Abstrakty wystąpień - 7 Wrocławskie Konfrontacje Psychologiczne

Ogólnopolska Konferencja VII Wrocławskie Konfrontacje Psychologiczne
pt. „Ciemna strona człowieka”
7-8.06.2016
Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Dawida 1, sala nr 22 (na parterze)
Abstrakty wystąpień
Otwarcie konferencji (9:30-11:25)
prof. dr hab. Dariusz Doliński (Uniwersytet SWPS)
Ciemna strona ludzkiego posłuszeństwa.
dr hab. Leszek Kleszcz (Uniwersytet Wrocławski)
O skończoności człowieka.
Czy człowiek jest istotą „bogatą” czy „ubogą”? Niestety, raczej „ubogą”. Ubóstwo człowieka przejawia
się w różny sposób. Jest istotą śmiertelną, drobną cząstką świata nad którym nie panuje, nie znającą
Prawdy, nie dysponującą pełną wiedzą o świecie. Ubóstwo człowieka sięga dalej, gdyż nie tylko nie zna
świata, ale również samego siebie. Ludzka niedoskonałość znajduje swój wyraz w działaniach
i zachowaniach człowieka, który często „dobra pragnąc, zło czyni”. Zło, które jest efektem
przypadkowości istnienia, niemożliwości przewidywania konsekwencji własnych czynów czy też
racjonalizacji motywów własnych działań.
Sesja 1: U źródeł zła (11:35-13:20)
Wykład wprowadzający:
dr Aleksandra Porada (Uniwersytet SWPS)
Źródła zła i eskalacja przemocy wg starożytnych Greków.
Mikołaj Zarzycki (Uniwersytet Wrocławski)
Profanum źródłem zła ludzkiego na przykładzie wybranych bohaterów powieści Fiodora Dostojewskiego.
XIX-wieczne korzenie myślenia Dostojewskiego wrastają głęboko we współczesną psychologię,
a podjęta próba zbadania części złożoności narracji zawartych w powieściach i dzienniku autora „Braci
Karamazow” umożliwia wykrycie zabiegów mających na celu sięgnięcie po odpowiedź na dręczące
pytanie „unde malum”? Niewiele jest badań narracyjnych w psychologii usiłujących dokonać
interpretacji fragmentów dyskursów rozgrywających się pomiędzy bohaterami jego powieści
w porządku analizy hermeneutycznej, a praca uwzględniająca filozoficzną perspektywę pozwala
pogłębić dodatkowo obszar psychologii religii i egzystencjalnej. Rzeczywistość psychiczna wyłaniająca
się z narracji świata autora „Biesów” zarysowuje jeden z wielu widocznych problemów, który
rozważany jest w pracy: egzystencja, która wyrzeka się sacrum na rzecz profanum podąża w stronę zła,
swoistej konsekwencji nihilizmu etycznego. Analiza i interpretacja narracji Dostojewskiego przez
pryzmat profanum w oparciu o Eliadego ma na celu zbadanie „przeklętego” problemu genezy zła
na przykładzie trzech bohaterów jego książek – Człowieka z Podziemia („Notatki z podziemi”),
Stawrogina („Biesy”), Raskolnikowa („Zbrodnia i kara”) - oraz stanowi próbę psychologicznego
zrozumienia przedmiotu zainteresowania wyłaniającego się z doświadczenia hermeneutycznego.
1
Słowa kluczowe: psychologia egzystencjalna, psychologia religii, Dostojewski, nihilizm etyczny,
profanum, sacrum
Bartosz Łopatka (Akademia Ignatianum w Krakowie)
Ujęcie zła z perspektywy psychodynamicznej, psychologii społecznej oraz psychologii osobowości – analiza
porównawcza.
Odpowiedzi na nieustannie intrygujące ludzi pytanie „czym jest zło?” można szukać na gruncie
psychologii, wykraczając poza tradycyjne dla tego pojęcia podejście filozoficzne. W swym referacie
chciałbym odnieść się do genezy oraz przejawów zła ujmowanych z perspektywy psychodynamicznej
(konstrukt instynktu śmierci), psychologii społecznej (efekt Lucyfera) oraz psychologii osobowości
(problematyka psychopatii, osobowości dyssocjalnej i dewiacyjnej). Zaznaczone zostaną podobieństwa
i różnice pomiędzy omawianymi podejściami. Ponadto wystąpienie skoncentrowane będzie wokół
zagadnienia psychologicznej konceptualizacji pojęcia „zło” oraz mechanizmów, które odpowiadają
za jego aktywację oraz hamowanie.
Słowa kluczowe: psychologia osobowości, psychologia społeczna, psychodynamika, zło, instynkt
śmierci, zaburzenia osobowości
dr Krzysztof Nowakowski (Akademia Ignatianum w Krakowie)
Czy istnieje niekryminalna postać psychopatii? Zagadnienie „successful psychopaths” w kontekście
dwuczynnikowego modelu zaburzenia R. Hare.
W badaniach nad psychopatycznym zaburzeniem osobowości od ponad dwudziestu lat dominuje
podejście operacyjne w postaci skali PCL-R opracowanej przez Roberta D. Hare. Dwuczynnikowy
model psychopatii, będący podstawą teoretyczną PCL-R jest uznawany zarówno przez badaczy
jak i klinicystów za wyjątkowo użyteczny dla diagnozy tego zaburzenia o wyjątkowym potencjale
kryminogennym. Jednocześnie we współczesnych analizach dotyczących osobowości psychopatycznej
coraz częściej pojawiają się opracowania sugerujące występowanie również innej, niekryminalnej
odmiany psychopatii, określanej w kategoriach „psychopatów industrialnych”, „psychopatów
w garniturach” lub „psychopatów odnoszących sukces”. Celem wystąpienia będzie omówienie
problematyki „successful psychopaths” jako jednego z aktualnych nurtów badań nad psychopatią
z uwzględnieniem kategorialnego/dymensjonalnego ujęcia zaburzenia oraz koncepcji ewolucyjnych
wskazujących na adaptacyjne funkcje cech psychopatycznych. Ponadto przedstawione zostaną
możliwości i ograniczenia w zakresie aplikacji modelu dwuczynnikowego Hare do badań
nad niekryminalną postacią osobowości psychopatycznej.
Słowa kluczowe: psychopatia, PCL-R, zaburzenia osobowości
Sesja 2: Ekspresja zła (14:20-15:55)
Wykład wprowadzający:
dr Ryszard Poprawa (Uniwersytet Wrocławski)
Ciemna strona uzależnionych, którzy źle rokują w terapii.
Natalia Kopik (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie)
Czy zło kryje się w naszych genach? Agresja i skłonność do popełniania przestępstw a gen MAO-A.
Próby wyjaśnienia przyczyn zła były podejmowane wielokrotnie i w różnych aspektach: religijnym,
psychologicznym, medycznym i wielu innych. W wyniku postępu nauki kwestią czasu stało się
poszukiwanie odpowiedzi na to pytanie również w naszym DNA. Badania wykazały, że najbardziej
prawdopodobnym podejrzanym wśród genów, jest ten kodujący enzym oksydazę monoaminową A.
2
Katalizuje ona przemiany amin biogennych w ich nieaktywne związki. Odgrywa tym samym ważną rolę
w czynności ośrodkowego układu nerwowego, jak i w psychice człowieka, przekształcając takie związki
jak: serotonina, adrenalina i dopamina. Osoby z mniej aktywnym allelem tego genu posiadają
specyficzne zmiany w strukturze mózgu, głównie w układzie limbicznym i korze przedczołowej.
Obszary te odpowiadają m.in. za interpretacje sytuacji i zachowań innych, podejmowanie decyzji
czy pamięć emocjonalną. Badając geny więźniów zaobserwowano zależność tego allelu ze skłonnością
do agresywnych zachowań i popełniania przestępstw. Bardziej wnikliwe badania wykazały jednak,
że zależność ta występuje jedynie, jeżeli zaistnieje w młodości negatywny czynnik psychospołeczny,
np. znęcanie się, przemoc domowa, maltretowania, urazy czy traumy. Podsumowując, skłonność
do agresji i popełniania przestępstw ma podłoże bardzo złożone, a wpływ genetyczny i środowiskowy,
w tym psychospołeczny, mogą oddziaływać ze sobą, pogłębiając w rezultacie zachowania negatywne.
Słowa kluczowe: geny, agresja, środowisko, przestępstwa
mgr Magdalena Bolek (Uniwersytet Śląski w Katowicach)
Agresja, agresywność, gotowości do agresji kobiet – mity i fakty – przegląd badań.
Agresja, agresywność, przemoc i w końcu gotowość do agresji to kolejne pojęcia pogłębiające
rozumienie wyrządzania krzywdy sobie i/lub innym. W ciągu wielu lat badań nad tymi zjawiskami
narastało wiele mitów i przekłamań dotyczących specyfiki ich występowania u obu płci, uwarunkowań
oraz różnic pomiędzy nimi. W niniejszym wystąpieniu autorka zaprezentuje przegląd wybranych
koncepcji psychologicznych dotyczących wskazanych pojęć oraz badań prowadzonych w ich obrębie
w okresie ostatniego stulecia. Główny nacisk położony zostanie na kwestię różnic międzypłciowych
oraz specyfiki agresji kobiet na przestrzeni różnych koncepcji i doniesień badawczych.
Słowa kluczowe: agresja, agresywność, gotowość do agresji, przemoc
Katarzyna Wróbel (Akademia Ignatianum w Krakowie)
Samookaleczenia i parasamobójstwa jako formy autoagresji w kontekście doświadczania przemocy domowej
przez dzieci.
Referat porusza problem autoagresji bezpośredniej występującej u dzieci dotkniętych przemocą
domową. Uwzględniając pięć podstawowych form przemocy (fizyczną, emocjonalną, ekonomiczną,
wykorzystywanie seksualne oraz zaniedbywanie) opisano jej wpływ na funkcjonowanie dziecka we
wszystkich sferach. Wyodrębniono i omówiono mechanizmy obronne oraz inne dziecięce sposoby
radzenia sobie z doświadczaniem przemocy. W odniesieniu do autoagresji zwrócono szczególną uwagę
na funkcje adaptacyjne aktów autodestrukcyjnych pod postacią zachowań parasamobójczych
i samookaleczeń podejmowanych przez dzieci funkcjonujące w warunkach przemocy domowej.
Słowa kluczowe: autoagresja, przemoc domowa, mechanizmy obronne
Sesja posterowa (16:25-16:55)
Aleksandra Różańska (Uniwersytet Opolski)
Czy pozytywne argumenty mogą zmieniać decyzję w kierunku negatywnym?
Czy rodzaj wskazanych argumentów wpływa na wcześniej podjętą decyzję? Wyniki badań
empirycznych (Lord, Ross, Lepper, 1979) pokazują, że ludzie stawiają większe wymagania
argumentom, które mają podważać ich oczekiwania. W kształtowaniu się postaw znaczącą rolę odgrywa
efekt samego myślenia. (Tesser, 1978) Ponadto stosowność podanej informacji może wpływać na ocenę.
(Martin i in, 2001) Analizując procedurę badawczą eksperymentu Lorda, Rossa i Leppera (1979)
postanowiono zmienić temat, w oparciu o który badani mieli deklarować swoje stanowisko oraz to,
3
że argumenty nie były podawane przez eksperymentatora, lecz badani podawali je indywidualnie.
Zaproponowanym tematem w quasi eksperymencie była pewna oferta wolontariatu dla licealistów, która
była przedmiotem oceny chęci zaangażowania się w wolontariat i bodźcem do kreowania trzech
rodzajów argumentów w określonym czasie, po którym badani ponownie oceniali chęć zaangażowania
się w daną ofertę wolontariatu. Wyniki badania pokazują kierunek zmiany decyzji, w zależności
od podawanych argumentów. Być może refleksyjność sprawia, że zaczynamy się bać wcześniej podjętej
decyzji. Wnioski z badania mogą być użyteczne w pracy grupowej, w celu motywowania pracowników,
planowania pracy zespołu.
Słowa kluczowe: wpływ społeczny, psychologia poznawcza, praca grupowa
Sylwia Wawrzkowicz (Akademia Ignatianum w Krakowie)
Tendencje destruktywne w świetle koncepcji Ericha Fromma.
Obecnie żyjemy w cywilizacji promującej wolność i niezależność jednostki. Jednak jest to wolność
okupiona bezsilnością oraz lękiem przed izolacją i samotnością. W miarę powiększania się
społeczeństwa wzrasta również okrucieństwo i chęć dominacji nad innymi. Człowiek poszukujący
bezpieczeństwa jest zdolny do różnych form destrukcyjności, ponieważ jak stwierdza E. Fromm jest on
pomimo współczesnych pozorów indywidualizmu - głęboko zagubiony w życiu. Celem mojej
prezentacji jest przedstawienie koncepcji E. Fromma na temat destruktywnych tendencji człowieka.
Chciałabym opisać różne jej formy i mechanizmy ucieczki wyjaśniając źródło istnienia zła i przyczyny
agresji opierając się na twórczości Ericha Fromma. Uważał on, że motywem działania jednostki jest
podporządkowanie się różnym siłom zewnętrznym lub zdobycie przez nią samą kontroli i władzy.
W prezentacji przedstawię również krótkie studium klinicznego przypadku sadyzmu na przykładzie
Józefa Stalina dowodząc, iż skłonności człowieka do czynienia zła są uwarunkowane zarówno
czynnikami psychologicznymi, jak i socjologicznymi.
Słowa kluczowe: Fromm, sadyzm, masochizm, konformizm, destrukcyjność, wolność, asymilacja,
socjalizacja, mechanizmy, zło, lęk, izolacja, ja, indywiduacja, Stalin
mgr Aleksandra Siatka, Olga Węglerska, Marta Perka (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu)
Model samokontroli Gottfredsona i Hircha - kontekst teoretyczny i związki z przestępczością.
Zgodnie z koncepcją Goffredsona i Hirscha samokontrola, jako element trwały i wyuczony, jest
jednocześnie główną przyczyną popełniania przestępstw. Bazując na modelu samokontroli wskazanych
autorów pragniemy wskazać na możliwy mechanizm rozwoju niskiej samokontroli wraz z jej
implikacjami dotyczącymi predykatorów różnych typów przestępstw. Zakłada się ponadto, że wymiar
ten można powiązać z prawdopodobieństwem osadzenia oraz funkcjonowania w zakładzie karnym.
Słowa kluczowe: przestępczość, samokontrola
mgr Łukasz Miciuk (Katolicki Uniwersytet Lubelski)
Badanie i wyjaśnianie „ciemnej strony człowieka”: użyteczność interakcyjnego modelu Davida Fundera.
Społeczna psychologia osobowości ujmuje funkcjonowanie człowieka w kategoriach interakcyjnego
modelu Osoba-Sytuacja-Zachowanie (Funder). Celem posteru jest krytyczna analiza użyteczności tego
modelu do wyjaśniania ludzkich czynów uznawanych za złe i niemoralne. Główne założenia
teoretyczne modelu można streścić w dwóch zdaniach. Po pierwsze, zachowanie jest funkcją osoby
i sytuacji: znając wszystkie (psychologicznie istotne) właściwości osoby oraz wszystkie
(psychologicznie istotne) właściwości sytuacji, można z dużą precyzją przewidywać, co zrobi dana
osoba. Po drugie, osobę można opisać w kategoriach zachowań, które przejawia w różnych sytuacjach,
zaś sytuację można scharakteryzować odwołując się do zachowań, jakie różni ludzie mogą w niej
4
przejawiać. Model Fundera pozwala na rozważania teoretyczne oraz badania empiryczne, zmierzające
do odpowiedzi na m.in. takie pytania: W jakich sytuacjach konkretny człowiek przejawia „złe”
zachowania? Czy „zła” należy szukać w osobowości człowieka? Czy zły jest człowiek, czy jego
zachowanie? Jak szeroki jest repertuar możliwych zachowań w sytuacjach sprzyjających zachowaniom
pełnym agresji, przemocy i nienawiści? Wreszcie: KTO, JAK i KIEDY przejawia zło? Ważną częścią
posteru będzie także prezentacja opierających się na tzw. metodologii Q metod badawczych, które mogą
być używane przez społecznych psychologów osobowości do badania „ciemnej strony człowieka”
(California Adult Q-sort, Riverside Behavioral Q-sort, Riverside Situational Q-sort). W ich kontekście
będą również dyskutowane praktyczne zastosowania modelu Fundera, np. w terapii zachowań
agresywnych i niemoralnych.
Słowa kluczowe: zło, osobowość, sytuacja, osoba, Q-sort, niemoralność
mgr Agnieszka Sabiniewicz (Uniwersytet Wrocławski)
Rola dominacji w doborze płciowym - przegląd literatury.
Plakat ten zawiera przegląd literatury dotyczącej roli dominacji w wyborze partnera. W literaturze
psychologicznej termin dominacja jest używany w kontekście cech indywidualnych, takich jak
autorytarność, władczość czy asertywność, które zapewniają ich posiadaczowi pozycję przywódcy.
Co więcej, bardziej dominujący mężczyźni są postrzegani jako posiadający wyższą pozycję i będący
w posiadaniu takich korzystnych cech społecznych, jak przywództwo, prestiż czy status. Dominacja
może także być wskaźnikiem stopnia, do jakiego mężczyzna będzie skłonny zapewnić ochronę fizyczną
swojej partnerce i potomstwu, a to z kolei może pozwolić przewidzieć kobiece preferencje w stosunku
do męskiej dominacji. Jednakże, dominacja jako źródło sukcesu w męsko-męskim współzawodnictwie
łączy się także z agresją. W ten sposób kobiety, które preferują bardziej dominujących partnerów, mogą
narazić się na wystąpienie potencjalnych kosztów, takich jak agresja partnera. W swojej pracy pokazuję
współczesne badania w tej dziedzinie i sugeruję nowe kierunki badań.
Słowa kluczowe: dominacja, dobór płciowy, agresja
Sesja 3: Konfrontacja (16:55-18:30)
dr Krzysztof Liedel (Centrum Badań nad Terroryzmem Collegium Civitas)
Terrorysta samobójca - radykalizacja i rekrutacja.
Proces radykalizacji i rekrutacji w terroryźmie samobójczym. Stosowane socjotechniki i narzędzia.
Proces szkolenia i indoktrynacji terrorystów samobójców.
Słowa kluczowe: terroryzm, zamach, samobójstwo, morderstwo, radykalizacja, manipulacja
Aleksandra Wojtysiak (Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych we Wrocławiu)
Jak przesłuchać psychopatycznego przestępcę?
Zaburzenia osobowości towarzyszą ludzkości od czasów starożytnych, jednak największą uwagę
skupiają przeważnie te groźne, nieobliczalne i niezrozumiałe. Nic więc dziwnego, że psychopatia jest
tak atrakcyjna, skoro bardzo mało o niej wiemy. Błędnie interpretowane i używane pojęcia oraz brak
dostatecznej wiedzy m.in. prowadzą do tworzenia się wielu legend i kreacji filmowych morderców –
psychopatów. Rzeczywistość jest jednak zupełnie inna. Wystąpienie podzielone jest na kilka części.
Pierwsza z nich nawiązuje do rozwikłania podstawowych różnic pomiędzy psychozą, socjopatią
a psychopatią (kwestia pojęciowa, nazewnictwo, rozróżnienie, społeczne dylematy). Kolejnym
aspektem będzie stworzenie doskonałego modelu psychopaty – zabójcy na podstawie dostępnych
przesłanek społecznych i predyspozycji psychologicznych. Będę starała się odpowiedzieć na
5
podstawowe pytanie: Jak rozpoznać psychopatę i na co uważać w kontakcie z osobą o skłonnościach
psychopatycznych? Trzecia część to analiza psychopatii w świetle takich zagadnień jak: symptomy
psychopatii, cechy personalne osób o skłonnościach psychopatycznych, różnice w zachowaniu
psychopatów oraz potencjalne przyczyny popełniania przestępstw. Kluczowym punktem odniesienia jest
przykład dwuznaczności postrzeganie psychopatii w kategoriach normy (świat osoby zaburzonej) i
patologii (społeczeństwo). Ostatnia część wystąpienia poświęcona będzie technikom przesłuchiwania
psychopatów i szukania skutecznych alternatyw obronnych. Predyspozycje i cechy przesłuchujących
również będą miały tu istotne znaczenie. Kwestią niezwykle istotną jest znaczenie ekspertyzy
psychiatrycznej osób z zaburzeniami psychopatycznymi w świetle obowiązującego prawa. Powstaje tu
zatem zasadnicze pytanie: Jak skutecznie zdiagnozować i leczyć psychopatów? Czy takie sposoby
w ogóle istnieją?
Słowa kluczowe: psychopatia, przestępstwo, przesłuchanie, symptomy psychopatii, cechy psychopaty,
kryminalistyka
Michał S. Wasążnik (Uniwersytet Łódzki)
Śledząc zło i kryminalistów - rola i wykorzystanie behawioralnych wskazówek kłamstwa.
Psychologia już od dłuższego czasu pracuje na rzecz demaskowania i łapania kryminalistów. Powstają
opinie psychologiczne mające stwierdzić czy ktoś był poczytalny w trakcie dokonywania zbrodni
a w policji całkiem dobrze odnajdują się profilerzy, wykonując profile zarówno jako biegli, jak
i funkcjonariusze z pionu psychologów. Tymczasem behawioralne wskazówki kłamstwa (BWK)
w Polsce dalej nie cieszą się zbyt wielkim uznaniem ani w gronie psychologów ani policjantów. Celem
wystąpienia będzie omówienie potencjalnych przyczyn takiego stanu rzeczy, oraz wskazanie
przydatności BWK z wykorzystaniem kilku autentycznych materiałów filmowych.
Słowa kluczowe: emocje, behawioralne wskazówki kłamstwa, mimika, psychokryminalistyka
Karolina Malinowska, Maria Pajdzik (Uniwersytet Jagielloński)
Czy proste techniki wpływu społecznego są w stanie skłonić nas do nieetycznych działań?
Tematem naszego wystąpienia jest kwestia posługiwania się prostymi, wizualnymi symbolami jako
technikami wpływu społecznego w celu przekonania ludzi do spełniania próśb nieetycznych. Inspiracją
do przeprowadzonych przez nas badań była seria eksperymentów zaprojektowanych przez grupę
francuskich badaczy: Jacques Fischer-Lokou, Lubomira Lamy i Nicola Gueguen, które dowiodły,
że aktywizacja idei miłości może spowodować znaczący wzrost uległości. Sugerowanym przez badaczy
mechanizmem wyjaśniającym to zjawisko jest spójność semantyczna aktywizowanej idei
oraz prezentowanej prośby. W referacie przedstawimy wyniki przeprowadzonych przez nas badań,
w których zastosowana została między innymi wyżej omówiona technika w celu zwiększenia uległości
w stosunku do próśb niemoralnych. Osoby badane proszono o spełnienie prośby nieetycznej w postaci
podpisania petycji dotyczącej likwidacji miejsc parkingowych dla osób niepełnosprawnych
(por. eksperyment Paśki 2002). W grupie, w której aktywizowano ideę miłości, poprzez przedstawienie
symbolu serca (por. eksperyment Gueguen, 2013), zgodnie z założeniem, z powodu niespójności
zaktywizowanej idei z treścią prośby, technika ta nie podnosiła uległości w porównaniu do grupy
kontrolnej. Trzeciej grupie prezentowano symbol zaciśniętej pięści, wywołujący emocje o kierunku
przeciwnym, takie jak złość, nienawiść czy niechęć. Uczucia te zgodnie z wcześniej wspomnianym
mechanizmem powinny zwiększać uległość badanych w stosunku do prośby o charakterze nieetycznym.
Zabieg ten wywołał jednak efekt odwrotny, uległość wobec prezentowanej prośby znacząco się
zmniejszyła. W wystąpieniu przedstawimy możliwe wyjaśnienia uzyskanych rezultatów, wynikające
z nich implikacje oraz refleksje dotyczące ciemnej strony człowieka.
Słowa kluczowe: prośby nieetyczne, techniki wpływu społecznego, miłość, nienawiść.
6