Walka z wiatrakami–Mącznik młynarek jako szkodnik

Walka z wiatrakami–Mącznik młynarek jako
szkodnik produktów przechowalnianych
Mącznik młynarek (Tenebrio molitor L.), obok kapturnika zbożowca, kobielatki
kawowej, mklika mącznego czy wołka zbożowego, jest jednym z najpospolitszych
szkodników produktów przechowalnianych. Pierwotnie był on szkodnikiem ziarna,
czego potwierdzeniem jest fakt, iż zarówno larwy jak i chrząszcze żerują w mące,
otrębach oraz na całych ziarnach zbóż. Oprócz tego, żywi się on suszonymi owocami,
rzadziej produktami pochodzenia zwierzęcego, a na mięsie i padlinie widuje się go
sporadycznie.
Dojrzałe owady zaczynają się pojawiać w przechowalniach na przełomie maja i
czerwca, rozpoczynając składanie jaj, które może trwać aż do jesieni. Przeważnie w
ciągu roku obserwuje się jedno pokolenie, jednak nie jest to regułą. Odnotowano
zarówno przypadki wystąpienia w piekarniach dwóch pokoleń na rok (dzięki wysokiej
temperaturze), jak i rozciągnięcia się jednego pokolenia do blisko dwóch lat (w bardzo
niekorzystnych warunkach). Jeżeli mącznik występuje w budynku, zazwyczaj można w
jednym czasie zaobserwować wszystkie cztery stadia rozwojowe.
Dzięki dużym możliwościom przystosowawczym i szerokiemu zakresowi tolerancji
na zmienne warunki środowiska, mącznik jest gatunkiem kosmopolitycznym.
Charakteryzuje go duża odporność na brak pokarmu i niskie temperatury, przez co jest
bardziej wytrzymały niż inne szkodniki ziarna, jak na przykład wołek zbożowy. Należy
również nadmienić, iż larwy i chrząszcze mącznika młynarka charakteryzują się wysoką
odpornością na głodowanie i niską temperaturę. W 12ºC larwy pozbawione pokarmu
mogą przeżyć nawet 3 tygodnie, osobniki dorosłe - 2 tygodnie. Ma to związek ze
zwolnieniem metabolizmu, co jest naturalną reakcją wszystkich bezkręgowców na
niskie temperatury. Mimo tego owad ten nie jest zaliczany do najgroźniejszych
szkodników, ponieważ z reguły nie występuje masowo i przeważnie zadowala się
odpadkami.
Skoro już omawiamy mącznika młynarka jako szkodnika, należałoby zagłębić się
w podstawy fizjologii i anatomii tego owada, by wiedzieć z czym mamy do czynienia.
Gatunek ten w trakcie rozwoju przechodzi przeobrażenie zupełne, czyli jego cykl
życiowy składa się z czterech stadiów rozwojowych: jaja, larwy, poczwarki oraz imago.
Rozwój embrionalny w jaju może trwać w zależności od temperatury 4-20 dni,
przeważnie pierwsze larwy o długości 2,5-3 mm obserwuje się po 7-14 dobach. Są one
oligopodialne (mają trzy pary odnóży tułowiowych), charakteryzują się mocnym
chitynowym pancerzem. Rozwój larwalny, w zależności od warunków
termiczno-wilgotnościowych oraz dostępu do pożywienia, może trwać od 180 do 540
dni. W tym czasie larwy żerując w ukryciu przechodzą 10-16 wylinek, po czym
wychodzą na powierzchnię, gdzie przepoczwarzają się.
Długość okresu rozwoju poczwarki zależy przede wszystkim od temperatury i
wynosi od 5,5 dnia (28 stopni) do 30 dni (14 stopni).
Chrząszcz osiąga 15mm długości, ciało jego jest płaskie i wydłużone o
zabarwieniu brunatnoczarnym z tłustym połyskiem. Jaśniejsze zabarwienie można
zaobserwować na spodniej części ciała i odnóżach. Głowa z jedną parą czułek jest
wyraźnie węższa od reszty ciała. Na całej długości chitynowych okryw skrzydeł znajdują
się podłużne bruzdy. Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy – samice są nieznacznie
większe, a u samców obserwuje się łukowate zgięcie przednich goleni.
Składanie jaj rozpoczyna się po upływie 4-17 dni od kopulacji, trwa nawet przez
130 dni. Średnio, w ciągu życia, jedna samica składa 250-300 jaj, w skrajnych
przypadkach ich liczba dochodziła do 500. Jaja mają kształt wydłużonego owalu o
przeciętnej długości 1,7mm, a barwę mlecznobiałą, przez co organoleptyczne wykrycie
ich w produktach zbożowych, takich jak otręby, jest niemal niemożliwe.
Wracając do znaczenia mącznika młynarka jako szkodnika produktów
przechowalnianych, jego obecność najczęściej odnotowuje się w młynach, składach
mąki, piekarniach i magazynach, nie można jednak zaprzeczyć temu, że występują one
również w przechowalniach pasz. Bardzo często pojawiają się one w składach otrąb
przeznaczonych do skarmiania bydła, jednak część rolników nie zwraca na nie uwagi,
ponieważ ich obecność w paszy nie wpływa negatywnie na zdrowotność zwierząt.
Inaczej wygląda to w przypadku magazynów spożywczych, gdzie produkty podlegają
dokładnym badaniom i ślady obecności owadów pogarsza jakość towaru.
Ważnym jest fakt, iż mączniki szkodzą nie tylko poprzez zjadanie produktów, ale
także (może nawet i przede wszystkim) zanieczyszczając je odchodami i wylinkami,
powodując nieprzyjemny zapach. Szkodnik ten przyczynia się również do zawilgocenia i
zagrzewania się produktów, w wyniku czego warunki składowania ulegają pogorszeniu.
Składowane produkty infekowane są przez mikroorganizmy, które przenoszą się na
ciele owadów i występują w ich odchodach. W wyniku rozwoju bakterii i grzybów
pleśniowych w magazynowanych produktach zaatakowanych przez mącznika
odnotowuje się zmiany organoleptyczne (gorzknienie, jełczenie, kwaśnienie, zmiana
barwy produktu). Magazynowany towar traci przez to na jakości, co jest przyczyną
spadku ich ceny, która staje się nieadekwatna do kwoty zainwestowanej w produkcję.
W wyjątkowych przypadkach, przy skrajnym zaniedbaniu, rolnik może zostać zmuszony
do zutylizowania wyrobu ze względu na wysoki stopień zanieczyszczenia.
Ponadto mączniki uszkadzają sita i opakowania, jak na przykład worki, a nawet
skrzynie (znacznie skracając czas ich eksploatacji, przez co zwiększają się nakłady
związane z ich nabyciem). Jeżeli przechowalnia znajduje się w budynku opartym na
drewnianej konstrukcji istnieje ryzyko naruszenia jej przez żerujące owady.
Występowanie mącznika młynarka w magazynach, młynach czy silosach nie jest
zjawiskiem niemożliwym do zwalczenia. W dzisiejszych czasach rynek środków ochrony
roślin na bieżąco się rozwija, by ograniczyć, a docelowo zlikwidować, negatywny wpływ
szkodników na produkty. Najbardziej popularną metodą zwalczania szkodników
magazynowych jest gazowanie obiektów i produktów. Do 2005 roku
najpopularniejszym i najskuteczniejszym środkiem był bromek metylu, jednak ze
względu na niszczenie warstwy ozonowej został on wycofany z użycia – co zmusiło
producentów ŚOR do poszukiwania równie skutecznej, nie oddziałującej negatywnie na
środowisko, alternatywy.
Obecnie najczęściej wykorzystywaną metodą jest stosowanie mieszanin
fosforowodoru z CO2 i N2. Dodatek któregoś z powyższych, niepalnych gazów jest
niezbędny, ponieważ sam fosforowodór jest środkiem bardzo łatwopalnym i nieraz
ulegającym samozapłonowi, a nawet eksplozji. Zabieg ten jest bardzo skuteczny,
odbywa się z zewnątrz obiektu więc personel nie jest narażony na kontakt z trującą
substancją. Wydzielany fosforowodór precyzyjnie i szybko unicestwia jaja, larwy,
poczwarki i osobniki dorosłe wszystkich szkodników magazynowych, w tym mącznika
młynarka. Oddziałuje także na rozkruszki, wołki, trojszyki, strąkowce, kapturniki
zbożowce, świdrzyki cygarowce, spichrzele syrynamskiego, mkliki, omacnice
spichrzanki i mole ziarniaki. Zabija również szczury i myszy. Do wad tej metody zalicza
się wysoką szkodliwość gazu (2,8mg fosforowodoru w litrze powietrza jest dawką
śmiertelną dla człowieka), konieczność stosowania okresu karencji (przez pewien czas
mogą utrzymywać się resztki toksycznej substancji w przechowywanym produkcie)
oraz możliwość uodpornienia owadów przy wielokrotnym stosowaniu. Fosforowodór
można stosować w tabletkach i pigułkach oraz za pomocą specjalnie zaprojektowanych
maszyn, takich jak generator fosforowodoru.
Kolejną metodą fumigacji jest traktowanie obiektu CO2, pod wysokim ciśnieniem
(20-30 atmosfer). Wysokie stężenie dwutlenku węgla działa śmiertelnie na większość
żywych stworzeń, zaś bardzo wysokie ciśnienie przyspiesza proces zwalczania
szkodników. Jednak niezbędna do tego zabiegu jest specjalna komora fumigacyjna,
której nabycie jest niemałą inwestycją. Dlatego też metodę tę wykorzystuje się do
przechowywania cennych produktów, takich jak kakao, kawa, przyprawy i zioła.
Inną z opracowywanych metod wykorzystywanych w walce, między innymi z
mącznikiem młynarkiem, może być utrzymywanie w pomieszczeniu braku tlenu i
niskiego ciśnienia. Metodę tę, tak jak powyższą, wykorzystuje się w długotrwałym
przechowywaniu produktów cennych. Wykorzystuje się do tego gazoszczelne
konstrukcje przypominające namioty, z których po umieszczeniu towaru wypompowuje
się powietrze. Owady giną w wyniku zaburzenia procesu oddychania, a produkty
zachowują wszystkie swoje walory.
Metod zwalczania szkodników magazynowych, takich jak mącznik młynarek, jest
jeszcze wiele (stosowanie wysokich i niskich temperatur, kwarantanny, zamgławiania,
odymiania, opryskiwania i opylania). Charakteryzują się one różną skutecznością.
Niejednokrotnie któraś z metod nie może być wykorzystana w danym gospodarstwie.
Niestety, mimo intensywnego rozwoju entomologii stosowanej, problem występowania
owadów żerujących w produktach przechowalniczych ciągle pozostaje aktualny.
Skuteczność zwalczania mącznika jest w dużej mierze zależne od odpowiedzialnego i
dokładnego podejścia rolnika do sprawy.
Ciekawostką jest fakt, iż gatunek ten znalazł zastosowanie jako owad karmowy.
Masowa produkcja mącznika młynarka jest stosunkowo mało wymagająca, co w
połączeniu z wysoką wartością odżywczą wszystkich form larwalnych, czyni z niego
jednego z najpopularniejszych owadów karmowych. Stanowią one bardzo dobrą paszę
lub dodatek paszowy dla gadów, ptaków oraz ssaków owadożernych, wykorzystywaną
zarówno u prywatnych hodowców jak i w państwowych ogrodach zoologicznych.