Recenzja prof. US dr hab. Janusz Mieczkowski

Dr hab. Janusz Mieczkowski prof. US
Recenzja pracy doktorskiej pani mgr Joanny K. Skulskiej
pt. Teoria argumentacji Douglasa Neila Waltona w zastosowaniu
do badań z zakresu komunikacji politycznej, Wrocław 2015, ss. 200
1. Wybór tematu
Kwestie dotyczące studiów nad rolą i funkcją języka w polityce stają się w
coraz większym stopniu przedmiotem badań w ostatnich latach. Znaczenia w naukach
politycznych nabiera przeświadczenie, że to właśnie język stanowi klucz do
zrozumienia
współczesnej
rzeczywistości
społecznej
(Barbara
Krauz-Mozer,
Teoretyzowanie w politologii u progu XXI wieku, w: Czym jest teoria w politologii?,
pod redakcją Zbigniewa Bloka, Warszawa 2011, s. 44). W ten nurt wpisuje się
tematyka rozprawy doktorskiej magister Joanny K. Skulskiej. Wskazuje ona na
możliwość zastosowania teorii argumentacji Douglasa Neila Waltona do badań z
zakresu komunikacji politycznej, gdzie celem badacza jest zaangażowanie narzędzi
logiki do analizy i oceny argumentacji prowadzonych w procesach politycznych.
Wybór tematu jest oryginalnym poznawczo działaniem dającym możliwość
przeprowadzenia autorskiego badania.
Recenzowana praca
podsumowuje kilkuletnie zainteresowania doktorantki
zagadnieniami dotyczącymi zastosowania teorii argumentacji w naukach społecznych,
których potwierdzeniem są jej artykuły publikowane na łamach takich czasopism jak
„Forum Artis Rhetoricae”, „Nowoczesne Systemy Zarządzania” czy „Studia
Bezpieczeństwa Narodowego”.
2. Struktura pracy
Rozprawa Teoria argumentacji Douglasa Neila Waltona w zastosowaniu
1
do badań z zakresu komunikacji politycznej ma problemowy układ treści, składa się ze
wstępu, czterech rozdziałów tematycznych, zakończenia, bibliografii, wykazów
rysunków i tabel oraz aneksu zawierającego podstawowe schematy argumentacji
wymienione przez Douglasa Neila Waltona w
jego opracowaniu Argumentation
Schemes for Presumptive Reasoning .
Doktorantka w pierwszym rozdziale podejmuje się charakterystyki pojęcia
systemu komunikacji politycznej,
jego roli w życiu społecznym i politycznym,
opisuje formy komunikacji politycznej, podejmuje też kwestię znaczenia komunikacji
dla badania procesów politycznych. Rozdział jest pewnego rodzaju wprowadzeniem
do świata pojęć i typologii charakterystycznych dla tematu.
W rozdziale drugim autorka dokonuje krytycznego przeglądu podstawowych
zagadnień związanych z współcześnie prowadzonymi badaniami nad argumentacją i
dialogiem charakteryzując je na podstawie literatury przedmiotu. Podejmuje się także
na wybranych przykładach ukazania pojęcia oraz miejsca schematów argumentacji we
współczesnej teorii argumentacji. Prezentuje w nim narzędzia do badania
argumentacji, takie jak diagramy argumentacji oraz program Araucaria służący do
mapowania argumentacji.
Rozdział kończą
charakterystyki modelu schematów
argumentacji według Douglasa Neila Waltona ilustrowanych trzema przykładami
zaczerpniętymi z wypowiedzi Jarosława Kaczyńskiego i Donalda Tuska podczas
kampanii wyborczej 2007 roku oraz materiałem ze strony partii „Twój Ruch”
dotyczącej programów profilaktyki narkomanii. Pisząca wskazuje, że na podstawie
„kontekstu i zrozumienia treści wypowiedzi, a także znajomości struktury schematów
różnych argumentacji istnieje możliwość rekonstrukcji tych rozumowań, odtworzenia
toku rozumowania nadawcy, co umożliwia
przeprowadzenie analizy oraz
odpowiedniej oceny argumentacji”. Według niej podjęte działania badawcze mogą
stanowić podstawę dalszych analiz politologicznych.
Zaletą tego jest ocena
poprawności użytych argumentów, ich siły, adekwatności oraz oceny i określenia
strategii osoby wypowiadającej się, w tym określenia kolejnych działań.
Trzeci z rozdziałów rozprawy zawiera refleksję nad możliwościami
metodologicznym teorii argumentacji w badaniu procesów komunikacji politycznej.
Joanna Skulska opiera swe rozważania na dwóch tezach. Pierwsza z nich dotyczy
2
uznania dialogicznej struktury komunikacji (będącej fundamentem wypowiedzi
argumentacyjnych) jako warunku
argumentacji
pozwalającego na wykorzystanie schematów
w instrumentarium metodologicznym badań nad komunikacją
polityczną. Druga teza zakłada, że „oparta na dialogu teoria argumentacji oferuje
elastyczne, realistyczne, a co najważniejsze, możliwe do wdrożenia techniki”.
W rozdziale czwartym monografii autorka analizuje miejsce i rolę systemu
komunikacji politycznej w teorii argumentacji. Jak zauważa: „system komunikacji
politycznej stanowi niemal idealny model argumentacyjnego dyskursu”. Wskazuje na
potencjalne
pola badawcze procesów politycznych. Do nich zalicza m.in. język
komunikacji. Podkreślając oparcie języka polityki na języku perswazji zaznacza
nierozłączność relacji perswazji z argumentacją, a co za tym idzie możliwość objęcia
go badaniami argumentacji. Innym z pól badawczych jest
przestrzeń interakcji
komunikacyjnej. Pisząca zaznacza, że relacyjność jest nieodzowną cechą komunikacji
między jej podmiotami, jakimi są aktorzy polityczni. Objawia się ona zarówno w
wymianie treści komunikatów, jak i konkretnym kontekście komunikacyjnym.
Relacyjność jawi się w tej sytuacji jako zjawisko ściśle związane z argumentacją.
Ostatnim z przytaczanych pól badawczych procesów politycznych jest według
Skulskiej dyskurs polityczny, którego podstawowym narzędziem jest język (język
argumentacji) przekazujący idee, komentarze czy opinie. Dobrym posunięciem jest
zaprezentowanie
w tekście rozdziału przykładów zastosowania schematów
argumentacji pozwalających
doktorantce na stwierdzenie o ich znaczeniu dla
szerokiego wykorzystania w badaniach i w zrozumienia różnych typów sporów
argumentacyjnych.
Pisząca podkreśla znaczenie teorii argumentacji
jako
alternatywnego podejścia do metod w ramach nauki o polityce. Uważa, że umożliwia
ona odejście od czysto dedukcyjnych, monotonicznych typów rozumowań i przejście
w kierunku przypuszczanych, niemonotonicznych technik. Według doktorantki
przyjęcie takiego kierunku może mieć znaczny wpływ na metodologię badań
politycznych oraz weryfikację dotychczasowych sposobów ich interpretacji, zwłaszcza
w sferze wnioskowania, wyprowadzania i testowania hipotez badawczych jak i
tworzeniu uogólnień.
3
Istotnym
uzupełnieniem
recenzowanej
pracy
jest
aneks
zawierający
tłumaczenia schematów argumentacji Douglasa Neila Waltona wraz z ich krótką
charakterystyką. Daje on możliwość pełniejszego zapoznania się z omawianymi
instrumentami badawczymi.
3. Ocena metodologiczna
Doktorantka
jest
świadoma
przyjętych
założeń
metodologicznych
i
formułowanych na ich podstawie wniosków. Podkreślając znaczenie paradygmatu
dialogowego dla prowadzonych badań potrafi określić swoje miejsce wśród różnych
kierunków refleksji nad komunikacją polityczną na gruncie polskim. Wskazuje na
kierunek praktyczno-polityczny, związany z analizami skuteczności politycznej
promocji.
Złożenia metodologiczne pracy uznać należy za prawidłowe.
Autorka
rozprawy jasno ukazuje cel pracy, precyzuje problemy badawcze oraz przedstawia
przyjęte hipotezy. Uznaje, że „zasadniczym celem jest zbadanie możliwości
zastosowania analiz argumentacyjnych dyskursu naturalnego w obszarze badań typu
politologicznego oraz możliwości wykorzystywania narzędzi dostarczanych przez
teorię argumentacji (…) do metodologicznego wsparcia procesów badawczych w
obszarze komunikacji politycznej”. Zamiarem piszącej jest wskazanie na możliwości
poszerzenia i zmodyfikowania
warsztatu politologicznego
badawczych. Założone w pracy cele
są
o ten typ działań
konsekwentnie realizowane w trakcie
prowadzonego przez nią wywodu badawczego.
Doktorantka formułuje szereg podstawowych problemów badawczych. Należy
do nich refleksja nad obszarem i zakresem oraz płaszczyzną badań związanych z
dysertacją, metodologiczną zasadnością zastosowania teorii argumentacji Douglasa
Neila Waltona w badaniach komunikacji politycznej, użytecznością tej teorii dla
procedur i procesów badawczych mających na celu obiektywne poznanie
rzeczywistości komunikacyjnej oraz ograniczeń jakie za sobą niesie. Poszczególne
problemy badawcze mają jasno sformułowane zadania przedstawione następnie w
rozprawie.
Według przyjętej przez Skulską hipotezy „teoria argumentacji może stanowić
alternatywne podejście do metod stosowanych we współczesnej nauce o polityce”.
4
Doktorantka posługuje się kilkoma metodami badawczymi omówionymi we
wstępie do pracy. Metody te są zależne od założeń danej części rozprawy. Użyte
instrumenty
badawcze
pozwalają
na
sprawne
przeprowadzenie
badania
i
przedstawienie na ich podstawie wniosków. W rozprawie autorka korzysta m.in. z
analizy treści (dla opracowań naukowych) i analizy argumentacyjnej (dla wybranych
wypowiedzi z dyskursu publicznego). Ponadto zaznacza użycie przy poruszaniu
poszczególnych kwestii szczegółowych m.in.
analizy hermeneutycznej, analizy
dyskursu, analizy semantycznej. Autorka wskazuje także na znaczenie wykorzystania
schematów argumentacji przez
metodę diagramów stosowaną w analizie
argumentacji, polegającą na wizualnej reprezentacji struktury oraz schematów
argumentacji.
4. Ocena formalna
Pod względem formalnym pracę należy ocenić pozytywnie. Joanna K. Skulska
zadawalająco wykorzystuje instrumentarium naukowe. Język rozprawy jest poprawny,
niekiedy zdarzają się literówki, takie jak np.: na s. 9, wiersz 9 od dołu jest „Khun”
winno być „Kuhn”, na s. 22, wiersz 10 od dołu jest „Sobkowski” winno być
„Sobkowiak”. Pewnymi niezręcznościami są określenia „za wartościową perspektywę
badawczą…” tak jakby pozostałe już tej wartości nie miały (s. 24). Nie do końca
rozumiem intencję autorki związaną z wybiórczym umieszczaniem przy części osób
informacji o datach ich życia, podobnie jak wyróżnianie niektórych badaczy tytułem
profesora, innych zaś nie (np. s. 43, 142, 166).
Przypisy przygotowane są według jednego przyjętego standardu, spełniają
stawiane im wymogi.
Bibliografia podzielona została na 4 działy dotyczące: wydawnictw zwartych
(219 pozycji), artykułów i rozdziałów w wydawnictwach zwartych (61 pozycji),
artykułów w wydawnictwie ciągłym (43 pozycje), oraz adresów internetowych (11
adresów). Wśród opracowań przeważają prace w języku polskim i angielskim, w
mniejszym zaś stopniu w języku niemieckim i francuskim. Odnosząc się do doboru
literatury upomniałbym się o klasyczną pracę Marshalla McLuhana, Zrozumieć media.
Przedłużenie człowieka, Warszawa 2004, jako jedną z podstawowych dla
5
charakterystyki przemiany mediów czy też opracowanie Dyskurs jako struktura i
proces, pod redakcją Teuna A.van Dijka, Warszawa 2001 (zwłaszcza, że badaczka
odwołuje się do niego, cytując „z drugiej ręki” – zob. s. 145-146), ułatwiające
naszkicowanie kontekstu relacji pomiędzy polityką a badaniem języka oraz Agnieszki
Hess, Społeczni uczestnicy medialnego dyskursu politycznego w Polsce. Mediatyzacja
i strategie komunikacyjne organizacji pozarządowych, Kraków 2013. Zapisy
bibliograficzne podobnie jak w przypadku przypisów
odpowiadają przyjętym
standardom (jedynie w przypadkach prac Ludwiga von Bertalanffa i Thomasa Kuhna
brakuje
wskazania oficyny wydawniczej). Przytoczone uwagi mają jedynie
techniczny charakter (poczyniony z myślą o potencjalnym wydaniu drukiem pracy),
nie umniejszając w żadnym razie pozytywnej oceny rozprawy.
5. Konkluzje
Doktorantka potwierdza poprzez swe działania umiejętność wykorzystania
sprzężenia zwrotnego między wiedzą teoretyczną a empiryczną ujawniającego się w
formułowaniu problemu badawczego, jego identyfikacji i rozwiązaniu.
Zaletą
rozprawy jest krytyczna analiza i ocena możliwości zastosowania schematów teorii
argumentacji w badaniach komunikacji politycznej. Doktorantka dostrzega zarówno
zalety, jak i wady takiego rozwiązania. Praca Teoria argumentacji Douglasa N.
Waltona w zastosowaniu do badań z zakresu komunikacji politycznej stanowi
oryginalne opracowanie, można je traktować jako autorski wkład w rozwój badań nad
komunikacja polityczną.
Rozprawa mgr Joanny K. Skulskiej spełnia wymagania określone w Ustawie z
dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i
tytule w zakresie sztuki (Dz.U. 2003 nr 65 poz. 595 z późn. zm.). Wnoszę zatem o
dopuszczenie doktorantki do dalszych etapów przewodu doktorskiego.
Janusz Mieczkowski
6