opracowanie - Kancelaria Regulus

Warszawa, 25.02.2010 r.
I n f o r m a c j a
Przedmiot
informacji:
Podstawa prawna
informacji
p r a w n a
Emerytury pomostowe i rekompensaty na gruncie ustawy z dnia 19
grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. nr 237
poz.1656), a w szczególności :
1.Kiedy pracownik traci prawo do rekompensaty?
- czy gdy pracodawca wpłaci 1, 5% na FEP i umieści pracownika na
liście do ZUS
-czy w chwili, gdy pracownik złoŜy wniosek o emeryturę do ZUS.
2. Jakie są zasady obliczania i wypłaty rekompensat? (w spół. „K”)
3. Wyjaśnić niezrozumiałe zapisy ustawy: art. 2 ust.5, art. 21 ust. 1 i2
4. Czy przed złoŜeniem wniosku do ZUS o emeryturę naleŜy
rozwiązać stosunek pracy?
•
ustawę z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych ( Dz.
U. nr 237 poz. 1656)-dalej :EPU;
•
ustawę z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( t . j. Dz. U. 2009 r. Nr 153
poz. 1227);
•
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze(Dz. U.1998 nr 162, poz.
1118);
zapytanie Zleceniodawcy
1
Podstawy faktyczne
informacji:
Zrzeszenie Związków Zawodowych Energetyków
Strona
Zleceniodawca
informacji:
Stan prawny:
Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych jest wyrazem dążenia
do stopniowej likwidacji możliwości wcześniejszego przejścia na emeryturę. Zawęża ona
liczbę stanowisk definiowanych jako praca w szczególnych warunkach albo o szczególnym
charakterze w stosunku do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, a z zatrudnieniem na tych stanowiskach związane były szczególne przywileje
(również emerytalne).
Na wstępie wyjaśnienia wymaga art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych w
brzmieniu: „ Rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.”
Istotą zmian, wprowadzonych ustawą o emeryturach pomostowych jest zmiana
katalogu prac klasyfikowanych dotąd jako wykonywane w szczególnych warunkach lub o
szczególnym charakterze. Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia
17 grudnia 1998 r. (t . j. Dz. U. 2009 r. Nr 153 poz. 1227) w art. 32 oraz
art. 33 zawiera wykaz stanowisk, na których prace wykonywane są w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze (przy czym odwołuje się do definicji zawartej w
Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.). Przepisy te określają krąg
podmiotów uprawnionych do przejścia na wcześniejszą emeryturę. Art. 32 ust. 3 stanowi, iż :
„Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w
szczególnym charakterze uważa się:
1) pracowników organów kontroli państwowej;
2) pracowników organów administracji celnej;
3) pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną;
4) dziennikarzy zatrudnionych w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji
Strona
objętych układem zbiorowym pracy dziennikarzy;
2
oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych,
5) nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących
pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674, z późn. zm. );
6) żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego,
Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura
Ochrony Rządu, Służby Celnej, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej;
7) pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w art. 15 pkt
1a-5 i 8 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 2002 r. Nr
147, poz. 1229, z późn zm. ).”
Ponadto w ust. 4 wyżej powołanego art. znajduje się stwierdzenie, iż „Wiek emerytalny,
o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których
osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na
podstawie przepisów dotychczasowych.” Owe przepisy dotychczasowe to „Rozporządzenie
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze”, które w
załącznikach zawiera wykaz „prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie
uprawnia do niższego wieku emerytalnego.”
A zatem na gruncie ustawy o emeryturach i rentach z FUS uprawnieni do uzyskania
wcześniejszych świadczeń emerytalnych są pracownicy wykonujący prace w „warunkach
szkodliwych” z rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. oraz z art. 32 i 33 ww. ustawy.
Ustawa o emeryturach pomostowych zawęża w sposób wyraźny stanowiska, które
związane są ze szczególnymi warunkami lub charakterem. Na gruncie tej (pomostowej)
ustawy za tego rodzaju prace mogą być uważane tylko i wyłącznie te stanowiska, które są
wymienione w wykazach, stanowiących załączniki nr 1 oraz nr 2 do ustawy. Definicja z art.
warunkach lub o szczególnym charakterze. W obecnym stanie prawnym tylko stanowiska
Strona
dana praca, by zostać uznana przez ustawodawcę za wykonywaną w szczególnych
3
3 ustawy o emeryturach pomostowych stanowi tylko katalog cech, które musiałaby spełniać
wymienione w załącznikach nr 1 i 2 ustawy o emeryturach pomostowych są klasyfikowane
jako prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Zatem podkreślić należy, że większość osób wykonujących
prace w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze przed wejściem w życie ustawy o emeryturach
pomostowych ( 1 stycznia 2009 r.)
nie znalazła się w załącznikach nr 1 i 2 do ustawy, a
zatem utraciło status pracowników „szczególnych”. Mamy więc do czynienia z zaostrzeniem
kryteriów, które należy spełnić, aby móc ubiegać się o emeryturę przed osiągnięciem
ustawowego wieku emerytalnego.
Ustawodawca,
ograniczając
uprawnienia
pracowników
do
przechodzenia
na
wcześniejsze emerytury, dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 r., które przed 1 stycznia
2009 r. , przepracowały co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych lub w pracach o
szczególnym charakterze przy uwzględnieniu definicji szerszej z art. 32 i 33 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS, przewidział rekompensaty, jako formę dodatku do przyszłej
emerytury przyznawanej uprawnionemu po osiągnięciu przez niego wieku 60 (kobiety) lub
65 (mężczyźni) lat.
Art. 21 ust. 2 opisywanej ustawy o emeryturach pomostowych w brzmieniu
„Rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie
przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.” wyłącza z kręgu osób uprawnionych do
żądania rekompensaty te z nich, które przeszły na wcześniejszą emeryturę na podstawie
przepisów ustawy o FUS., czyli skorzystały z wcześniejszego świadczenia emerytalnego.
W związku z powyższym rekompensata nie przysługuje osobie, która:
• ma prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze określonej w ustawie o Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (art. 32 i 33 ustawy o FUS) lub
Strona
4
• ma ustalone prawo do emerytury pomostowej lub
• ma ustalone prawo do emerytury górniczej, emerytury z tytułu wykonywania pracy
górniczej oraz do emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek czy też przyznane
nauczycielskie świadczenie kompensacyjne ( na podstawie przepisów art. 46, 50,
50a, 50e lub art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, bądź na podstawie
przepisów art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela albo też na
podstawie przepisów art. 3 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy - Karta
Nauczyciela ).
Rekompensata przewidziana jest natomiast dla takiego kręgu podmiotów, które
spełniają wymagania dla uzyskania wyżej wymienionych świadczeń ( wcześniejsza
emerytura, emerytura pomostowa, górnicza itp.) ale nie ubiegały się o jego przyznanie, czyli
nie złożyły wniosku.
W związku z powyższym przejdą one na emeryturę z momentem osiągnięcia
ustawowego wieku emerytalnego - 60 lat (kobiety) oraz 65 lat (mężczyźni). W składanym
do ZUS wniosku o emeryturę powinni zaznaczyć ,że ubiegają się także o obliczenie
rekompensaty. Ponadto zatrudnienie w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze powinno zostać należycie udokumentowane, dlatego też ubiegający się o
przyznanie rekompensaty do składanego wniosku o emeryturę powinni dołączyć świadectwo
pracy lub zaświadczenie potwierdzające wykonywanie takiej pracy uzyskane od pracodawcy.
Natomiast w przypadku osób wykonujących własną działalność twórczą lub artystyczną
wymagane jest przedłożenie decyzji Komisji do Spraw Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców,
która dokumentuje okres i rodzaj prowadzonej działalności.
Art. 2 ust. 5 ustawy o emeryturach pomostowych stanowi, iż rekompensata to
„odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu
pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą
prawa do emerytury pomostowej.”
Strona
wcześniejszej emerytury w rozumieniu przepisów ustawy o FUS ani tez nie ma ustalonego
5
Reasumując – rekompensata przysługuje wtedy, jeśli osoba nie skorzysta z prawa do
prawa do emerytury pomostowej czy też innego, ww. świadczenia, a urodziła się po
1948 roku i przed 1 stycznia 2009 r. pracowała przez co najmniej 15 lat w szczególnych
warunkach lub wykonywała prace o szczególnym charakterze, zdefiniowane przez ustawę o
emeryturach i rentach z FUS oraz Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.
Ustawa o emeryturach pomostowych wskazuje wzór na podstawie którego Zakład
Ubezpieczeń Społecznych oblicza kwotę rekompensaty.
Jej wysokość jest uzależniona od kilku czynników, przede wszystkim:
• ustalonego w pełnych latach faktycznego wieku ubiegającego się , na dzień 31
grudnia 2008r.
• liczby okresów składkowych i nieskładkowych wymienionych w ustawie emerytalnej;
• długości wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze;
• obniżonego wieku emerytalnego określonego dla danego rodzaju pracy w
szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, obliczając rekompensatę dla osoby, która przechodzi na
emeryturę po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego (60 i 65 lat), korzysta z wzoru
zamieszczonego w art. 22 § 1 ustawy o emeryturach pomostowych.
ZUS, ustalając 15-letni okres zatrudnienia (przed 1 stycznia 2009 r. ) w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze, uwzględnia tylko okresy pełnego i stałego
wykonywania takiej pracy.
Kwota będąca wynikiem tego działania jest dodatkiem do kapitału początkowego
opiewającego na wysokość ustaloną na dzień 1 stycznia 1999 r. , a nie jednorazowym,
samodzielnym świadczeniem pieniężnym. Rekompensata wraz z kapitałem początkowym
Strona
6
podlega waloryzacji zgodnie ze wskaźnikami waloryzacji w kolejnych latach.
Wysokość rekompensaty jest wyszczególniona w decyzji emerytalnej. Ma ona
wpływ na wysokość powszechnej emerytury obliczonej na nowych zasadach, stanowiąc
do niej dodatek z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze
wykonywanej przez uprawnionego przed wejściem w życie ustawy o emeryturach
pomostowych.
Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. nałożyła na płatników (pracodawców) obowiązek
opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych za pracownika, który urodził się po
dniu 31 grudnia 1948 r. oraz wykonuje prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych (art. 35 ust. 1 EPU).
Wysokość składki to 1,5 % podstawy jej wymiaru, ustalonej na analogicznych zasadach jak
podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Pracodawca (płatnik
składek) jest również obowiązany przekazać do ZUS dane o pracy w szczególnych warunkach
lub o szczególnym charakterze do 31 marca danego roku kalendarzowego za poprzedni rok
kalendarzowy ( zatem pierwsze zgłoszenie danych za 2010 r. musi mieć miejsce do 31 marca
2011 r.) Obowiązek opłacania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych nie ma związku
z prawem pracownika do ubiegania się o rekompensatę. Prawo do rekompensaty mają ci
pracownicy, urodzeni po 1948 r., którzy przepracowali przed 1 stycznia 2009 co najmniej 15
lat w warunkach szczególnych (ale w rozumieniu także wcześniejszych przepisów, czyli
Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. oraz ustawy o emeryturach i rentach z
FUS). Składka na Fundusz Emerytur Pomostowych jest odprowadzana natomiast
obowiązkowo przez płatników składek (pracodawców) za pracowników zatrudnionych w
szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu załącznika nr 1 i nr 2
do ustawy o emeryturach pomostowych.
Biorąc pod uwagę powyższe, pracodawca, płatnik składek na FEP nie zajmuje się ani
obliczaniem, ani wypłatą rekompensat z tytułu wykonywania prac w szczególnych
warunkach albo o szczególnym charakterze. Kompetencje w tym przedmiocie posiada
Przed ukończeniem 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn nie należy
Strona
emeryturę wraz z rekompensatą należy złożyć na formularzu oznaczonym: ZUS Rp-1E).
7
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, na wniosek ubiegającego się o emeryturę (wniosek o
składać wniosku o obliczenie wysokości rekompensaty, bo jej wysokość, wraz z kapitałem
początkowym, podlega waloryzacji.
Zatem złożenie do ZUS wniosku o emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego
(60, 65 lat) nie powoduje utraty prawa do rekompensaty. Ubiegający się o emeryturę
powinien jednocześnie złożyć wniosek o obliczenie rekompensaty ( formularz: ZUS Rp-1E).
Jeśli natomiast pracownik, spełniając wymogi ustawy o „pomostówkach” ,uzyska prawo do
emerytury pomostowej i wystąpi o nią z wnioskiem
do ZUS, nie może zostać mu
równocześnie przyznana rekompensata.
Odnosząc się do ostatniego z pytań postawionych we wstępie należy podkreślić, że
ustawowym wymogiem uzyskania emerytury pomostowej jest rozwiązanie stosunku pracy
(art. 4 punkt 7 ustawy o emeryturach pomostowych). Z informacji uzyskanych w ZUS wynika
jednakże, iż we wniosku o przyznanie emerytury pomostowej osoba ubiegająca się o nią
może zaznaczyć, że rozwiązanie stosunku pracy nastąpi określonego dnia oraz zobowiązać
się w terminie do trzydziestu dni od złożenia takiego wniosku do okazania (doniesienia) ZUS
zaświadczenia o rozwiązaniu stosunku pracy. Z praktyki przyjmowanej przez Zakład
Ubezpieczeń Społecznych na podstawie porozumienia z zainteresowanym przejściem na
emeryturę pomostową wynika więc, że w dniu składania wniosku o emeryturę pomostową,
osoba ubiegająca się o nią może jeszcze pozostawać w stosunku zatrudnienia, jednocześnie
zobowiązując się do rozwiązania go i okazania stosownego zaświadczenia w terminie nie
przekraczającym trzydziestu dni.
Trzeba więc podkreślić, że jeśli stosunek pracy nie zostanie rozwiązany, a
zaświadczenie o tym fakcie nie zostanie przedłożone do ZUS – emerytura pomostowa nie
będzie mogła zostać przyznana, bo zgodnie z brzmieniem art. 15 u. 1 EPU „Prawo do
emerytury pomostowej powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia
tego prawa”. Warto też podkreślić, iż, według brzmienia art. 17 u. 4 , ulega ono zawieszeniu
zawsze, jeśli uprawniony do emerytury pomostowej
podejmie pracę w szczególnych
Strona
pomostowych.
8
warunkach lub o szczególnym charakterze, zdefiniowaną przez ustawę o emeryturach
Podsumowując warto zauważyć, że rekompensata to nie samoistne świadczenie
pieniężne. Jest ona określana przez ustawę o emeryturach pomostowych jako dodatek do
kapitału początkowego który jest ustalony na dzień 1 stycznia 1999 r. Kwota rekompensaty
podlega również, jak kapitał początkowy – waloryzacjom.
Obliczenia tego dokonuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych przy okazji ustalania
prawa i wysokości emerytury przysługującej po ukończeniu 60 lat w przypadku kobiet oraz
65 lat w przypadku mężczyzn. Wniosek o obliczenie rekompensaty złożyć więc należy we
wniosku o emeryturę (nie wcześniej) na jednym formularzu (ZUS Rp-1 E).
Prawo do uzyskania rekompensaty mają osoby urodzone po 1948 roku, które
równocześnie przed dniem 1 stycznia 2009 r. przez co najmniej 15 lat wykonywały prace w
szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i art. 33
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (szerszy katalog stanowisk z
Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.)
Pracodawca nie zajmuje się obliczaniem rekompensaty. Nie ma tez znaczenia fakt
wpłacania przez niego składki na Fundusz Emerytur Pomostowych ani umieszczenie
pracownika na liście do ZUS. Ustawa nakłada na pracodawcę obowiązek uiszczania składek
na pracownika zatrudnionego w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, a
zaświadczenie o zatrudnieniu w takich warunkach będzie miało znaczenie tylko w kwestii
wypisania przez pracodawcę zaświadczenia o takowym zatrudnieniu. Dzieje się tak tym
bardziej, ze uprawnienie do rekompensaty nabywa osoba, która przed 1 stycznia 2009 r.
wypracowała 15 lat w szczególnych warunkach (czyli nabyła to uprawnienie wcześniej niż
powstał obowiązek wpłacania składek na FEP – który to ustawa nakłada na pracodawców
dopiero od stycznia 2010 r.).
Ponadto samo wystąpienie pracownika z wnioskiem o przyznanie emerytury
pomostowej - ustaje prawo do ubiegania się o rekompensatę.
Strona
ustalenia po złożeniu takiego wniosku przez uprawnionego przez ZUS prawa do emerytury
9
pomostowej jeszcze nie pozbawia go prawa do rekompensaty. Natomiast w przypadku
Rekompensata bowiem przewidziana jest tylko w przypadku , kiedy osoba ( ur. po
1948 r. oraz przed 1 stycznia 2009 r. wykonująca co najmniej 15 lat prace w szczególnych
warunkach lub o szczególnym charakterze) ubiegająca się o jej wyliczenie pracowała do
osiągnięcia wieku emerytalnego (60, 65 lat w zależności od płci) - w związku z powyższym
należy jej się rekompensata, spełniająca charakter
odszkodowania, w postaci kwoty
doliczonej do kapitału początkowego i w ten sposób wpływającej na wysokość wypłacanej
emerytury.
Warszawa 25.02.2010
Marcin Szymanek
Strona
10
doradca prawny