Protokół z obrony doktoratu Anny Rydz Żbikowskiej

Łódź, dn. 11.07.2014
PROTOKÓŁ
z posiedzenia IV Komisji ds. Przewodów Doktorskich
Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego UŁ z dn. 11.07.2014
w sprawie obrony rozprawy doktorskiej mgr Anny Rydz – Żbikowskiej pt.:
„Rolnictwo organiczne w regionach Unii Europejskiej w kontekście
Strategii Zrównoważonego Rozwoju na przykładzie regionu łódzkiego”
napisanej pod kierunkiem naukowym
prof. zw. dr hab. Zofii Wysokińskiej
Posiedzeniu Komisji przewodniczył prof. zw. dr hab. Eugeniusz Kwiatkowski, który
otwierając część jawną posiedzenia powitał Promotora pracy, Recenzentów, Członków
Komisji, Doktoranta oraz zgromadzonych gości.
W posiedzeniu Komisji udział wzięli:
1.
Prof. zw. dr hab. Eugeniusz Kwiatkowski – Przewodniczący
2.
Prof. zw. dr hab. Stefan Krajewski – Z-ca Przewodniczącego
3.
Prof. zw. dr hab. Zofia Wysokińska – Promotor
4.
Prof. zw. dr hab. Janina Sawicka – Recenzent
5.
Prof. zw. dr hab. Janina Witkowska – Recenzent
6.
Dr hab. Małgorzata Burchard – Dziubińska, prof. nadzw. UŁ
7.
Dr hab. Edyta Dworak
8.
Prof. zw. dr hab. Janina Godłów – Legiędź
9.
Dr hab. Marianna Greta prof. nadzw. UŁ
10. Dr hab. Witold Kasperkiewicz, prof. nadzw. UŁ
11. Dr hab. Piotr Krajewski
12. Prof. zw. dr hab. Elżbieta Kryńska
13. Dr hab. Michał Mackiewicz, prof. nadzw. UŁ
14. Dr hab. Rafał Matera, prof. nadzw. UŁ
15. Prof. zw. dr hab. Ryszard Piasecki
16. Dr hab. Włodzimierz Puliński, prof. nadzw. UŁ
Nieobecni członkowie Komisji:
1. Prof. zw. dr hab. Stanisław Rudolf – Z-ca Przewodniczącego
2. Dr hab. Joanna Działo, prof. nadzw. UŁ
3. Prof. zw. dr hab. Anna Krajewska
4. Prof. zw. dr hab. Walentyna Kwiatkowska
5. Dr hab. Monika Marcinkowska, prof. nadzw. UŁ
6. Dr hab. Jolanta Młodawska – Bronowska, prof. nadzw. UŁ
7. Prof. zw. dr hab. Janusz Skodlarski
8. Prof. zw. dr hab. Jan Jacek Sztaudynger
9. Dr hab. Stanisław Szukalski, prof. nadzw. UŁ
10. Dr hab. Piotr Urbanek, prof. nadzw. UŁ
Następnie Przewodniczący przedstawił życiorys Doktorantki, jej dotychczasowe
doświadczenie
zawodowe
i
dorobek
naukowy,
po
czym
oddał
Jej
głos.
Mgr Anna Rydz – Żbikowska wygłosiła autoreferat rozprawy doktorskiej omawiając jej temat
wraz z uzasadnieniem wyboru tematu pracy doktorskiej, cel główny oraz cele cząstkowe
dysertacji, hipotezy badawcze, strukturę pracy, a także zakres przeprowadzonych badań
i płynące z nich wnioski. Ponadto doktorantka omówiła wykorzystaną w pracy metodologią,
a także uzasadniła wybór określonych technik i narzędzi badawczych.
Następnie Pan Przewodniczący poprosił pierwszego z Recenzentów o przedstawienie
recenzji.
Prof.
zw.
dr
hab.
Janina
Sawicka
na
wstępie
podkreśliła
znaczenie
i wagę podjętego tematu badawczego oraz znaczny wkład naukowy Doktorantki. Recenzent
swą szczegółową ocenę podzieliła na pięć części:
• ocenę zasadności podjęcia tematu badawczego;
• ocenę układu i struktury pracy;
• ocenę celów badań, problemów i hipotez badawczych, metodyki i materiałów
źródłowych, zakresu badań;
2
• ocenę metod analizy danych empirycznych;
• ocenę merytoryczną
Prof. zw. dr hab. Janina Sawicka oceniła temat dysertacji jako wysoce zasadny. Zdaniem
Recenzent szereg wniosków wynikających z badań wykracza poza wymiar lokalny i można
je ekstrapolować na szerszą skalę globalną, co służy również wzbogaceniu teorii
zrównoważonego rozwoju. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż rozprawa wnosi nowatorski
wkład zarówno do metodologii badań empirycznych jak i teorii rozwoju, a także
ma charakter aplikacyjny. Układ i struktura pracy została oceniona jako prawidłowa.
Oceniając szczegółowo poszczególne rozdziały Recenzent podkreśliła interesujący opis
w rozdziale drugim przebiegu i ustaleń Rundy WTO z Doha, mających na celu liberalizację
światowych rynków rolnych. Bardzo dobrze omówiono uwarunkowania wzrostu rolnictwa
ekologicznego po stronie produkcji i podaży, niedosyt budzi jednak analiza i ocena
uwarunkowań wzrostu popytu. W tym kontekście Recenzent uznała, że warty
doprecyzowania jest ten aspekt pracy zadając jednocześnie pytanie: Jakie są determinanty
zwiększenia popytu na importowaną żywność ekologiczną w różnych krajach i regionach
świata? Następnie Recenzent przeszła do oceny celów badawczych oraz pytań badawczych
uznając, iż zostały one postawione w sposób logiczny i przejrzysty. W kontekście głównej
hipotezy badawczej zwrócono uwagę na dyskusyjny charakter użycia czasu przyszłego
w wyrażeniu „może stać się”. W takim ujęciu trudno jest zweryfikować prawdziwość
lub fałszywość hipotezy wyłącznie poprzez badania empirycznie tego, co już nastąpiło.
W tym aspekcie Recenzent poprosiła o doprecyzowanie Doktorantki poprzez zadanie
pytania: jak sobie poradziła z tym faktem w pracy doktorskiej? Następnie zostały ocenione
hipotezy szczegółowe II, IV i V, które zostały postawione prawidłowo oraz w dalszej części
pracy poprawnie zweryfikowane. Pozostałe hipotezy szczegółowe tj. I i III zdaniem Recenzent
są dość oczywiste i nie wymagają dowodu. Proporcje w kontekście bibliografii zostały dobrze
zachowane. Prawie połowa to literatura anglojęzyczna. Dobór i zestaw pozycji
literaturowych świadczy o dojrzałym warsztacie badawczym autorki i dobrej orientacji co do
kierunków i miejsc badań prowadzonych na przedmiotowy temat w Polsce, w UE
i na świecie. Autorka wykazała się umiejętnością korzystania z literatury: nagromadzenie
znacznej liczby przypisów co jest ogromną zaletą. W niektórych miejscach zabrakło jednak
komentarza autorki podkreślającego jej stanowisko: z jakimi poglądami cytowanych autorów
się zgadza, a jakim jest przeciwna. Które definicje zrównoważonego rozwoju są jej bliskie?
Wobec tego Recenzent zadała pytanie, jaki jest doktorantki pogląd na temat przesłanek
3
uzasadniających potrzebę, niezbędności protekcjonizmu w rolnictwie? Czy rzeczywiście
rolnictwo
ekologiczne
należy
wspierać?
W
recenzowanej
pracy
wyodrębnione
są podsumowania po każdym z rozdziałów, są też zebrane w jednym miejscu na końcu pracy
wnioski podsumowujące całość badań, co jest dodatkowym jej atutem.
W kontekście oceny metod analiz danych empirycznych Recenzent wysoce oceniła
zgromadzony bogaty i aktualny materiał empiryczny, do którego analizy wykorzystano
poprawnie metody ilościowe i jakościowe. Uzyskane wyniki usystematyzowano, pracę
zamykają wnioski zawierające odniesienie do stopnia weryfikacji postawionych na wstępie
hipotez. Dla osiągnięcia celu i wyczerpania tematu dysertacji Autorka posłużyła się szerokim
zestawem metod, w szczególności analizą opisowo – jakościową, analizą porównawczą
oraz technikami graficznymi w prezentacji wyników. Potwierdza to fakt, iż Doktorantka
posiada umiejętności analizy, syntezy, wnioskowania oraz rozległą wiedzę i umiejętność
interpretacji wyników. W tym kontekście Recenzent zadała dodatkowe pytanie
do doktorantki dotyczące uzasadnienia jakimi metodami statystycznymi posłużono się, aby
poprawnie uogólniać (ekstrapolować) opinie zebrane w drodze kwestionariuszy wywiadów
z 60 gospodarstw ekologicznych - na całą populację gospodarstw ekologicznych
w Województwie Łódzkim? W końcowej ocenie merytorycznej Recenzent podkreśliła,
iż Autorka dokonała rzetelnej, wielokryterialnej analizy i oceny stanu oraz perspektyw
rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce w badanym regionie łódzkim jak i w wybranych
regionach świata. Ponadto Recenzent podkreśliła, że badania ankietowe, wywiady
bezpośrednie przynoszą korzyści wszystkim ich uczestnikom, a szczególnie doceniane
są przez mieszkańców wsi, z których wielu i to w czasach kryzysu ma wówczas poczucie,
że nie jest pozostawionych samym sobie. Skonkludowała, że praca spełnia ustawowe
wymogi stawiane pracom doktorskim i wystąpiła z wnioskiem o dopuszczenie jej do obrony
publicznej.
Jako druga głos zabrała prof. zw. dr hab. Janina Witkowska. Przedstawiła
najważniejsze wnioski z recenzji, podkreślając znaczące atuty pracy oraz wysoki walor
aplikacyjny pracy. Zdaniem Recenzenta cele i hipotezy wyznaczają zakres merytoryczny
rozprawy oraz są one poprawne i kompletne. Zastrzeżenie może budzić jedynie
postulatywny charakter pierwszej hipotezy cząstkowej. W opinii Recenzenta ogólna ocena
w odniesieniu do struktury rozprawy jest pozytywna. Struktura ta jest bowiem spójna
i logiczna. Proporcje między poszczególnymi rozdziałami zostały prawidłowo określone.
Natomiast niektóre punkty wewnątrz rozdziału są zbyt krótkie i bardziej celowe byłoby ich
4
połączenie, w szczególności dotyczy to punktów 1.2-1.5, ale także punktu 3.5. W kontekście
rozdziału III w związku z proponowanymi przez Komisję Europejską zmianami regulacji
w odniesieniu do produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych (propozycje
z 2014 r.), Recenzent zgłosiła prośbę do Doktorantki o ocenę konsekwencji wnioskowanych
zmian przepisów unijnych zarówno dla rolników zaangażowanych w produkcję ekologiczną,
jak i konsumentów. Oceniając przyszłość rolnictwa ekologicznego Polski w IV Rozdziale
Doktorantka
przeprowadza
analizę
SWOT.
Zdaniem
Recenzent
należy
zgodzić
się z Doktorantką, iż w rolnictwie ekologicznym tkwi duży potencjał rozwojowy dla polskiej
gospodarki. Powstaje jednak pytanie, jak osiągnąć taki poziom jego udziału w polskim
rolnictwie, aby istotnie rolnictwo ekologiczne zaczęło działać jako dźwignia rozwoju?
W opinii Recenzent dotyczącej oceny zaawansowania zawartej w rozprawie wiedzy
teoretycznej z zakresu nauk ekonomicznych i nauk pokrewnych Doktorantka wykazuje
się zaawansowaną wiedzą z zakresu nauk ekonomicznych, w tym w szczególności ekonomii
międzynarodowej, ekonomiki rolnictwa i gospodarki żywnościowej, jak również elementami
wiedzy z zakresu nauk przyrodniczych. W kontekście oceny formalnej strony rozprawy
zdaniem Recenzenta rozprawa spełnia wymogi formalne dotyczące poprawności i stylu
języka, jak również sporządzania przypisów, tabel, wykresów i bibliografii. Mimo generalnie
wysokiej poprawności redakcyjno – językowej, Autorka nie ustrzegła się pewnych usterek
bądź tzw. literówek. W opinii Recenzenta zastosowane metody badawcze są odpowiednie
do założonego celu pracy. Doktorantka dokonała analizy literatury przedmiotu, danych
statycznych dotyczących stanu rolnictwa ekologicznego w gospodarce światowej, w Unii
Europejskiej oraz w Polsce i jej regionach. Przeprowadziła także własne badania empiryczne
w woj. Łódzkim oraz sformułowała rekomendacje. Konkludując w świetle dokonanej oceny
Pani Prof. zw. dr hab. Janina Witkowska stwierdziła, że recenzowana rozprawa doktorska
przygotowana przez mgr Annę Rydz-Żbikowską, spełnia wymogi stawiane rozprawom
doktorskim w obowiązujących przepisach i wnioskowała o dopuszczenie jej do publicznej
obrony.
Po prezentacji recenzji Pan Przewodniczący otworzył publiczną dyskusję i zaprosił
do zadawania pytań. Uczestnicy zadali Doktorantowi następujące pytania:
Prof. zw. dr hab. Janina Sawicka:
1. Jakie są teoretyczne przesłanki uzasadniające protekcjonizm w sektorze rolnictwa?
Prof. zw. dr hab. Janina Witkowska:
5
1. Jak Doktorantka ocenia konsekwencje nowych propozycji Komisji Europejskiej
dotyczących produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych
dla producentów i konsumentów?
2. Jakie warunki w sferze polityki powinny zostać spełnione w Polsce, aby rolnictwo
ekologiczne zaczęło działać jako dźwignia rozwoju w gospodarce?
Prof. zw. dr hab. Ryszard Piasecki:
1. Jakie instytucje powinny kontrolować ekologiczny charakter rolnictwa i jaka
jest ich skuteczność?
2. Czy rolnictwo industrialne może być ekologiczne?
3. Dlaczego akurat Polska ma największe szanse na rolnictwo ekologiczne?
Dr hab. Włodzimierz Puliński, prof. nadzw. UŁ:
1. Miary określające dynamikę tendencji rozwoju rolnictwa ekologicznego na świecie?
2. Dlaczego Polska postuluje podniesienie dotacji na rolnictwo ekologiczne?
Dr hab. Witold Kasperkiewicz, prof. nadzw. UŁ:
1. Jak ocenia Pani poziom innowacyjności polskiego rolnictwa?
Dr hab. Edyta Dworak:
1. Jak ocenia Pani perspektywy rozwoju rolnictwa organicznego z punktu widzenia
krajów rozwijających się i najsłabiej rozwiniętych?
Dr hab. Piotr Krajewski:
1. Proszę wskazać, w jakim stopniu wyniki wywiadu telefonicznego wpłynęły
na weryfikację hipotez i podanie najciekawszych wyników wywiadu telefonicznego?
Po wyczerpaniu listy pytań Pan Przewodniczący ponownie udzieliła głosu
Doktorantce, aby mogła ustosunkować się do uwag i pytań Recenzentów oraz odpowiedzieć
na pytania zadane w dyskusji.
Mgr Anna Rydz- Żbikowska w odpowiedzi na pierwsze pytanie, jakie zadała jej Pani
prof. zw. dr hab. Janina Sawicka, uznała, iż opowiada się za liberalizmem w odniesieniu do
sektora rolnictwa i do rynków rolnych. Doktorantka podkreśliła, iż protekcjonizm
w kontekście rolnictwa prowadzi do wielu zaburzeń w mechanizmie rynkowym,
co spowodowane jest nadmierną ochroną rodzimej produkcji, zbyt wysokim wsparciem
finansowym dla rodzimych producentów, jak również stosowaniem praktyk o charakterze
dumpingowym. Jednocześnie Doktorantka zwróciła uwagę na to, iż międzynarodowa
liberalizacja rynków rolnych przyczynia się pozytywnych zmian w obrocie handlowym,
6
zwiększa się popyt i podaż produktów rolnych na świecie. Istotne jest równie to,
iż liberalizacja rynków rolnych ma pozytywny wpływ na rynki krajów rozwijających się
i najsłabiej rozwiniętych głównie z powodu zwiększenia dochodów ludności zamieszkującej
tereny rolnicze, nawiązania stosunków handlowych z krajami rozwiniętymi, zwiększenia
obrotów handlowych z zagranicą, jak również uzyskania dostępu do nowoczesnych
technologii rolnych. Doktorantka podkreśliła również, iż jak pokazała dotychczas historia,
stosowanie praktyk protekcjonistycznych w odniesieniu do sektora rolnictwa przyczynia się
do powstawania szeregu negatywnych zmian w obszarze handlu produktami rolnymi.
Protekcjonizm w kontekście sektora rolnego często przyczynia się do zachwiania równowagi
rynkowej, której zachowanie jest niezbędne dla rozwoju handlu międzynarodowego
i ustanowienia równowagi cenowej.
Pani Mgr Anna Rydz-Żbikowska na pierwsze pytanie, jakie zostało jej postawione
przez Prof. zw. dr hab. Janinę Witkowską, uznała, iż reformy Wspólnej Polityki Rolnej a także
zmiany regulacji dotyczących produkcji ekologicznej są koniecznym elementem dla dalszego
rozwoju rynku rolnictwa w Europie, a ponadto są niezbędne dla dostosowania wspólnotowej
polityki do obecnie panujących warunków na rynku i wyzwań, jakie stoją przed europejskimi
rolnikami. Doktorantka zwróciła również uwagę na to, iż rolnictwo ekologiczne postrzegane
jest obecnie nie tylko w Unii Europejskiej, ale także i na całym świecie, jako jedyny słuszny
model rozwoju rolnictwa na przyszłość. Zachowanie wysokiej jakości produktów
ekologicznych wiąże się z stosowaniem różnego rodzaju systemów kontroli, monitoringu
i certyfikacji, a także odpowiednim oznaczaniem i etykietowaniem produktów rolnictwa
ekologicznego. Dla ekologicznej uprawy rolnej stosuje się również odpowiednie przepisy
prawa europejskiego i krajowe, co wywiera na rolnikach prowadzących ekologiczne
gospodarstwa obowiązek stosowania się do odpowiednich regulacji prawnych. Zmiany, jakie
zaproponowane zostały przez Komisję Europejską marcu 2014 roku w odniesieniu do
rolnictwa i produkcji ekologicznej mają przyczynić się do podniesienia jakości produkcji
ekologicznej, a także zagwarantowania konsumentom, iż kupowane produkty są rzeczywiście
produktami ekologicznymi. Proponowane zmiany mają między innymi dotyczyć znakowania
i etykietowania produktów ekologicznych, stosowania nawozów i chemii rolniczej,
wykorzystywania
odpowiedniego
materiału
siewnego
dla
produkcji
ekologicznej,
wprowadzenia innowacji i nowoczesnych technologii rolniczych, aktywizacji zawodowej
rolników, ze szczególnym naciskiem na młodych rolników. Ponadto proponowane zmiany
mają przyczynić się do zmian w zakresie finansowania produkcji ekologicznej, kładąc większą
7
odpowiedzialność za rozdział środków na odpowiednich instytucjach z danego państwa.
Komisja Europejska stawia również wymóg stosowania kar dla rolników, którzy nie
wypełniają obowiązków wynikających z regulacji rolnictwa ekologicznego, a także kar za
nieodpowiednie znakowanie produktów ekologicznych. Mgr Anna Rydz-Żbikowska uznała
proponowane
zmiany
jako
pozytywny
przejaw
działalności
Komisji
Europejskiej
w odniesieniu do dalszego rozwoju rolnictwa ekologicznego w Unii, zauważając
jednocześnie, iż niektóre proponowane zmiany mogą dostarczyć wielu problemów rolnikom
UE i dlatego należałoby je ponownie rozważyć, zwracając większą uwagę na różny poziom
rozwoju rolnictwa ekologicznego w poszczególnych państwach członkowskich.
W odniesieniu do drugiego pytania Prof. zw. dr hab. Janiny Witkowskiej, Doktorantka
stwierdziła, iż Polska jest krajem, dla którego rozwój rolnictwa ekologicznego jest wielką
szansą i dlatego należałoby kłaść jak największy nacisk na wspieranie rolników w zakładaniu
ekologicznych gospodarstw oraz wprowadzania ułatwień dla gospodarstw w okresie
konwersji. Mgr Anna Rydz-Żbikowska stwierdziła, iż aby rolnictwo ekologiczne mogło stać się
dźwignią rozwojową w gospodarce Polski niezbędne jest organizowanie akcji informujących
społeczeństwo na temat korzyści wiążących się ze spożywaniem żywności ekologicznej, co
w przyszłości przyczynić się może do wzrostu popytu na żywność wysokiej jakości. Ponadto
Doktorantka uznała, iż niezbędne jest wsparcie finansowe dla rolników prowadzących
gospodarstwa ekologiczne oraz prowadzenie szkoleń związanych z wypełnianiem wniosków
o dotacje unijne. Jednocześnie bardzo istotnym elementem w odniesieniu do rozwoju
rolnictwa ekologicznego jest uproszczenie prawa oraz aktualizacja przepisów regulujących
produkcję ekologiczną w naszym kraju. Mgr Anna Rydz-Żbikowska zauważyła również, iż dla
rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce istotnym elementem jest aktywizacja zawodowa
ludności rolniczej, a także ograniczenie kosztów związanych z utrzymywaniem certyfikatu
rolnictwa ekologicznego. Aby rolnictwo ekologiczne stało się siłą napędową dla rozwoju
gospodarczego
Polski
zapewnienie
wysokiej
jakości
produktów
ekologicznych,
co konsekwencji przyczynić się może do zwiększenia eksportu produktów ekologicznych
z Polski oraz wzrostu obrotów handlowych.
Doktorantka następnie udzieliła odpowiedzi na pierwsze pytanie Prof. zw. dr hab.
Ryszarda Piaseckiego wskazując, iż instytucjami odpowiedzialnymi za kontrolowanie
ekologicznego charakteru rolnictwa powinny być przede wszystkim instytucje przyznające
certyfikat rolnictwa ekologicznego gospodarstwom rolniczym, gdyż to właśnie ich zadaniem
8
jest określenie czy dane gospodarstwo wypełnia wszelkie obowiązki rolnictwa ekologicznego,
czy przestrzega przepisów prawa, a także czy produkcja przebiega we właściwy sposób i że
cały proces technologiczny produkcji rolnej odbywa się we właściwych warunkach. Mgr Anna
Rydz-Żbikowska
podkreśliła,
iż
obecnie
w
Polsce
funkcjonuje
dziesięć
prawnie
ustanowionych instytucji certyfikujących, a nadzór nad nimi oraz upoważnienie do
funkcjonowania sprawuje Minister rolnictwa i Rozwoju Wsi. Ponadto Inspekcja Jakości
Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych sprawuje nadzór nad jednostkami certyfikującymi
oraz nadzór nad produkcją ekologiczną. Inspekcja Handlowa, Inspekcja Weterynaryjna oraz
Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa współpracuje razem z IJHARS w zakresie
nadzoru nad jednostkami certyfikującymi oraz produkcją ekologiczną, w zakresie
wprowadzania do obrotu detalicznego produktów ekologicznych (roślinnych i zwierzęcych).
Nad wszystkimi powyższymi instytucjami kontrolę sprawuje Najwyższa Izba Kontroli, która
nadzoruje pracę wszystkich instytucji certyfikujących, ocenia zgodność ich funkcjonowania
z prawem, skuteczność certyfikacji produkcji ekologicznej oraz weryfikuje zasadność
przyznanych certyfikatów rolnictwa ekologicznego.
Na drugie pytanie Prof. zw. dr hab. Ryszarda Piaseckiego, mgr Anna Rydz-Żbikowska
odpowiedziała twierdząco, zaznaczając, iż rolnictwo konwencjonalne może być rolnictwem
ekologicznym, ale jedynie wówczas, gdy spełni określone wytyczne, jakie niesie za sobą
produkcja ekologiczna. Rolnictwo konwencjonalne nie musi wykluczać ekologicznej uprawy,
ale nakłada na producenta rolnego szereg obowiązków formalnych, technicznych, a nawet
budowę odpowiedniej infrastruktury dla uprawy ekologicznej. Ponadto certyfikowana
produkcja ekologiczna wiąże się także ze spełnieniem wymogów prawnych, wynikających
z postanowień prawa europejskiego, polskiego, a także lokalnych uwarunkowań decyzji
samorządowych. Doktorantka zwróciła również uwagę na fakt, iż
W odpowiedzi na trzecie pytanie Prof. zw. dr hab. Ryszarda Piaseckiego, Doktorantka
uznała, iż Polska jest krajem o doskonałych warunkach dla rozwoju rolnictwa ekologicznego,
gdyż charakteryzuje się długą tradycją rolniczą, a ponadto odznacza się dogodnym klimatem
dla uprawy wielu gatunków roślin oraz hodowli zwierząt. Mgr Anna Rydz-Żbikowska zwróciła
również uwagę na fakt, iż duża część ludności w Polsce utrzymuje się z produkcji rolnej,
a znaczna część całej powierzchni naszego kraju to tereny rolnicze z rozwiniętą infrastrukturą
drogową i zapleczem technicznym. Polska to również kraj, który kładzie duży nacisk na
rozwój rolnictwa ekologicznego, wspierając lokalne inicjatywy rolników i grupy producentów
9
rolnych, rozwijając infrastrukturę technologiczną, konstruując szereg programów krajowych
i strategii rozwojowych na rzecz rolnictwa ekologicznego, organizując szereg szkoleń dla
rolników w odniesieniu do wypełniania wniosków o dotacje unijne, a także prowadząc akcje
informacyjne dla społeczeństwa na temat korzyści wynikających ze spożywania produktów
ekologicznych. Doktorantka zaznaczyła także, iż Polska jest krajem, który odznacza się dużym
eksportem produktów rolniczych, w tym produktów rolnictwa ekologicznego do wielu
krajów europejskich, co przyczynia się do zwiększania zysków z handlu zagranicznego,
a ponadto stanowi ogromną szansę rozwojową dla naszego kraju z gospodarczego punktu
widzenia. Podkreśliła również, iż Polska cały czas jest jednym z największych producentów
żywności w UE, a wartość eksportu produktów rolno-spożywczych z Polski w 2013 roku
przekroczyła 19 mld euro.
Mgr Anna Rydz-Żbikowska na pytanie Dr hab. Włodzimierza Pulińskiego, prof. nadzw.
UŁ odpowiedziała, iż miarą świadczącą o dominującej tendencji rolnictwa ekologicznego na
świecie jest niewątpliwie fakt, iż powierzchnia użytków rolnych pod uprawy ekologiczne
wciąż rośnie. Na świecie obecnie 37 milionów hektarów ziemi uprawianych jest metodami
ekologicznymi (łącznie z obszarami będącymi w okresie konwersji), co stanowi wzrost
o 2 miliony w stosunku do roku 2008. Mgr Anna Rydz-Żbikowska zauważyła także, iż obecnie
0,9% wszystkich ziem rolniczych na świecie można zaliczyć do ekologicznych. W odniesieniu
do regionów, największe udziały tych ziem są w Oceanii (2.9%) i w Europie (2,1%). W Unii
Europejskiej, 5,1% wszystkich ziem uprawnych można zaliczyć do ziem uprawianych
w sposób ekologiczny. Doktorantka podkreśliła, że w 2010 roku odnotowano 1,6 mln
certyfikowanych producentów żywności ekologicznej ( w 2008 roku producentów tych było
1,4 mln). Warto również zaznaczyć, iż globalna wartość sprzedaży żywności i napojów
ekologicznych wyniosła 59 miliardów USD na koniec 2013 roku. Wielkość rynku uległa
potrojeniu w ciągu ostatnich 10 lat, gdzie w 2000 roku wyniosła 17,9 mld USD. Pomimo, iż
wzrost powoli zwolnił od czasu nastania kryzysu finansowego w 2008 roku, sprzedaż wciąż
utrzymuje się na wysokim poziomie. Mgr Anna Rydz-Żbikowska podkreśliła, iż największy
popyt na produkty ekologiczne koncentruje się w dwóch regionach: Ameryce Północnej
i w Europie i stanowi on 96% globalnych dochodów z tego tytułu.
Na drugie pytanie Prof. dr hab. Włodzimierza Pulińskiego, Mgr Anna Rydz-Żbikowska
udzieliła odpowiedzi sugerując, iż Polska postuluje o zwiększenie dotacji do produkcji
ekologicznej, gdyż produkcja ta wiąże się z wysokimi kosztami utrzymania gospodarstwa,
10
a także jest związana z wprowadzaniem nowoczesnych technologii i innowacji w produkcji
rolnej, co również niesie za sobą szereg wydatków. Doktorantka uznała, iż dodatkowe unijne
środki finansowe dla polskich rolników na produkcję ekologiczną mogą przyczynić się do
skłonienia większej ilości rolników do założenia takiego rodzaju gospodarstwo. Zwiększenie
dotacji unijnych przyczynić się może również do zwiększenia areału upraw ekologicznych
oraz zwiększenia różnorodności upraw. Ponadto wzrost dotacji na rolnictwo ekologiczne jest
niezbędnym elementem dla utrzymywania wysokiej jakości produkcji rolnej w Polsce,
wykorzystywania odpowiednich środków nawożenia i ochrony roślin, stosowania właściwego
materiału siewnego oraz spełniania wymogów prawnych, jakie niesie za sobą uprawa
ekologiczna, w tym uzyskania certyfikatu rolnictwa ekologicznego.
Mgr Anna Rydz-Żbikowska udzieliła następnie odpowiedzi na pytanie dr hab. Witolda
Kasperkiewicza, prof. nadzw. UŁ, oceniając polskie rolnictwo jako rolnictwo innowacyjne,
a działalność państwa jako sprzyjającą wprowadzaniu innowacji w zakresie produkcji rolnej.
Doktorantka podkreśliła, iż innowacje w gospodarstwach rolnych są wymogiem
współczesnego rynku. Działalność innowacyjna jest niezwykle ważna przy modernizacji
polskiego
rolnictwa,
gdyż
nieodłącznie
wiąże
się
z
wprowadzaniem
zmian,
upowszechnianiem wszelkich nowości, co przyczynia się do zwiększenia wydajności
produkcji, a także obniżenia jej kosztów. Doktorantka podkreśliła, iż wiedza, umiejętności
i innowacje są niezbędną podstawą dynamicznego, a zarazem zrównoważonego rozwoju.
Dlatego rozwój obszarów wiejskich od wielu lat łączy się ze stymulowaniem innowacji.
W okresie programowania 2014-2020 wspieranie transferu wiedzy i innowacji stanowić
będzie obszar priorytetowy. Innowacyjność będzie jednym z ważnych elementów przy
udzielaniu pomocy w ramach działań PROW 2014 – 2020. Doktorantka zauważyła, iż
w ramach nowego PROW promowana ma być również innowacyjność w produkcji żywności.
Właśnie w tym celu, w ramach Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich, utworzona zostanie
Krajowa sieć na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich finansowana ze
środków Pomocy Technicznej.
Następnie Mgr Anna Rydz-Żbikowska udzieliła odpowiedzi na pytanie Dr hab. Edyty
Dworak, podkreślając, iż rolnictwo ekologiczne stanowi dla krajów rozwijających się
i najsłabiej rozwiniętych szansę rozwojową i z tego też powodu powinno stać się obszarem
priorytetowym. Doktorantka zauważyła również, że obecnie szacuje się, że około 1/3
światowej powierzchni gruntów rolniczych (12,5 mln ha), a także 80% producentów
11
ekologicznych działa w krajach rozwijających się i wschodzących rynkach. Należy również
podkreślić, iż rozwój rolnictwa ekologicznego w krajach rozwijających się uzależniony jest nie
tylko od środków finansowych, ale także od regulacji prawa międzynarodowego
i stopniowego otwierania się rynków rolnych na całym świecie. Mgr Anna Rydz-Żbikowska
stwierdziła, iż liberalizacja rynków rolnych i otwarcie światowego rynku handlu, wynikające
z postanowień Rundy Doha ma kluczowe znaczenie dla przyszłego rozwoju rolnictwa
ekologicznego na świecie. Dla rozwoju rolnictwa ekologicznego w krajach najsłabiej
rozwiniętych znaczenie ma również fakt, iż postanowienia Rundy Doha dotyczące
stopniowego otwierania się światowego rynku handlu produktami rolnymi przekładają się na
swobodniejszy obrót produktami rolnictwa ekologicznego i możliwość ich eksportowania do
krajów rozwiniętych, bez konieczności dodatkowej certyfikacji tych produktów;, a to z kolei
skłania producentów rolnych do zwiększania produkcji ekologicznej, gdyż istnieje
dostateczny popyt na produkty takiego typu. Doktorantka stwierdziła także, iż dla rozwoju
rolnictwa ekologicznego w państwach rozwijających się i najsłabiej rozwiniętych niezbędny
jest szereg reform wewnętrznych: powołanie specjalnych instytucji na rzecz rolnictwa
ekologicznego, ujednolicenie krajowych wymogów dla rolnictwa ekologicznego z normami
światowymi, organizowanie dodatkowego wsparcia dla rolników, zarówno finansowego jak
i technicznego, stworzenie systemu certyfikacji rolnictwa ekologicznego i monitorowania
procesu wytwórczego, organizowanie szkoleń dla rolników i szereg jeszcze wielu działań,
które mogą zachęcić rolników do podejmowania się rolnej uprawy ekologicznej.
Mgr Anna Rydz-Żbikowska następnie udzieliła odpowiedzi na pytanie Dr hab. Piotra
Krajewskiego, stwierdzając, iż wyniki wywiadu telefonicznego pozwoliły na pozytywną
weryfikację postawionych hipotez oraz potwierdziły przypuszczenia autorki pracy, co do
kształtowania się badanego zjawiska. Przeprowadzony wywiad telefoniczny na losowo
wybranych 100 gospodarstwach ekologicznych z województwa łódzkiego pozwolił na
znalezienie odpowiedzi na pytanie, jakie są bariery dla rozwoju gospodarstw ekologicznych
w regionie, a ponadto utwierdził autorkę w przekonaniu, iż hipotezy w pracy postawione
zostały we właściwy sposób. Do najważniejszych wyników przeprowadzonego badania
Mgr Anna Rydz-Żbikowska zaliczyła odpowiedzi dotyczące barier i szans dla rozwoju
gospodarstw ekologicznych. Z przeprowadzonego wywiadu Doktorantka stwierdziła,
iż powstawanie nowych gospodarstw ekologicznych, a więc i związany z tym rozwój rynku
produktów ekologicznych uzależniony jest przede wszystkim od stworzenia dogodnych
systemów zbytu produktów ekologicznych, zwiększenia liczby punktów skupu i wydłużenia
12
terminu skupowania produktów ekologicznych od gospodarstw rolnych, prowadzenia akcji
informacyjnych na temat korzyści wynikających ze spożywania zdrowych produktów
ekologicznych, co sprzyjać będzie podnoszeniu społecznej świadomości ekologicznej
i prowadzeniu zdrowego stylu życia, zwiększania dopłat do upraw ekologicznych i znoszenia
barier prawnych, instytucjonalnych i organizacyjnych, organizowania szkoleń dla rolników na
temat
nowoczesnych
technik
produkcji
ekologicznej,
wypełniania
wniosków
o dofinansowania unijne do upraw, akcji edukacyjnych dotyczących przepisów i wymogów
prawnych w odniesieniu do upraw ekologicznych oraz od ograniczenia wysokich kosztów
związanych z prowadzeniem uprawy ekologicznej, w tym uzyskania i utrzymania certyfikatu
rolnictwa ekologicznego, wysokich marży pośredników, które w późniejszym etapie
przekładają się na wysokie ceny produktów rolnictwa ekologicznego.
Na tym zakończono część jawną. Część tajną obrad Przewodniczący rozpoczął
od poinformowania, że Doktorantka zdała wszystkie egzaminy dopuszczające do obrony
doktorskiej z wynikiem bardzo dobry. Następnie Przewodniczący przekazał głos Pani
Promotor, która podkreśliła dotychczasowe dokonania Doktorantki na niwie naukowej
i zawodowej. Zaznaczyła również, że podjęty temat rozprawy doktorskiej jest bardzo
interesujący oraz znajduje się w obrębie współczesnych priorytetów UE czego dowodem
może być fakt, że doktorantka została włączona jako Przedstawiciel Uniwersytetu Łódzkiego
do wniosku o ogólnoeuropejski grant w programie Horyzont 2020. Pani Promotor podkreśliła
również wysokie oceny pracy dydaktycznej oraz solidność Doktorantki.
Z kolei Członkowie Komisji oraz Recenzenci przystąpili do oceny autoreferatu
oraz odpowiedzi Doktoranta. O zabranie głosu w pierwszej kolejności Przewodniczący
poprosił recenzenta zewnętrznego prof. zw. dr hab. Janinę Sawicką, która wyraziła
zadowolenie z przebiegu obrony i podkreśliła, że wykazała ona ogromną wiedzę Doktorantki
o przedmiocie swoich badań. Poprosiła również o wyróżnienie mgr Anny Rydz – Żbikowskiej
w postaci nagrody. Prof. zw. dr hab. Janina Witkowska bardzo pozytywnie oceniła przebieg
obrony oraz odpowiedzi na zadane przez siebie pytania. Przychyliła się również do wniosku
o wyróżnienie Doktorantki w postaci nagrody. Prof. zw. dr hab. Ryszard Piasecki podkreślił
w swej ocenie wysokie merytoryczne przygotowanie Doktorantki oraz wyraził pełną
satysfakcję z odpowiedzi na zadane pytania. Prof. nadzw. dr hab. Witold Kasperkiewicz
ocenił bardzo pozytywnie przebieg obrony oraz odpowiedzi Doktorantki podkreślając
jednocześnie przygotowanie merytoryczne Autorki. Prof. nadzw. dr hab. Włodzimierz
13
Puliński podkreślił, iż doktorantka poprzez swoje badania oraz odpowiedź na zadane pytania
pokazała dlaczego warto rozwijać rolnictwo ekologiczne. Ocenił odpowiedzi oraz całość
przebiegu rozprawy doktorskiej jako pozytywne. Dr hab. Piotr Krajewski podzielił swoją
ocenę na dwie części. Pierwszą część odpowiedzi dotyczącą przykładów wypowiedzi
respondentów w ramach przeprowadzonych badań ocenił jako bardzo interesującą
natomiast drugą część dotyczącą weryfikacji hipotezy poprzez wywiady telefoniczne uznał
jako niewystarczającą. Na koniec dr hab. Edyta Dworak wysoce oceniła odpowiedź na zadane
pytanie oraz przebieg rozprawy doktorskiej.
Ostatnim punktem tajnej części posiedzenia Komisji były głosowania: w sprawie
przyjęcia obrony, skierowania wniosku do Rady Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego UŁ
o nadanie mgr Annie Rydz Żbikowskiej stopnia doktora oraz wyróżnienie rozprawy
doktorskiej nagrodą Rektora UŁ. W tym celu Przewodniczący poprosił o pełnienie funkcji
członków Komisji Skrutacyjnej Pani mgr Dominiki Sobczyk oraz Pana mgra Radosław Dziubę
i zarządził trzy głosowania, których rezultaty przedstawiły się następująco:
1) głosowanie tajne za przyjęciem publicznej obrony: oddano 16 głosów, wszystkie głosy
ważne: 15 głosów na „tak”, 1 głos wstrzymujący się;
2) głosowanie tajne za wystąpieniem do Rady Wydziału o nadanie stopnia naukowego
doktora: oddano 16 głosów, wszystkie głosy ważne: 15 głosów na „tak”, 1 głos
wstrzymujący się;
3) głosowanie tajne za wyróżnieniem rozprawy doktorskiej nagrodą Rektora UŁ oddano
16 głosów: 1 głos nieważny i 15 głosów ważnych (w tym 11 głosów na „tak”
i 4 wstrzymujące się);
Następnie Przewodniczący podziękował Członkom Komisji, zakończył część tajną
posiedzenia, po czym zaprosił do sali Doktorantkę oraz zgromadzonych gości.
Pan prof. zw. dr hab. Eugeniusz Kwiatkowski poinformował o wynikach głosowania,
pogratulował Doktorantce i zamknął posiedzenie.
Protokołował:
Przewodniczył:
mgr Radosław Dziuba
prof. zw. dr hab. Eugeniusz Kwiatkowski
14