności średniej.
Na północ od Czerska oraz na obszarze źródliskowym Czerskiej Strugi
występują grunty o przepuszczalności słabej związanej z większym
udziałem glin w litologii utworów powierzchniowych. W dolinach rzek
i w otoczeniu jezior występują grunty o przepuszczalności zmiennej.
Obszary zabudowane prezentują grunty o przepuszczalności
zróżnicowanej.
m3/s
KOMENTARZ
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
WODY PODZIEMNE
Głębokość zalegania wód podziemnych pierwszego poziomu
nawiązuje w zarysie podstawowym do ukształtowania powierzchni
terenu, naśladując w złagodzonej formie jego kształt. Najmniejsze
głębokości, do 1 metra, występują w dolinach rzecznych, w otoczeniu
jezior i podmokłych zagłębień bezodpływowych. Największą głębokość
zalegania zarejestrowano w miejscowości Nadolna Karczma
Tabela 7. Zestawienie ważniejszych zrzutów ścieków
Zakład
Rodzaj
ścieków
Ilość ścieków Urządzenie
3 -1
m d
do
max/aktualna oczyszcz.
Kierunek
zrzutu
Nr *
Miejscowość
1.
Złotowo
(Czersk)
Zakład Usług
komunalne
Komunalnych Sp. z o.o.
b.d./1900
biol.-mech.
Czerska
Struga
2.
Rytel
Zakład Usług
komunalne
Komunalnych Sp. z o.o.
b.d./40
biol.-mech.
Wielki Kanał
Brdy
3.
Legbąd
komunalne
b.d./b.d.
bilogiczna
rów
melioracyjny
4.
Woziwoda
Nadleśnictwo Woziwoda komunalne
b.d./16
biol.-mech.
Brda
Szkoła Podstawowa w
Legbądzie
* numeracja zgodna z numeracją na mapie;
b.d. - brak danych
Literatura:
Choiński A., 1991, Katalog jezior Polski, cz. 1 – Pojezierze Pomorskie,
Wyd. UAM, Poznań.
Dynowska I., 1971, Typy reżimów rzecznych w Polsce, Prace
Inst.Geogr. UJ, z.50.
Gumiński R., 1948, Próba wydzielenia dzielnic rolniczo-klimatycznych
w Polsce, Przegl. Meteor.-Hydrol. 1.
Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie, Olsztyn.
Jańczak J., 1997, (red.) Atlas jezior Polski, tom II, Bogucki Wydawnictwo
Naukowe, Poznań.
Kondracki J., 2000, Geografia Fizyczna Polski, PWN, Warszawa.
Okołowicz W., Martyn D., 1979, Regiony klimatyczne Polski, w: Atlas
geograficzny Polski, Warszawa.
Parde M., 1957, Rzeki, PWN, Warszawa.
Prussak E., 2000, Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000,
arkusz Czersk (165), PIG, Warszawa.
Raport o stanie środowiska województwa pomorskiego według badań
monitoringowych przeprowadzonych w 2006 roku, 2007, Inspekcja
Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
w Gdańsku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gdańsk.
Raport o stanie środowiska województwa pomorskiego według badań
monitoringowych przeprowadzonych w 2004 roku, 2005, Inspekcja
Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska
w Gdańsku, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gdańsk.
Raport o stanie środowiska województwa kujwsko-pomorskiego według
badań monitoringowych przeprowadzonych w 2006 roku, 2007,
Inspekcja Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony
Środowiska w Bydgoszczy, Biblioteka Monitoringu Środowiska,
Bydgoszcz.
Woś A., 1999, Klimat Polski, PWN, Warszawa.
© Copyright by Joanna Fac-Beneda
Uniwersytet Gdański