Tor glosowy - Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina

dr med. Ewa Kazanecka
Tor głosowy
Medyczne podstawy logopedii - foniatria
Katedra Audiologii i Foniatrii
Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie
Tor głosowy (nasada)
System nadgłośniowych
komór powietrznych
1. Jama nosowa wraz z
zatokami przynosowymi
(zatoki czołowe, szczękowe, klinowe i
komórki sitowe)
2. Jama ustna
3. Gardło (górne, środkowe, dolne)
4. Krtań (kieszonki krtaniowe,
przedsionek)
Zjawiska rezonansu, przetwarzają
krtaniową falę głosową;
nadają głosowi barwę i nośność
Jama ustna
Przedsionek jamy ustnej
przestrzeń zawarta pomiędzy:
- wargami
- policzkami
- szczęką
- żuchwą
Jama ustna właściwa
Podniebienie (górna ściana)
- twarde (2/3 przednie)
- miękkie (1/3 tylna)
Przepona jamy ustnej (ściana dolna)
Łuki zębowe (przednia ściana)
Łuki podniebienne i języczek (tylna ściana)
Język (koniuszek, trzon, korzeń)
Funkcje:
1. narząd żucia i połykania
2. zmysł (receptor) smaku
3. obwodowy narząd artykulacyjny (tworzenie przewężeń, szczelin, zwarć na drodze przepływającej fali głosowej,
wibrowanie, uderzanie)
4. element układu rezonacyjnego (stopień rozwarcia szczęki i żuchwy, pozycja języka i podniebienia miękkiego
kształtują tor głosowy)
Ortodontyczne leczenie pozycji języka
Układ spoczynkowy narządu artykulacyjnego,
podczas oddychania
• Wargi górna i dolna rozluźnione lekko dotykają do siebie
• Żuchwa przybliżona do szczęki, górnej ale zachowana niewielka, ok.
2-3 mm szczelina pomiędzy ostatnimi zębami górnymi i dolnymi
•
Język rozluźniony szeroki, 1/3 przednia część górnej powierzchni
przyssana lekko do podniebienia za wałkiem dziąsłowym, pozostała
część obniżona bocznymi krawędziami dotyka do zębów (też do
ostatnich)
Nieprawidłowy stan spoczynkowy narządu żucia
(nadmierne napięcie mięśni żucia)
• Wargi górna i dolna napięte, mocno zwarte
• Silnie zwarte szczęki górnej; ostatnie zębami górne i dolne zwarte
•
Język napięty zwężony, czubek przylega do zębów górnych lub dolnych
boczne krawędzie dotyka do zębów tylko w przedniej części, do 4-7 zębów
Bruksizm
Patologiczne tarcie zębami dolnej szczęki (żuchwy) o zęby szczęki występujące
najczęściej w nocy, tzw. tarcie zębami.
Choroba doprowadza do zmian
- zębowych: rozchwiania zębów, starcia koron zębowych, pękania szkliwa
-
zmian w stawach skroniowo-żuchwowych, doprowadzających do
ograniczenia jego ruchomości oraz przewlekłych bólów głosy
Przyczyna: funkcjonalne zaburzenia stawu skroniowo-żuchwowego, nadmierny
stres i wrażliwość na sres
Ortodontyczne leczenie spoczynkowego
układu szczęk
Cechy prawidłowego zgryzu stałego
(zgryz ortognatyczny)
• Łuk zębowy górny ma kształt elipsy
• Łuk zębowy dolny ma kształt paraboli
• Siekacze górne (zęby przednie) pokrywają wargowo korony
siekaczy dolnych do 1/3 ich wysokości
• Zachowane są triady zębowe między poszczególnymi
zębami górnym i dolnymi (pierwsze zęby trzonowe dolne stykają się
z pierwszymi zębami trzonowymi górnymi w ten sposób, że dolny ząb
trzonowy jest nieznacznie przesunięty do przodu w stosunku do zęba
trzonowego górnego)
• Łuk szczęki jest szerszy od łuku żuchwy
(guzki policzkowe
zębów górnych obejmują guzki policzkowe zębów dolnych)
Wady narządu żucia
I Nieprawidłowości zębowe
Wrodzone (brak zawiązków zębów, nadliczbowe zęby,
nieprawidłowe ułożenie zębów, diastema)
Nabyte (urazy, przedwczesna utrata zębów mlecznych,
nieprawidłowe nawyki – ssanie palca, ołówka, smoczka)
II Wady zgryzu
Przodozgryz (przesunięcie żuchwy do przodu)
Tyłozgryz (przesunięcie dolnego łuku zębowego do tyłu)
Zgryz krzyżowy (boczne ustawienie żuchwy w stosunku do szczęki)
Zgryz otwarty (niedomykanie łuków zębowych)
Najczęściej powoduje wady wymowy
Zmniejszona jest dla języka bariera jaką stanowią zęby, co powoduje wysuwanie
języka poza granicę zębów i w efekcie może przynieść artykulację interdentalną:
sygmatyzm, parasygmatyzm, interdentalna wymowa głosek t, d, n, l
Czynniki powodujące nieprawidłowy
rozwój narządu żucia
I Wady wrodzone
Czynnik szkodliwy zadziałał w okresie płodowym
II Zaburzenia troficzne
Zaburzenia wydzielania gruczołów dokrewnych, krzywica, choroby niedoborowe
III Zaburzone czynności i wpływ środowiska zewnętrznego
Nieprawidłowy mechanizm karmienia, żucia, połykania, oddychania (np. przerośnięty
III migdał, skrzywiona przegroda nosa), nawyki ssania palca lub ołówków, obgryzanie
paznokci przedwczesna utrata zębów mlecznych czy stałych
Jama ustna – dolna powierzchnia języka
Zbyt krótkie wędzidełko języka
(ankyloglossja)
Powoduje przyrośnięcie języka do dna jamy ustnej,
ogranicza ruchy języka do góry, przodu i na boki
Trudność wymawiania: l, sz, ż, cz, dż, r
Wędzidełko języka
Twór włóknisty pokryty fałdem
błony śluzowej
Język w kształcie serca charakterystyczny dla
krótkiego wędzidełka języka
Czynność podniebienia miękkiego i języka
podczas fonacji ciągłej głoski [a] na różnej
wysokości
Czynność podniebienia miękkiego
Podniebienie miękkie w czasie połykania oraz fonacji głosek ustnych unosi się i ustawia poziomo
dotykając brzegiem do tylnej ściany gardła (w ten sposób, pokarmowi i przepływającemu powietrzu, zostaje
odcięta droga do jamy nosowo-gardłowej; powietrze kierowane jest tylko do jamy ustnej)
W czasie oddychania i fonacji głosek nosowych podniebienie miękkie pozostaje w pozycji
opuszczonej (umożliwiony jest wówczas przepływ powietrza przez jamę nosowo-gardłową)
uniesione podniebienie miękkie
opuszczone podniebienie miękkie
Możliwości zwarcia podniebienno-gardłowego
Elementy pierścienia zwierającego gardła
•
•
•
Podniebienie miękkie
Tylna ściana gardła (wał Passavanta) oraz boczne ściany gardła
Migdałek gardłowy (u dzieci w przypadku przerostu)
Zwarcie koncentryczne
Zwarcie poziome
Uczestniczy podniebienie miękkie,
boczne i tylna ściana gardła
Uczestniczy podniebienie
miękkie i tylna ściana gardła (wał
Passavanta)
Zwarcie podniebiennomigdałkowe
Uczestniczy podniebienie miękkie
i migdałek gardłowy
Funkcje podniebienia miękkiego
1. Oddzielenie drogi pokarmowej od oddechowej (nosogardła) w czasie
połykania, wymiotowania
2. Wpływ na tor głosowy w czasie fonacji
•
odłączanie (podniebienie uniesione) lub dołączanie (podniebienie opuszczone) jamy nosowogardłowej do systemu nadkrtaniowych przestrzeni powietrznych
nosowe zabarwianie głosu, zwane nosowością (opuszczone podniebienie miękkie umożliwia
przepływ powietrza przez jamę nosowo-gardłową w czasie fonacji głosek nosowych)
•
powiększanie przestrzeni rezonacyjnej gardła (w czasie tworzenia wysokich dźwięków unoszące
się podniebienie miękkie, zapobiega nadmiernemu rozjaśnianiu głosu)
3. Otwiera ujście gardłowe trąbki słuchowej wentylując ucho środkowego
Mięśnie podniebienia miękkiego
Czynność:
• Uniesienie i poziome
ustawienie podniebienia
miękkiego
• Napięcie podniebienia
miękkiego
• Zbliżenie łuków
podniebiennych
• Uniesienie korzenia języka
• Odciągnięcie ściany trąbki
słuchowej (m. naprężacz pod.
miękkiego) - otwarcie ujścia
gardłowego trąbki słuchowej
Wydolność podniebienno-gardłowa
Brak dostatecznego zwarcia pomiędzy podniebienie miękkim
a gardłem objawia się nosowaniem otwartym (nosowe
zabarwienie głosek ustnych, czyli wymawianie głosek ustnych jak nosowe, z
nadmiernym rezonansem nosowym), zwane rinofonią lub rinolalią
Inną postacią rinolalii jest nosowanie zamknięte – wymawianie głosek nosowych jak
ustne, czyli pozbawienie ich rezonansu nosowego (w czasie wymawiania głosek
nosowych powietrze nie przepływa przez jamę nosowo-gardłową)
Przyczyny niewydolności podniebienno-gardłowej
• organiczne (np. wady wrodzone - rozszczep podniebienia;
•
krótkie podniebienie
miękkie, podniebienie twarde gotyckie, blizny pourazowe)
czynnościowe (zbyt napięte i usztywnione podniebienie miękkie lub nieprawidłowy
wzorzec jakości głosu np. nosujący rodzic)
Wady w budowie podniebienia
Wrodzone krótkie podniebienie miękkie
Istnieje dysproporcja pomiędzy długością podniebienia miękkiego a przestrzenią gardła środkowego
Podniebienie twarde gotyckie
Wysklepienie podniebienia twardego bardzo wysokie i wąskie
Rozszczepy podniebienia
Jest to wada wrodzona powstała wskutek nie dokonanego
połączenia w linii środkowej między parzystymi
wyrostkami podniebiennymi. Rozszczepy różnią się
umiejscowieniem, rozległością i szerokością szczeliny.
Mogą obejmować wszystkie warstwy: kości, mięśnie wraz z błoną
śluzową lub tylko kości i mięśnie, pokryte prawidłową błoną
śluzową, tzw. rozszczepy podśluzówkowe.
Rozszczepy mogą być jednostronne lub dwustronne.
·
Rozszczep może dotyczyć:
wargi górnej: środowy (warga zajęcza) lub dwustronny
· wargi i wyrostka zębodołowego
· wargi, wyrostka zębodołowego i podniebienia twardego
· izolowany rozszczep podniebienia (całego lub tylko: twardego, miękkiego, języczka)
Rozszczep podniebienia - różny stopień wady
Przerost migdałków podniebiennych
Migdałki podniebienne przerośnięte
(z zaleganiem mas serowatych w kryptach)
Duże migdałki, znacznie wystające spod łuków podniebiennych, zmniejszają przestrzeń rezonacyjną
gardła środkowego, nadają głosowi „kluskową” barwę
Gardło –
część
nosowa
widok od tyłu
(usunięta tylna ściana)
Podniebienie miękkie
część
ustna
Języczek
Korzeń języka
Nagłośnia
Wejście do krtani
część
krtaniowa
przełyk
Tchawica
Gardło górne (nosogardło) - migdałek
gardłowy
Badanie nasofiberoskopowe różne pozycje podniebienia miękkiego
oddychanie nosem
rozluźnione, opuszczone
mruczenie,
pozycja pośrednia
głoska ustna
uniesione
Badanie nasofiberoskopowe
czynność podniebienia miękkiego
Głoska ustna
uniesienie podniebienia
miękkiego i pełne domknięcie
podniebienno-gardłowe
Głoska ustna
uniesienie i nadmierne
napięcie podniebienie,
niedostateczne domknięcie
podniebienno-gardłowe
Głoska ustna
uniesione i nadmiernie napięte
podniebienie miękkie, pełne
domknięcie podniebiennogardłowe
Czynnościowa niewydolność podniebiennogardłowa
Zwarcie podniebienno-gardłowe
Ujście gardłowe trąbki słuchowej w zależności od
pozycji podniebienia miękkiego
Podniebienie miękkie uniesione
– ujście trąbki słuchowej otwarte
Podniebienie miękkie opuszczone
– ujście trąbki słuchowej zamknięte
Wielkość przestrzeni gardła w zależności
od pozycji krtani
niska pozycja krtani
wysoka pozycja krtani
(jednocześnie wpływ na pozycje i napięcie języka oraz podniebienia miękkiego)
Przykładowe konfiguracje gardła i przedsionka krtani
I
II podczas oddychania
I Oddychanie
spoczynkowe
II Wdech przed
fonacją
Układ gardła i krtani podczas słuchania,
oczekiwania na zadanie głosowe
•nagłośnia uniesiona
• fałdy głosowe w
odwiedzeniu
•nagłośnia uniesiona
•fałdy głosowe w
znacznym przywiedzeniu
•nagłośnia uniesiona
•język cofnięty
•fałdy głosowe w
przywiedzeniu
•nagłośnia pochylona
•fałdy przedsionkowe w
przywiedzeniu
•fałdy głosowe w
całkowitym
przywiedzeniu
Przestrzeń gardła i przedsionka krtani
podczas fonacji w zależności pozycji języka
Nagłośnia uniesiona, widoczna
przestrzeń gardła i przedsionka
krtani
Zredukowana przestrzeń gardła, zw.
„zaciśnięte gardło”
(język cofnięty, nagłośnia położona, brzegiem
dotyka do tylnej ściany gardła)
Przestrzeń gardła i przedsionka krtani w zależności
od ruchu otwierania i zamykania jamy ustnej
otwieranie jamy ustnej
zamykanie jamy ustnej
(cofniecie języka, nagłośnia
dotyka do tylnej ściany gardła)
(ruch języka do przodu,
zwiększenie przestrzeni gardła)
układ gardła i
przedsionka krtani
po rozluźnieniu
Przestrzeń gardła i przedsionka krtani w zależności
od ruchu otwierania i zamykania jamy ustnej
Przestrzeń gardła i przedsionka krtani w zależności
od ruchu otwierania i zamykania jamy ustnej
Nawykowo utrzymywana
przestrzeń gardła i krtani
podczas spokojnego
oddychania
otwieranie jamy ustnej
(cofniecie języka, nagłośnia
dotyka do tylnej ściany gardła)
zamykanie jamy ustnej
(ruch języka do przodu,
zwiększenie przestrzeni gardła)
Zmiany toru głosowego podczas śpiewania
gamy na samogłosce [i]
Zmiany toru głosowego podczas śpiewania
glissanda na samogłosce [a]
Rezonator
Jest to układ akustyczny, będący
przestrzenią powietrzną
ograniczoną ścianami, pobudzony
od zewnątrz do drgań.
Nie jest źródłem dźwięku, lecz jedynie
wzmacnia ton o danej częstotliwości
(tzn. może wzmacniać ton wówczas, gdy jest
na niego nastrojony, co zależy od kształtu i
pojemności przestrzeni rezonacyjnej).
Zjawiska rezonansu zachodzące w torze głosowym
(przetwarzają falę głosową powstałą w krtani)
Współbrzmienie (rezonans wymuszony)
Jest to zjawisko polegające na tym, że jakieś ciało elastyczne, względnie
komora rezonacyjna, nie posiadając określonej częstotliwości drgań własnych,
wprowadzone zostaje w drganie o częstotliwości znajdującego się w pobliżu
źródła dźwięku.
Odbrzmienie (rezonans swobodny)
Jest to zjawisko zachodzące wówczas, gdy ciało elastyczne o ściśle określonej
ilości drgań własnych wprowadzone zostaje w drgania przez fale głosowe
wywołane przez sąsiadujące z nim źródło dźwięku o tej samej częstotliwości.
Podział przestrzeni rezonacyjnych
(zależnie od położenia względem fałdów głosowych)
I Grupa rezonatorów
górnych - nasada
zespół komór rezonacyjnych
leżących ponad głośnią
Jama nosowa wraz z zatokami obocznymi
nosa
Jama ustna
Gardło
Przedsionek krtani i kieszonki krtaniowe
II Grupa rezonatorów
dolnych
obejmuje przestrzenie poniżej głośni
Tchawica
Drzewo oskrzelowe
Klatka piersiowa
Podział rezonatorów
(zależnie od możliwości zmiany kształtu)
I Rezonatory stałokształtne
Są to przestrzenie rezonacyjne o sztywnych ścianach, nie mające możliwości zmiany
swoich kształtów. Zaliczamy tu: jamę nosową oraz zatoki oboczne nosa.
II Rezonatory zmiennokształtne
Są to przestrzenie rezonacyjne mające możliwość zmiany swojej pojemności, dzięki
działaniu mięśni budujących ich ściany.
Zaliczamy tu: przedsionek jamy ustnej, jamę ustną właściwą, gardło górne, gardło
środkowe, gardło dolne, krtań (w tym kieszonki Morgagniego), tchawica, drzewo
oskrzelowe, klatka piersiowa.
Formanty
Są to strefy szczególnie dużego wzmocnienia niektórych alikwotów
tonu krtaniowego, będące wynikiem działania górnych rezonatorów.
Określają indywidualność i urodę dźwięku.
Cechami formantów decydującymi o rodzaju barwy głosu są:
ilość, lokalizacja w paśmie częstotliwości oraz względne natężenie pomiędzy
poszczególnymi formantami.
Miejsca powstawania formantów
Formant F0 - na poziomie strun głosowych
Formant F1 - jama gardłowa (częstotliwość 500-800 Hz)
Formant F2 - jama ustna (1200-1800 Hz)
Formant F3 (tzw. formant śpiewaczy) - przedsionek krtani (powyżej 3500 Hz)
Częstotliwości formantów dla samogłosek
wg Jassema
Samogłoska
Formant 1
Formant 2
Formant 3
A
700-950 Hz
1400-1750 Hz
2150-2400 Hz
E
450-700 Hz
1650-1850 Hz
2250-2700 Hz
I
230-320 Hz
2100-2450 Hz
2750-3200 Hz
Każda samogłoska charakteryzuje się innym wzmocnionym pasmem formantowym,
posiada określony kształt akustyczny, dzięki czemu niezależnie od częstotliwości tonu
podstawowego (wysokości głosu) jest zawsze rozpoznawalna.
Istnieją osobnicze różnice wzmacnianych pasm formantowych samogłosek (zależnie od kształtu
i pojemności komór rezonacyjnych), które nadają głosowi charakterystyczną, indywidualną barwę
(analiza akustyczna głosu wykorzystywana jest do identyfikacji osób)
Artykulacja
(proces kształtowania mowy ludzkiej)
Strumień wydychanego powietrza, z wytworzoną na poziomie krtani falą głosową, jest
modulowany przez elementy obwodowego narządu artykulacyjnego. Odpowiednie
wymodelowanie rezonatora jamy ustnej wymaga współpracy języka, podniebienia miękkiego, żuchwy,
warg. Niedostateczną pracę któregoś z narządów rekompensują intensywniejsze wysiłki pozostałych.
Głoska
Jest to najmniejszy element dźwiękowej formy wypowiedzi, charakteryzująca się stałym
zespołem fonetycznych cech artykulacyjnych i akustycznych. Każda głoska jest fizyczną
realizacją jakiegoś fonemu (najmniejsza jednostka mowy rozróżnialna dla użytkowników danego języka).
Podział głosek (ze względu na różnice akustyczne, fonetyczne, funkcjonalne):
1. Samogłoski (są to tony, trwają długo, są ośrodkiem sylaby, kształtują melodię wypowiedzi)
2. Spółgłoski (są to szmery, trwają krótko, niesylabotwórcze)
1. Twarde (środek języka nie unosi się, np. /ż, k, sz, g, cz, e/)
2. Miękkie (środek języka unosi się, np. /i, j, ź, ś, ć, ń, dź/)
1. Ustne (powietrze wydostaje się przez usta, np. /p, d, k/)
2. Nosowe (powietrze wydostaje się przez nos i usta, np. /m, n, ń, ą, ę/)
1. Dźwięczne (powstają przy jednoczesnym drganiu fałdów głosowych, np. /samogłoski, b, g, z, w, d/)
2. Bezdźwięczne (powstają przy rozwartych fałdach głosowych, np. /p, k, s, f, t/)
Strefy artykulacyjne – miejsce artykulacji
w jamie ustnej
Pierwsza strefa artykulacyjna
Samogłoski: " i " - " y "
Spółgłoski: /p, b, m/, /f, w/, /d, z, dz, n, ł/, /t, s, c/, /ż, dż, e, l, r/, /sz, cz/.
Trzecia strefa artykulacyjna
Samogłoski: " o ", " u "
Spółgłoski: /g/, /k, ch, h/.
I strefa
II strefa III strefa
Druga strefa artykulacyjna
Samogłoski: "e", " a "
Spółgłoski: /ź, dź, ń, j /, /ś, ć/.
Elementy prozodyczne mowy
Tempo i rytm
Tempo (określane jako: wolne, średnie i szybkie), w pewien sposób zależy od usposobienia mówcy i stanu
zdrowia.
Mowa powinna charakteryzować się średnim tempem, z chwilowym przyspieszaniem i zwalnianiem (treści
ważne wypowiadamy wolniej), dostosowane do rozmówcy (do dzieci i osób starszych mówimy wolniej) oraz
akustyki pomieszczenia (w pomieszczeniu z pogłosem mówimy wolniej).
Rytm (decyduje o nim układ samogłosek, spółgłosek i akcentów), porządkuje czas trwania i tempo słów na
zasadzie regularności i miarowości.
Melodyka (intonacja)
Zależy od języka jakim posługuje się mówca oraz trybu zdania.
Wysokość głosu w mowie oscyluje wokół wysokości charakterystycznej dla mówcy (jest to dźwięk tworzony
najwygodniej, znajdujący się w 1/3 dolnej skali głosu) w zakresie 2-3 tony (do 6 tonów); większe zmiany
charakteryzuje mowa kobiet oraz wypowiedzi niosące treści emocjonalne.
Dynamika
Zakres dynamiczny głosu: szept - mowa cicha - mowa konwersacyjna - mowa głośna - krzyk.
Dynamika głosu powinna być dostosowana do sytuacji i odległości od słuchacza.
Akcent (wyrazowy, znaczeniowy)
Podkreślana sylaba czy wyraz wymawiane są dłużej, głośniej i najczęściej wyżej.
Pauza
Oddzielają frazy w zdaniu, dzielą zdanie na logicznie odrębne człony, aktywizują odbiorcę wynikają z
interpunkcji, mogą służyć podkreśleniu ważnych informacji.
Dykcja
(wymowa, sposób wymawiania wyrazów)
Umiejętność płynnego, wyraźnego i poprawnego wysławiania się
Cechy oceniane podczas badania narządu
artykulacyjnego
─ budowa i sprawność warg
─ szerokość otwierania ust w czasie artykulacji
─ wielkość, położenie i ruchomość języka (wysuwanie, cofanie, ruchy na boki, tworzenie
rynienki, sposób połykania)
─ liczba i ustawienie zębów (tzw. zgryz)
─ wysklepienie podniebienia twardego
─ badanie palpacyjne podniebienia twardego (w kierunku obecności podśluzówkowego
rozszczepu podniebienia twardego - trójkątny ubytek kostny w tylnym odcinku podniebienia)
─ stosunek długości podniebienia twardego do podniebienia miękkiego (fizjologicznie 2:1)
─ symetria i ruchomość podniebienia miękkiego
─ badanie sprawności pierścienia zwierającego gardła
─ ruchomość żuchwy
─ wielkość migdałków podniebiennych i migdałka gardłowego
─ kształt wszystkich pięter gardła
─ kształt nagłośni i budowa gardła
Orientacyjna ocena funkcji rezonansowej nasady
(zwana stopniem uczynniania rezonatorów)
Badający przykłada delikatnie środkowy palec do bocznej, kostnej ściany nosa,
pacjent wymawia głoski / mo – mu – mi /.
W trakcie prawidłowej emisji głosu, pod opuszkami palca powinny być
wyczuwane drgania.
Badanie nosowania otwartego
Próba Gutzmana
Podczas kilkakrotnego wymawiania przez pacjenta samogłoski /a – i/, uciskamy i zwalniamy
skrzydełka nosa. Prawidłowo dźwięk samogłosek nie ulega zmianie; w przypadku nosowania
otwartego przy uciśnięciu skrzydełek nosa dźwięk samogłosek (szczególnie /i/) jest ciemniejszy i
wyczuwa się drgania
Próba Czermaka
Nieogrzane lusterko ustawiamy przed nozdrzami przednimi, polecamy pacjentowi wymawiać
samogłoski lub sylaby ze spółgłoską wybuchową /pa-pa, ba-ba/. W przypadku nosowania otwartego
lusterko zostanie zaparowane
Badanie nasometryczne
akustyczne badanie procentowego udziału rezonansu nosowego w sygnale akustycznym
mowy
Badanie termoanemometryczne
Pomiar przepływu powietrza przez jamę nosowo-gardłową
Wynik badania anemometrycznego oceny
wydolności podniebienno-gardłowej
Badanie nasometryczne
Metody oceny jakości głosu
(opis głosu jako produktu całego procesu głosotwórczego)
Subiektywne
Polegają na słuchowej ocenie głosu przez badającego
Obiektywne (analiza akustyczna)
Przedstawienie fali dźwiękowej nagranej próbki głosu, po przetworzeniu
matematycznym, w formie graficznej (wykres lub diagram) oraz wartości liczbowej
parametrów fizycznych fali dźwiękowej.
Oceny dokonuje się podczas następujących zadań głosowych:
- fonacja ciągłej pojedynczej głoski
- mówienie zdania
- mowy konwersacyjnej
- śpiewania frazy muzycznej
Parametry subiektywnej ocena jakości głosu
• Charakter głosu (czysty, dźwięczny, matowy, ochrypły, szorstki, zaszumiony, nosowy,
bezgłos, mowa przerywana krótkim momentami bezgłosu)
• Wysokość głosu, jaką posługuje się badany w mowie
• Możliwości dynamiczne głosu (dostosowywanie natężenia do sytuacji, męczliwość)
• Sposób tworzenia (swobodny, party – z zaangażowaniem mięśni nad- i podgnkowych)
• Atak głosowy
• Tempo mowy
• Płynność mowy
• Wykorzystanie elementów prozodycznych
Skala GRBAS subiektywnej oceny jakości głosu
(GRADE ROUGHNESS BREATHINESS ASTHENICITY STRAINED)
wg Japońskiego Towarzystwa Logopedów i Foniatrów
Jest to 5 parametrów opisujących jakość głosu:
- G (Grade) – jakość, stopień ochrypłości lub nieprawidłowości głosu
- R (Rough) – szorstkość, wrażenie nieregularności wibracji fałdów
głosowych zależy od skokowych zmian amplitudy i/lub częstotliwości
podstawowej
- B (Breath) – przydech, wrażenie nadmiernej utraty
wydychanego
powietrza, związane z turbulencją powietrza przepływającego przez
głośnie w czasie fonacji
- A (Asthenic) - słabość głosu, osłabienie lub brak siły głosu
odpowiadające słabemu natężeniu tonu krtaniowego i/lub utracie
wyższych harmonicznych
Każdy parametr oceniany
jest w 4-stopniowej skali
0 – głos bez chrypki lub
normalny
1 – zaburzenie nieznaczne
2 – zaburzenie umiarkowane
3 – zaburzenie ciężkie
- S (Strained) – napięcie mięśniowe, wrażenie hiperfunkcjonalnej
fonacji zależnej od nieprawidłowego F0, składowych szumowych w
zakresie wysokich częstotliwości i/lub utraty wyższych harmonicznych
Trening oceniającego obejmuje 8 godzin słuchania nagrań standardowych głosów.
(daje 80% zgodności między słuchaczami)
Skala oceny percepcyjnej jakości głosu
wg Unii Europejskich Foniatrów (1983r.)
Klasyfikacja oparta na ocenie wysokości, stabilności (drżeniu) i natężeniu głosu
I - głos prawidłowy
II – chrypka (głos obłożony)
III – lekka dysfonia
IV – dysfonia średniego stopnia
V – dysfonia dużego stopnia
VI – afonia (bezgłos)
Analiza akustyczna głosu
(obiektywna metoda oceny jakości głosu)
Zadania wykonywane w czasie rejestracji próbek głosu
- fonowanie ciągłej głoski: a, e, i
- mówienie zdań przykładowych:
„Ten dzielny żołnierz był z nimi razem”,
„Dziś jest ładna pogoda”
Sonogram, spektrogram
Przedstawienie fali głosowej w postaci prążków, reprezentujących poszczególne składowe, uzyskane
drogą analizy akustycznej)
Podstawowe parametry fali głosowej uzyskiwane w analizie akustycznej
- F0 (częstotliwość podstawowa)
- Formanty
- Jitter – krótkookresowe zaburzenia częstotliwości
- Shimmer – krótkookresowe zaburzenia amplitudy
- NHR - stosunek składowych szumowych z zakresu 1500-4500 Hz do harmonicznych z zakresu 70-4500 Hz
Spektrogram wąskopasmowy ciągłej głoski
(wynik analizy akustycznej głosu)
Wynik analizy akustycznej głosu (FFT)
(rozkład energii akustycznej w funkcji częstotliwości)
F0
F1
F2
Wynik graficzny wieloparametrycznej (MDVP)
analizy akustycznej głosu programem firmy KEY
Rozkład ponad 20 parametrów akustycznych fali głosowej badanego w stosunku do normy
(krótkookresowe i długookresowe zaburzenia częstotliwości oraz amplitudy, drżenie, przerwy, nieregularność głosu,
obecność szumu i subharmonicznych)
Nieprawidłowy wynik
Większość parametrów wychodzi poza
obręb zielonego koła normy
Prawidłowy wynik
Większość parametrów mieści się w obrębie
zielonego koła normy
po rehabilitacji
Skala oceny chrypki w/g Yanagihary (1967)
0. stopień
Głos bez chrypki
I stopień
Regularne składowe harmoniczne są zmieszane z komponentami szumowymi w zakresie głównych
formantów samogłosek
II stopień
W paśmie częstotliwościowym drugiego formantu samogłosek „e” oraz „i” składowe szumowe
dominują nad składowymi harmonicznymi, w samogłoskach tych pojawia się także niewielki dodatek
składowych szumowych w zakresie częstotliwości wysokich (ponad 3000 Hz)
III stopień
Składowe szumowe całkowicie pokrywają drugi formant samogłosek „e” oraz „i”, dodatek
składowych szumowych w zakresie ponad 3000 Hz zwiększa natężenie i rozszerza zakres
IV stopień
Składowe szumowe pokrywają drugi formant samogłosek „a”, „e” oraz „i”; nawet pierwsze formanty
wszystkich tych samogłosek tracą swoje składowe regularne, na które nakładają się składowe
szumowe; komponent składowych szumowych w wysokich częstotliwościach ma dużą intensywność