praktyczne możliwości wykorzystania faktoringu

Krystian Zawadzki
Praktyczne możliwości wykorzystania faktoringu jako źródła finansowania
przedsiębiorstw w Polsce
1. WSTĘP
Chroniczny
brak
kapitału
jest
jedną
z
największych
bolączek
polskich
przedsiębiorstw. Ograniczenia kapitałowe hamują rozwój tych podmiotów, utrudniają
utrzymanie płynności finansowej i są częstą przyczyną ich upadłości. Zdolność krajowych
przedsiębiorstw do finansowania działalności ze środków własnych jest dalece
ograniczona, stąd wzrasta znaczenie źródeł obcych. Dostęp do najbardziej powszechnych
sposobów pozyskiwania kapitału z zewnątrz, takich jak kredyt czy pożyczka bankowa, ze
względu na występujące procedury nie zawsze jest możliwy. W związku z tym mają
zastosowanie alternatywne metody finansowania.
Wśród szeregu sposobów pozyskiwania kapitału na bieżącą działalność podmiotów
gospodarczych, coraz większym zainteresowaniem cieszy się faktoring. Zastosowanie tego
instrumentu na krajowym rynku jest tym bardziej pożądane, iż występuje powszechna
praktyka sprzedaży z odroczonym terminem płatności. Wyrażenie zgody na udzielenie
kredytu kupieckiego jest nierzadko warunkiem sine qua non utrzymania stosunków
handlowych z odbiorcą. Z drugiej strony długi okres oczekiwania na zapłatę przyczynia się
do powstawania zatorów płatniczych i utrudnia regulowanie bieżących zobowiązań
finansowych.
Niniejsze opracowanie ma na celu scharakteryzowanie tej formy finansowania
działalności przedsiębiorstw w warunkach polskiej gospodarki. Autor podjął się próby
określenia determinant, które warunkują decyzję podmiotów o wyborze tej usługi, lub jej
zaniechaniu. W ocenie obecnego stanu krajowego rynku faktoringu wykorzystano
materiały pochodzące z badań własnych autora. Opierają się one na kwestionariuszu
badawczym
skierowanym
do
potencjalnych
faktorantów
oraz
wywiadach
przeprowadzonych w siedzibach instytucji finansowych oferujących usługę faktoringu.1
1
Badania ankietowe zrealizowane zostały w czerwcu 2006 roku w grupie 90 losowo wybranych przedsiębiorstw sektora MSP z terenu
województwa pomorskiego. Kwestionariusz skierowany został do osób zarządzających, lub głównych księgowych podmiotów
prywatnych charakteryzujących się zróżnicowanymi formami organizacyjno-prawnymi i branżami w zakresie prowadzonej działalności.
Wśród badanych przedsiębiorstw przeważały te zaznajomione z rynkiem, działające na nim 10 lat i więcej. Obejmowały one 75 % ogółu
ankietowanych firm. Pod względem liczby zatrudnionych osób kwestionariusz badawczy skierowany został w równej części do
mikropodmiotów zatrudniających do 9 pracowników, małych przedsiębiorstw zatrudniających od 10 do 49 osób i średnich firm
zatrudniających od 50 do 249 osób.
2. CZYNNIKI WARUNKUJĄCE WYBÓR USŁUGI FAKTORINGU NA
POLSKIM RYNKU
Warunki gospodarki rynkowej powodują, iż pojawia się konieczność posługiwania
się nowoczesnymi instrumentami, wspomagającymi proces zarządzania finansami w
przedsiębiorstwie. Kluczowa dla zwiększania potencjału ekonomicznego i poprawy
wartości rynkowej podmiotów gospodarczych okazuje się umiejętność pozyskiwania i
właściwego doboru źródeł finansowania. Możliwości, jakie daje w tym zakresie rynek
finansowy są coraz większe – nie oznacza to jednak, iż wszystkie źródła pozyskiwania
kapitałów mogą być przez zarządzających równie skutecznie wykorzystywane. Wybór
optymalnego sposobu finansowania winien być zawsze poprzedzony gruntowną analizą
opłacalności poszczególnych przedsięwzięć.
Uwaga ta odnosi się również do faktoringu, którego skuteczne wykorzystanie
obwarowane jest pewnymi warunkami. Przede wszystkim instrument ten nie jest
przeznaczony dla wszystkich przedsiębiorstw bez wyjątku. Nie należy go traktować na
równi z innymi formami finansowania, gdyż jego zalety nie kończą się na wspomaganiu
podmiotów gospodarczych w niezbędny kapitał. Z drugiej strony nieumiejętne
zastosowanie faktoringu może okazać się kosztowne i przyczynić się do pogłębienia
istniejących problemów finansowych.
Przykładowo bezzasadne mogłoby się okazać
wykorzystanie faktoringu przez podmioty sporadycznie stosujące kredyty kupieckie,
charakteryzujące się wysokim poziomem kapitału obrotowego i ponoszące niewielkie
koszty administracyjne swej działalności.
Jeśli jednak tylko zastosowanie tej usługi jest celowe, korzyści i satysfakcja mogą być
znaczące. Pomimo trójpodmiotowości, umowa faktoringu może przynieść wymierne
profity wszystkim zainteresowanym stronom. Instytucje faktoringowe mają szansę
pozyskać nowych, solidnych partnerów gospodarczych, z którymi prowadzić będą
wieloletnią, owocną współpracę. Zwiększenie się liczby klientów przekłada się na wzrost
obrotów i dochodów, tym bardziej, że oprócz standardowych opłat i prowizji od
udzielonych dostawcy kredytów i zaliczek, faktorzy mogą liczyć na profity z tytułu
świadczenia dodatkowych usług. Dłużnicy mogą negocjować dłuższe okresy spłaty
zobowiązań, a także -jeżeli faktor jest bankiem - ubiegać się o kredyty przyznawane na
preferencyjnych warunkach. Wskazując na motywy zainteresowania faktoringiem przez
potencjalnych faktorantów, należy uwzględnić:2
- negatywne skutki opóźnień w płatnościach,
- wzrost zapotrzebowania na kapitał obrotowy z powodu wydłużenia się terminów
płatności,
- możliwość prowadzenia skutecznej walki z konkurencją,
- potrzebę finansowania umów handlowych przy braku własnych środków,
- konieczność udzielania kredytów kupieckich,
- bardziej efektywne zarządzanie finansami.
Na rynku widoczna jest tendencja do wydłużania cykli rozliczeniowych wynikających
z umów sprzedaży towarów lub usług. Potwierdzają to przeprowadzone przez autora
badania, z których wyeliminowano na wstępie podmioty z zasady nie stosujące odroczonej
płatności. W tej grupie znalazły się firmy, dla których finalnym odbiorcą jest indywidualny
konsument. Wśród ankietowanych przedsiębiorstw 64 % z nich udziela swoim
kontrahentom kredytów handlowych. Kształtowanie polityki kredytowej w zakresie
sprzedaży z odroczoną płatnością uzależnione jest od wielkości firmy. W analizowanej
próbie 87 % średnich, 63 % małych i połowa mikropodmiotów kredytuje swoich
odbiorców (wykres 1).
Wykres 1.
odbiorców.
Stosowanie odroczonych terminów płatności w stosunku do swoich
87%
średnie
13%
63%
małe
TAK
37%
NIE
50%
mikro
0%
20%
50%
40%
60%
80%
100%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
Najczęściej stosowane są krótkie terminy płatności, które nie przekraczają okresu
jednego miesiąca. Spośród badanych przedsiębiorstw 75 % udziela kredytów handlowych
2
Grzywacz J.: Faktoring, Wydanie II, Difin, Warszawa 2005, s. 72.
do 30 dni. 17 % firm wydłuża te terminy do 60 dni, a 8 % finansuje swych odbiorców do 3
miesięcy (tabela 1). Stosowanie kredytów kupieckich choć pozwala na utrzymanie
dotychczasowych odbiorców i pozyskanie nowych kontrahentów, wiąże się jednak z
ryzykiem powstania zatorów płatniczych i utraty płynności finansowej.
Tabela 1. Terminy płatności udzielanych kredytów kupieckich wśród ankietowanych
podmiotów.
Termin
Udział przedsiębiorstw
1 - 30 dni
75 %
31 – 60 dni
17 %
61 – 90 dni
8%
Razem
100 %
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
Sytuację pogarszają dodatkowo występujące opóźnienia płatności. Odsetek
przedsiębiorstw, w których ma miejsce nieterminowe regulowanie należności przez
odbiorców przekracza 70 %. Najczęściej występują opóźnienia do 30 dni, choć równie
powszechne są płatności przeterminowane w dłuższych okresach (wykres 2).
Wykres 2. Odsetek przedsiębiorstw finansujących swoich odbiorców, w których
należności regulowane są po terminie płatności.
60%
50%
40%
55%
52%
47%
45%
91-180 dni
pow. 181 dni
30%
20%
10%
0%
1-30 dni
31-90 dni
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
Ryzyko utraty płynności finansowej można ograniczyć wykorzystując instrument,
jakim jest faktoring. Pozwala on finansować wzrastające potrzeby na kapitał pracujący w
firmie. Faktoring umożliwia przedsiębiorcy szybki dostęp do jego środków zamrożonych w
należnościach od odbiorców. Bez faktoringu przedsiębiorca jest zmuszony czekać na spłatę
wierzytelności przynajmniej tak długo, ile wynoszą terminy płatności na wystawianych
przez niego fakturach. Co ważne, korzystanie z tej formy finansowania nie wiąże się ze
spłacaniem pozyskanego kapitału, gdyż dokonuje tego dłużnik finalizując transakcję
zakupu.
Przewaga tej metody nad najbardziej powszechną formą finansowania - kredytem
bankowym - wyraża się także w sprawniejszym gospodarowaniu aktywami oraz
pozyskiwaniu korzystniejszych wskaźników zadłużenia. Dzieje się tak dzięki osiąganiu
korzystnych zmian w strukturze bilansowej i finansowej przedsiębiorstwa. Podczas gdy
zaciągnięcie kredytu niesie za sobą zwiększenie zobowiązań przy jednoczesnym wzroście
środków pieniężnych, faktoring wywołuje zmiany jedynie w obszarze aktywów bilansu,
przyczyniając się do zamiany należności na gotówkę.
Faktoring jest szansą dla wielu firm, które z różnych względów nie mają możliwości
uzyskania kredytu bankowego. Dotyczy to w szczególności małych i średnich
przedsiębiorstw, które nie dysponują majątkiem, stanowiącym w rozumieniu banków
właściwą gwarancję spłaty zaciągniętych zobowiązań. W przypadku faktoringu mniej
istotna jest ocena zdolności kredytowej, czy posiadanie trwałych zabezpieczeń. Faktorzy
większą uwagę przywiązują natomiast do stanu bieżących należności faktoranta, lub do
oceny kondycji finansowej dłużników. Często wystarczającą gwarancję stanowią
przedstawiane do wykupu wierzytelności.
Korzystne efekty przynosi zastosowanie faktoringu w firmach, których działalność
charakteryzuje się dużą sezonowością. Kumulacja obrotu w krótkim okresie i możliwość
uzyskania zapłaty dopiero po pewnym czasie prowadzi do szybkiego wyczerpania kapitału
obrotowego. Może on być zwiększony właśnie poprzez sprzedaż wierzytelności instytucji
finansowej.
Choć faktoring należy do stosunkowo drogich źródeł finansowania realne korzyści z
tytułu jego zastosowania mogą być większe niż w przypadku tradycyjnych, pozornie
tańszych metod zasilania przedsiębiorstwa w kapitał. Ankietowani faktoranci zwracali
uwagę na wiele istotnych czynników, które determinują decyzję o wyborze usługi
faktoringu (wykres 3). 75 % badanych podmiotów wskazało na poprawę płynności
finansowej oraz zmniejszenie ryzyka handlowego. Połowa firm wymieniła korzyść
wynikającą z szybkiego finansowania przy minimum formalności. Faktoring przyczynił się
ponadto zdaniem respondentów do zwiększenia poziomu sprzedaży oraz możliwości
poprawy oferowanych warunków handlowych.
Wykres 3. Korzyści wynikające z zastosowania usługi faktoringu wśród badanych
przedsiębiorstw.
80%
75%
60%
75%
40%
50%
20%
25%
25%
0%
zmniejszenie
ryzyka
handlowego
poprawa
płynności
finansowej
szybkie
zwiększenie
poprawa
finansowanie
poziomu
oferowanych
przy ninimum sprzedaży
warunków
formalności
handlowych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
Podsumowując należy stwierdzić, iż faktoring przeznaczony jest w szczególności dla
podmiotów, które:3
- prowadzą sprzedaż towarów lub usług z odroczoną płatnością dla stałych, bądź
powtarzających się klientów,
- pragną mieć szybki dostęp do gotówki i zdyscyplinowanych w płatnościach
kontrahentów,
- mają ograniczony kapitał własny,
- nie posiadają wystarczającego majątku, aby zabezpieczyć kredyt, lub mają trudności z
pozyskaniem kredytu w wysokości umożliwiającej realizację zamierzeń rynkowych,
- znają kondycję finansową dłużnika,
- ponoszą istotne koszty administracyjne z tytułu udzielanych kredytów kupieckich.
3. BARIERY OGRANICZAJĄCE ROZWÓJ FAKTORINGU W POLSCE
Choć usługa faktoringu zdobywa na krajowym rynku coraz więcej zwolenników, w
praktyce pozostaje mało popularnym źródłem finansowania zewnętrznego. Potwierdzają to
przeprowadzone badania, które wskazują, iż faktoring wykorzystuje jedynie 5 %
ankietowanych firm (wykres 4). Co więcej wszystkie przedsiębiorstwa w badanej próbie
stosowały usługę faktoringu stosunkowo rzadko, nie częściej aniżeli jeden raz w miesiącu.
3
Kreczmańska K.: Drogi konkurent kredytu, Businessman Magazine, nr 10/1997, s. 25.
Firmy mając na względzie wysokie koszty tej formy finansowania, rezerwują ją dla
określonej grupy wierzytelności, lub dłużników. Istotną obserwacją, wynikającą z
przeprowadzonych
badań
jest
brak
zainteresowania
usługą
faktoringu
wśród
mikroprzedsiębiorstw. Najczęściej wykorzystywaną metodą pozyskiwania kapitałów przez
te podmioty jest - podobnie jak w przypadku dużych firm - kredyt bankowy. Co ciekawe
wzrastającym zainteresowaniem wśród małych i średnich przedsiębiorstw cieszy się
leasing, stosowany chętniej aniżeli otrzymywane kredyty kupieckie, czy pożyczki.
Wykres 4. Źródła pozyskiwania kapitałów obcych w badanych przedsiębiorstwach.
fundusze pomocowe
faktoring
średnie
pożyczki
małe
kredyt kupiecki
mikro
leasing
kredyt bankowy
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
Powodem
ograniczonego
zainteresowania
usługą
faktoringu
jest
szereg
mankamentów występujących w otoczeniu prawnym i ekonomicznym. Największą
ułomnością rynku faktoringowego w Polsce jest brak unormowań legislacyjnych. Umowa
faktoringu jest umową nienazwaną, zaś dopuszczalność jej zawierania opiera się na art. 353
kodeksu cywilnego4, przewidującym ogólną zasadę zawierania umów. W praktyce oznacza
to, iż może ona łączyć w sobie cechy różnych umów, w tym: cesji wierzytelności, zlecenia,
pożyczki, sprzedaży i dyskonta. Z tego też względu określana jest często jako tzw. umowa
mieszana.5
W konsekwencji występujących luk prawnych faktorzy konstruują treść umów pod
kątem własnych korzyści ekonomicznych i na niekorzyść pozostałych podmiotów stosunku
faktoringowego. Można postawić tezę, iż jeśli faktoring doczekałby się jednolitej regulacji
prawnej – tak jak miało to miejsce w przypadku leasingu – przełożyłoby się to na istotne
zmiany na krajowym rynku faktoringowym – zarówno te o charakterze ilościowym, jak i
jakościowym.
4
5
Ustawa kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 roku, Dz. U. nr 16, poz 932 z późn. zm.
Stecki L.: Umowa factoringu, TNOiK, Toruń 1996, s. 25.
Wśród barier natury legislacyjnej należy także wymienić nieścisłości w zakresie
ujęcia czynności faktoringowych przepisami prawa podatkowego. W szczególności
dotyczy to mało przejrzystych reguł opodatkowania podatkiem VAT. Przed wejściem
Polski do UE rodzaj opodatkowania był uzależniony od formy faktoringu. Zastosowanie
faktoringu pełnego było zwolnione z podatku od towarów i usług, podczas gdy
wykorzystanie faktoringu niewłaściwego objęte było stawką 22 %.6 Takie rozróżnienie
bardzo komplikowało przedsiębiorstwom przeprowadzanie rozliczeń z tego tytułu. W
świetle obecnych regulacji faktoring, bez względu na formę, podlega opodatkowaniu
stawką 22 %.7 Pomimo ujednolicenia stawek nadal występują jednak problemy z
jednoznacznym określeniem, co ma stanowić podstawę opodatkowania zawieranych umów,
lub kiedy winna nastąpić zapłata podatku od tej usługi.8
Warto zaznaczyć, że w świetle polskiego prawa faktoring rozumiany jako nabywanie
i zbywanie wierzytelności pieniężnych uznaje się za czynność bankową.9 Skutkuje to
bezwarunkowym przestrzeganiem określonych wymogów i obowiązków dotyczących
m.in.: współczynników koncentracji wierzytelności bankowych, tworzenia rezerw na
należności zagrożone oraz ustanawiania prawnych zabezpieczeń tego typu transakcji. Z
tego też względu banki decydują się na tworzenie oddzielnych, wyspecjalizowanych
jednostek zajmujących się faktoringiem, które nie podlegają restrykcjom prawa
bankowego.
Spośród dziesięciu instytucji faktoringowych zrzeszonych w Polskim Związku
Faktorów, sześć podmiotów jest powiązanych kapitałowo z bankami. Są to:
- Pekao Faktoring,
- ING Commercial Finance,
- Polfactor,
- BZ WBK Faktor,
- Raiffeisen Faktoring,
- 4 Faktor
Pozostałe cztery są niezależne od banków. Są to podmioty zagraniczne posiadające w
Polsce swoje przedstawicielstwa. Należą do nich:
- GMAC Commercial Finance,
6
zob. Tokarski M.: Faktoring ..., op.cit., s. 132-134.
Ustawa o podatku od towarów i usług z dnia 11 marca 2004 roku, Dz.U. nr 54, poz. 535.
8
Różycki K.: Ma być 22 % VAT, ale od czego?, Rzeczpospolita, 22 kwietnia 2004, s.F9.
9
Ustawa Prawo Bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 roku, Dz.U.nr 140, poz. 939, Art. 5, ust. 2, pkt 5.
7
- Arvato Services Polska,
- Bibby Factors Polska oraz
- Eurofaktor Solution.
Tabela 2. Charakterystyka instytucji faktoringowych zrzeszonych w Polskim Związku
Faktorów.
Nazwa faktora
Udział w
rynku w I poł.
2006 roku
Liczba
placówek na
terenie kraju
Minimalny
roczny obrót
klienta
Pekao Faktoring
ING Commercial Finance
Polfactor
GMAC Commercial
Finance
BZ WBK Faktor
Arvato Services Polska
Bibby Factors Polska
Eurofaktor Solution
Raiffeisen Faktoring
4 Faktor
27,87 %
23,64 %
21,14 %
12,78 %
8
7
5
6
0,5 mln zł.
0,5 mln zł.
brak wymogu
10 mln zł.
Maksymalny
okres
finansowania
faktur
180 dni
120 dni
120 dni
180 dni
5,43 %
4,61 %
2,48 %
1,6 %
0,3 %
0,15 %
14
2
2
3
83
4
brak wymogu
7 mln zł.
0,5 mln zł.
0,8 mln zł.
3,4 mln zł.
brak wymogu
150 dni
120 dni
120 dni
90 dni
180 dni
90 dni
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Polskiego Związku Faktorów.
Szczegółowa charakterystyka wymienionych faktorów została przedstawiona w tabeli
2. Wynika z niej, iż trzy czołowe afiliacje bankowe: Pekao Faktoring, ING Commercial
Finance oraz Polfactor są zdecydowanymi liderami rynku z blisko 75 % udziałem.
Powiązanie tych podmiotów z bankami umacnia ich pozycję kapitałową. Ponadto często
wykorzystują one w swej działalności ugruntowaną pozycję banków, z którymi są
powiązane.
Dotyczy to również bardziej rozbudowanej sieci placówek niż w przypadku faktorów
niezależnych od banków. Liczba przedstawicielstw instytucji powiązanych kapitałowo z
bankami waha się dla poszczególnych podmiotów od 4 do 83,10 podczas gdy liczba
placówek faktorów nie będących afiliacjami banków oscyluje w przedziale od 2 do 6.
Generalnie skromna ilość oddziałów instytucji faktoringowych - w większości
przypadków zlokalizowanych w dużych miastach - sprawia, iż utrudniony dostęp do
faktorów mają przedsiębiorstwa operujące w mniejszych miejscowościach. Chodzi tu nie
tylko inicjację współpracy, ale również problemy ujawniające się w trakcie jej trwania.
Zgodnie z przepisami prawa podatkowego wymaga się, aby faktura sporządzana była w
formie papierowej i zatem w takiej postaci winna być dostarczana do faktora. Zobowiązuje
10
Raiffeisen Factoring podaje, iż liczba przedstawicielstw jest tożsama z ilością placówek banku Raiffeisen.
to przedsiębiorstwa do bezpośredniego kontaktu z instytucją faktoringową, każdorazowo w
przypadku przedstawiania faktur do wykupu.
Taki stan rzeczy tłumaczy popularność instytucji faktoringowych powiązanych
kapitałowo z bankami. Faktoranci częściej decydują się na wybór oferty tych właśnie
faktorów. Potwierdzają to wyniki przeprowadzonych badań, z których wynika, iż 75 %
ankietowanych firm korzysta z usług instytucji wyodrębnionej ze struktur banku
(wykres 5).
Wykres 5. Wybór oferty faktorów przez przedsiębiorstwa z badanej próby.
instytucji niebankowej
instytucji wyodrębnionej ze
struktur banku
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
Pomimo rosnącego bogactwa ofert faktorów może się okazać, iż dostępność do tego
źródła finansowania jest dla określonych przedsiębiorstw skutecznie ograniczona m.in. ze
względu na zbyt krótki okres funkcjonowania na rynku, małą liczbę stałych odbiorców,
brak wiarygodności kredytowej, lub konieczność posiadania rachunku bankowego –
nierzadko podstawowego - we wskazanym przez faktora banku.
Istotną barierą natury finansowej, która utrudnia dostęp do faktoringu jest wymagany
przez faktorów minimalny roczny obrót generowany przez faktorantów. Dotyczy to w
szczególności mikro i małych przedsiębiorstw, których roczne przychody są niższe od
stosownych przez instytucje faktoringowe limitów. W większości przypadków faktorzy
akceptują niski poziom obrotów, lub nawet całkowicie rezygnują z obowiązku wypełniania
tego wymogu. Zdarza się jednak, iż limity ustanowione przez instytucje faktoringowe są
wysokie i dochodzą – jak w przypadku GMAC Commercial Finance – do 10 milionów
złotych.
W celu ograniczenia ryzyka związanego z przeprowadzanymi transakcjami faktorzy
ustalają także limity dotyczące maksymalnego okresu finansowania faktur. Z reguły nie
przyjmuje się tych, których termin płatności przekracza 120-180 dni. Niektóre instytucje
stosują jednak krótsze 90-dniowe limity. Ponadto faktorzy ustalają minimalną i
maksymalną wartość wierzytelności, która może podlegać faktorowaniu.
W krajach rozwijających się, takich jak Polska, w których faktoring jest stosunkowo
młodym instrumentem, dochodzi dodatkowo problem dotyczący nieprzychylnego
nastawienia faktorów do wybranych jego rodzajów. Odnosi się to przeważnie do faktoringu
pełnego oraz w mniejszym stopniu faktoringu tajnego, w przypadku których istotnie
wzrasta ryzyko prowadzonej przez te instytucje działalności.
Problem pogarsza fakt, iż krajowe przedsiębiorstwa częściej upatrują w usłudze
faktoringu możliwość przeniesienia odpowiedzialności z tytułu del credere, niż traktują ją
jako sposób na zdobycie środków finansowych. Faktoranci są gotowi ponieść wyższy koszt
obsługi faktoringu pełnego, pozbywając się jednocześnie ryzyka. Choć w istocie instytucje
faktoringowe mają w swej ofercie usługę faktoringu właściwego, w praktyce kierują ją do
wybranych klientów, którzy spełniają określone warunki. Brak zgody faktora na faktoring
bez regresu sprawia, iż przedsiębiorstwa w ogóle rezygnują z tej usługi, choć w chwili
przejęcia del credere, faktorant nie ponosi większego ryzyka niż to, które wynika ze
sprzedaży z odroczonym terminem płatności.
Wykres 6. Główne
przedsiębiorstwa.
przyczyny
wykorzystania
faktoringu
przez
badane
25%
Bieżące finansowanie sprzedaży
Zabezpieczenie przed ryzykiem
niewypłacalności dłużnika
75%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
Świadczące o specyfice krajowego rynku podejście przedsiębiorców potwierdzone
zostało przez badania ankietowe.
Spośród podmiotów, które wykorzystywały w swej
działalności usługę faktoringu, 75 % firm stosowało odmianę bez regresu. Jednocześnie dla
tych przedsiębiorstw najważniejszym powodem zawierania transakcji z faktorem było
zabezpieczenie przed ryzykiem niewypłacalności dłużnika (wykres 6). Jedynie 25 %
respondentów jako główną przyczynę zastosowania faktoringu wskazało na bieżące
finansowanie sprzedaży. Żadne przedsiębiorstwo nie wymieniło natomiast jako istotnych
usług świadczonych przez faktora na rzecz faktoranta, takich jak zarządzanie
wierzytelnościami, monitorowanie dłużników, lub inkaso należności.
Zachętą do oferowania przez faktorów faktoringu pełnego byłby niewątpliwie rozwój
wywiadowni gospodarczych, wspierających instytucje finansowe w obiektywnej ocenie
ryzyka podejmowanego wobec przedsiębiorstw11. Faktorzy nie mają dostępu do bazy
niesolidnych podmiotów Związku Banków Polskich. Stąd inicjatywa Polskiego Związku
Faktorów, który zamierza utworzyć własną bazę, obejmującą zarówno nieuczciwych
dłużników, jak i dostawców.
Jeśli do wymienionych mankamentów faktoringu doda się jeszcze jego stosunkowo
wysoki koszt, to kształtuje się obraz mało atrakcyjnego źródła finansowania dla polskich
przedsiębiorstw. Faktoring ze swej natury nie należy do tanich sposobów pozyskiwania
kapitału. Na krajowym rynku rażą jednak dodatkowo wysokie marże stosowane przez
faktorów. Dotyczy to przede wszystkim faktoringu niepełnego, w przypadku którego
przedsiębiorstwo ponosi pełne ryzyko niewypłacalności dłużnika.
Cała lista przedstawionych powyżej ułomności polskiego rynku faktoringu sprawia, iż
przedsiębiorcy nadal sceptycznie podchodzą do możliwości jego zastosowania w praktyce.
Poza tym występują również inne, bardziej prozaiczne powody zaniechania wyboru
opisywanej usługi. Przeprowadzone badania wskazują, iż najczęstszą przyczyną
niewykorzystywania tej metody jest po prostu brak podstawowej wiedzy na ten temat
(tabela 3). Aż 34 % badanych podmiotów stwierdziło, iż nigdy wcześniej nie spotkała się z
tym pojęciem. Co piąta firma zwracała uwagę na wysokie koszty przedsięwzięcia. Choć
teoretycznie zastosowanie faktoringu nie wymaga od faktoranta przedstawiania licznych
gwarancji, aż 10 % ankietowanych przedsiębiorstw, jako kluczową determinantę
zniechęcającą ich do wykorzystania tej usługi wymieniło nadmiernie rozbudowany system
zabezpieczeń. Fakt ten w połączeniu z wyższym, aniżeli w przypadku kredytu bankowego
oraz leasingu kosztem faktoringu powoduje, iż podmioty te decydują się na stosowanie
innych form finansowania.
Ponadto respondenci wskazywali na trudności z wypełnieniem warunków stawianych
przez faktora. Należy do nich zaliczyć zbyt krótki okres funkcjonowania na rynku,
generowanie niewystarczających obrotów oraz limity w zakresie minimalnej i maksymalnej
wartości skupowanych wierzytelności. 6 % firm, jako główny powód rezygnacji z usługi
wymieniło niechęć instytucji faktoringowej do przejęcia ryzyka wypłacalności dłużnika. Po
11
Grzywacz J.: Faktoring, op.cit., s. 166.
3 % przedsiębiorstw wskazało na trudności związane z dostępem do faktora, obawę o
negatywny wpływ na wizerunek firmy oraz brak odpowiednich materiałów i informacji na
ten temat.
13 % respondentów wymieniło inne, nie wymienione powyżej determinanty. Wśród
nich najczęściej wskazywano na niski stan należności oraz wątpliwą potrzebę korzystania z
faktoringu w określonych branżach działalności.
Tabela 3. Zasadnicze przyczyny niewykorzystywania usługi faktoringu.
Wyszczególnienie
Całkowita nieznajomość zagadnienia
Wysokie koszty przedsięwzięcia
Inne
Zbyt rozbudowany system zabezpieczeń
Trudności z wypełnieniem warunków stawianych przez faktora
Niemożność przystąpienia do faktoringu bez regresu
Brak dostępu do informacji i materiałów na ten temat
Obawa o negatywny wpływ na wizerunek firmy
Utrudniony dostęp do faktora
Razem
Odsetek przedsiębiorstw
34 %
20 %
13 %
10 %
8%
6%
3%
3%
3%
100 %
Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
Należy wyrazić nadzieję, iż znaczny potencjał rozwoju rynku faktoringu, jak
również akcesja Polski do Unii Europejskiej przyczynią się do większego zainteresowania
tą dziedziną wśród zagranicznych instytucji finansowych. Zwiększona konkurencja
spowoduje specjalizację faktorów, segmentację ich ofert, a przede wszystkim wpłynie na
redukcję marż, które skutecznie odstraszają potencjalnych klientów tego rynku.
4. ZAKOŃCZENIE
Pomimo licznych mankamentów w otoczeniu prawnym i ekonomicznym, faktoring
jest coraz częściej wykorzystywany przez krajowe przedsiębiorstwa w finansowaniu ich
bieżącej działalności. Jest to stosunkowo drogie źródło pozyskiwania kapitałów, choć w
przypadku określonych podmiotów może okazać się atrakcyjne ze względu na poprawę
płynności finansowej, czy zabezpieczenie przed niewypłacalnością dłużników. W takiej
sytuacji korzyści realne mogą okazać się wyższe niż w przypadku stosowania innych, na
pozór tańszych metod finansowania.
Potencjał tego rynku jest w Polsce ogromny. Dalszy dynamiczny rozwój będzie
zagwarantowany jeśli wyeliminowane zostaną bariery natury legislacyjnej i ekonomiczno-
finansowej, a proponowana przez instytucje faktoringowe usługa będzie dostosowana do
specyfiki krajowej przedsiębiorczości. Wówczas istnieją szanse na to, iż faktoring będzie w
Polsce równie popularny, jak w krajach wysoko rozwiniętych.