Pobierz PDF - Wieczorna.pl

23.10.2013
Belus, bóg - gigant.
Autor: Wieczorna
Image not found
http://wieczorna.pl/index.php/uploads/photos/middle_
Belus lub Belos ( Βῆλος ) w klasycznych tekstach greckich i łacińskich ( klasycznych , a później
materiału powstałego na ich podstawie ) w kontekście odnosi się do babilońskiego boga Bel
Marduka. Choć często utożsamiany z greckim Zeusem i łacińskim Jowiszem jak Zeus czy
Jupiter Belos Belus, w innych przypadkach Belus jest być może określeniem deifikowanego
starożytnego króla, który założył Babilon i zbudował ziggurat. Jest on uznawany i czczony jako
Bóg wojny.
Euzebiusz z Cezarei ( Praeparatio Evangelica 9,18 ) przytacza Artabanusa jako
stwierdzającego w jego Historii Żydów że Artabanus miał znaleźć w dziełach anonimowych
autorów, iż giganci, którzy zostali i mieszkali w Babilonii, zostali zniszczeni przez bogów za
bezbożność, ale jeden z nich nazwał się Belus. Ów gigant uciekł i zamieszkał w Babilonie.
Belus mieszkał w wieży, którą zbudował i nazwał Wieżą Belusa. Nieco później Euzebiusz ( 9,41
) przytacza Abydenusa w opisie dotyczym Asyryjczyków jako źródła informacji , że miejsce
Babilonu :
... pierwotnie było woda, i nazwało się morzem. Ale Belus położył temu kres, i przypisał
[kogo? -przyp. red] do każdej dzielnicy, otoczył Babilon murem oraz w wyznaczonym czasie
zniknął.
To wydaje się być racjonalną wersją porażki Marduka z Tiamet w eposie Enuma Elish.
Następnie Belus staje się bogiem. Nieco wcześniej w tym samym punkcie , w rzekomej
przepowiedni przez króla Nabuchodonozora, król Nabuchodonozor twierdzi, że pochodzi od
Belusa.
Diodor Sycylijski ( 6.1.10 ) cytuje Euhemerusa jako tqwierdzącego, że Zeus (euhemerized Zeus
) udał się do Babilonu i był zabawiany przez Belusa. Diodor donosi również ( 17.112.3 ) , jak
chaldejscy mieszkańcy Babilonu zabiegali u Aleksandra Wielkiego , aby przywrócić "Grób
Belusa" , który został zniszczony przez Persów. Strabon ( 16.1.5 ) również odnosi się do
zigguratu jako miejsca oznaczonego "Grób Belusa", który został zniszczony przez Kserksesa.
Belus w odniesieniu do babilońskiego Zeusa Belus rzeczywiście odnosi się do Belusa z
mitologii greckiej, syna Posejdona przez Libię. Jest prawdopodobne, że babiloński Belus
niewyraźnie odróżnia się od niejasnych, starożytnych asyryjskich postaci o nazwie Belus.
d
d
Marduk (sum. amar- utu, tłum. "Młody byczek boga Utu")
[1]
to bóstwo opiekuńcze miasta
Babilon, najważniejszy bóg panteonu babilońskiego, syn boga Enki/Ea, małżonek bogini
Sarpanitu, łączony z planetą Jowisz. Ze względu na pozycję miasta, Marduk szybko stał się
naczelnym bóstwem Mezopotamii. W szczytowym nasileniu kultu innych bogów uważano za
jego sługi bądź jedynie inne aspekty jego osobowości. Jego kult stał się również popularny w
Asyrii. Symbolem Marduka było trójkątne narzędzie rolnicze – łopata lub motyka – zwane marru
(ponieważ na początku był najprawdopodobniej, jak inni bogowie, jedynie lokalnym bóstwem
rolniczym). Towarzyszył mu wąż-smok. Kojarzy się go przede wszystkim z takimi dziedzinami,
jak magia, mądrość, woda i sądownictwo – im bowiem patronował. Marduk i smok, cc wikimedia
W eposie Enuma Elisz,wojna między bogami rosła do kulminacyjnej walki. Bogowie Anunnaki
zmówili się na zebraniu celem znalezienia jednego boga, który mógłby pokonać młodych
bogów rosnących przeciw im. Marduk, bardzo młody bóg , odpowiedział na wezwanie i
obiecano mu stanowisko głównego wśród bóstw. Miał zabić Tiamat. W eposie Enuma Elish jej
rysopis zawiera ogon, udo , " dolne partie " ( które wstrząsają sięrazem) , brzuch , wymiona ,
żebra, szyję, głowę, czaszkę, oczy, nozdrza, usta i wargi. Tiamat ma wnętrzności, serce, tętnice
i krew.
Enuma Elisz
Najstarsze zachowane redakcje tekstu Enuma elisz datowane są na pierwszą połowę I
tysiąclecia p.n.e. W nauce istnieje pogląd, że ten okres jest ostatnim stadium rozwoju i
skonsolidowania kosmogonii babilońskiej i asyryjskiej. Utwór ma pochodzenie babilońskie,
[1]
który został zaadaptowany także przez religię asyryjską
.
Epos został napisany na siedmiu glinianych tabliczkach, z których każda zawiera od 115 do
[2]
170 linii
.
Streszczenie
Poniższe streszczenie jest polską redakcją tekstu i zawiera różnice z wersją
tłumaczenia w innych językach.
e-nu-ma e-liš la na-bu-ú
šá-ma-mu
šap-lish am-ma-tum šuma la zak-rat
ZU.AB-ma reš-tu-ú za-rušu-un
mu-um-mu ti-amat mu-alli-da-at gim-ri-šú-un
A.MEŠ-šú-nu iš-te-niš i-ḫiqu-ú-šú-un
gi-pa-ra la ki-is-su-ru susa-a la she-'u-ú
e-nu-ma DINGIR.DINGIR
la šu-pu-u ma-na-ma
— Enuma elisz, tablica I
wersy 1–7.
Tablica I
Na początku istniał tylko chaos, nie było ziemi ani nieba. Praojciec Apsu i pramatka Tiamat, mieszali swoje wody. Istniał także potężny doradca Mummu. Następnie narodzili się Lahamu i
Lahmu oraz inni bogowie pierwszego pokolenia. Od nich wywodzili się Anszar i Kiszar, którzy
stworzyli na swoje podobieństwo Anu. Od Anu pochodził Ea (Nudimmuda). Apsu był
zaniepokojony poczynaniami nowego pokolenia bogów, którzy dążyli do rozdzielenia żywiołów i
uporządkowania chaosu. Zaplanował zagładę swoich dzieci, choć Tiamat próbowała go od tego
odwieść. Pomysł Apsu spodobał się Mummu i Tiamat nie mogła im przeciwstawić się.
Gdy młodsi bogowie dowiedzieli się o planach Apsu, przerazili się, lecz mądry Ea przy pomocy
zaklęcia uśpił Apsu i porąbał go na kawałki. Uwięził także Mummu i pozbawił go jego
magicznych mocy. Następnie wzniósł na ciele praojca siedzibę Apsu, w którym wraz z
małżonką Damkiną spłodzili syna – Marduka. Anu podarował dziecku cztery wichry, które
zakłócały spokój Tiamat.
Tiamat – z zemsty za uśmiercenie Apsu – postanowiła zgładzić młodych bogów. Stworzyła
potwory: węże, smoki, psy, ludzi-ryby, ludzi-skorpiony. Wzięła sobie za małżonka jednego z
pierwotnych bogów – Kingu – i podarowała mu tablice losów.
Tablica II
Ea zawiadomił Anszara o przygotowaniach Tiamat do wojny z dziećmi. Anszar doradzał mu
wystąpienie przeciwko bogini. Ea jednak wysłał wpierw do pramatki Anu. Gdy Anu zobaczył
Tiamat, uciekł przestraszony. Bogowie bali się rozpoczęcia walki. Wtedy Anszar przywołał
Marduku. Syn Ea zgodził się na pojedynek z Tiamat, w zamian zażądał pierwszeństwa wśród
bogów i prawa do wyznaczania losu.
Tablica III
Anszar wysłał do Lahmu i Lahamu Gagę, który opowiedział im o zaistniałej sytuacji, czym
przestraszył starszych. W tym czasie Anszar zwołał bogów i przedstawił im warunki Marduka.
Podczas obfitej uczty bogowie zgodzili się złożyć hołd Mardukowi.
Tablica IV
Gdy Marduk siedział na tronie, pozostali bogowie oddawali mu cześć i prosili o dowód jego
mocy. Marduk znikł, a w jego miejsce pojawiła się gwiazda, co wszystkich obecnych
przekonało o jego potędze. Marduk uzbroił się do pojedynku z Tiamat w łuk, strzały, buławę i
sieć. Do pomocy miał siedem wiatrów i podarowane mu przez Anu cztery wichry. Do walki
stawił się na rydwanie, w ręku miał zaklęte zioła.
Przed rozpoczęciem pojedynku Marduk i Tiamat wymienili powitania i błogosławieństwa.
Następnie młody bóg rzucił na pramatkę sieć, uderzył ją wichrem w łono i przeszył strzałą.
Rozciął jej brzuch i wyjął serce. Po zwycięstwie nad Tiamat zgładził jej wojsko i wziął do
niewoli Kingu, któremu przedtem odebrał tablice losu. Odpocząwszy po bitwie, zwycięski bóg
rozciął ciało Tiamat na dwie części: jedną umieścił na górze i uczynił z niej niebo, z drugiej
stworzył ziemię. Na niebie na podobieństwo domu Apsu zbudował siedzibę E-szara, którą oddał
w posiadanie Anu, Enlilowi i Ea.
Tablica V
Na niebie Marduk stworzył gwiazdy, obdarzył Księżyc i Słońce blaskiem, rozdzielił dzień i noc.
Prawdopodobnie stworzył także rośliny i zwierzęta (tablica jest uszkodzona). Wszyscy bogowie
składali cześć Mardukowi.
Tablica VI
Marduk postanowił stworzyć człowieka. Podzielił się swoim pomysłem z Ea. Uzyskał zgodę
bogów na złożenie ofiary z Kingu, z którego krwi Ea stworzył pierwszych ludzi i przykazał im
służyć bogom. Jako wyraz wdzięczności bogowie wznieśli Mardukowi świątynię w Babilonie – Esagilę. Po ukończeniu prac urządzili ucztę, podczas której na niebie ustanowili łuk Marduka.
Anszar, Lahmu i Lahamu nadali Mardukowi trzy imiona i nakazali innym bogom uczynić to
samo.
Tablica VII
Bogowie śpiewali hymn Mardukowi, w którym wymienili nadane mu pięćdziesiąt imion.
Analiza
Zachowane kopie Enuma elisz datowane są przeważnie na pierwszą połowię I tysiąclecia
p.n.e., jednak język akadyjski, w którym utwór został spisany, wydaje się być zbyt archaiczny
dla tego okresu, więc datę powstania eposu często przesuwa się na drugą połowę II tysiąclecia
p.n.e., choć z drugiej strony autor utworu mógł celowo postarzać język, na co wskazuje
[23]
nieporadne użycie w wielu miejscach archaizmów
.
Tekst Enuma elisz został napisany specyficznym stylem hymniczno-epickim, niemającym
odpowiednika w żadnym innym utworze. Zawiera właściwe tylko sobie formy gramatyczne i
[24]
słownictwo
. Takie zastosowanie zasobu leksykalnego jest charakterystyczne dla poezji
[22]
(słownictwem, jakie występuje w tekście, nie posługiwano się na co dzień)
. W sposób
[24]
szczególny dotyczy to takich części mowy, jak zaimki, przysłówki i przyimki
.
Tekst ma konstrukcję stroficzną. Każda strofa zawiera cztery wersy i jest podzielona na
dystychy dzięki użyciu średniówki. Wers jest podzielony na hemistychy (półwiersze), które
składają się z osobnych wyrazów lub ich złożeń i każdy z nich z kolei jest podzielony na dwie
[24]
części za pomocą akcentów
. Pomiędzy wersami dystychu zachodzi relacja. Drugi wers
[22]
stanowi kontrast dla pierwszego, poszerza jego kontekst lub podkreśla znaczenie
Gdy w górze niebo nie zostało (jeszcze)
nazwane,
poniżej ziemia nie miała swego imienia
[21]
— Tłumaczenie fragmentu tablicy I
.
Zaprawdę stworzę istotę, człowiekiem
ona będzie,
trud bogów będzie dźwigał, by odpocząć
mogli.
[25]
— Tłumaczenie fragmentu tablicy VI
W tekście nie stosowano metrum, w każdym wersie trzy lub cztery sylaby (rzadziej pięć) były
[22]
akcentowane. Tekst nie posiada rymów i aliteracji
.
Gdy u góry niebo nie było nazwane,
na dole ziemia nie była wymieniona z imienia,
a Apsû, znakomity ich twórca,
Mummu i Tiâmat, rodzicielka wszystkiego,
swe wody razem toczyli (...),
gdy nie istniał żaden bóg (...),
stworzeni zostali śród nich bogowie (...).
Czasu przybywało, przyrastało (...).
Źródło: Wielka literatura powszechna, t. 5, cz. 1 pod red. S. Lama, Warszawa 1932, s.
125, tłum. ks. J. Bromski. [26]
Poemat udzielał odpowiedzi na pytania o pochodzenie człowieka, jego roli i losach
. Według
oficjalnej nauki kapłanów babilońskich świat został uporządkowany dzięki sile twórczej
Marduka: od chaosu do stworzenia człowieka. Świat pochodził od uosabiających żywioły
bogów, które na początku przenikały się nawzajem. Jedynie Marduk był w stanie ogarnąć go,
[27]
wyłonić poszczególne elementy i określić ich miejsce we wszechświecie
.
W wierzeniach babilońskich nie istniała relacja między moralnością człowieka a jego losem.
Bogowie na początku każdego roku podejmowali decyzje o przyszłości ludzkości. Dlatego
[28]
święta noworoczne akitu miały szczególne znaczenie w ówczesnym społeczeństwie
. Enuma
elisz było recytowane w czwartym dniu obchodów noworocznych, gdy cześć oddawano
[27]
Mardukowi (odpowiednio w Asyrii czczono wówczas Aszura)
.
Epopeja Enuma elisz powstała między innymi dzięki kompilacji wcześniejszych mitów
sumeryjskich, jest powiązana z kosmogonią Sumerów. Podobieństwa są widoczne zarówno w
wątkach opisujących powstanie świata, jak i imionach występujących w utworze bóstw.
Podstawowymi elementami pierwotnego chaosu były wody słodkie i słone, które dały początek
personifikacjom nieba i ziemi. Sumeryjskie imię bóstwa An z czasem przekształciło się w jego
babiloński odpowiednik – Anszar. Odpowiednio pierwotne imię bogini ziemi – Ki – w Kiszar.
Triada bóstw – Anu, Enlil i Ea – również pochodziła z sumeryjskiej koncepcji kosmogonicznej.
Nawiązaniem do mitologii sumeryjskiej jest zwycięstwo babilońskiego Ea nad Abzu, oddalenie
[24]
przypominające pokonanie sumeryjskiego potwora Kura
.
Niektóre fragmenty babilońskiego mitu o powstaniu świata wykazują podobieństwo do mitów
kosmologicznych pozostałych ludów starożytnej Mezopotamii i starożytnego Bliskiego
Wschodu, między innymi do Księgi Rodzaju. Mimo to wiele wątków jest oryginalnych.
Prawdopodobnie twórcy Enuma elisz przyświecał cel ukazania pochwały Marduka, choć dużo
uwagi poświęcono zorganizowaniu świata
[27]
. opr. Adam Fularz na podst. Wikipedii Fragmenty historii chaldejskiego , Berossusa : Aleksandra Polyhistor :
" Berossus , w pierwszej księdze jego historii Babilonii , informuje nas , że żył w czasach
Aleksandra , syna Filipa. I wspomina , że były pisane historie, zachowane w Babilonie z
największą starannością , obejmujące okres powyżej piętnastu miriad lat : i że pisma te
zawierały historie nieba i morza , z dnia narodzin ludzkości , i dotyczyły królów , i pamiętnych
działań , które w swym panowaniu osiągnęli.
Pisał o Omoroca :
" Był czas, w którym istniały tylko ciemność i otchłań wód , w których zamieszkiwały
najbardziej ohydne istoty, które zostały wyprodukowane z zasadą dwukrotności. Pojawiali się
ludzie, z których część była wyposażona w dwa skrzydła, inne mieli ich cztery, oraz o dwóch
twarzach. Mieli jedno ciało, ale dwie głowy : .jedną, z twarzą mężczyzny, inny z twarzą kobiety:
i również mieli w swoich [ciałach] kilka narządów męskich i żeńskich.
Inne postacie ludzkie widać było z nogami i rogami kóz: niektórzy mieli końskie nogi: a inni
składali się z zadu konia i z górnego ciała mężczyzny, przypominające w kształtach
hippocentaury. Byki również były hodowane tam z głowami ludzi, a psy z czterokrotnością
organów, zamieniające kończyny [lub końce] w ogony ryb : Konie też z głowami psów :
Mężczyźni też i inne zwierzęta , z głowami i ciałami koni i ogonami ryb.
Krótko mówiąc, były istoty, w których zostały połączone kończyny każdego gatunku zwierząt.
Oprócz nich , ryby, gady , węże, z innymi monstrualnymi zwierzętami, które wzajemnie
przybierały swoje kształty i charakterystyki. Odnośnie wszystkich ich, zostały zachowane
[delineations?] w świątyni Belusa w Babilonie.
Osobą, która przewodniczyła im była kobieta o imieniu Omoroca , imię które w języku
Chaldæan znaczy Thalatth , w greckim Thalassa, morze , ale które dobrze może być również
interpretowane jako Księżyc . Wszystkie rzeczy zastawszy w takiej sytuacji , Belus przyszedł , i
ciachnął kobietę rozdzielając ją: i z jednej połowy niej założył ziemię, a z drugiej połowy
niebiosa , a jednocześnie zniszczył zwierzęta w niej" .
Wszystko to ( jak mówi autor) to alegoryczny opis rodzaju . W tym przypadku , cały
wszechświat składa się z wilgoci , i zwierzęta, które są stale wytwarzane w niej. wspomniane
wyżej bóstwo zdjęło własną głowę : po czym inni bogowie mieszali krew , jak trysnęła, z
ziemią, a w ten sposób utworzyli ludzkość. Na tym opisie jest to, że są oni racjonalni i czerpią z
boskiej wiedzy . [ "Fragments of Chaldean History, Berossus:From Alexander Polyhistor.".
Retrieved 24 May 2012. ] Opr. Adam Fularz wg Wikipedii,
1. K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981, s. 193.
2.
3.
J. Heise, Enuma elish, the Babylonian creation epos, w: Akkadian language, Rozdz. 3.
Т. Якобсен, Сокровища тьмы. История месопотамской религии, Москва 1995, s.
106.
4.
5.
6.
7.
8.
A. Mierzejewski, Tajemnice glinianych tabliczek, Warszawa 1981, s. 72.
K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981, s. 211.
G. Contenau, Życie codzienne w Babilonie i Asyrii, s. 165.
K. Łyczkowska, K. Szarzyńska, Mitologia Mezopotamii, Warszawa 1981, s. 196–197.
K. Gawlikowska, Sztuka Mezopotamii, Warszawa 1975, s. 76.