Czy w świetle współczesnych badań mózgu wolna wola jest iluzją?

4. Tydzień Mózgu w Poznaniu
12-16 marca 2012 r.
Prof. UJ Józef Bremer SJ/Dr hab. prof. Ignatianum
Wydział Filozoficzny Akademii Ignatianum w Krakowie
Zakład Kognitywistyki Wydziału Filozoficznego UJ
SESJA: Wykład inauguracyjny
PONIEDZAŁEK – 12 marca 2011 r., g. 17.10
CZY W ŚWIETLE WSPÓŁCZESNYCH BADAŃ MÓZGU
WOLNA WOLA JEST ILUZJĄ?
Spotykamy się często z dwoma obrazami świata: obrazem potocznym i obrazem
naukowym. Terminy te odnoszą się do znanych z historii myśli ludzkiej sposobów
widzenia i klasyfikowania świata (np. myśląca i w sposób wolny działająca osoba
jako podstawowa „kategoria” ontologiczna w obrazie potocznym, zaś
postulowane przez teorie naukowe, podlegające deterministycznym prawom
cząstki elementarne jako podstawowe „kategorie” w obrazie naukowym). Każdy z
tych obrazów utrzymuje, „[...] że jest kompletnym obrazem człowieka-w-świecie”
(W. Sellars, Philosophy and the Scientific Image of Man, s. 19); każdy z nich
wypracował swoje sposoby opisywania i wyjaśniania zjawisk. Obraz naukowy
osoby składa się dzisiaj z wielu pojedynczych obrazów, znanych np. z biochemii,
czy neuronauk.
Podstawowy dualizm, przed którym stoimy, nie jest kartezjańskim dualizmem
umysł-ciało (jako dwie odmienne substancje), lecz dualizmem dwóch radykalnie
różnych sposobów patrzenia na otaczający nas świat, a przede wszystkim na nas
jako na osoby.
Patrząc z perspektywy obrazu naukowego, stwierdza się, że możemy
wyeliminować świadomą osobę, a jej wolną wolę uznać za iluzję. Zanim jednak
przyjmiemy lub odrzucimy tę tezę, musimy przeprowadzić pojęciowe analizy i
zobaczyć, jak potocznie rozumiemy wolność woli i działania z wolnej woli. Co
faktycznie wynika z eksperymentów naukowych, do których odwołują się
filozofowie i neurolodzy mówiący o eliminacji wolnej woli?
Najpierw spróbuję określić potoczne rozumienie wolnej woli, później
przedstawię krótki rys historyczny tego rozumienia, a następnie zinterpretuję
wyniki otrzymane w znanych eksperymentach: B. Libeta, P. Haggarda, J-P. BrasilNeto i J. D. Haynesa. Będę argumentował za kompatybilistyczną tezą, że wolność
woli jest do pogodzenia z determinizmem w naukowym obrazie świata.