Teoria „czystej formy” Stanisława Ignacego Witkiewicza

Teoria „czystej
formy” Stanisława
Ignacego
Witkiewicza
Anna Gniazdowska
364166
S. I. Witkiewicz – lata
młodości
 Wpływ rodziców:
- Malarstwo
- Gra na fortepianie
- Samodzielna nauka
 Wpływ przyjaciół:
- Bronisław Malinowski i Leon Cwistek
- Zabawy intelektualne i artystyczne
- Wyprawa do Australii ( wojna, pobyt w Rosji)
Witkiewicz po powrocie do
kraju (1918r.)








Filozof
Krytyk
Teoretyk sztuki
Malarz
Portrecista
Teoretyk nowego teatru
Dramato-- i powieściopisarz
Dramato
polemista
Prace na temat sztuki:
 „Nowe formy w malarstwie”
malarstwie” (1919)
 Szkice estetyczne (1922)
 Teatr. Wstęp do teorii czystej formy w
teatrze (1923)
 Pojęcia i twierdzenia implikowane przez
pojęcie istnienia (1935)
Tajemnica Istnienia
 koniecznością człowieka jest niepokój
metafizyczny;
 niepokój metafizyczny skłania człowieka do
zadawania pytań Życiu: czemu jestem tym a
nie innym istnieniem? w tym miejscu
przestrzeni i w tej chwili czasu? dlaczego w
ogóle istnieję?;
 Tylko jednostki bezmyślne i tępe mogą
pojmować istnienie jako coś zwyczajnego i
bezproblemowego.
Religia, filozofia i sztuka
wobec Tajemnicy Istnienia
 Religia - w niej wszystko co mogło się
wydawać niezrozumiałe i bezsensowne,
zdawało się nabierać wyższego,
nadzmysłowego znaczenia;
 Filozofia - opisując całość istnienia w jego
poszczególnych elementach i prawach,
ukazywała je jako ład celowy i głęboko
rozumny;
 Sztuka - ściśle związana z tymi pojęciami.
Katastrofa religii, filozofii i
sztuki na tle gwałtownego
rozwoju cywilizacyjno –
materialnego:
 Religia i filozofia – stan zupełnego
upadku;
 Sztuka – całkowita i nieuchronna
degeneracja; podglądanie i naśladowanie
natury.
Doświadczenie metafizyczne
a „czysta forma”
 Tylko sztuka jako „czysta forma” może
ułatwić nam przeżycie Tajemnicy
Istnienia.
Sztuka jako „czysta
forma”:
 uwolniona od życiowego balastu
 bez odtwarzania treści życiowych
 jej piękno w tej jedności czysto formalnej, która
w każdym dziele sztuki wiąże wszystkie jego
elementy składowe w nierozerwalną całość
 wyzwolenie się spod rygorów sztuki
realistycznej;
 eksperyment
Jedność istnienia
 świat to jedność złożona z wielości
poszczególnych istnień;
 każde poszczególne istnienie to jedność
utworzona z wielu jakości;
 kiedy sobie to uświadomimy doznajemy
wstrząsu metafizycznego;
 sztuka osiąga to samo na drodze
bezpośredniego doznania owej jedności
doskonale w dziele sztuki zrealizowanej;
„Czysta forma”
w teatrze
 upadek teatru w czasach renesansu –
hasło zbliżenia teatru do życia;
 krytyka Witkacego wobec teatru
naturalistycznego, symbolicznego oraz
próby jego odrodzenia podejmowane na
Zachodzie i Wschodzie;
 krytyka wobec usługowości teatru, który
niemal z reguły spełnia funkcje ambony,
trybuny i wiecowej estrady.
„Czysta forma” dla teatru:
 pewna konstrukcja dowolnych elementówelementów- barw,
dźwięków, słów lub działań całkowicie
uniezależnionych od tzw. sensu życiowego, życiowego
prawdopodobieństwa;
 To, co działoby się na scenie mogłoby być całkowitym
bezsensem, istotne byłoby to, że wszystkie owe
działania dyktowałaby konieczność artystyczna;
 widz niezależnie od dziwaczności życiowej widowiska,
wyczuwając jedność konstrukcji i konieczność
następstw doznawałby metafizycznego przeżycia.
Warunki zaistnienia sztuki
„czystej formy”
 musi powstać wyłącznie jako naturalna
konieczność twórcza;
 uwolnienie teatru od doszczętnie
skompromitowanych schematów, czyli przede
wszystkim zerwanie stanowczo z wszelką
tendencją iluzjonistyczną;
 jedynie zupełna fantastyczność psychologii i
postępowania postaci, ponieważ chodzi o
dopuszczalne rozszerzenie kompozycyjnych
możliwości i o zupełną swobodę formalnego
konstruowania.
Rola aktora w sztuce
„czystej formy”
 nie dopuszczalne jest jakiekolwiek
przeżywanie, wczuwanie się w rolę czy
wcielanie w postać;
 aktor ma stwarzać rolę, to znaczy że
zrozumiawszy ideę formalną sztuki w
oderwaniu od wszelkiego życiowego
prawdopodobieństwa w każdym momencie
winien zrobić z matematyczną dokładnością to,
co wypada z tej czystej idei.
Akcja dramatyczna w
teatrze „czystej formy”
 niekonwencjonalna;
 wypełnienie jakiegoś czasu stawaniem
się na scenie posiadającym swoją logikę,
która nie ma nic wspólnego z
czymkolwiek życiowym;
 widz wychodząc z teatru miałby
doznawać wrażenia jakby się obudził z
dziwnego snu.
Dyskusje i opozycje
 teoria zawiera wiele sprzeczności;
 sam Witkiewicz ma świadomość kontrowersyjności
swych teorii („teatr wariatów”, „sen wariata na scenie”);
 konieczność artystyczna to tak naprawdę kaprys
autora;
 nie ma obiektywnej miary, obiektywnego sprawdzenia;
 sztuczne oddzielenie formy od treści nie jest do końca
możliwe;
 pomimo swych teorii Witkiewicz zawierał w utworach
realną treść na temat negatywnych zjawisk oraz
tendencji współczesnej epoki.
Polemika Irzykowskiego z
Witkacym
 „Walka o treść” (1929)
 treść nie jest czymś zbytecznym czy obojętnym
– to punkt wyjścia dla jakichkolwiek
poszukiwań formalnych;
 treść akceptuje i uzasadnia formę;
 realizm jako forma nigdy się nie starzeje;
 kategorie estetyczne jak np. wzniosłość lub
tragizm u Witkiewicza są niewyrażalne;
 formistyczna gorączka – symptom kryzysu
sztuki współczesnej.
Bibliografia:
 Gerould Daniel, Stanisław Ignacy Witkiewicz
jako pisarz, przekł. Sieradzki I., PIW, 1981.
 Hutnikiewicz A., Od czystej formy do literatury
faktu, wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa,
1976.
 http://pl.wikipedia.org/wiki/Czysta_forma
 http://www.culture.pl/pl/culture/artykuly/os_witki
ewicz_stanislaw_ignacy