Mapa Drogowa dotyczącą wdrożenia propozycji zmian w

Rada ds. Informatyzacji Edukacji
przy Ministrze Edukacji Narodowej
v.3
13 stycznia 2016
MAPA DROGOWA
dotyczącą wdrożenia propozycji zmian w kształceniu informatycznym,
przedstawionej przez Radę ds. Informatyzacji Edukacji
Przedstawiamy mapę drogową dotyczącą wdrożenia kształcenia informatycznego1, zgodnego z propozycją podstawy programowej przedmiotów informatycznych, opracowaną przez
Radę ds. Informatyzacji Edukacji.
1. Cel zmian w podstawie programowej przedmiotów informatycznych
Informatyka wzmacnia rozwój większości dziedzin i ich zastosowań, staje się powszechnym
językiem niemal każdej dziedziny i wyposaża inne w nowe metody i narzędzia. Podstawowe
zadanie szkoły – alfabetyzacja w zakresie czytania, pisania i rachowania – wymaga dzisiaj
poszerzenia o umiejętności rozwiązywania problemów z różnych dziedzin z wykorzystaniem metod oraz narzędzi wywodzących się z informatyki.
W przedkładanej propozycji kształcenia informatycznego umiejętność programowania jest
rozwijana od najmłodszych lat w ramach zajęć z informatyki, nie stanowi jednak samoistnej
umiejętności czy przedmiotu, a jest wykorzystywana przy rozwiązywaniu problemów za pomocą komputera. Wspomaga przy tym ogólny rozwój uczniów i rozwija takie umiejętności,
jak logiczne myślenie i precyzyjne prezentowanie pomysłów i rozwiązań; sprzyja dobrej organizacji pracy podczas rozwiązywania problemów i buduje kompetencje potrzebne do
współpracy, niezbędne dzisiaj w niemal każdym zawodzie. Umiejętności nabyte podczas
programowania są również przydatne na zajęciach z innych przedmiotów, jak i później
w różnych zawodach, niekoniecznie informatycznych. Umożliwiają uczniom przejście z pozycji cyfrowego konsumenta na pozycję cyfrowego twórcy oraz przyjęcie roli osoby władającej
technologią, a nie tylko poddającej się jej. Nauczanie programowania w szkole nie jest więc
jedynie kształceniem programistów.
Jednym z celów powszechnego kształcenia informatycznego jest podniesienie świadomości znaczenia i rangi informatyki jako samodzielnej dyscypliny w odbiorze uczniów i społeczeństwa. Wczesny kontakt w szkole z informatyką i programowaniem powinien przybliżyć
uczniom bogactwo tej dziedziny oraz jej zastosowań w innych przedmiotach i obszarach oraz
wzbudzić nią zainteresowanie i umotywować wybór dalszej drogi kształcenia i przyszłej kariery zawodowej. Żadna inna dyscyplina nie stwarza takich możliwości (np. zatrudnienia) na
przyszłość, jak informatyka, bez względu na obrany kierunek kształcenia i zawodowe zainteresowania uczących się. To w największej mierze dzięki zastosowaniu informatyki są tworzone nowe zawody i miejsca pracy.
Prognozy wskazują, że w najbliższych latach na całym świecie będzie rósł niedobór pracowników z przygotowaniem informatycznym. Potrzeby rynku pracy wskazują na wysoką rangę
zawodów informatycznych, na co szybko zareagowały rządy największych państw. W więk1
Kształcenie informatyczne obejmuje zajęcia szkolne w ramach przedmiotu informatyka.
2
szości rozwiniętych i rozwijających się krajów podjęto prace mające na celu włączenie nauczania informatyki, w tym nauki programowania, do kanonu kształcenia wszystkich uczniów
od najmłodszych lat, by możliwie wcześnie zaczęli przygotowywać się do wyboru dalszej
drogi kształcenia oraz przyszłej kariery zawodowej w kierunkach związanych bezpośrednio
z informatyką lub jej zastosowaniami. Nasz system edukacji nie powinien przeoczyć tego
trendu, zwłaszcza, że nauczanie informatyki ma u nas w kraju ponad trzydziestoletnią
tradycję.
2. Diagnoza – warunki sprzyjające realizacji
Kształcenie w zakresie informatyki ma u nas w kraju długą historię. Pierwszy program nauczania informatyki w szkołach średnich zawierający elementy nauki programowania został
zatwierdzony w 1985 roku i od tego czasu informatyka na stałe weszła do podstaw programowych.
Obecnie, na każdym etapie edukacyjnym (1-3, 4-6, gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalne)
są prowadzone wydzielone zajęcia informatyczne2 – zajęcia komputerowe w szkołach
podstawowych i informatyka na pozostałych etapach edukacyjnych. Dzięki temu:
 nauczyciele mają doświadczenie w prowadzeniu wydzielonych zajęć informatycznych
(przynajmniej w zakresie TIK);
 proponowane zmiany mogą być wdrażane w ramach obowiązujących w szkołach siatek godzinowych dla poszczególnych przedmiotów3;
 tylko nauczyciele przedmiotów informatycznych będą musieli poszerzyć swoje kompetencje do poziomu umożliwiającego realizację nowej podstawy programowej, w tym
zwłaszcza w zakresie programowania – patrz rozdz. 4.
Trudno jest w pełni określić, na ile wyposażenie szkół w sprzęt i oprogramowanie oraz
w dostęp do Internetu jest wystarczające do realizacji proponowanych zmian w podstawie
programowej przedmiotów informatycznych. Wyposażenie szkół w sprzęt leży obecnie
w gestii organów prowadzących szkoły. Szkoły dbają głównie o sprzęt komputerowy, a do
realizacji podstawy będą potrzebne również inne urządzenia, jak roboty, których zapewne
brak w zdecydowanej większości szkól – patrz rozdz. 6. Możliwe jest jednak nauka programowania robotów w środowiskach wirtualnych.
Jeśli chodzi o oprogramowanie, to środowiska programistyczne do nauki programowania
są otwarte (na licencjach wolnych), a zatem szkoły mogą z nich korzystać bezpłatnie. Co
więcej, dostęp do tych środowisk jest również bezpłatny w miejscach poza szkołą, np. w domach uczniów i nauczycieli.
Jedną z poważnych przeszkód w dostępie do środowisk programistycznych, a w konsekwencji – w upowszechnianiu nauki programowania, może być brak dostępu do Internetu,
gdyż w większości te środowiska są umieszczone w chmurach obliczeniowych.
3. Strategia główna – frontalne wdrażanie i badania pilotażowe
Aktualna sytuacja w szkołach jest następująca: (1) na każdym etapie edukacyjnym istnieją
przedmioty informatyczne, (2) w szkołach pracują nauczyciele tych przedmiotów, (3) szkoły
2
3
Jest to ewenementem na skalę światową, dzięki czemu nie trzeba przebudowywać siatki godzin
i szukać miejsca na nowe zajęcia, jak to się dzieje w większości krajów, proponować zajęcia do wyboru przez szkoły lub prowadzić zajęcia pozaszkolne.
Od nauczycieli napływa wiele głosów, przeważały również podczas konsultacji społecznych proponowanej podstawy programowej, by zwiększyć do trzech (3) liczbę godzin informatyki w gimnazjum,
gdyż dla ciągłości kształcenia nie może być rocznej przerwy w zajęciach z danego przedmiotu.
Zwłaszcza, że nauka programowania wymaga ciągłej praktyki. Ten postulat mógłby być zrealizowany przy uwzględnieniu proponowanych zmian programowych w nowej podstawie programowej.
3
są wyposażone w podstawowy sprzęt informatyczny, (4) środowiska programistyczne są
powszechnie dostępne i bezpłatne,
co upoważnia nas do zaproponowania dwóch frontalnych działań:
Nowa podstawa programowa przedmiotów informatycznych powinna
być jednocześnie wdrażane we wszystkich klasach, szkołach i na
wszystkich etapach edukacyjnych.
W uczelniach wyższych powinny zostać powołane studia podyplomowe i kursy doskonalące oraz uruchomione nowe lub wzbogacone
o odpowiednie moduły już funkcjonujące studia nauczycielskie dla
obecnych i przyszłych nauczycieli, których dotyczy zmiana podstawy
programowej z przedmiotów informatycznych.
Działania te powinny być prowadzone w ścisłej współpracy resortów odpowiedzialnych za
edukację, MEN oraz MNiSW, przy wsparciu MC, i powinny mieć charakter systemowy, ponadregionalny.
Proponowane zmiany w podstawie programowej będą wymagać od nauczycieli przyjęcia
nowych programów nauczania przedmiotów informatycznych i stopniowego ich wdrażania.
Nauczyciele powinni być w tym wsparci propozycjami programów nauczania, spośród których będą mogli wybrać program właściwy dla swoich uczniów i dla siebie, jak i materiałami
edukacyjnymi do realizacji tych programów – patrz rozdz. 4 i 5.
Jednym z argumentów, uzasadniającym frontalne wdrożenie proponowanych zmian we
wszystkich klasach i na wszystkich poziomach edukacyjnych, jest powszechna gotowość
uczniów do uczestnictwa w takich zajęciach, poświęconych zwłaszcza rozwijaniu umiejętności programowania. Ci uczniowie nie „chcę czekać”, aż proponowana reforma kształcenia
informatycznego dotrze do nich za kilka lat, gdy technologia będzie już inaczej wyglądać
i funkcjonować. Obecnie, nie mając takiej oferty ze strony szkoły, uczniowie uczestniczą
w zajęciach pozaszkolnych dotyczących nauki programowania, które jednak nie są w stanie
objąć wszystkich uczniów na wszystkich etapach edukacyjnych, nie mają charakteru ciągłych
działań, nie są też trwałą ofertą.
W związku z powyższym, uważamy, że nie jest potrzebny formalny pilotaż, zorganizowany – podobnie jak w programie Cyfrowa Szkoła – tylko w wybranych szkołach. Tego rodzaju
pilotaż ma tę wadę, że szkoły, które nie są wybrane do pilotażu, nie podejmują żadnych działań. Potrzebne będą natomiast badania pilotażowe w trakcie frontalnego wdrażania, prowadzone na reprezentatywnej próbie uczniów, nauczycieli, klas i szkół.
4. Przygotowanie nauczycieli – kształcenie i doskonalenie
Powodzenie we wdrożeniu proponowanych zmian zależeć będzie od gotowości i przygotowania nauczycieli do przeprowadzenia takich zmian, wspartych przez dyrekcję szkoły. Nauczyciele mają doświadczenie w prowadzeniu wydzielonych zajęć informatycznych (przynajmniej w zakresie TIK) i wielu ma przygotowanie informatyczne wyniesione ze studiów na
kierunkach informatycznych. Jednak większość nauczycieli będzie musiała podnieść swoje
kompetencje do poziomu umożliwiającego realizację nowej podstawy programowej kształcenia informatycznego. Zakres niezbędnych kompetencji będą określać standardy przygotowania nauczycieli informatyki, a ich osiągnięcie – będzie potwierdzał certyfikat, o który
nauczyciele będą mogli się ubiegać. Na swej drodze rozwoju kompetencji informatycznych
nauczyciel będzie mógł korzystać z ewaluacji jego kompetencji podczas zajęć prowadzonych w klasie ze swoimi uczniami. Podkreślmy znaczenie tych rozwiązań – standardy, system ewaluacji i certyfikaty nie stanowią bariery czy wysoko postawionej poprzeczki przed
nauczycielami, ale będą wsparciem dla ich rozwoju w zakresie kompetencji do nauczania
informatyki w szkołach, jednocześnie będą wyznaczać – nauczycielom, jak i uczelniom i in-
4
stytucjom prowadzącym kształcenie i doskonalenie – zakres, poziom i kierunki kształcenia
i doskonalenia nauczycieli.
Ważne dla przyszłości całego przedsięwzięcia jest kształcenie nauczycieli informatyki
w uczelniach wyższych, jak i prowadzenie studiów podyplomowych, kwalifikacyjnych4 i doskonalących.
W związku z przygotowaniem nauczycieli do prowadzenia zajęć według proponowanych
zmian w podstawie programowej przedmiotów informatycznych, są planowane następujące
prace:
a. opracowanie5 standardów przygotowania nauczycieli do prowadzenie zajęć z informatyki na różnych etapach edukacyjnych: 1-3, 4-6, gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalne (podobne standardy Rada przyjęła dla nauczycieli technologii TIK);
b. opracowanie systemu ewaluacji (oceniania) pracy nauczycieli informatyki6, podczas
regularnych zajęć z uczniami w klasie;
c. opracowanie (mowa tu o programach ramowych, gdyż programy zajęć w uczelniach
przyjmują rady wydziałów):
i. ramowych programów studiów podyplomowych dla nauczycieli zdobywających kompetencje i uprawnienia do nauczania informatyki na różnych etapach
edukacyjnych, a okazujących różne przygotowanie wstępne;
ii. ramowych programów studiów nauczycielskich dla przyszłych nauczycieli informatyki na poszczególnych etapach edukacyjnych;
iii. ramowych programów modułów informatycznych, do kształcenia w uczelniach przyszłych nauczycieli nauczania początkowego i przedszkolnego (tacy
nauczyciele są kształceni na kierunkach pedagogicznych).
d. opracowanie programów kursów doskonalących nauczycieli, którzy mają uprawnienia do nauczania informatyki;
e. opracowanie koncepcji certyfikatu, który w przypadku nauczycieli, którzy jeszcze nie
przeszli żadnej formy uczelnianego przygotowania informatycznego, na bazie standardów i z wykorzystaniem systemu ewaluacji, będzie mógł służyć za potwierdzenie
ich przygotowania do prowadzenia zajęć z informatyki zgodnie z nową podstawą programową;
Prace nad systemem przygotowania nauczycieli informatyki, czyli stałymi formami
kształcenia i doskonalenia nauczycieli informatyki, powinny rozpocząć się jak najszybciej.
W związku z tym:
1.
Planujemy zorganizowanie w marcu 2016 konferencji (seminarium + warsztaty) dla
przedstawicieli kierunków informatycznych z krajowych uczelni oraz instytucji i firm doskonalących nauczycieli informatyki, poświęconej strategicznym działaniom w zakresie
przygotowaniu nauczycieli (przyszłych i czynnych) do prowadzenia zajęć z informatyki
w szkołach. Na konferencję zostaną zaproszeni również przedstawiciele ministerstw
MEN i MNiSzW – odpowiedzialnych za kształcenie i doskonalenie nauczycieli, oraz ministerstwa MC.
2.
Zamierzamy zwrócić się do ministerstw: MNiSzW, MEN i MC z wnioskiem o zorganizowanie środowiskowego studium podyplomowego dla nauczycieli informatyki, które
w krótkim czasie (w najbliższym roku akademickim) przygotowałoby czołówkę nauczy-
4
Tylko uczelnie wyższe mają prawo nadawać kwalifikacje do uczenia poszczególnych przedmiotów,
w ramach regularnych studiów lub studiów podyplomowych.
5
Na ukończeniu jest już opracowanie takich standardów.
6
Taki system został już opracowany do ewaluacji wykorzystania technologii przez nauczycieli podczas zajęć z uczniami w klasie.
5
cieli informatyki (liderów), ok. 1500-2000 nauczycieli. Takie studium7, kierowane przez
jedną uczelnię, byłoby prowadzone w 6-8 innych uczelniach, prowadzących studia informatyczne. Taki projekt, z jednej strony doprowadziłby do szybkiego przygotowania liderów kształcenia informatycznego, a z drugiej – byłby zaczątkiem kształcenia nauczycieli informatyki na kierunkach informatycznych w uczelniach.
5. Przygotowanie materiałów – programowych, edukacyjnych, metodycznych
Frontalne wdrożenie nowej podstawy przedmiotów informatycznych wymaga szybkiego
przygotowania profesjonalnych materiałów, w pierwszy rzędzie dla nauczycieli. Wśród nich:

propozycji programów nauczania dla wszystkich etapów edukacyjnych;

materiałów dydaktycznych stanowiących obudowę metodyczną programów nauczania i zawierających materiały do pracy z uczniami.
W dalszej kolejności, powinny pojawić się:

materiały edukacyjne dla uczniów.
Osobny pakiet powinny stanowić materiały do kształcenia i doskonalenia nauczycieli
informatyki (materiały programowe dla kształcenia i doskonalenia nauczycieli omawiamy
w rozdz. 4).
Planujemy, że wszystkie materiały będą bezpłatne i na wolnych licencjach, będą dostępne
na dedykowanym portalu edukacyjnym, który będzie miał charakter społecznościowy.
Dużą rolę upatruje się w społecznościowych działaniach nauczycieli i uczniów, jak i różnych
instytucji, w tworzeniu materiałów programowych i edukacyjnych i udostępnianiu ich innym
nauczycielom i uczniom.
6. Przygotowanie szkół
Każda szkoła jest inna, jak każdy uczeń jest inny, i każdy nauczyciel jest inny. Jedno rozwiązanie – one size fits all – czyli pasujące do wszystkich uczniów, nauczycieli i szkół jest trudne
do wyobrażenia sobie i zapewne nie okazałoby się sukcesem we wdrażaniu nowej propozycji kształcenia informatycznego. Szkoła, przygotowując się do wdrożenia kształcenia informatycznego zgodnie z proponowaną podstawą programową, na bazie aktualnej swojej sytuacji, powinna uwzględnić opisane w poprzednich rozdziałach działania. W trakcie ich realizacji – korzystać z efektów tych działań, w szczególności z różnych form przygotowania nauczycieli, materiałów programowych i dydaktycznych, i innych. Istotnym elementem jest także
wyposażenie szkoły w odpowiedni sprzęt komputerowy, oprogramowanie i zapewnienie dostępu do Internetu.
Jedną z otwartych kwestii jest, na ile inne przedmioty szkolne mogłyby włączyć się w zintegrowaną realizację proponowanej podstawy programowej kształcenia informatycznego. Takimi przedmiotami mogą być matematyka, a zwłaszcza technika w niższych klasach, np.
w zakresie robotyki – budowania i programowania robotów (te elementy są uwzględnione
w podstawie programowej przedmiotów informatycznych). Pewną trudnością może tutaj być
wyposażenie szkół w roboty, ale rozwiązaniem może tutaj być programowanie wirtualnych
robotów, jak również wypożyczanie przez szkoły takiego wyposażenia na czas zajęć lub
prowadzenie zajęć w placówkach pozaszkolnych, odpowiednio do tego wyposażonych.
7
Uniwersyteckie kierunki informatyczne mają doświadczenie w prowadzeniu takiego studium – w latach 2007-2008 na podobnym studium dotyczącym kształcenia na odległość wykształcono 1500 nauczycieli w 6 uczelniach.
6
7. Działania towarzyszące
Podejmowane są działania, które mają na celu podniesienie rangi kształcenia informatycznego w szkołach. Rada przygotowała i przekazała adresatom m.in. następujące wystąpienia:
 do MEN – o wprowadzenie programowania w ramach jednej godziny informatyki
w zakresie podstawowym w technikach o profilu informatycznym (zdarza się, że
technik informatyk kończy szkołę nie spotykając się z programowaniem);
 do CKE – o wprowadzenie elementów informatyki w różnych formach egzaminowania, na przykład w zadaniach polegających na opracowaniu i analizie danych;
 do Rektorów szkół wyższych – o powszechne włączenie informatyki do kryteriów rekrutacji – podniesie to rangę matury z informatyki.
UWAGA. Niniejszy dokument zawiera propozycje Rady ds. Informatyzacji Edukacji. Dużą
aktywność, zwłaszcza w zakresie nauki programowania, przejawiają organizacje niepubliczne. Zdaniem Rady jednak, realizacja zaproponowanej przez Radę zmiany kształcenia
informatycznego wymaga podjęcia działań systemowych na poziomie kraju i odpowiednich
resortów, by zagwarantować, że ta propozycja w równy stopniu obejmie wszystkich uczniów,
wszystkich nauczycieli przedmiotów informatycznych i wszystkie szkoły w całym kraju. Działalność organizacji niepublicznych może być bardzo pożyteczna, jednak na ogół ma ograniczony zasięg (terytorialny i czasowy) i w niektórych obszarach, jak kształcenie nauczycieli
(które może przebiegać tylko w uczelniach), formalnie może nie być możliwa.
8. Propozycja harmonogramu działań
W najbliższym czasie powinien zostać wypracowany harmonogram, który określi terminy
oraz wykonawców działań opisanych w tym dokumencie, a dotyczących opracowania:
 standardów przygotowania nauczycieli,
 systemu ewaluacji nauczycieli podczas zajęć w klasie,
 propozycji programów nauczania dla różnych etapów edukacyjnych,
 ramowych programów studiów podyplomowych,
 ramowych programów studiów nauczycielskich w wyższych uczelniach,
 ramowych programów modułów tematycznych dla studiów pedagogicznych,
 materiałów dydaktycznych dla nauczycieli i uczniów,
 koncepcji certyfikatu.
Pierwsza wersja harmonogramu zostanie zaproponowana i przedyskutowana podczas konferencji-warsztatów w Toruniu w marcu 2016 roku.