Andrzejkowy news

Andrzejkowy njus biblioteczny
Kto tak mądry, że zgadnie
Co nam jutro przypadnie?
Sam Bóg wie przyszłe rzeczy, a śmieje się z nieba
Kiedy się człowiek troszcze więcej, niźli trzeba.
Jan Kochanowski, Księga I, Pieśń IX
Dzisiaj oczekiwane zapewne długo przez Was, Drogie Młode Czytelniczki, Andrzejki.
To szczególny dzień, a właściwie wieczór, w którym od dawien dawna spotykają się panny
chcące dowiedzieć się, jaka przyszłość je czeka (a tak między nami, to raczej…u boku
jakiego kawalera czeka je ta przyszłość). Chciałabym w związku z tym miłym i wciąż
popularnym zwyczajem opowiedzieć Wam pokrótce o jego początkach, a także podać sporą
ilość „przepisów” na wróżby, które udało mi się zebrać, a z których to, mam nadzieję, chętnie
skorzystacie.
Wróżby czyniono już w czasach pogańskich. Ludzi zawsze bowiem ciekawiło, jaki los
jest im pisany. Często korzystano z pomocy „zawodowych” wróżbiarzy, ale niekiedy
próbowano na własną rękę przewidzieć swoją przyszłość. Po przyjęciu przez Polskę
chrześcijaństwa (966 r.), Kościół próbował wszystkie zwyczaje związane z wróżeniem
wyplenić. Jednak bezskutecznie. Ludowa tradycja wprzęgała bowiem katolickich świętych
w patronowanie obyczajom wywodzących się jeszcze z czasów przedchrześcijańskich. W
ciągu całego roku dni wróżebnych było sporo, ale szczególny status miały wróżby
andrzejkowe. Wiązało się to zapewne z tym, że przypadały one na jeden z ostatnich dni przed
adwentem, a często zdarzało się, że dzień ten „wypadał” na pierwsze dni tego okresu – potem
nie wypadało już wyprawiać wesołych zabaw i spotkań, szczególnie zaś przy muzyce.
Świętymi, którzy „przypisani” zostali do zwyczaju wróżenia w okresie jesiennym, byli
święci: Katarzyna i Andrzej. O świętej nie będę wspominała, bowiem zwyczaj obchodzenia
Katarzynek umarł, niestety, śmiercią naturalną. Św. Andrzej zaś był jednym z pierwszych
powołanych przez Jezusa apostołów – bratem Szymona Piotra. Po śmierci i
zmartwychwstaniu Chrystusa miał się udać z misją apostolską do Azji Mniejszej, Turcji i
Grecji, która stała się ostatnim punktem jego ziemskiej pielgrzymki. Tam około roku 60
został skazany na męczeńską śmierć przez ukrzyżowanie na krzyżu w kształcie litery X, który
od tamtej pory nosi imię św. Andrzeja. Został on patronem rybaków, żeglarzy i woziwodów;
przywoływany był także w modlitwach o dobre małżeństwo.
„Na św. Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja.”
To powiedzenie dokładnie charakteryzuje rodzaj wróżb czynionych
w ten wieczór – były
to głównie wróżby matrymonialne. Każda panna na wydaniu chciała poznać tajemnicę swej
przyszłości, dowiedzieć się, kiedy wyjdzie za mąż i kim będzie jej wybranek.
Najpopularniejsze i znane do dzisiaj są wróżby z lanego wosku.
Ową przyszłość dziś bez wielkich mozołów
wskazać może wosk stopiony lub ołów,
gdy swobodną kroplą w wodę upadnie.
Rzecz ciekawa co tam z niego się złoży?
Pewno młodzian urodziwy a hoży!
Co?...ten tłuścioch!...nie, pfe wosku, nieładnie!
1
Roztopiony wosk (albo ciekły ołów) lało się na zimną wodę, następnie wyciągało
zastygnięto kawałki i ich cień rzucało się na ścianę. Z kształtów, które pojawiały się, starano
się poznać prawdę o miłości, przyszłej rodzinie, życiu, ale też o śmierci. Zwykle jednak
próbowano odczytać z kształtu zastygłego wosku, kim będzie przyszły wybranek. Bardzo
podobną wróżbą było palenie kawałeczków papieru i przyglądanie się ich cieniom na ścianie.
Andrzejkowych wróżb było bardzo dużo, a rekwizytów używanych do ich czynienia - jeszcze
więcej.
Komu powróżyć? Komu powróżyć?
Z wosku i fusów, i kolców róży,
z główki kapusty, jajek kokoszy,
szprych od roweru, starych kaloszy,
z kurzu spod łóżka, pierza z poduchy,
z zupy grzybowej, bzyczenia muchy,
z wiórka, ogórka, kurka i sznurka,
z kości mamuta, pestki i piórka,
z piegów, żarówki, z dwóch gwoździ z hakiem,
z ręki i z nogi, i z figi z makiem,
z tego, tamtego oraz owego –
mogę powróżyć wszystkim z wszystkiego.
Ten żartobliwy wierszyk autorstwa Małgorzaty Strzałkowskiej wymienia mnóstwo rzeczy,
które mogą posłużyć „wróżce” do przewidywania przyszłości. Czy faktycznie „z
wszystkiego” można wróżyć? Tego nie wiem, ale…zaprzęgnijcie Waszą wyobraźnię
i inwencję do pracy, a przekonacie się o tym sami!
Życzę wspaniałej, udanej zabawy związanej z wróżeniem
będą…po Waszej myśli.
i niech te wróżby
ANDRZEJKOWE WRÓŻBY
Cukierki
Jeden z cukierków ma pomiędzy podwójnym opakowaniem groszową monetę. Kto poczęstuje
się cukierkiem z niespodzianką, ten będzie miał szczęście w nadchodzącym roku.
Wychodzenie butów za próg
Panny oddają po jednym bucie. Buty kolejno „wędrują” do drzwi (przekładany). Której panny
but dosięgnie drzwi jako pierwszy, ta pierwsza wyjdzie za mąż.
Rzucanie butów za siebie
Stojąc tyłem do drzwi, panny kolejno rzucają swój but za siebie, ponad swoją głową. Jeśli but
upadnie tak, że jego czubek skierowany będzie do wyjścia – osoba rzucająca wyjdzie za mąż,
ożeni się. Jeśli but zwrócony będzie do wnętrza – rzucająca pozostanie w domu w stanie
bezżennym.
Wróżba z wykorzystaniem 3 talerzy
Pod talerzami leżą: obrączka, mirt (listek), różaniec. Prowadzący za każdym razem „tasuje”
talerze. Wylosowany symbol oznacza:
obrączka – rychłe zamążpójście,
2
listek mirtu – długotrwałe panieństwo, kawalerstwo,
różaniec – pójście do klasztoru
Wróżba z wykorzystaniem 5 talerzy
Pod talerzami znajdują się: cukierek, piórko, ziarenko pieprzu, muszelka i kamyk. Każdy z
rekwizytów ma swoje tajemnicze znaczenie:
cukierek – życie słodkie i wesołe
piórko – życie lekkie i przyjemne
ziarenko pieprzu – życie pełne przygód
muszelka – życie na morzu lub w dalekim kraju
kamyk – życie pracowite i pożyteczne
Przekłuwanie serc
Prowadzący wróżbę ma przygotowane 3 serca:
 z wypisanymi imionami
 z cechami osób
 z nazwą zawodu
Podczas wróżby następuje przekłuwanie serc szpilką, a następnie odczytywanie zapisów z
drugiej strony serc. Jeśli szpilka trafi
w puste miejsce przy przekłuwaniu pierwszego
serca (z imieniem), zabawę z sercami należy przerwać, gdyż na zamążpójście trzeba będzie
poczekać.
Wyciąganie kartek z imionami
Panny otrzymują małe karteczki, na których wpisują imię, które im się podoba. Następnie
wkładają je do różnych kolorowych pudełeczek, z których potem losują imiona wybrańców.
Wykorzystanie symboliki cyfr – daty urodzin
Podstawą do wyliczenia jest data urodzenia, ale musi być ona wyrażona tylko jedną cyfrą
(należy kolejno sumować cyfry tworzące pełną datę, otrzymana cyfra stanie się podstawą
wróżby).
Znaczenie cyfr:
I – Jedynka jest symbolem Słońca. Urodzenie pod tą cyfrą są ambitni i pewni siebie. Są to
osoby uparte, wytrwałe w dążeniu do celu, godne zaufania, ale lubiące dominować. Często są
to urodzeni wodzowie. Ich kolory to: żółty, złoty, pomarańczowy. Szczęśliwy kamień –
bursztyn.
II – Dwójka jest symbolem Księżyca. Są to osoby łagodne
i wrażliwe, mają wiele
fantazji, są uzdolnione artystycznie. Ich szczęśliwymi kolorami są odcienie zieleni i barwy od
jasnożółtej do białej. Pomyślność przynosi im perła.
III – Trójka jest symbolem Jowisza. Osoby spod tej cyfry są dynamiczne i godne zaufania. Są
bardzo ambitne
i odpowiedzialne. Ich kolory to: fiolet, wszystkie odcienie
głębokiego błękitu i czerwieni. Szczęśliwy kamień to ametyst.
IV – Czwórka jest związana z Uranem. Urodzeni pod czwórką są uparci i sentymentalni. Mają
duże poczucie sprawiedliwości. Są godnymi zaufania i wiernymi przyjaciółmi. Szczęśliwe
kolory: jasny błękit, odcienie szarości i szarosrebrzystości. Kamień: szafir i opal.
3
V – Piątka jest symbolem Merkurego. Ludzie spod tego znaku są pogodni, impulsywni,
żywotni, inteligentni, towarzyscy
i wszechstronni. Ich kolory to biały i
wszystkie odcienie różnych barw. Kamień – diament.
VI – Szóstka jest symbolem planety Wenus (planety miłości). Są to osoby serdeczne,
spokojne, towarzyskie. Ich najszczęśliwszymi kamieniami są turkusy, a kolorami – wszystkie
odcienie niebieskiego, fioletu i czerwonego.
VII – Siódemka jest symbolem Neptuna. Są to romantyczne, niespokojne duchy, tęskniące za
przygodą. Szczęśliwe kolory tej cyfry to wszystkie odcienie zieleni. Kamienie – opal, agat.
VIII – Ósemka jest symbolem Saturna. Ósemki są zamknięte
w sobie i przez to
często niedocenione. Często, gdy stają przed trudnościami, rezygnują z działania, ale gdy uda
im się przez nie przebrnąć – dochodzą do sukcesów i zaszczytów. Kolory to: ciemnozielony,
ciemnoniebieski, purpurowy, czarny. Szczęśliwy kamień – szafir.
IX – Dziewiątka jest symbolem Marsa. Osoby spod tej cyfry są niezależne i pełne pasji.
Natury mają wojownicze, nie boją się konfliktów. Szczęśliwymi kolorami są wszystkie
odcienie czerwieni. Kamienie: rubin, granat, koral.
Trochę starsze wróżby:
Wróżba z obierzyn
Panna obiera jabłko starając się nie przerwać skórki. Uzyskaną obierzynę rzuca za siebie.
Próbuje odczytać, jaką literę utworzyła ona na podłodze. Jest to pierwsza litera imienia
przyszłego małżonka.
Nasłuchiwanie szczekania psa…
Wieczorem, dzień przed Andrzejkami, dziewczęta wychodziły
z domu i
nasłuchiwały, gdzie szczeka pies. Z tamtej strony zjawią się bowiem swaty. Jeśli pies szczeka
głośno, raźnie, to kawaler będzie młody. Jeśli szczeka chrapliwie – stary, a jeśli skowyczy,
przyszły małżonek będzie człowiekiem chorobliwym.
Liczenie kołków w płocie…
Dziewczęta wiejskie wychodziły wieczorem przed dom i liczyły kołki w płocie do dziesięciu.
Dziesiąty kołek przewiązywały wstążką. Rano wracały, aby dokładnie mu się przyjrzeć i na
podstawie jego wyglądu odczytać wygląd przyszłego małżonka – niski, wysoki, gruby,
spróchniały. Inna wróżba z kołków polegała na związaniu ze sobą (wieczorem) cienką nitką
kołka dziewiątego z dziesiątym. Jeśli do rana nitka wytrzymała, oznaczało to pomyślność w
sprawach sercowych.
Wróżba z ziaren jęczmienia
Do wody panny wrzucały ziarna jęczmienia (wyłącznie!)
i wpatrywały się w
nie. Która pierwsza zauważyła kiełkujące ziarno, miała być szczęśliwa w małżeństwie.
Wróżba z wypieczonego placuszka
Po całodziennym poście dziewczęta wypiekały na noc placuszek według takiej receptury: 1
łyżeczka mąki, 1 łyżeczka wody
i łyżeczka soli. Zjadały go i kładły się spać na gołej
podłodze
z kamieniem pod głową. Ten, który się przyśni, że podaje wodę, miał
zostać mężem.
4
Wróżba z wałkownicą lub spodniami
Na noc pod głową kładziono wałkownicę lub męskie spodnie. Ten, kto się przyśni będzie
mężem.
Wróżba z imionami chłopców lub igłami
Do brzegów naczynia z wodą przyczepiano kartki z imionami chłopców. Na wodę puszczano
świeczkę z skorupce z jajka lub
w łupince włoskiego orzecha. Którą kartkę nadpali
świeczka-stateczek, ten chłopiec będzie najbliższy sercu.
Na wodę można było także rzucić dwie igły. Jeśli się zejdą, młodzi się połączą. Można też
było puszczać dwie świeczki oznaczające kawalera i pannę. Jeśli się ze sobą zetkną – przed
nimi wspólne życie.
Wróżba z podsłuchiwaniem
Wieczorem dziewczęta stawały pod jakimś oknem lub drzwiami
i
podsłuchiwały rozmowy. Jeśli jako pierwsze dochodziły do uszu dziewczyny słowa w
rodzaju: idź, zrób, przynieś – oznaczało to rychłe zamążpójście. Jeśli usłyszała: siedź, zostaw,
odejdź – źle wróżyło to jej planom małżeńskim.
Wróżba z karteczkami
W wigilię Andrzeja na noc dziewczęta kładły pod poduszkę kilka kartek z wypisanymi na
nich imionami męskimi i jedną pustą. Rano, zaraz po przebudzeniu, należało wyciągnąć jedną
kartkę. Jeśli było na niej imię chłopca, znaczy, że ten właśnie zostanie jej mężem. Z tą wróżbą
związane było przysłowie: „Co się przyśni, to przyciśnij”.
Krótki materiał dotyczący Andrzejek
opracowała i wróżby zebrała
Wasza Szkolna Bibliotekarka
Elżbieta Krajewska
Źródła:
1. Święta w polskim domu : praktyczny poradnik/Joanna Łagoda, Maja ŁadogaMarciniak, Anna Gotowiec
2. Rok polski/Renata Hryń-Kuśmierek
3. „Życie Szkoły” 2002 nr 9
5