IRIS – system certyfikacji producentów

IRIS – system certyfikacji producentów

Szymon Wapienik
IRIS – system certyfikacji producentów
Chcąc sprostać pojawiającym się wyzwaniom, branża kolejowa – wzorem pokrewnych sektorów przemysłowych
(lotnictwo, motoryzacja) – wykreowała nowy system zarządzania jakością – system IRIS (International Railway
Industry System).
Sygnały o częstych opóźnieniach w dostawach, obniżającej się
jakości oferowanych produktów i usług, powodowane częstymi
naciskami na redukcję czasów i kosztów wytworzenia, oraz brak
powiązań norm serii ISO ze specyficznymi wymaganiami kolejowymi spowodowały konieczność zainicjowania działań, których
celem było wypracowanie jednolitych standardów, adekwatnych
do złożoności oraz potrzeb przemysłu kolejowego. Inicjatywę
wsparły cztery wiodące koncerny europejskie (Alstom Transport,
Bombardier Transportation, AnsaldoBreda oraz Siemens Transportation), które pod egidą UNIFE opracowały jednolity dokument, który obejmował wymagania odnośnie systemu zarządzania
jakością dedykowane branży kolejowej.
Norma IRIS główny nacisk kładzie na rozwój organizacji branży kolejowej, która z uwagi na swą specyfikę (małe serie produkcyjne, długoterminowe kontrakty, znacznie wydłużony cykl życia
produktu, konieczność integracji współdziałania wielu systemów)
wymaga zastosowania rozwiązań szczególnych, niespotykanych
w innych gałęziach przemysłu (może z wyjątkiem przemysłu
zbrojeniowego, gdzie stopień złożoności jest porównywalny,
a poziom spełnienia wymagań jest na najwyższym, możliwym poziomie). W swym założeniu IRIS:
n prowadzi do znacznego uproszczenia procesu oceny i kwalifikowania dostawców, poprzez jeden, zharmonizowany proces
weryfikacji spełnienia wymagań;
n powoduje rezygnację z licznych wzajemnych auditów kwalifikujących, pozostawiając kwestię oceny niezależnym jednostkom certyfikującym (proces uznania kwalifikacji dla jednostek
prowadzi UNIFE);
n redukuje wielkość nakładów i kosztów jakie organizacje musiały ponosić w trakcie auditów klientowskich – podpisano
deklarację o wzajemnej uznawalności wyników auditów IRIS
przez największe firmy branży kolejowej w Europie;
n daje możliwość pełnej, precyzyjnej i wiarygodnej informacji
o producentach, którzy z sukcesem wdrożyli i stosują wymagania IRIS;
n podnosi jakość i efektywność całego łańcucha dostaw, skutkując poprawą jakości produkowanych wyrobów;
n integruje wszystkich uczestników procesu produkcyjnego
i zwiększa wiarygodność całej branży.
Korzyści z wdrożenia i doskonalenia rozwiązań wymaganych
przez IRIS również w ujęciu wewnątrz organizacyjnym dają wymierne korzyści. Dla żadnej organizacji zrównoważenie, poprawa
i optymalizacja działania procesów, jasna i klarowna informacja
o zakresach uprawnień i odpowiedzialności kadry, niższe koszty
wytwarzania nie są bez znaczenia. To wszystko wprowadza IRIS.
Norma IRIS to trzy główne obszary, w których każda organizacja poddająca się weryfikacji i ocenie na zgodność z IRIS, musi
58
4-5/2009
wykazać iż zaprojektowany i stosowany przez nią system jest
zgodny z wymaganiami IRIS.
Pierwszy obszar to tzw. 12 pytań KO (Knock-Out, nokautujące, kwalifikujące). Obligatoryjnie każde z dwunastu pytań musi
zostać pozytywnie zakwalifikowane przez prowadzącego ocenę.
Niespełnienie (brak pozytywnej odpowiedzi) na którekolwiek
z nich powoduje automatyczne zakończenie procesu oceny z wynikiem negatywnym. Pytania KO odnoszą się do następujących
kwestii.
n System zapewnienia jakości – Outsorcing
Czy w odniesieniu do przenoszenia lub zlecania na zewnątrz działania będącego częścią realizacji kontraktu istnieje odpowiednia
procedura obejmująca studium wykonalności, analizę ryzyka,
planowanie, komunikację z klientem, kontrolę pierwszej sztuki na
odpowiednim poziomie?
n Projektowanie i rozwój
Czy organizacja stosuje zasady w rozwoju wysoko zintegrowanych systemów wytwarzania, objęte normą CENELEC lub inne
zgodne równoważne modele?
n Walidacja danych wejściowych do projektowania i rozwoju
Czy organizacja zapewnia, że nowe technologie/nowe wyroby będą walidowane przed zastosowaniem ich w projektach realizowanych na zamówienie klienta?
n Walidacja projektowania i rozwoju
Czy organizacja zapewnia, że raporty, obliczenia, wyniki testów
itp. wskazują, że własności produktu zaspokajają wymagania specyfikacji dla wszystkich możliwych parametrów eksploatacji?
Dla zakresu certyfikacji normy IRIS nr 19 (zał. 1 – sygnalizacja) – czy zastosowane koncepcje i metody walidacji i weryfikacji
są spełnione w odniesieniu do wymagań odpowiednich norm
(np. EN 50126, EN 50128, EN 50129 itd.)?
n Aprobata projektu
Dla zakresu certyfikacji normy IRIS nr 19 (zał. 1 – sygnalizacja)
– czy organizacja prowadzi udokumentowaną procedurę określającą zagrożenia, wbudowaną w tę normę?
n Walidacja procesów produkcji i usług
Czy specjalne procesy są zarządzane zgodnie z wymaganiami
określonymi w kontrakcie?
n Zarządzanie projektem
Czy dana organizacja wdrożyła udokumentowane podejście zarządzania projektem lub proces rozwoju nowego wyrobu, który
uwzględnia odpowiednie obszary w dziedzinie zarządzania projektami, obejmuje opis roli i zakresów odpowiedzialności, włącza
wszystkie piony danej organizacji tak, aby tworzyły multidyscyplinarny zespół?
n Zarządzanie jakością w projekcie
Czy organizacja dba o to, aby funkcjonował w niej proces zarządzania efektami/wynikami prac projektowych?
n Zarządzanie zmianą
Czy zdefiniowano procedury weryfikacji, walidacji i zatwierdzania
działań po to, aby zagwarantować zgodność z wymaganiami
klienta przed wdrożeniem?
n Kontrola pierwszej sztuki
Czy w systemie organizacji istnieje udokumentowana procedura
określająca inspekcję, weryfikację oraz dokumentację reprezentatywnej sztuki pochodzącej z pierwszej serii produkcji nowej części lub jakiekolwiek następne zmiany, które unieważniają wcześniejszą kontrolę pierwszej sztuki?
n Obsługa klienta/serwis
Czy w procesach dotyczących realizacji prac serwisowych w terenie uwzględniono działania, które należy podjąć wtedy, gdy po
dostawie pojawią się problemy i czy procesy te obejmują analizę,
sprawozdawczość oraz działania jakie będą wynikać z informacji
uzyskanych w trakcie prac serwisowych?
n Nadzorowanie procesów niezgodnych
Czy w sytuacji, gdy proces jest niezgodny z wymaganiami, organizacja identyfikuje, rejestruje niezgodność i podejmuje odpowiednie działania w celu skorygowania procesu niezgodnego
z wymaganiami, ocenia czy niezgodność procesu z wymaganiami/normami spowodowała niezgodność wyrobu, identyfikuje
i kontroluje produkty, które są niezgodne z wymaganiami?
Drugi obszar to obligatoryjnie wymagane przez standard, to
udokumentowanie 15 procedur. Porównując z szeroko stosowaną
i powszechną normą ISO 9001, norma IRIS zwraca uwagę na
znacznie większą liczbę aspektów, które wymagają dokumentu
w postaci procedury działania. Wiele obszarów, które w ogóle lub
w znacznie mniejszym stopniu zidentyfikowane były w normie
ISO 9001, tutaj (czyt. kolejnictwo) odgrywają znaczącą rolę, stąd
wymaganie ich usystematyzowania. Procedury wymagane przez
IRIS odnoszą się do:
n transferu/zlecania na zewnątrz działań związanych z realizacją
kontraktu,
n nadzoru nad dokumentami,
n nadzoru nad zapisami,
n zapewnienia zasobów,
n szkoleń,
n walidacji projektowania i rozwoju (procedura testów),
n aprobaty projektu dla obszaru certyfikacji nr 19 (signalling),
n utrzymania wyposażenia i narzędzi,
n kontroli pierwszej sztuki (FAI),
n RAMS,
n audytu wewnętrznego,
n nadzorowania wyrobu niezgodnego,
n działań korygujących,
n działań zapobiegawczych,
n zarządzania zmianą.
Trzeci obszar, którego dotyka IRIS to procesy, których IRIS
identyfikuje 21. Generalnie, jeżeli w jakimkolwiek miejscu normy
jest mowa o procesie, wymagane jest aby był on udokumentowany. Według IRIS następujące procesy wymagają pełnej dokumentacji:
n zarządzanie kosztami,
n nadzór nad powierzoną dokumentacją klienta,
n planowanie realizacji wyrobu,
n zarządzanie ofertowaniem,
n projektowanie i rozwój,
n zakupy,
n nadzorowanie zmian w procesie produkcyjnym,
n walidacja procesów dla zapewnienia produkcji/obsługi,
n nadzorowanie urządzeń kontrolno-pomiarowych,
n zarządzanie projektem lub rozwojem nowego produktu,
n zarządzanie projektem – zarządzanie jakością,
n zarządzanie projektem – zarządzanie ryzykiem i możliwoś­
ciami,
n zarządzanie zmianami,
n zarządzanie konfiguracją,
n uruchomienie/serwis i obsługa klienta,
n koszt cyklu życia wyrobu,
n zarządzanie procesem zużycia,
n monitorowanie, pomiary, analiza i doskonalenie,
n nadzorowanie procesów niezgodnych,
n przegląd wymagań związanych z produktem,
n satysfakcja klienta.
Proces audytowania organizacji, jaki realizuje niezależna
jednostka trzeciej strony (w chwili obecnej uznanie UNIFE do
przeprowadzania auditów na zgodność z IRIS ma 14 jednostek
certyfikujących) rozpoczyna się od weryfikacji 12 pytań KO.
W przypadku pozytywnej oceny każdego z nich w kolejnym kroku
oceniana posiadana przez firmę dokumentacja, czyli analizowane
są dokumenty odnoszące się do realizowanych procesów oraz
wymaganych procedur. Należy zwrócić uwagę na pomijany często fakt, który pozwala na łączenie niektórych procedur oraz integrowania większej liczby procesów w jeden główny. Nie jest tak,
iż każda firma musi mieć 15 niezależnych dokumentów opisujących procedury i 21 takich samych odnoszących się do procesów. Forma oraz zakres integracji zależy oczywiście od charakteru, struktury oraz innych czynników specyficznych jakie cechują
każdą z organizacji.
Proces auditu opiera się na zasadzie punktowej oceny dojrzałości systemu zarządzania jakością. Weryfikując jego działanie
organizacja otrzymuje określona liczbę punktów za każde z zagadnień, które podlega auditowaniu. Zróżnicowanie w punktacji
uzależnione jest od rodzaju pytania. IRIS ustanawia trzy rodzaje
pytań:
n KO (nie punktowane, wyłączone z algorytmu obliczania wyniku
punktowego);
n otwarte (oceniane są wg pięciostopniowej skali 0–4);
n zamknięte (zasada zero-jedynkowa jest/nie ma o skali pkt. 0
lub 2).
Poziom
Wymaganie
Zoptymalizowany
Przekroczone i ciągle doskonalone
Punkty
4
Wykwalifikowany
Przekroczone
3
Zdefiniowany
W pełni spełnione
2
Niski
Częściowo spełnione
1
Niewystarczający
Nie spełnione
Odpowiedź
Wymaganie
Punkty
Tak
Spełnione
2
Nie
Nie spełnione
0
0
Średnia wszystkich ocen (punktów), jakie organizacja otrzyma za każdy z obszarów systemu zarządzania jakością, jest wykładnią dojrzałości całego systemu, od którego IRIS uzależnia,
czy wynik oceny jest pozytywny, czy nie. Próg 50% jest tym granicznym, powyżej którego auditowane firmy uzyskują status
organi­zacji spełniającej wymagania IRIS oraz otrzymują stosowny
cer­tyfikat.
Sytuacja, w której system nie spełnia podstawowych wymagań, powstaje konieczność zainicjowania działań korygujących,
zmierzających do dostosowania systemu do spełnienia wymagań.
4-5/2009
59
Zgodność
Poziom
Punkty
Wymagane działania
pytania otwarte
pytania zamknięte
zoptymalizowany
4
Działanie nie jest wymagane
Zgodny
wykwalifikowany
3
Działanie doskonalące może być wymagane
zdefiniowany
2
Działanie doskonalące wymagane, zakończone w ciągu 12 miesięcy
Niezgodny
niski
1
Działanie doskonalące wymagane, zakończone w ciągu 90 dni
niewystarczający
0
Działanie doskonalące wymagane, reaudytowanie w czasie 90 dni
W zależności od rodzaju pytania (otwarte czy zamknięte) oraz
stopnia niezgodności (poziomu), którego dotyczy niezgodność,
forma weryfikacji skuteczności działań jest różna. Podobnie rzecz
ma się z działaniami doskonalącymi.
Normalizator zidentyfikował trzy warunki brzegowe, spełnienie
których warunkuje otrzymanie certyfikatu IRIS oraz wpisanie do
bazy danych IRIS, skupiających firmy, które z pozytywnym skutkiem zakończyły proces auditowy:
n spełnienie wymagań ISO 9001:2001;
n spełnienie (pozytywna odpowiedź) na 12 pytań KO;
n uzyskanie wyniku punktowego, wyższego niż progowe 50%,
obliczane dla systemu danej organizacji.
Certyfikat IRIS wystawiany jest na 3 lata, a jego ważność weryfikowana jest corocznymi auditami nadzoru, potwierdzającymi,
że wdrożony i utrzymywany przez organizację system jest doskonalony i zgodny z wymaganiami. Według danych, umieszczonych
na portalu IRIS, w chwili obecnej 182 firmy z wynikiem pozytywnym przeszły audyt certyfikujący i są posiadaczami certyfikatu
IRIS. Ich dane zestawione zostały w bazie danych IRIS, która została pomyślana jako platforma wymiany informacji oraz nawiązywania kontaktów handlowych. Uważa się, że firmy, które znalazły
się w tej bazie, cechuje najwyższa wiarygodność jeśli chodzi
o jakość produkowanych wyrobów. Nacisk na znaczenie bazy
w nawiązywaniu kontaktów biznesowych kładą również twórcy
normy IRIS, a zarazem najwięksi gracze na europejskim rynku ko-
Działanie nie jest wymagane
Działanie korygujące wymagane, reaudytowanie w czasie 90 dni
lejowym. Określili oni 2009 r. jako graniczny do uzyskania certyfikatu (dopuszczalne jest rozpoczęcie procesu wdrożenia). Rok
ten zapoczątkuje weryfikacje ich grup poddostawców pod kątem
posiadania certyfikatu IRIS. Kwalifikowane grupy poddostawców
w 100% oparte będą na firmach stosujących system IRIS.
System IRIS, jego wdrożenie, ma bezpośredni wpływ na poprawę jakości produkowanych wyrobów. Doświadczenia firm stosujących już te rozwiązania pozwalają stwierdzić, że prowadzi on
także do poprawy bezpieczeństwa świadczonych usług na szeroko
pojętym rynku kolejowym. To że firma legitymuje się certyfikatem
IRIS to także wymierna korzyść biznesowa, zwiększająca szanse
na wyprzedzenie konkurencji oraz rozszerzenie swej działalności
o nowe rynku zbytu. Pozycja przedsiębiorstwa kolejowego na rynku europejskim, to czy jest ono uważane za wiarygodnego partnera oraz czy praktyki stosowane w nim spełniają najbardziej wy­
górowane wymagania jakościowe coraz częściej zależy od tego,
czy może ono pochwalić się certyfikatem IRIS.
q
Autor
Szymon Wapienik – specjalista ds. kolejnictwa
jednostki certyfikującej TUV NORD Polska,
uprawnionej do prowadzenia audytów IRIS
IX Międzynarodowa Konferencja MET’2009
Nowoczesna Trakcja Elektryczna
Gdańsk, 24–26 września 2009 r.
Tematyka: Transport miejski i regionalny n Koleje dużych prędkości n Modelowanie i symulacja systemów trakcji elektrycznej n Systemy elektromechaniczne w transporcie n Automatyka i sterowanie pojazdami i urządzeniami infrastruktury transportowej n Kompatybilność w systemach trakcji elektrycznej
n Wibroakustyka pojazdów n Transport w zintegrowanej Europie – problemy techniczne, ekologiczne
i organizacyjne n Diagnostyka techniczna w trakcji elektrycznej
Organizatorzy: Katedra Inżynierii Elektrycznej Transportu, Wydział Elektrotechniki i Automatyki Politechniki Gdańskiej n Zakład Trakcji Elektrycznej, Instytut Maszyn Elektrycznych Politechniki Warszawskiej
n Sekcja Trakcji Elektrycznej Komitetu Elektrotechniki Polskiej Akademii Nauk n IEE – Sekcja Polska,
Oddział Warszawski n Instytut Elektrotechniki, Warszawa n Centrum Naukowo-Techniczne Kolej­
nictwa
Sekretariat konferencji
Politechnika Gdańska
Wydział Elektrotechniki i Automatyki
Katedra Inżynierii Elektrycznej Transportu
60
4-5/2009
Zgłoszenia i informacje
ul. G. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk
tel. +48 58 347 11 58, +48 58 347 25 34
fax
+48 58 341 08 80
e-mail: [email protected]