Skutki zdrowotne zanieczyszczania powietrza

Skutki zdrowotne
zanieczyszczania powietrza
Dr hab. Danuta Mielżyńska-Švach
Strzemieszyce, 18.10.2016
„Ślachetne zdrowie,
Nikt się nie dowie,
Jako smakujesz,
Aż się zepsujesz”
Jan Kochanowski (1530-1584)
Zdrowie według WHO
Zdrowie jest to stan dobrego (dobrostan) fizycznego,
psychicznego i społecznego samopoczucia, a nie tylko
brak choroby lub niepełnosprawności (kalectwa)
(WHO, 1946)
Zdrowie według WHO
Zdrowie jest :
wartością, dzięki której jednostka lub grupa może
realizować swoje aspiracje i potrzebę satysfakcji,
bogactwem społeczeństwa, gwarantującym jego
rozwój społeczny i ekonomiczny, warunkiem
codziennego życia umożliwiającym lepszą jego jakość.
Zdrowie - definicje
Dobrostan fizyczny to nie tylko niewystępowanie
choroby, lecz także stanów pokrewnych – niedostatku
energii czy spadku odporności.
Dobrostan ten, oceniany subiektywnie, wykazuje silne
związki z samopoczuciem psychicznym:
poczuciem lęku lub niemocy, będącym wynikiem
dolegliwości fizycznych,
uczucie złości z powodu ograniczeń, jakie niesie
choroba.
Dobrostan fizyczny, oceniany obiektywnie jest domeną
medycyny.
Zdrowie - definicje
Dobrostan psychiczny z kolei jest pojęciem wyjątkowo
złożonym, na który składają się aspekty:
afektywne - emocje i nastroje,
poznawcze - ocena własnego życia jako całości
oraz poszczególnych jego elementów.
Polega na:
ocenie poziomu zadowolenia z życia i spełnienia,
przewadze pozytywnych doświadczeń,
niskim poziomie negatywnych nastrojów.
Zdrowie - definicje
Dobrostan społeczny w dużej mierze uzależniony jest
od rozwoju psycho-moralnego człowieka.
Przejawia się zadowalającą umiejętnością życia
w rodzinie, środowisku pracy czy w społeczności lokalnej.
Na dobrostan społeczny (social well-being) składają się:
rodzina,
przyjaźń,
satysfakcjonujące życie towarzyskie,
wsparcie społeczne itd.
Koncepcja M. Lalonda
Pola zdrowia
Środowisko naturalne
Środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych,
takich jak:
powierzchnia ziemi, łącznie z glebą,
kopaliny,
wody,
powietrze,
świat roślinny i zwierzęcy,
krajobraz, znajdujący się zarówno w stanie
naturalnym, jak też przekształconym w wyniku
działalności człowieka.
Zagrożenia środowiska
Zagrożenia środowiskowe stwarzają ryzyko dla zdrowia
jedynie wówczas, gdy narażeni są ludzie.
Narażenie dotyczy obszaru, na którym ludzi muszą być
obecni w czasie występowania zagrożeń
środowiskowych.
Narażenie na szkodliwe czynniki środowiskowe prowadzi
do szeregu skutków zdrowotnych.
Mogą się one różnić rodzajem, nasileniem i rozmiarem
w zależności od rodzaju zagrożenia, poziomu narażenia
oraz liczby narażonych ludzi.
Powietrze atmosferyczne
Powietrza atmosferycznego: bezbarwna i bezwonna
mieszanina gazów tworzących atmosferę ziemską .
Skład w pobliżu powierzchni Ziemi (16 km) to:
azot (N2) - 78,09 %,
tlen (O2) - 20,95 %,
argon (Ar) - 0,93 %,
dwutlenek węgla (CO2) - 0,03 %,
gazy szlachetne: neon, krypton, ksenon oraz hel 0,01%,
ozon (O3) – 0,05-0,5 ppm,
para wodna.
Zanieczyszczenie powietrza
Naturalne
wybuchy wulkanów,
pożary lasów, stepów,
erozja gleb i skał,
procesy gnicia i rozpadu materii organicznej,
pyłki kwiatowe, bakterie, drobnoustroje.
Antropogeniczne (sztuczne)
przemysł (energetyczny, wydobywczy, chemiczny,
spożywczy, papierniczy, rafineryjny, itd.),
komunikacja,
rolnictwo,
gospodarka komunalna.
Rodzaje zanieczyszczeń
Zanieczyszczenia powietrza ze względu na ich strukturę
i właściwości:
pyłowe,
gazowe.
Zanieczyszczenia pyłowe
Zanieczyszczenia pyłowe:
pyły: cząstki stałe w środowisku gazowym (aerozol),
dymy: cząstki stałe lub ciecz w środowisku gazowym,
mgły: ciecz lub para w środowisku gazowym.
Podział pyłu ze względu na średnicę cząstek:
opad pyłu >10μm,
pył zawieszony:
pyły grube 2,5μm < da ≤ 10μm,
pyły drobne 0,1μm < da ≤ 2,5μm,
pyły bardzo drobne da ≤ 0,1μm.
Zanieczyszczenia pyłowe
Podział pyłów ze względu na skład.
Organiczne:
pyły zwierzęce (wełna, włosy, odchody itd.),
pyły roślinne (pył drzewny, bawełniany, pyłki),
organizmy żywe (bakterie, zarodniki grzybów itd.).
Nieorganiczne:
pyły metali (żelaza, ołowiu, kadmu, miedzi itd.),
pyły mineralne (piaskowy, węglowy, wapienny).
Radioaktywne.
Mieszane.
Zanieczyszczenia pyłowe
Podział pyłów ze względu na skutki zdrowotne:
frakcja wdychana – udział cząstek wdychanych
przez nos i usta oraz osądzających się na
oskrzelach (5–10μm),
frakcja tchawiczna – udział cząstek wnikających poza
krtań, oskrzela i oskrzeliki (1-5μm),
frakcja respirabilna (pęcherzykowa) – udział cząstek
docierających do bezrzęskowych dróg oddechowych
(poniżej 1μm).
Zanieczyszczenia pyłowe
Podział pyłów ze względu na skutki zdrowotne:
pyły o działaniu zwłókniającym,
pyły o działaniu drażniącym,
pyły o działaniu alergizującym,
pyły o działaniu toksycznym,
pyły o działaniu rakotwórczym.
Właściwości biologiczne pyłów
Pyły o działaniu zwłókniającym:
uszkadzają układ oddechowy, a w konsekwencji także
układ krążenia,
zwiększają predyspozycje płuc do chorób o charakterze
infekcyjnym,
mogą być przyczyną nowotworów układu oddechowego.
Pyły o działaniu drażniącym:
niewielkie zmiany czynnościowe układu oddechowego.
Właściwości biologiczne pyłów
Pyły o działaniu alergizującym:
powodują schorzenia alergiczne, w tym astmę
oskrzelową,
zwiększają predyspozycje do chorób infekcyjnych,
uszkadzają układ oddechowy i układ krążenia.
Pyły o działaniu toksycznym:
mogą prowadzić do zatruć ostrych i przewlekłych
o różnym stopniu nasilenia.
Pyły o działaniu rakotwórczym:
nowotwory.
Zanieczyszczenia gazowe
Zanieczyszczenia gazowe:
związki siarki (SO2, SO3, H2S),
związki azotu (NO, NO2, N2O, NH3),
tlenki węgla (CO, CO2),
węglowodory alifatyczne (CxHy, np. metan),
wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (np.
C20H12).
Skutki zanieczyszczenia powietrza
Efekty globalne:
zmiany klimatyczne (efekt cieplarniany),
destrukcja warstwy ozonowej.
Efekty transgraniczne:
kwaśne deszcze,
eutrofizacja, defoliacja, zakwaszenie gleb, jezior,
rzek,
perturbacje klimatyczne i meteorologiczne.
Efekty lokalne:
choroby ludzi, zwierząt i roślin,
korozja, destrukcja powierzchni budowlanych,
smogi miejskie.
Efekt cieplarniany
Gazy szklarniowe przepuszczają widoczne pasmo fal
słonecznych natomiast adsorbują promieniowanie
podczerwone, zapobiegając tym ucieczce ciepła
w kosmos (wzrost temperatury).
Najważniejszym gazem atmosferycznym przyczyniającym
się do powstawania efektu cieplarnianego jest dwutlenek
węgla, a także metan, tlenek azotu, ozon i freony
Dziura ozonowa
Ozon stratosferyczny pochłania część promieniowania
ultrafioletowego docierającego do Ziemi ze Słońca.
Zjawisko spadku stężenia ozonu (O3) w stratosferze atmosfery
ziemskiej występuje głównie w obszarach podbiegunowych.
Obniżenie stężenia ozonu (O3) w stratosferze atmosfery
ziemskiej jest spowodowane emisją freonów (związki chloru
i fluoru).
Skutki zanieczyszczenia atmosfery
Kwaśne opady (deszcze): tlenek siarki, tlenek węgla oraz
tlenki azotu rozpuszczają się w wodzie deszczowej
i w postaci kwaśnych opadów wracają na Ziemię.
Smog – nienaturalne zjawisko atmosferyczne polegające
na współwystępowaniu zanieczyszczenia powietrza oraz
niekorzystnych zjawisk naturalnych: znacznego zamglenia
i bezwietrznej pogody.
Skutki zdrowotne zanieczyszczeń powietrza
Narażenie
Układ
Sercowonaczyniow y
Krótkoterminowe
Oddechowy
Ogólny
Sercowonaczyniow y
Długoterminowe
Oddechowy
Rozrodczy
Skutki zdrowotne
Zawał serca i choroba niedokrwienna u osób
zagrożonych
Zaostrzenie niewydolności serca
Arytmia serca
Zakrzepica żył głębokich
Udar mózgu
Świsty
Zaostrzenie objawów astmy
Zaostrzenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc
Zapalenie oskrzeli i inne infekcje dróg
oddechowych
Wizyty na oddziałach ratunkowych
Wzrost umieralności
Zawał mięśnia sercowego
Przyspieszony rozw ój miażdżycy
Zwiększona krzepliwość krwi
Wzrost układowych markerów zapalenia
Zachorowalność na zapalenie płuc
Zachorowalność na raka płuc
Zaburzenia rozwoju płuc u dzieci
Rozwój now ych astm
Przedwczesne porody
Niska waga urodzeniowa
Zanieczyszczenia powietrza
a umieralność na świecie i w Europie
Przedwcześnie z powodu zanieczyszczeń powietrza
przedwcześnie umiera:
4,3 mln osób na świecie (powietrze wewnętrzne)1,
3,7 mln osób na świecie (powietrze atmosferyczne)1,
430 tys. w Europie Zachodniej i centralnej (powietrze
atmosferyczne)1
1 Światowa
Organizacja Zdrowia : Burden of disease from the joint effects of Household and Ambient
Air Pollution for 2012. World Health Organization, Genewa, 2014
2 Europejska Agencja Środowiska: Air quality in Europe — 2013 report EEA Report No 9/2013
29
Jakość powietrza w Polsce
W 2012 roku w 83 % stref
przekroczono stężenia PM10
(przekroczenie norm dobowych)1
W 2012 roku w 91% stref
przekroczono stężenia BaP
(przekroczenie norm rocznych)1
Państwowy Monitoring Środowiska - Inspekcja Ochrony Środowiska. Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce
za rok 2012. Warszawa, 2013
1
Zanieczyszczenia powietrza
a koszty zdrowotne w Polsce
W Polsce z powodu zanieczyszczeń powietrza co roku:
przedwcześnie umiera ok. 45 tys. Osób
(średnio co 10 Polak),
społeczeństwo traci ok. 520 tys. potencjalnych lat
życia,
gospodarka traci 18,5 mln dni pracy.
Zewnętrzne koszty zdrowotne zanieczyszczeń
powietrza w Polsce wynoszą ok. 39-118 mld Euro 1
1
Komisja Europejska, Holland M., 2014 : Cost-benefit Analysis of Final Policy Scenarios for the EU Clean Air Package
31
Motto
„Nie można korzystniej umieścić pieniędzy
państwowych, krajowych i prywatnych,
jak łożąc na zwiększenie ilości ludzi
zdrowych i zdolnych do pracy oraz na
utrzymanie zdrowia tych ludzi.”
Tomasz Janiszewski (1867 – 1939)
Polski lekarz, docent higieny społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego,
profesor zwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego. Od 16 stycznia 1919
do 9 grudnia 1919 był ministrem zdrowia publicznego w rządzie Ignacego
Paderewskiego.