Ks. Piotr Sosnowski SDB Sesja Duszpasterska zorganizowana 3

Ks. Piotr Sosnowski SDB. Sesja Duszpasterska CDM Gda sk 2007-03-06 : : 1
Ks. Piotr Sosnowski SDB
Sesja Duszpasterska
zorganizowana 3 marca 2007 r.
przez Centrum Duszpasterstwa Młodzie y Archidiecezji Gda skiej
CZ
I: Rekolekcje Wielkopostne dla młodzie y
A. Jezus Chrystus wobec Uczniów id cych do Emaus
Organizacja i przeprowadzenie rekolekcji wielkopostnych dla młodzie y jest ogromnym wyzwaniem,
szczególnie w wielkich aglomeracjach, odwoławszy si do przykładu Warszawy, czy Łodzi. Mo na
odnotowa nawet pewien kryzys, je li chodzi o pomysły na przeprowadzenie rekolekcji dla szkół. Mi dzy
innymi z tego wzgl du od 12 lat organizujemy w Łodzi forum rekolekcyjne, w ramach którego ksi a
zakonni, wieccy, klerycy i katecheci poszukuj pomysłów pastoralnych na przygotowanie takich
spotka . Do forum przyst powali my maj c wiadomo wyzwa , jakie nios rekolekcje oraz w poczuciu
naszej bezradno ci. Postanowili my wi c najpierw, wspólnie z młodzie i animatorami, odnale
wskazówki przydatne do poprowadzenia takich rekolekcji. Wówczas, spo ród medytacji nad Słowem
Bo ym, w oparciu o perykop Łk 24,13-35 wyłoniła si biblijna ikona Jezusa Kaznodziei i
Rekolekcjonisty. Chodzi o postaw Jezusa wobec uczniów, zd aj cych do Emaus. Perykopa ta stała si
inspiracj do publikacji: W drodze do Emaus. Z postawy Jezusa wobec uczniów zaczerpn li my równie
metod rekolekcyjn . W poranek Zmartwychwstania dwaj uczniowie wracaj do starego ycia. Co robi
Jezus?
1. Uczyni pierwszy krok
To Jezus chce si spotka z uczniami, to Jezus robi wszystko, aby jego kroki skrzy owały si z krokami
uczniów. W nas równie musi by pragnienie i pasja spotkania, wyj cia naprzeciw młodego człowieka,
jego problemów i ró nych powodów „ucieczek do Emaus – starego ycia”. Cz sto nasze duszpasterstwo
młodzie y jest pasywne, oczekuj ce, niewychodz ce poza mury wi tyni. Jednym z punktów Jezusowej
metody jest dotarcie do szerokiego grona uczniów z informacj . Nie zdob dzie si ich przymusem,
nakazem, ale ciekaw form bezpo redniego zaproszenia, w zrozumiałej szacie graficznej, muzycznej i
j zyku. Jak wyj z zaproszeniem?
- Wykorzystuje si dost pne komunikatory: radiow zły szkolne, ła cuszki SMS - jingle, zajawki - radio
internetowe, osiedlowe - tam, gdzie s media do dyspozycji. Z Grup muzyczn FPS - Full Power Spirit nagrali my zajawk rekolekcyjn . Tworzy si materiały, przetransponowane na j zyk współczesnej
kultury młodzie owej. Przykładem jest Hip-Hop Dekalog. Nasz jingle hip-hopowy, zapraszaj cy na
rekolekcje, trwał 25 s. W zajawce musi pojawi si termin, temat rekolekcji, pro ba, aby przyj .
Ró norodno form informowania pomaga szczególnie w dotarciu do młodzie y pracuj cej, b d cej ju
poza katechez . W szkole mo na skorzysta z gazetek, ulotek. Do tego wystarczy zaanga owa
samorz dy klasowe. Przed rekolekcjami spotykali my si z samorz dami klasowymi. Oni lepiej znaj
rodowisko. Pomysłów na informacje o rekolekcjach mo e by bardzo wiele. Jedn z metod mog by
tak e plakaty, szczególnie w miejscach, gdzie młodzie si spotyka - Dom Kultury, Kino... Pierwszy krok
nale y podj przynajmniej 2-3 tygodnie przed Rekolekcjami.
2. Otworzy dialog
Kiedy Jezus spotkał dwóch uczniów nie wyrzucał im, e przel kli si Wielkiego Pi tku. Jezus ich
zaakceptował w ich dramacie zw tpienia, odwrotu. Obaj mieli twarze smutne. Wn trze rozgoryczone,
zbolałe. Druga postawa ekipy: otwarcie na dialog i akceptacja człowieka, z którym chcemy si
spotka . Trzeba zrobi „badanie opinii publicznej” na temat - o czym chcecie usłysze na Rekolekcjach?
Dlaczego jeste cie smutni? Gdzie szukacie szcz cia, i co je wam odbiera? W szkołach pojawiały si
skrzynki pyta rekolekcyjnych. Miejscem odpowiedzi na te pytania s konferencje, czas pracy w grupach
itp. Młodzie powa nie to traktuje, poniewa widzi, e jest powa nie potraktowana. Widzi, e chcemy
Ks. Piotr Sosnowski SDB. Sesja Duszpasterska CDM Gda sk 2007-03-06 : : 2
dialogu, e chcemy razem szuka prawdy. Bogu dzi kujmy, e to wła nie nam młodzie zadaje trudne
pytania. Mo liwo przeprowadzenia ankiety przedrekolekcyjnej daje strona parafialna - ksi ga go ci.
Otrzymamy wówczas du y wachlarz odpowiedzi. Nieraz jedynie nam si wydaje, e doskonale wiemy,
czego szuka młodzie , a tymczasem oni szukaj zupełnie czego innego. W jaki sposób mo na si
otwiera na dialog duszpasterski? Np. diakon ma kazanie w ko ciele, a czworo ludzi wieckich nagrywa
po Mszy w. przed ko ciołem wywiady, nt., co parafianie s dz o kazaniu, o temacie, o zrozumiało ci
j zyka wypowiedzi. Potem słuchamy tych wypowiedzi wspólnie z kaznodziej . Czasem jest to wiadro
zimnej wody. A tymczasem Chrystus - przykłada ucho do serca dwóch sfrustrowanych, zasmuconych
ludzi. O czym rozmawiali cie ze sob w drodze? - Chrystus o to pyta. Uczniowie z Emaus s dosłown
ikon współczesnej młodzie y. Maj oni ogromn potrzeb zostania wysłuchanym, podzielenia si swoim
yciem! Jezus daje im swoje zasłuchanie w ich sprawy, daje im swój czas, swoje uszy. Poprzez podj cie
dialogu zaproszenie stanie si bardziej atrakcyjne. Wystawienie skrzynki pyta , sonda internetowa,
ankieta na katechezie - o czym chciał(a)by / o czym nie chciał(a)by usłysze na rekolekcjach? Potrzeba
wyobra ni i ch ci zorganizowania mini-sondy w rodowisku.
3. Kompetencja Nauczyciela
Najpierw Jezus uczniów zaakceptował, zapytał co nurtuje ich serca. A kiedy z serc wypłyn ła ju gorycz,
zgorzknienie, wówczas dopiero zaczyna wyja nia . Zrobił wówczas kompetentny wykład, kerygm ,
o wiecaj c umysły i serca. Nie ma nic gorszego ni brak kompetencji. Zdarza si , e podejmujemy temat
aborcji albo współ ycia przed mał e stwem, a nie jeste my przygotowani na wiek słuchacza i na rodzaj
pyta i problemów, jakie ma w danym wieku. Mówimy o rodzinie, a jest to intelektualny slalom-gigant,
wariacja na temat, gdzie kto co usłyszał, w seminarium etc. Je li podejmujemy takie tematy rodzinne zapro my dobrze przygotowanych wieckich do współpracy. To jest wyraz szacunku dla wieckich i dla
ich kompetentnego przygotowania - niech to b d instruktorzy Naturalnego Planowania Rodziny,
psychologowie, dobre wierz ce i praktykuj ce mał e stwo, które yje Ewangeli na co dzie . Nie
miejmy poczucia wszechwiedzy, omnipotencji intelektualnej - gro nej dolegliwo ci, w wyniku której
działamy, jak by my ka dy temat znali wyczerpuj co. Takich geniuszów mo e te mamy, ale geniusz to
nie statystyka. Tymczasem trzeba odwoływa si tak e do autorytetu wieckich. Chrystus uzdrowił
pami uczniów, ukazuj c im ich rozmini cie si z prawd . Cierpliwie tłumaczył i wyja niał Pisma. To
równie jeden z podstawowych celów podczas rekolekcji.
4. Konkretno propozycji
Jezus, czy to w rozmowie z bogatym młodzie cem, czy to z uczniami dawał konkretne propozycje.
Bogaty młodzieniec usłyszał: id - sprzedaj - rozdaj - pójd za mn . W Emaus, propozycja Jezusa
konkretyzuje si w materii Eucharystii. Ostatnia luka w pami ci uczniów zostaje uzupełniona poprzez
przypomnienie wielkoczwartkowych gestów. Jezus wzi ł chleb, błogosławił, połamał i dał uczniom,
nast pnie podał wino. Co my proponujemy? Konieczna jest konkretna propozycja nawrócenia w
sakramencie pojednania i celebracja nowego ycia w Eucharystii. Je li rekolekcje nie s apelem o
nawrócenie i przypiecz towanie go sakramentem pojednania - to nie s to rekolekcje. Rekolekcje s prac
zbiorow , ale jej sensem i motywem jest nawrócenie. Musi pa propozycja - czy to w czasie konferencji,
pracy w grupach, czy w Eucharystii - musi pojawi si wezwanie do nawrócenia. Celem jest
przygotowanie, otwarcie si na prze ycie paschy Chrystusa. Kolejn propozycj jest wł czenie si w
istniej ce b d powstaj ce grupy duszpasterskie. Młodzi cz sto nie wiedz , e s w parafii grupy
młodzie owe. Na rekolekcje zawsze zabierajmy liderów młodzie owych ze swojej lub cudzej, s siedniej
parafii i mówimy im: macie pi minut, eby zaprezentowa - kim jeste cie, co robicie, kiedy i gdzie si
spotykacie.
5. Impuls do dobrego
Uczniowie po prze yciu tej konkretnej propozycji wrócili do Jerozolimy. Dotychczasowa droga ycia
została zmieniona na drog powrotu i dawania wiadectwa. Rekolekcje powinny podnie poziom ycia
duchowego i moralnego człowieka, jako odpowied na do wiadczenie Miło ci. Zale nie od
proponowanych tematów mo emy ustali form plastyczn , manualn postanowienia rekolekcyjnego.
Tak e - prezentuje si pozycje ksi kowe do nabycia, media chrze cija skie (muzyka, filmy). Mówimy
Ks. Piotr Sosnowski SDB. Sesja Duszpasterska CDM Gda sk 2007-03-06 : : 3
młodym: wejd , zobacz, zainteresuj si . Mo e 1/3 - 1/4 chwyci, ale jest w tym sens - zach ta. Jest to
inspiracja, aby czyni dobrze, aby wiadczy swoim rówie nikom o Jezusie. Uczniowie wrócili do
Jerozolimy, aby opowiada o tym, co ich spotkało. T „Jerozolim ” dla ludzi młodych jest cz sto rodzina,
klasa szkolna, boisko, bokowisko.
B. Metodologia rekolekcyjna
1. Zespół Rekolekcyjny
Oto zarys, punkty, które powinny w nas, przygotowuj cych rekolekcje by . Nie czekaj, zrób pierwszy
krok. Medialny, poprzez ludzi i grupy. Zbierz zespół rekolekcyjny. Wa ne, by nie pracowa w
pojedynk . Konferencje, katechezy wymagaj zaanga owania odr bnych diakonii.
-
Diakonia muzyczna, nawet je li nie mamy zespołu muzycznego, niech to b dzie nawet i
organista, ale taki, z którym najpierw usiedli my i ustalili my piewy które b dzie prowadził, tak
by pasowały do nauk. Koniecznie trzeba zintegrowa diakoni z tematem i z osob prowadz c .
Katecheci tak e powinni by na spotkaniu. To przez katechetów najpierw informacja o
rekolekcjach b dzie dociera do młodzie y, to z nimi pochylimy si nad tematyk rekolekcji.
Grupa liturgiczna - ministranci, lektorzy - anga uj si liturgi rekolekcyjn - co tak e mo na
skoordynowa tematycznie. Je li tematem rekolekcji jest Rodzina, czy 8 Błogosławie stw - niech
działania diakonijne b d tego wyrazem.
Diakonia teatralna - 2-3 osoby, nawet nauczycielka, instruktor z Domu Kultury. Zadaniem
diakonii teatralnej b dzie udramatyzowane przedstawienie przypowie ci / opowie ci.
Zaproszeni Go cie - czyli ci, którzy posłu kompetencjami. Je li poruszamy tematy, w których
nie b dziemy pewni - a s osoby, które mog podzieli si wiadectwem, do wiadczeniem,
wiedz - trzeba je mie . Jezus wysyłał po dwóch - tu te rekolekcje współtworzy grupa. Dzi nie
da si zrobi rekolekcji przez jednego człowieka. Czy do wszystkich dotarli my? Warto uczyni z
rekolekcji wydarzenie, które poprowadzi grupa, wspólnota zawi zana chocia by na u ytek
rekolekcji. Je li jest głosz cym osoba z zewn trz - jest on tak e w zespole.
2. Temat Rekolekcji
Czy s mo liwe rekolekcje bez przesłania? Pytanie retoryczne. Komu, jak, po co mam TO powiedzie .
Jako to b dzie - twierdz niektórzy „rekolekcjoni ci”. Czy jednak chodzi nam o „jako ” czy o
profesjonalizm. Mamy do dyspozycji trzy dni. Jakie tematy mo emy zaproponowa ? Poni ej podano
przykładowe plany rekolekcji, w oparciu o tematyk biblijn :
Ja jestem Drog , Prawd i yciem.
- Droga - przychodz do Jezusa
- Prawda - wyzwolenie, tak e w Sakramencie Pojednania
- ycie - Eucharystia - ycie chrze cijanina
Ef 5,14: Zbud si o pi cy i powsta z martwych, a zaja nieje ci Chrystus
- Pobudka - zbud si
- Powsta z martwych - Sakrament Pojednania
- Zaja nieje Ci Chrystus - celebracja wiatła
8 Błogosławie stw
- Błogosławieni Młodzi - nasza definicja szcz cia
- 8 Błogosławie stw - Autoportret Chrystusa - odfałszowa obraz Chrystusa
- Błogosławieni wezwani na Uczt Baranka - na Eucharysti
Zwykle organizujemy tak:
1. Dzie : Nabo e stwo Słowa
Ks. Piotr Sosnowski SDB. Sesja Duszpasterska CDM Gda sk 2007-03-06 : : 4
2. Dzie : Nabo e stwo Pokutne
3. Dzie : Eucharystia.
Ten schemat najbardziej si sprawdził.
3. Celebracje
Msza wi ta z konferencj jest tylko jedn z rekolekcyjnych mo liwo ci. Istniej równie inne.
- Nabo e stwo Słowa - jest formuł , pozwalaj c na wprowadzenie dodatkowych symboli,
zawi zanie wspólnoty, scenki, pantomimy, wiadectwa
- Celebracja Sakramentu Pojednania - najlepiej, gdy spowied zaczyna si dopiero po homilii,
tak aby wszyscy mogli najpierw razem wysłucha Słowa Bo ego. Spowiednicy wychodz razem
w procesji, ze wiecami, rozchodz si do konfesjonałów. Przy konfesjonałach mieli my
przygotowane małe wieczki - podgrzewacze do herbaty. Po spowiedzi młodzi je brali, odpalali je
od du ych wiec, przyniesionych najpierw przez spowiedników i zanosili pod krzy ustawiony w
centrum wi tyni, by adorowa Ukrzy owanego. Młodzi dobrze czuj si w ciszy, ale pod
warunkiem, e si ich do tej ciszy przygotuje. Nale y powiedzie co o modlitwie, wprowadzi w
jej ducha, uspokoi . Udzieli yciowych rad: „Je li b dziesz si nudził to si nie bój. Módl si
swoj nud - niech stanie si ona t sknot za miło ci ”. „Prosz ksi dza, jak jest cisza w ko ciele
to mam głupie my li. Co robi ? - Ja te miewam głupie my li. Oddaj si Bogu. Głupie my li te
bywaj m dre - ostrzegaj przed głupim yciem. S jak ółte wiatło na drodze.” Jak prze ywa
cisz ? Wielu boi si ciszy, bo si boi skonfrontowa ze swoim wn trzem. W Puszczy
Kampinoskiej wida młodzie ze słuchawkami i odtwarzaczami. Po co przyjechał do lasu, gdzie
jest cisza, szum drzew, wiergot ptaków, skoro i tak słuchacz techno lub hip-hopu? Je li mamy
mo liwo - nie zaczynajmy spowiedzi ju od pocz tku nabo e stwa pokutnego. To rozwala
prac . Procesjonalne wej cie spowiedników dodaje klimatu misterium, prze ycia. Spowiednik
najpierw przed krzy em modli si o miłosierdzie dla siebie. Pojawia si przez to i pogł bia
zaznaczenie sacrum, nawi zuje si ni porozumienia - wszyscy jeste my grzesznikami, wszyscy
potrzebujemy Miłosierdzia Bo ego.
- Eucharystia - szczyt rekolekcji, a nie rodek do ich przeprowadzenia.
Opcje alternatywne dla schematu 3-dniowego. Muzyka i Sport
W Ko minie na rekolekcjach był pierwszy dzie wiosny. Było du e ryzyko, e młodzi ze szkoły do
ko cioła nie dojd , w mie cie było tego dnia mnóstwo rozrywki. Wobec tego pierwszy dzie rekolekcji
zorganizowali my w szkole. Zaprosili my wspomnian grup muzyczn . Młodych chwyta muzyka i
sport. Przygotowali my wi c tak e festyn sportowy. Trzeba si było mocno nagłowi , eby dyscyplinom
nada charakteru religijnego, był nawet puchar dla zwyci zcy - w rozwi zywaniu krzy ówek religijnych.
Nie zabrakło jednak równie Lectio Divina - pojawił si fragment z Ewangelii - spotkanie Jezusa z
bogatym młodzie cem - do tego katecheza z dwoma wiadectwami. Po południu odbył si mecz i
zaprezentowano dwa filmy. Pierwszego dnia po południu przyszło 40% uczniów. Gdyby my tego nie
zrobili - młodzi roztopiliby si w mie cie. Zabawa była po yteczna. w. Jan Bosko dawał młodzie y dwa
egzorcyzmy - rado oraz „boisko ywe - diabeł martwy. Boisko martwe - diabeł ywy”. Na szcz cie
mamy chrze cija skie formacje muzyczne, mamy tak e katolików - sportowców. Ks. Edward Ple SDB ogólnopolski Duszpasterz Sportu dysponuje dług list osób, b d cych jednocze nie dobrymi
sportowcami i katolikami. Je li nie maj zgrupowania - ch tnie przyjad . Nie sta nas na koncert za 2.000
zł ? - Mo e nam muzyk co opowiedzie za koszt podró y. Informacje o nowo ciach znajdziemy w
internetowym wydaniu Magazynu Muzycznego Ruah. Nawet je li co krzy uje nasze plany by spotka
si w ko ciele - trzeba zacz cho by w szkole. Nieraz si czuje - chwyciło - mamy ich. Warto
zaryzykowa , bez ryzyka mo emy nigdy do młodzie y nie dotrze .
Podsumowanie
Ewangelia podpowiada nam metodologi . Jezus powołał dwunastu. My te potrzebujemy pracowa
grup , ekip . Bez ekipy nie przeprowadzimy skutecznej animacji muzycznej, katechetycznej, teatralnej,
plastycznej (np. symbole do u ycia w czasie rekolekcji). Z zespołem współpracuje si ju na etapie
sondowania potrzeb rodowiska. W pewnym mie cie znajduje si b. trudne technikum elektryczne. Na
Ks. Piotr Sosnowski SDB. Sesja Duszpasterska CDM Gda sk 2007-03-06 : : 5
1000 uczniów zdarzały si 2-3 samobójstwa rocznie. Sama Dyrekcja zwróciła si z pro b o
przeprowadzenie rekolekcji. Tam problemem aktualnym było samobójstwo. W Białymstoku - maturzy ci
spłon li w autokarze w drodze na Jasn Gór . Jest to z pewno ci problem, którym yje tamta
społeczno . „Gdzie był Pan Bóg”. Je li si nie zmierzy z tym pytaniem powa nie - to istnieje ryzyko, e
młodzi odwróc si od Boga. Mamy na spotkaniach dla maturzystów jedn renomowan szkoł z
dawnego miasta wojewódzkiego. Kulturalni, wykształceni, w wi kszo ci co najmniej agnostycy, a mo e i
atei ci. Jak do nich dotrze ? Jakie s powody ateizmu w ród tych ludzi, którzy par miesi cy wcze niej
przyj li bierzmowanie? Nie wiemy - nie słyszymy, o czym rozmawiaj ze sob w drodze. Dlaczego nie
chodz do Ko cioła - wypadałoby o to zapyta w ankiecie. „Co musiałbym zrobi , eby przyszedł?”
Robimy sonda na miar swoich mo liwo ci. Ka dy z nas jest do tego przygotowany. Wybieramy temat i
szukamy motywu przewodniego, aby temat odpowiednio rozło y na trzy dni. Mo e to by cytat biblijny,
lub z Ojca wi tego. Kolejny cytat: Ap. 3,20: „Oto stoj u drzwi i kołacz . Je li kto usłyszy mój głos i
drzwi otworzy - wejd i b d z nim wieczerzał”. Temat si idealnie rozkłada na 3 dni. Dni nie mog si
kompletnie ró ni - musz by z kompletu. A nie - jeden o w. Franciszku, drugi o Matce Bo ej, a trzeci
jako to b dzie. Jeden temat przewodni pozwala si pogł bi . Im mniej tematów tym gł biej idziemy.
B dziemy bardziej kompetentni w tym, co chcemy ludziom przekaza .
Głosy z dyskusji
Czy na takie rekolekcje zabiera ksi dz swoj grup , czy bierze miejscowych ?
Na ile mo liwe – nale y anga owa miejscowych. Je li jad do placówki diecezjalnej - przynajmniej
telefonuj do ks. proboszcza - czy jest zespół, ministranci, katecheci, chc spotka si z zespołem raz pó niej nie trzeba za ka dym razem je dzi , ale pierwszy kontakt osobisty z ekip jest potrzebny. Pó niej
dogrywa si sprawy przez telefon. O ile si tylko da nale y korzysta z sił lokalnych, bo oni zostan ,
nabieraj c nowych do wiadcze , wzrastaj ich umiej tno ci duszpasterskie. Nie sztuka przyjecha z
desantem. Lepiej krzewi , przyucza na miejscu lokalnych liderów. W ostateczno ci, je li przyje d a si
ze swoj ekip , trzeba koniecznie zaanga owa miejscowych do fragmentów konstrukcji rekolekcyjnej:
do czyta , scenek, pomocy od zaplecza. Przyjazd „desantu” to ju ostateczno , ale przy „desancie” ucz
si miejscowi, by podpatrze metod , sposoby - by by ju gotowymi na przyszły rok. Wspólne
przygotowanie rekolekcji do dobra droga, by o ywi miejscowe rodowisko młodzie owe.
Prowadzili my rekolekcje na Ukrainie - ju uczestnictwo potencjalnych liderów w przygotowaniach
daje dobre owoce. O mielaj si . W warunkach polskich konieczna jest tak e obecno katechetów. Je li
katechetów nie ma, s bierni, pasywni - jeste my przegrani. Musz by katecheci. Inaczej młodzie y z
roku na rok b dzie mniej.
Internet a duszpasterstwo młodzie y
www.epuls.pl - Bardzo wiele młodzie y tego u ywa: fotka.pl + blog. Podobne do U-Tube - zakłada si
kluby, spotyka kumpli. Istnieje pewien regulamin. Istniej kluby tematyczne: nienawidz szkoły,
antyko ciół, ale i parafia, wspólnota. Obecno w Internecie jest szans duszpasterstwa młodzie y. Klub
Uje cisko - ksi dz poruszał tematy ko cielne na forum osiedlowym - wiele osób si zaktywizowało, a
niektórzy si „gorszyli”. Innym razem w Klubie „Bóg tak Ko ciół nie” ksi dz wł czył si w dyskusj . I
bardzo dobrze zrobił, bo wszyscy pisali Wszyscy wypisywali swoje antyko cielne opinie, a nie było
komu tego skonfrontowa , nada dyskusji jakiego krytycyzmu, w miejsce antyko cielnego
samouwielbienia. Młodzi pisz takie rzeczy, poniewa nie dotarło si do nich z obrazem alternatywnym.
Schemat rekolekcji - spotykałem si z ł czeniem spowiedzi i Eucharystii ostatniego dnia
Je li s tylko mo liwo ci techniczne, czyli je li pozwala ilo spowiedników - nie ł czy . Wa ny jest
rachunek sumienia - trwa przygotowanie do sakramentu bierzmowania. Młodzi nie znaj warunków
dobrej spowiedzi. „A co ksi dz pomy li” - „Có , człowiek grzeszy tak samo od wieków”. Inne problemy
młodych ze spowiedzi to tajemnica spowiedzi, ostatnio gorsz ce przypadki nagrywanie spowiedzi we
Włoszech. Ksi dz, kto zdradza tajemnic spowiedzi to duchowy samobójca. A z drugiej strony,
nieszczerze si spowiada to mówi - Kocham Ci , przybijaj c do krzy a”. Mocne postanowienie
poprawy - prawie nie funkcjonuje. Trzeba ustali , czego ono dotyczy? W mniejszych wspólnotach, je li
Ks. Piotr Sosnowski SDB. Sesja Duszpasterska CDM Gda sk 2007-03-06 : : 6
nie ma mo liwo ci zorganizowania rozbudowanego nabo e stwa pokutnego warto posłu y si np.
nagranym wcze niej przez młodzie rachunkiem sumienia, który byłby odtwarzany w czasie, gdy ju jest
spowied , by młodzi mogli si lepiej przygotowa .
Czy ksi dz posługuje si mediami? Widziałem, jak na rekolekcjach puszczano fragmenty filmu
Bruce Wszechmog cy. Ale co na to prawa autorskie.
Jako kapłani przegrywamy, w tpi c w sił Słowa na rekolekcjach. Jezus z diabłem na pustyni walczył
Słowem Bo ym, bo ono jest skuteczne. Je li pójdziemy w rzeczy wa ne jako ilustracja, przypis do
Ewangelii i one stan si najwa niejsze - przegrywamy. Byłem wiadkiem „rekolekcji z przerostem” multimedia, ekrany, dwa telebimy, trzeba - to filharmoni zaprosz - powiedział ks. proboszcz, który był
sk din d bardzo otwarty i hojny w organizacji przedsi wzi cia. Chwała mu za to. Tylko... tak płytkich
rekolekcji jak yj jeszcze nie widziałem. Było prze ycie estetyczne, ale została pustka. Nawet Rubik,
czy najlepszy film pustki nie wypełni. Media s form zaczepienia młodego człowieka. Nawet dobry
mecz przed rekolekcjami - jak przegracie to przychodzicie - mo e by dobr form zach ty. Młodzie
trzeba jednak przede wszystkim rozkocha , rozczyta w Pi mie wi tym. eby jak ma doła, eby siły i
wiatła szukał w Ewangelii, bo Słowo Bo e karmi. Nie samym chlebem yje człowiek.
Od strony formalnej: je eli kto si znajdzie, kto zaskar y film - tym bardziej taki, na którym otwarcie
widnieje logo np. TVP - b dziemy mieli kłopoty. Trzeba projekcje zgłasza do ZAIKS-u, zgłasza si do
wydawcy. Portale: Kai, Wiara, Bosko - za zgod mog udost pni pewne materiały nieodpłatnie.
Sopot - dekanalne rekolekcje dla młodzie y.
Mamy do wiadczenie organizacji rekolekcji z udziałem du ej ilo ci młodzie y, poniewa
zgromadzili my młodych z całego dekanatu, z 7-miu parafii. Frekwencja przeliczona na dotychczasowe
uczestnictwo przy poszczególnych parafiach nie przewy szyła redniej, ale przygotowanie dekanalne ma
dobre strony - kilka parafii ma wi ksze finanse, mo e zaprosi du e zespoły, grupy ewangelizacyjne. Je li
zapraszamy grup - tworzymy zespół rekolekcyjny. Najpierw spotykaj si ksi a, katecheci,
duszpasterze młodzie y, liderzy muzyczni. Przygotowane zostaj artystycznie plakaty. Tak e w Szkołach
rednich odbywaj si apele - mitingi 20 min. - wspomniane zajawki.
Najcz ciej z zapowiedzi rekolekcji powinni i do szkoły przedstawiciele ekipy. Je li jest mo liwo ,
je li Dyrekcja si na to zgadza, jak najbardziej trzeba pój z „kol dnikami” na 5 min. do ka dej klasy.
„Kol dnicy” wykonuj 1 refren piosenki, wr czaj ulotki, daj krótkie wiadectwo. „Ten kole który nosi
dredy mówi o Bogu - jego ycie si zmieniło” - ten drugi z dredami widzi w tym szans . Je li nie ma
wspomnianej mo liwo ci - mo na zrobi miting na korytarzu, tak e z wykorzystaniem zajawek i
zaprosze . Gdy pojawiaj si pó niej plakaty - młodzi ju to kojarz z lud mi sympatycznymi,
u miechni tymi, z tymi których ju spotkali w szkołach. Pod koniec rekolekcji musi nast pi prezentacja
grup duszpasterskich działaj cych w parafiach, trzeba rozda ich ulotki informacyjne, zaprezentowa
wiadectwa, przekaza informacje, wdro y rodki medialne. Pokaza fragmenty filmów. Je li wyst puje
zaproszony zespół muzyczny - wystawiamy tak e swój. Jednocz si zespoły z kilku parafii. Powstała
nawet grupa pantomimy. Podobnie potraktowano temat rekolekcji w Br towie: doł czyły Matemblewo,
Matarnia, Zmartwychwsta cy, Złota Karczma - tak e kooperacyjne. Form zaproszenia dla młodzie y s zaproszenia imienne - adresy uzyskuje si z ksi gi bierzmowanych. Na rekolekcje w Br towie
rozesłano 300 zaprosze . Młodzie jest zaprogramowana, e ma 3 wolne dni ustawowe i absolutnie nie
ma motywacji, eby przyj na rekolekcje. Zespół, koncert, sztuka mog t motywacj obudzi . „Ksi dz
gl dzi ja siedz ” - taki jest obraz rekolekcji. Postarali my si , poniewa mamy potencjał, z którym
jeste my atrakcyjni. Nie pozwólmy, by Ko ciół blado wypadał na tle innych. W skomercjalizowanych
dziedzinach ycia eksperci pracuj nad ciekaw form produktu. A nam si wydaje, e wszystko jest z
powinno ci. Pan Jezus chce, eby my si przy rekolekcjach utrudzili. Musimy si napracowa , eby łaska
Bo a spłyn ła.
Ks. Piotr Sosnowski SDB. Sesja Duszpasterska CDM Gda sk 2007-03-06 : : 7
Wrzeszcz - Kolegiata: po raz pierwszy organizujemy rekolekcje dla 5-ciu parafii - pozwala to nie tylko na
pozyskanie wi kszych rodków finansowych, ale tak e na stworzenie sprawniejszej ekipy. Trójmiasto jest
strasznie przemieszane je li chodzi o szkoły rednie, co jest dodatkowym wyzwaniem.
CZ
II: Formy pracy z młodzie
Jezus Chrystus mówi dzisiaj do nas: cokolwiek by uczynił młodemu człowiekowi to tak, jak by to mnie
samemu uczynił. Te słowa Jezusa staj si motywacj . Po pora ce Jezus modlił si modlitw uwielbienia.
Cokolwiek si stanie - niech Bóg w tej pora ce b dzie uwielbiony. Je li młodzie zobaczy we mnie, e
jestem sług Boga, Jego narz dziem - e poddaj si Bogu - zobaczy wiadectwo.
3 stopnie oddalenia od młodzie y
- Oddalenie kulturowe. Kapłan, duszpasterz, proboszcz mówi: ja ich nie rozumiem. Ja nie
rozumiem ich muzyki, j zyka, ubioru. To jeszcze nie jest problem. Problem polega na tym, czy ja
chc człowieka zrozumie . Strój, muzyka - to tylko transparent, za tym wszystkim stoi człowiek.
Najtrudniejszym wyzwaniem dla Ko cioła - podj dialog z kultur . Hip-hop Dekalog, blog,
ksi ki pisane przez młodych dla młodych - mog by form przełamanie tego rodzaju oddalenia.
Obecnie mamy w planie tak e inne projekty muzyczne - wokół muzyki punk. Chodzi o sposób
komunikacji z młodym człowiekiem. Nie jest naszym celem uto samienie si z j zykiem i
subkultur , ale pokochanie człowieka.
- Oddalenie psychologiczne. Pojawia si ono, kiedy młodzie zaczyna mnie denerwowa , działa
na mnie alergicznie. Duszpasterz reaguje wówczas brakiem akceptacji, alergi , niech ci .
Nietrudno o to oddalenie, kiedy pod wpływem negatywnych do wiadcze emocjonalnie
zaszufladkowałem ich jako straconych dla Boga, dla Ko cioła, którymi nie warto si zajmowa .
- Oddalenie fizyczne. Dla młodzie y jestem ju niedost pny. Jezus nie uciekał od ludzi, ale dla
ludzi - na modlitw np. Duszpasterz potrzebuje piel gnowa swoj wra liwo kulturow . Internet
jest jednym ze sposobów podj cia dialogu z kultur . O rodki władzy chc mie władz w
mediach, bo przez to mog wpływa na ludzi. Nie potrafimy si w Ko ciele zintegrowa
medialnie. Nie widzimy te od razu efektów pracy z młodzie . Młody człowiek nie wesprze
naszej pracy materialnie, jak doro li, co mo e frustrowa . Ale... kiedy mo e odkurzy zeszyt od
katechezy, kiedy b dzie miał kryzys mał e ski, kryzys wiary. Niecierpliwo w wychowaniu jest
zmor . A dzisiejszy wiat jest nastawiony na natychmiastowy efekt. Tymczasem w wychowaniu
na efekt trzeba czeka latami. Ziarno - obumiera i wzrasta latami. ycz inspiracji i ch ci w pracy
z młodzie . Byłem wiadkiem rekolekcji na Kamczatce - i miejscowi wierni tak opisali swoj
sytuacj : „By chrze cijaninem w pojedynk dzi to samobójstwo”. A pracowa w pojedynk w
ko ciele, z młodzie - to tak e samobójstwo. Potrzebujemy spotka si nawet po to, by si
wygada , wy ali , bo mi co nie wyszło. Jaki mam pomysł na boisko, bo jest przy moim ko ciele,
a jest puste. Solidarno sił wspólnoty. Jezus posyła po dwóch, bo wiadectwo dwóch jest
bardziej wiarygodne. Je li staj młodzi, doro li, kapłani i mówi jednym głosem - to przekonuje.
Skupienia dla maturzystów
Słyszymy o dantejskich scenach na pielgrzymkach dla maturzystów. Policja, izby wytrze wie ...
Proponujemy działania uzupełniaj ce - skupienia - w o rodkach rekolekcyjnych - na jesieni wrzesie ,
pa dziernik - kiedy maturzy ci nie s jeszcze pod presj czasu. Przychodzi wtedy czas, by wyrwa
maturzystów na jeden dzie - w niektórych szkołach oddawali my do puli dydaktycznej dzie rekolekcji
szkolnych z maturzystami, a dzi ki temu bierzemy 2-3 klasy i wraz z wychowawc i katechet w o rodku
rekolekcyjnym prowadzimy dzie skupienia. Najpierw ma miejsce integracja grupy - na wesoło, pó niej
film, dyskusja w grupach, po filmie wspólne podsumowanie, obiad, sport - rekreacje. O godzinie odbywa
15.00 katecheza przygotowuj ca do spowiedzi, dalej adoracja animowana, spowied , Eucharystia.
Ciekawe, e młodzi nie chc potem wyje d a , cho przyje d aj niech tnie. Miał by wyjazd 18:00, a
siedz do 20:00, niestety, trzeba ju wraca , bo jutro znowu do szkoły. Wytwarza si bardzo dobry klimat
w małych grupach, pojawiaj si spowiedzi nawróceniowe, po latach, od bierzmowania. Rekolekcje
Ks. Piotr Sosnowski SDB. Sesja Duszpasterska CDM Gda sk 2007-03-06 : : 8
masowe maj swój ci ar, ale agnostyk, osoba nie yj ca Ko ciołem - nie poruszy si pod wpływem
duszpasterstwa masowego. By mo e warto proponowa swojej klasie jednodniowe skupienie - wyjecha
poza szkoł , poza parafi . Magia miejsca pół pracy wykonuje za nas. W starych klasztorach s grube
mury - telefony komórkowe nie działaj . To trzeba przemy le , przygotowa . Maturzystom proponujemy
skupienia tak e ze wzgl dów powołaniowych. W tym czasie warto młodym podpowiedzie , da kryteria
rozeznania.
Potrzebny byłby wykaz o rodków i miejsc, nie tylko archidiecezjalnych, ale tak e miejsc sprawdzonych
przez nas, z my l przede wszystkim o młodzie y - ni szy standard, ale i cena, równie w kwaterach
prywatnych. Istnieje urz dowe instrumentarium szkolne o nazwie „wycieczka dydaktyczna”, w której to
kategorii mieszcz si dni skupienia, słu ce o ywieniu katechezy.
Bierzmowanie
Zło liwi definiuj je jako „Oficjalne po egnanie młodzie y z Ko ciołem w obecno ci biskupa”. Tocz si
dyskusje nt. wieku bierzmowanych. Co zrobi ? Ka da diecezja i wspólnota zakonna próbuje podej do
problematyki bierzmowania na swój sposób. Salezjanie proponuj rozło enie przygotowania do
bierzmowania na dwa lata. Co miesi c odbywa si jedno spotkanie w sobot - prowadz je animatorzy z
ruchów i wspólnot ko cielnych: Neokatechumenat, Odnowa w Duchu wi tym. To s cz sto rodzice tych
bierzmowanych. Danie odpowiedzialno ci dorosłym animatorom przekłada si na ich zaanga owanie w
przekaz wiary. Młodzi mog si wówczas otworzy , dyskutowa . Odwiedzaj np. w ramach katechez
sakramentalnych dom dziecka i o rodek Monar-u - spotykaj si z rówie nikami, którym ycie idzie o
wiele trudniej - to wszystko w ramach przygotowa do bierzmowania. Oczywi cie jest tak e katecheza o
Duchu wi tym, przygotowanie do Sakramentu Pojednania. Ksi a, którzy przygotowali modelem
klasycznym - widz , e przy nowym modelu wiadomo sakramentu staje si o wiele gł bsza. Ów model
tradycyjny wygl da nieraz nast puj co: Msza w., podpis do dzienniczka, katecheza 10-15 min. Msza bez
kazania - „Masz by na Mszy, to co ci potem powiem”. A to si , „niestety”, wi e z prac , z wysiłkiem
duszpasterza. Przygotowujemy wi c skupienia, gdzie Msza w. b dzie ukoronowaniem, a nie niechcian
konieczno ci . Dlaczego bowiem jest tak, e 90% młodzie y mamy na katechezie, a tylko 20% na
Eucharystii? Wida brak integracji katechezy z yciem liturgicznym.
W Sopocie prowadzi si przyparafialne sesje, przygotowuj ce do Sakramentu Bierzmowania. Na 5-6
miesi cy młodzi maj do wyboru jeden termin. W ramach sesji mamy konferencje, adoracj , dram ,
spowied w.; Adoracje czwartkowe s obowi zkowe. I zdarza si tak, e młodzie je li si wybierze na
jedn sesj - chce i na inne - cho nie musi - młodzi wtedy chc przyswaja prze ycie religijne. Po
bierzmowaniu t metod wł cza si do duszpasterstwa 30% młodzie y. Istnieje konkretne przeło enie inna relacja ni na katechezie, otwarcie na Boga. Cz
młodzie y wł cza si do duszpasterstwa. Czy
mamy propozycje, czy mamy grupy? Bywa tak: „Macie bierzmowanie - to wracajcie pod filar”. Mo emy
zwi za młodzie z parafi poprzez grupy. W ł czno ci z duszpasterstwem młodzie y s zimowiska oraz
rekolekcje letnie. Teraz nie mamy problemu z tym, eby zebra 30-40 osób. Ludzie z wyjazdów tak e
wł czaj si do wspólnot.
Wolontariat
Z jednej strony obserwujemy spadek powoła , a z drugiej wzrost zainteresowania wolontariatem. Cz sto
ludzie czuj spełnienie w wolontariacie, ale nie chc si wi za na całe ycie. Sumienie spokojne,
spełnienie jest, ale nie musz by ksi dzem. Wolontariat staje si w Polsce coraz modniejszy. Młodzie
interesuje si coraz bardziej wolontariatem misyjnym. Salezjanie maj propozycj ogólnopolsk - wyjazd
na misje, animacja misyjna w kraju, duchowa adopcja, co wi e si z okre lon procedur i
zobowi zaniami. Spraw koordynuje O rodek Misyjny w Warszawie - Salezjanie.pl - tam znajdziemy
adres, namiary - pod hasłem „misje salezja skie”. Ju kilkadziesi t osób młodych, pod koniec studiów
lub po studiach, pojechało przez Salezjanów na misje. Musz by te konkretne propozycje ze strony
młodych ludzi. W tym roku 17 osób na wyjazd do Ameryki rodkowej, Południowej oraz Afryki - bilet,
cz ciowo ubezpieczenie - pokrywane jest przez o rodek. Mamy tak propozycj , tak opcj w Ko ciele.
I młodzie ma prawo pozna propozycje pastoralne Ko cioła.
Ks. Piotr Sosnowski SDB. Sesja Duszpasterska CDM Gda sk 2007-03-06 : : 9
Grupy młodzie owe w naszych parafiach
Parafia jest dynamiczna, je li s w niej grupy. Grupy młodzie owe to tak e propozycja w naszym
zasi gu. S ruchy o swoich tradycjach, duchowo ci: Foccolari, Oaza, Odnowa w Duchu wi tym,
Neokatechumenat - maj swój profil. S ministranci. Mo e by schola dzieci ca / młodzie owa. Mo e
by grupa sportowa. Tworzymy szkoł ping-pongow . Je li mamy instruktorki teatralne, plastyczne bierzemy si w pierwszym rz dzie za opiek duchow nad grup , a dalej, za podnoszenie kwalifikacji.
Tak e grupa mo e zaistnie w rekolekcje, w ramach festynu parafialnego etc. „Idzie odpust parafialny zróbcie procesj z darami i procesj z darami”. Grupa nie mo e by du a i nie mo e nie mie celu. Cele
maj swoj hierarchi . Cel pierwszorz dny: wzrost we wierze. Sport, muzyka, gry - to tylko wabik.
Rozwijamy człowieka, ale na bazie tego rozwijamy chrze cijanina. Na czym ten wzrost we wierze ma
polega ? Czy ma by krótka modlitwa na zako czenie, czy Eucharystia, czy skupienie - musimy ustali
sobie, pod k tem wiary istniej cej, jakie mamy formy. W drugim rz dzie bierzemy pod uwag podnoszenie umiej tno ci profesjonalnych - trening, instruktorzy, warsztaty muzyczne. Troska odbywa
si wi c na dwóch liniach: wzrost chrze cijanina i rozwój pasji - a czemu nie grupa informatyczna, czy
modelarska? Mamy nieraz dobrych emerytów, którzy chc si wy y , daj c Ko ciołowi swój czas i
kompetencje. Po bierzmowaniu czy na katechezie jest miejsce, by takie propozycje młodzie y dawa .
Przez ich pasj wi emy ich z Chrystusem. Potencjał ludzki jest bogactwem Ko cioła - potencjał
wieckich - to pi cy olbrzym. Nie zabior nam pracy. Nie zast pi nas przy ołtarzu, w konfesjonale i na
ambonie. Ale mog działa z wielkim po ytkiem, tak e dla ludzi młodych. W Łodzi u Salezjanów działa
dwunastu nauczycieli emerytowanych, siedmiu czynnych, kilkunastu instruktorów z Domów Kultury. S
wolontariusze - nauczyciele, którzy chc posłu y młodzie y za darmo. Je li młody człowiek zawalił
swoje sprawy szkolne, reszta sypie si jak domino. Uwaga - je li co jest za darmo - to nie jest
szanowane. Mo e warto zebra symboliczn złotówk - gimnazjali ci chodz na korepetycje przed
bierzmowaniem. Człowiek, który skorzysta z takich korepetycji - nigdy złego słowa na Ko ciół nie
powie. Trzeba zorganizowa wolontariuszom przestrze , ale tak e umie wyrazi wdzi czno . Wielu
ludzi szuka dzisiaj miejsc i dzieł słu ebnych w Ko ciele. Młodzie jest niesamowitym polem tej
słu ebno ci. Dekanalne Centrum Kultury... kolejny temat do rozwi zania.
W Matemblewie w dawnej kurzej fermie udało si otworzy Klub Modem. Nawet nie maj c rodków
mo na znale wielu sojuszników. Dekanat mo e wesprze urz dzenie takiego o rodka - oratoria przybiera ró ne nazwy, ale idea jest ta sama - dom, w którym młodzie czuje si jak u siebie i jest
Ko ciołem. Gdzie indziej jest to trudno osi galne, drogo, daleko - w dekanatach taniej i bli ej. W ka dym
praktycznie mie cie istnieje problem graficiarzy. W pewnym mie cie proboszcz oddał graficiarzom do
u ytku ciank , ale pod warunkiem, e na ka dy okres roku liturgicznego musi by nowa tapeta. Po całej
robocie - mo na zaprosi graficiarzy na spotkanie. Tymi rodkami, które mamy mo emy wiele zrobi .
Tworzy grupy przy parafii - przyparafialne, mniej formalne. Pami tajmy jednak - nie tylko wietlica, ale
wzrost chrze cija ski jest naszym celem. Nie tylko praca społeczna, ale te dbało o formacj . Z grup
wyci gamy animatorów. Cz sto wieckich prowadz znakomicie wieccy. Grupa Saruel w Białymstoku
jest prowadzona przez troje studentów. Grupa z jednej strony korzysta z Ko cioła, ale jest u yteczna. Nie
s intruzami. Proboszcz ma z nich po ytek.
OGŁOSZENIA
Palma dla... W Wielkim Po cie młodzie pomaga młodzie y. Zawsze chodzi o osob młod
potrzebuj c . W tym roku jest to chłopiec, który stracił nog , zbieramy na protez - 20.000 zł. Akcja
finiszuje w Niedziel Palmow . W jej ramach rozprowadzamy pocztówki. Towarzyszy temu kampania
medialna. Okazuje si , e młodzi młodym te potrafi pomóc materialnie. W ci gu 6-ciu lat udało si
pomóc wielu osobom.
Sport. Ks. Bosko przy ka dym ko ciele chciał boisko. W wielu dekanatach s dobre tradycje. W Redzie,
w ukowie odbywaj si konkursy, rozgrywki. Chcieliby my zmotywowa pozostałe dekanaty, w
Ks. Piotr Sosnowski SDB. Sesja Duszpasterska CDM Gda sk 2007-03-06 : : 10
których nie ma takich do wiadcze . Mamy dost p do szkół, sal gimnastycznych. Dajemy formuł Papieska Olimpiada Sportowa. Olimpiada rozpracowana została razem z profesjonalnymi konsultantami.
Chcemy przeszkoli duszpasterzy w organizacji imprez sportowych, by mogli prowadzi organizacj
rozgrywek sportowych w dekanacie, na etapie eliminacyjnym olimpiady. Bierzemy pod uwag 7
dyscyplin, ale na ni szych szczeblach mo emy rozegra mniej. Nie przy ka dej parafii mamy boiska,
korzystajmy z istniej cej infrastruktury. Finał na Nied wiedniku, w Złotej Karczmie, na Srebrnikach i w
Lasach Matemblewskich, oraz w Klubie Modem. 2-3 czerwiec (wówczas odbywa si tak e Lednica).
Internet. Strony, pomocne w duszpasterstwie młodzie y: FmPortal.pl / www.info.diecezja.gda.pl /
www.natan.pl - portal katechetyczny / www.bosko.pl. W ogarni ciu duszpasterstwa młodzie y w
Archidiecezji pomaga tak e rejonizacja - rejonowi duszpasterze młodzie y
1 kwietnia Niedziela Palmowa
Poka my grupom - to jest niedziela palmowa - podarujmy grupom ten czas wi teczny - by zobaczyli, e
Ko ciół jest jedno ci , e nie jeste my sami, e jest nas wielu. Program jest godzinowo podobny, od
zeszłego roku - 14:00 u w. Jana - spektakl w wykonaniu amatorów - ale z dobrym o wietleniem i
muzyk . Wykona go bardzo dobra grupa z Wejherowa. Pó niej odbywa si przej cie - nie procesja, ale
korowód - pod Bazylik Mariack - ok. 15.00 - zgromadzeni przy pode cie - podium liturgicznomuzycznym. Spotkanie ma co prawda inn skal ni pielgrzymki papieski - ale nastrój podobny.
Spotkania formacji pastoralnej. Jest propozycja, by zebra si po Wielkanocy - zebra pokłosie po
rekolekcjach oraz na zako czenie Roku Szkolnego jako jego podsumowanie. Ciekawe pomysły rodz si
podczas spotka kapła skich. Szczególnie tu przed wakacjami jest moment by uchwyci pomysły, w tki
do pracy w grupach, czy w katechezie.