SYTUACJA RODZINNA DZIECKA ADOPTOWANEGO

El¿bieta Sarzyñska
Iwona ¯urawel*
SYTUACJA RODZINNA DZIECKA ADOPTOWANEGO
Radoœci ¿ycia rodzinnego s¹ najpiêkniejsze na œwiecie, a radoœæ,
jakiej rodzice doœwiadczaj¹ na widok swych dzieci, jest najœwiêtsza.
Johan Henrich Pestalozzi
We wspó³czesnym œwiecie nie istnieje spo³eczeñstwo wolne od problemów
opieki nad dzieæmi osieroconymi i opuszczonymi. W Polsce od lat poszukiwane s¹ takie formy opieki, które zapewni³yby dzieciom samotnym najbardziej
dogodne warunki rozwoju. Oczywiœcie najbardziej po¿¹dana jest sytuacja, gdy
dziecko wychowuje siê w swojej rodzinie naturalnej, lecz jeœli jest to z jakichœ
powodów niemo¿liwe, wówczas konieczne staje siê stworzenie form zastêpczych, gwarantuj¹cych dziecku opiekê i wychowanie. Rodzina naturalna jest
bowiem „[...] emocjonaln¹ wspólnot¹, bardzo specyficznym uk³adem egzystencjalnym, tworz¹c¹ ciep³y klimat, pozytywne jakoœciowo wiêzi miêdzyludzkie,
daj¹c¹ poczucie bezpieczeñstwa i pewnoœci, oparcie w ró¿nych sytuacjach
¿yciowych: trudnych i ³atwych”1.
Po wielu latach prób i poszukiwañ wypracowano dwa zasadnicze modele
opieki nad dzieckiem: pierwszy to rodzinny, drugi – zak³adowy.
W model rodzinny wpisuje siê rodzina adopcyjna, w której wspieranie rozwoju spo³ecznego podopiecznego wymaga wzajemnego zaakceptowania rodziców i dziecka oraz ustabilizowania nowej sytuacji rodzinnej w odniesieniu do
rodziny dalszej i znajomych. Dziecko bardzo trudno adoptuje siê w nowym
œrodowisku i powoli nawi¹zuje kontakty z rówieœnikami. W pierwszym okresie
pobytu w rodzinie musi odreagowaæ urazy emocjonalne, niekiedy skutki przemocy fizycznej i psychicznej, zaœ dzieci starsze nie mog¹ pocz¹tkowo odnaleŸæ siê w nowej sytuacji i maj¹ problemy w nawi¹zaniu wiêzi uczuciowych
z nowymi rodzicami. Rodzice adopcyjni musz¹ radziæ sobie z poczuciem ni¿szej wartoœci, wynikaj¹cej np. z bezp³odnoœci jednego lub obojga rodziców,
powstawaniem mechanizmów obronnych zwi¹zanych z odrêbnoœci¹ rodziciel* El¿bietaSarzyñska, studentka II roku pedagogiki, Iwona ¯urawel, studentka I roku pedagogiki, Studenckie Kolo Naukowe M³odych Pedagogów, opiekun dr Beata Nowak.
1
M. Heine, G. Gajewska, Sieroctwo spo³eczne i jego kompensacja, Zielona Góra 1999, s. 31.
144
stwa spo³ecznego i biologicznego. Maj¹ tak¿e trudnoœci z akceptacj¹ zastanego zachowania przysposobionego dziecka. Powoduje to wytworzenie siê
barier miêdzy rodzicami a dzieæmi. Ponadto adopcja jest utrzymywana w tajemnicy przed otoczeniem i samym dzieckiem (wielu rodziców adopcyjnych
zmienia miejsce zamieszkania). W przypadku ujawnienia przed dzieckiem faktu adopcji przez osoby trzecie, dochodzi czêsto do zerwania wiêzi osobowych
pomiêdzy dzieckiem a rodzicami adopcyjnymi. Wskazane jest zatem, by w stosownym czasie rodzice adopcyjni poinformowali dziecko o fakcie jego adopcji.
Musi ono bowiem wzrastaæ wraz ze swoj¹ naturaln¹ histori¹. Ujawnienie adopcji zwiêksza szanse udanych relacji miêdzy dzieckiem a rodzicami2. Podczas
procedury adopcyjnej wiêkszoœæ rodziców deklaruje wprawdzie gotowoœæ poinformowania dziecka o adopcji, jednak w praktyce tylko nieliczne dzieci wiedz¹,
¿e s¹ adoptowane.
Do postaw sprzyjaj¹cych rozwojowi dziecka i kszta³towania wiêzi emocjonalnej nale¿y akceptacja, wspó³dzia³anie, dawanie rozumnej swobody i uznanie praw dziecka3.
AKCEPTACJA – oznacza przyjêcie dziecka ze wszystkimi jego wadami.
Rodzice adopcyjni przygotowani do spe³nienia swojej roli i konsekwentni w d¹¿eniu do posiadania dziecka, od momentu za³o¿enia rodziny powinni stosowaæ
takie metody i formy porozumiewania siê z dzieckiem, aby stworzyæ mu atmosferê mi³oœci i bezpieczeñstwa, której by³o pozbawione. „Wa¿na jest równie¿ akceptacja biologicznego œrodowiska dziecka i nie przypisywanie czynnikom dziedzicznym odpowiedzialnoœci za jego negatywne zachowanie, [...] w otoczeniu takich ludzi (akceptuj¹cych) ka¿dy czuje siê dobrze, mo¿na rozmawiaæ
z nimi otwarcie, bez zahamowañ i wobec nich „byæ sob¹”4. Tak rozumiana akceptacja nie oznacza, ¿e rodzice winni s¹ tolerowaæ wszystkie zachowania
dziecka, gdy¿ jej zakres zale¿y od czynników determinuj¹cych w³aœciwoœci
dziecka, uwarunkowany jest nastrojem uczuciowym rodziców oraz okreœlonymi sytuacjami rodzinnymi.
WSPÓ£DZIA£ANIE Z DZIECKIEM – wyra¿a siê w zaanga¿owaniu w rozpoznawanie jego potrzeb i zaspokajaniu ich przy aktywnym udziale dziecka. Rodzice powinni interesowaæ siê problemami dziecka, pomagaæ mu je rozwi¹zaæ,
przekazywaæ treœci w taki sposób, by umo¿liwiæ mu udzia³ w podejmowanych
decyzjach5.
2
3
4
5
M. Heine G., Gajewska, Sieroctwo spo³eczne..., op.cit.
M. Kolankiewicz, Zagro¿one dzieciñstwo. Rodzinne i instytucjonalne formy opieki, Warszawa1998.
T. Gordon, Wychowanie bez pora¿ek. Rozwi¹zywanie konfliktów miedzy rodzicami a dzieæmi, Warszawa 1991, s. 21-22.
I. Wagner, Sieroctwo spo³eczne-przyczyny, nastêpstwa, formy kompensacji. Studium teoretyczno-badawcze, Czêstochowa 1997.
145
DAWANIE DZIECKU SWOBODY – polega na stymulowaniu jego rozwoju,
wdra¿aniu do aktywnoœci i podejmowania inicjatywy. Tolerancja, samodzielnoœæ
i partnerskie stosunki pozwalaj¹ zachowaæ autentycznoœæ i to¿samoœæ dorastaj¹cego dziecka. Respektowanie psychicznej niezale¿noœci, odrêbnych przekonañ i pogl¹dów dziecka przy jednoczesnej wymianie doœwiadczeñ, s³u¿enie
rad¹ i pomoc¹ w sytuacjach wyboru, umo¿liwiaj¹ bezkonfliktowe wrastanie w ¿ycie spo³eczne i wykorzystanie wiedzy wyniesionej z domu6.
UZNAWANIE PRAW DZIECKA – oznacza subtelne kontrolowanie jego aktywnoœci i zdolnoœci do podejmowania decyzji. Postawa taka stwarza mo¿liwoœæ wspó³pracy i zrozumienia w pe³nieniu ról rodzicielskich, zaspokaja potrzebê uznania i kontaktu emocjonalnego oraz sk³ania do poczucia odpowiedzialnoœci i konsekwencji w postêpowaniu7.
Rodzina adopcyjna ma prawo do pomocy materialnej pañstwa na takich
samych zasadach jak ka¿da rodzina naturalna. Jedn¹ z form pomocy s¹ oœrodki adopcyjne, gdzie rodziny naturalne i rodziny adopcyjne zg³aszaj¹ siê z wielorakimi problemami. Oœrodki te oferuj¹ rodzinom adopcyjnym poradnictwo pedagogiczne, prawne i psychologiczne, pomoc materialn¹ lub rzeczow¹, wsparcie
w rozwi¹zywaniu trudnych sytuacji ¿yciowych, w za³atwianiu spraw, pisaniu
pism i podañ, ustalaniu ojcostwa, w sprawach alimentacyjnych. Niektóre z oœrodków prowadz¹ terapiê rodzinn¹, szkolenia, terapie, organizuj¹ grupy wsparcia
dla rodziców adopcyjnych, inne kieruj¹ zainteresowanych do instytucji specjalistycznych8. Oœrodki adopcyjne czêsto wspó³pracuj¹ ze sob¹. Pomagaj¹ sobie wzajemnie w poszukiwaniu dla dziecka rodzin oraz w przeprowadzaniu wywiadów œrodowiskowych i kontrolnych. W okresie próbnym rodzice adopcyjni
s¹ kontrolowani przez pracowników socjalnych. Okres ten mo¿e trwaæ od 6 miesiêcy do 1 roku albo d³u¿ej. Pracownik socjalny wizytuje rodzinê w domu, obserwuje, odpowiada na pytania dziecka i rodziców. Wa¿nym elementem udzielania pomocy dziecku i opieki nad nim, jest system poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego podporz¹dkowany resortowi edukacji. W znacznym stopniu wp³ywa on na stan i przemiany rodziny w odniesieniu do dziecka i jego
potrzeb9.
6
7
8
9
Tam¿e.
I. Wagner, Sieroctwo spo³eczne..., op.cit.
M. Kolankiewicz, Zagro¿one dzieciñstwo. Rodzinne i instytucjonalne formy opieki, Warszawa 1998.
Tam¿e.
146