Łuki statycznie niewyznaczalne
Transkrypt
Łuki statycznie niewyznaczalne
WYKŁADY ŁUKI Z MECHANIKI BUDOWLI 1 STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE Olga Kopacz, Adam Łodygowski, Wojciech Pawłowski, Michał Płotkowiak, Krzysztof Tymper Konsultacje naukowe: prof. dr hab. JERZY RAKOWSKI Poznań 2002/2003 MECHANIKA BUDOWLI 7 TWIERDZENIA O WZAJEMNOŚCIACH ŁUKI STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE Głównym powodem dla którego łuki statycznie niewyznaczalne wyróżnione są oddzielnym wykładem, jest wpływ (w ogólności) wszystkich ich sił wewnętrznych (momentów ale także sił normalnych i tnących) na przemieszczenia, skutkiem czego nie można ich pominąć przy liczeniu współczynników w metodzie sił. Następnym powodem dla którego poświęciliśmy im dodatkową uwagę, są trudności związane właśnie z liczeniem tych sił wewnętrznych. Reasumując w poniższym wykładzie omówimy ogólne założenia, tok postępowania oraz sposoby liczenia łuków statycznie niewyznaczalnych. Słowa kluczowe: łuk statycznie niewyznaczalny, metody całkowania krzywych; 1. DEFINICJA I PODZIAŁ ŁUKÓW Łuk to pręt zakrzywiony w pewnej płaszczyźnie, pracujący zarówno na zginanie, ścinanie jak i ściskanie. Jego poszczególne części składowe nazwane są następująco: Politechnika Poznańska® Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper WYKŁADY ŁUKI Z MECHANIKI BUDOWLI STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE Rys.1.0.1. Części składowe łuku Ze względu na krzywiznę łuki można podzielić m. in. na: - kołowe - paraboliczne - sinusoidalne Ze względu na konstrukcję podpór można je podzielić następująco: - jednoprzegubowe - dwuprzegubowe - trójprzegubowe - bezprzegubowe (utwierdzone) Ze względu na przekrój: - o stałym przekroju - o zmiennym przekroju (o konstrukcji optymalnej) Ze względu na materiał: - drewniane - stalowe - żelbetowe Mogą być również łuki o konstrukcji mieszanej: - ze ściągiem - z zakratowaniem Politechnika Poznańska® Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper 2 WYKŁADY ŁUKI Z MECHANIKI BUDOWLI 3 STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE 2. ZASADA PRACY ŁUKU W pracy łuku decydującą rolę najczęściej odgrywają siły normalne. Z tego też powodu w wielu przypadkach nie wolno pominąć ich wpływu na przemieszczenia układu. Wpływ sił normalnych na układ jest tym większy im mniejszą łuk ma wysokość (analogia do kratownicy Misesa). Dla łuków płaskich, o wysokim przekroju lub krótkich, nie wolno pominąć również wpływu siły tnącej (analogia do belki Timoshenko). Poniższa tabela przedstawia ogólne warunki, na podstawie których pomijamy bądź uwzględniamy wpływ odpowiednich sił wewnętrznych na przemieszczenia. Tab.2.0.1 Wpływ odpowiednich sił wewnętrznych na przemieszczenia w zależności od wymiarów łuku gdzie: h – wysokość przekroju, l – rozpiętość łuku, f – strzałka łuku Łuk płaski f < l 5 Łuk wyniosły l f ≥ 5 h 1 > l 10 1 h 1 < ≤ 30 l 10 h 1 ≤ l 30 h 1 < l 10 M,N,T M,N M M Na zakończenie warto zauważyć, że przy spełnieniu powyższych warunków (tab.2.0.1), pominięcie sił normalnych podczas obliczania przemieszczeń ma dużo większy wpływ na ostateczny wynik niż w innych układach prętowych. (Błąd może nawet przekroczyć 10 %.) Politechnika Poznańska® Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper WYKŁADY ŁUKI Z MECHANIKI BUDOWLI 4 STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE 3. OPIS MATEMATYCZNY ŁUKÓW 3.1. Łuki paraboliczne Rys.3.1.1. Parametry potrzebne do opisu łuku parabolicznego Równanie osi łuku jest postaci następującej: y= 4f ⋅ x(l − x ) l2 (3.1.1) Stąd kąt nachylenia stycznej do krzywej w danym punkcie jest równy: 4f ⋅ (l − 2 x ) l2 4 f ϕ = arc tg 2 ⋅ (l − 2 x ) l y ' = tgϕ = Politechnika Poznańska® (3.1.2) Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper WYKŁADY ŁUKI Z MECHANIKI BUDOWLI 5 STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE 3.2. Łuki kołowe Rys.3.2.1. Parametry potrzebne do opisu łuku kołowego Równanie osi łuku jest postaci następującej: l y = f − R + R −x − 2 2 2 (3.2.1) Stąd kąt nachylenia stycznej do krzywej w danym punkcie jest równy: y ' = tgϕ = l − 2x l 2 R −x − 2 2 2 l − 2x ϕ = arc tg 2 2 R2 − x − l 2 (3.2.2) Promień znajdujemy korzystając z twierdzenia Pitagorasa: l R = (R − f ) + 2 2 f l R= + 2 8f 2 Politechnika Poznańska® 2 2 (3.2.3) Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper WYKŁADY ŁUKI Z MECHANIKI BUDOWLI 6 STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE 4. SPOSOBY CAŁKOWANIA FUNKCJI SIŁ WEWNĘTRZNYCH Generalnie rzecz biorąc całkując wykresy w celu wyliczenia przemieszczeń, nie możemy skorzystać z twierdzenia MohraWiereszczagina, z faktu nieprostoliniowości tych wykresów ( obydwa są krzywoliniowe). Należy więc dokonać tego całkowania w sposób tradycyjny lub skorzystać z innych sposobów ułatwiających to całkowanie. Poniżej znajdują się różne sposoby radzenia sobie z tym problemem. Rys.4.0.1. Zależności między różniczką łuku a różniczką długości 4.1. Metoda matematyczna W ogólnym przypadku, w prostokątnym układzie współrzędnych należy dokonać zamiany całki krzywoliniowej na liniową, stosując następujące matematyczną zależność: ( ) ds = 1 + y ' 2 ⋅ dx (4.1.1) 4.2. Metody numeryczne Metody numeryczne są szczególnie tam przydatne gdzie mamy do czynienia z dość skomplikowanymi krzywymi oraz przy stałym przekroju łuku. W takim przypadku musimy najpierw dokonać następującego przekształcenia: dx dx = cos ϕ → ds = (4.2.1) ds cos ϕ a po podstawieniu tej zależności do wzoru na współczynniki równania kanonicznego (wszystkie przekształca się tak samo) otrzymujemy: Politechnika Poznańska® Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper WYKŁADY ŁUKI ∆ ip = ∫ S 1 = EJ l ∫ 0 M po ⋅ M 1 EJ M po ⋅ M 1 Z MECHANIKI BUDOWLI 7 STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE l ds + K = ∫ M po ⋅ M 1 EJ 0 ⋅ dx +K = cos ϕ l Ω 1 +K dx + K = q ( x) dx + K = ∫ cos ϕ EJ 0 EJ (4.2.2) gdzie Ω jest to pole wykresu pod krzywą q(x) w granicach od 0 do L.(Rys.4.2.1) Rys.4.2.1. Interpretacja graficzna całkowania numerycznego W zależności od sposobu obliczania pola Ω możemy zastosować następujące aproksymacyjne metody: - metoda prostokątów – pole pod krzywą dzielimy na prostokąty, a następnie dokonujemy zsumowania ich pól (jedna z dokładniejszych metod) n 1 1 Ω = ∑ Ω i = a ⋅ q 0 + q1 + K + q n −1 + q n 2 2 i =1 (4.2.3) Rys.4.2.4. Interpretacja graficzna metody prostokątów Politechnika Poznańska® Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper WYKŁADY ŁUKI Z MECHANIKI BUDOWLI 8 STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE - metoda trapezów - pole pod krzywą dzielimy na trapezy, a następnie dokonujemy zsumowania ich pól (jedna z mniej dokładnych metod) n −1 n i =0 i =0 Ω = ∑ Ωi = a ⋅ ∑ qi + qi +1 2 (4.2.4) - metoda parabol (Simpsona) - pole pod krzywą dzielimy na prostokąty i parabole a następnie dokonujemy zsumowania ich pól (najdokładniejsza metoda). Warto zaznaczyć, że parabole budujemy na trzech kolejnych punktach stąd podział odcinka musi być parzysty. n Ω = ∑ Ωi = i =1 a ⋅ (q 0 + 4q1 + 2q 2 + 4q 3 + K + 2q n −2 + 4q n −1 + q n ) 3 (4.2.5) Warto zaznaczyć, że we wszystkich powyższych metodach całkowania numerycznego, czym gęstszy podział odcinka tym uzyskane wyniki są dokładniejsze (szczególnie gęsty podział zalecany jest gdy mamy do czynienia z łukami stromymi). 4.3. Metoda „akademicka” Metoda ta polega na założeniu, że łuk ma zmienny przekrój. dx = cos ϕ ds → ds = dx cos ϕ Przy założeniu, że: J ( x) = J0 cos ϕ ( x) (4.3.1) gdzie J0 to tzw. moment porównawczy który znajduje się w kluczu łuku (bo dla φ = 0, cosφ = 1 stąd: J(x) = J0) czyli J(x) zmienia się cosinusoidalnie. Po wprowadzeniu tej „sztucznej” zależności całki w wielu przypadkach można w prosty sposób obliczyć analitycznie: Politechnika Poznańska® Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper WYKŁADY ŁUKI M po ⋅ M 1 ∆ ip = ∫ EJ S Z MECHANIKI BUDOWLI 9 STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE M po ⋅ M 1 dx ds + K = ∫ ⋅ +K = J 0 cos ϕ 0 E⋅ cos ϕ l l = 1 M po ⋅ M 1 dx + K ∫ EJ 0 0 (4.3.2) 4.4. Metoda polegająca na zamianie współrzędnych prostokątnych na biegunowe (dotyczy wyłącznie łuków kołowych). Rys.4.4.1. Przyjęcie układu biegunowego x R R− y cos ϕ = R ds = dϕ R x = R sin ϕ sin ϕ = y = R − r cos ϕ = R (1 − cos ϕ ) ds = R dϕ (4.4.1) Po podstawieniu tych zależności do wzoru na współczynniki równania kanonicznego otrzymujemy proste całki z funkcji trygonometrycznych: δ ip = ∫ M po ⋅ M 1 EJ S ϕ0 = 2∫ 0 M po ⋅ M 1 EJ Politechnika Poznańska® ds + K = ϕ0 ∫ −ϕ 0 M po ⋅ M 1 E⋅J ⋅ R dϕ + K = ⋅ R dϕ + K (4.4.2) Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper WYKŁADY ŁUKI Z MECHANIKI BUDOWLI 10 STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE Warto zauważyć, że granice w całce ustalone zostały od – φ0 do φ0, ponieważ między tymi skrajnymi wielkościami leży kąt φ (w szczególnych przypadkach np. gdy mamy do czynienia z połówką lub ćwiartką koła kąt φ zmieniać się będzie odpowiednio od 0 do π i od 0 do π ). 2 Rys.4.4.2. Przyjęcie odpowiednich granic przy zamianie współrzędnych Wartość kąta φ0 obliczamy z następującej zależności: l sin ϕ 0 = 2 R → ϕ 0 = arc sin( l ) 2R (4.4.3) Rys.4.4.3. Wyznaczenie wartości kąta φ0 Politechnika Poznańska® Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper WYKŁADY ŁUKI Z MECHANIKI BUDOWLI 11 STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE 5. PRZYKŁAD Obliczyć i wykonać wykresy sił wewnętrznych od zadanego obciążenia, dla łuku parabolicznego, dwuprzegubowego, statycznie niewyznaczalnego, o stałym przekroju, przedstawionego na Rys.5.1.1a: Rys.5.0.1 Dany układ a) rzeczywisty z obciążeniem zewnętrznym; b) układ podstawowy z niewiadomą X1 oraz układem równań kanonicznych 24 Ponieważ mamy do czynienia z łukiem wyniosłym 6 > ,w 5 równaniach kanonicznych metody sił pomijamy wpływ sił normalnych i tnących. Politechnika Poznańska® Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper WYKŁADY ŁUKI Z MECHANIKI BUDOWLI 12 STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE Rys.5.0.2 Wykresy sił wewnętrznych w układzie podstawowym pochodzące kolejno od: a) siły jedynkowej przyłożonej w miejsce niewiadomej X1; b) obciążenia rzeczywistego Cięciwę łuku podzielono na 15 części (24/15 = 1,6), następnie w każdym w ten sposób uzyskanym punkcie obliczono wartości M 1 i M po (Tab.2.0.1) oraz je zsumowano. Tab.5.0.1 Zestawienie wyników M 1 i M po Politechnika Poznańska® Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper WYKŁADY ŁUKI Z MECHANIKI BUDOWLI 13 STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE Nr x y tgϕ 1 cos ϕ 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 0 1,6 3,2 4,8 6,4 8,0 9,6 11,2 12,8 14,4 16,0 17,6 19,2 20,8 22,4 24 0 1,493 2,773 3,84 4,693 5,333 5,76 5,973 5,973 5,76 5,333 4,693 3,84 2,773 1,493 -0 1 0,8667 0,7333 0,6 0,4667 0,3333 0,2 0,0667 0,0667 0,2 0,3333 0,4667 0,6 0,7333 0,8667 1 1,4142 1,3233 1,2401 1,1662 1,1035 1,0541 1,0198 1,0022 1,0022 1,0198 1,0541 1,1035 1,1662 1,2401 1,3233 1,4142 M1 0 -1,493 -2,773 -3,840 -4,693 -5,333 -5,760 -5,973 -5,973 -5,760 -5,333 -4,693 -3,840 -2,773 -1,493 0 M o p 0 165,89 331,78 497,66 663,55 829,44 995,33 1130,50 1204,22 1216,51 1167,36 1056,77 884,74 651,26 356,35 0 Σ M 12 cos ϕ M 1 ⋅ M po 0 2,951 9,5379 17,196 24,308 29,983 33,835 35,76 35,76 33,835 29,983 24,308 17,196 9,5379 2,951 0 307,14 0 -327,8148 -1141,022 -2228,625 -3436,69 -4662,968 -5846,627 -6767,819 -7209,199 -7145,877 -6562,696 -5473,247 -3961,999 -2239,783 -704,1948 0 -57708,56 cos ϕ Na podstawie tab.2.0.1 wyliczono współczynniki δ11 i ∆1p (wykorzystując metodę prostokątów): n δ 11 ⋅ EJ = a ⋅ ∑ qi = 1,6 ⋅ 307,14 = 491,42 m 3 i =1 n ∆ 1 p ⋅ EJ = a ⋅ ∑ qi = −1,6 ⋅ 57708,56 = −92333,70 kN m 3 i =1 Stąd: X1 = − ∆1 p δ 11 = − (−92333,7) = 187,89 kN 491,42 (5.0.1) (5.0.2) Po otrzymaniu powyższej wielkości, obliczono poszukiwane siły wewnętrzne korzystając z następujących wzorów: M ( n ) = M po + X 1 ⋅ M 1 T ( n ) = T po + X 1 ⋅ T1 = T p ⋅ cos ϕ − X 1 ⋅ sin ϕ N ( n ) = N po + X 1 ⋅ N 1 = −T p ⋅ sin ϕ − X 1 ⋅ cos ϕ (5.0.3) a wyniki zestawiono w tab.5.0.2. Tab.5.0.2 Zestawienie wyników końcowych Politechnika Poznańska® Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper WYKŁADY ŁUKI Z M 1 ⋅ M ( n) cos ϕ Nr x M (n ) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 0 1,6 3,2 4,8 6,4 8,0 9,6 11,2 12,8 14,4 16,0 17,6 19,2 20,8 22,4 24 0 -114,69 -189,31 -223,83 -218,28 -172,64 -86,92 8,17 81,89 134,27 165,28 174,94 163,24 130,18 75,77 0 0 226,650 651,047 1002,370 1130,510 970,552 510,565 -48,889 -490,268 -788,686 -929,176 -906,043 -731,009 -447,714 -149,730 0 0,179 Σ MECHANIKI BUDOWLI 14 STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE sin ϕ cos ϕ 0,7071 0,6549 0,5914 0,5145 0,4229 0,3162 0,1961 0,0665 -0,0665 -0,1961 -0,3162 -0,4229 -0,5145 -0,5914 -0,6549 -0,7071 0,7071 0,7557 0,8064 0,8575 0,9062 0,9487 0,9806 0,9978 0,9978 0,9806 0,9487 0,9062 0,8575 0,8064 0,7557 0,7071 T po T (n ) N (n ) 103,68 103,68 103,68 103,68 103,68 103,68 103,68 65,28 26,88 -11,52 -49,92 -88,32 -126,72 -165,12 -203,52 -241,92 -59,55 -44,71 -27,50 -7,76 14,50 38,94 64,82 52,64 39,32 25,55 12,06 -0,58 -11,99 -22,04 -30,74 -38,2 -206,171 -209,89 -212,828 -214,457 -214,108 -211,035 -204,575 -191,816 -185,686 -186,501 -194,034 -207,612 -226,311 -249,161 -275,278 -303,922 Kontrola kinematyczna: l EJ ⋅ δ B = ∫ 0 δB = − Politechnika Poznańska® n M n ⋅ M1 M (n) ⋅ M 1 dx = a ⋅ ∑ cos ϕ i =1 cos ϕ i 1,6 ⋅ 0,179 0,286 =− ≈0 EJ EJ (5.0.2) Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper WYKŁADY ŁUKI Z MECHANIKI BUDOWLI 15 STATYCZNIE NIEWYZNACZALNE Rys.5.0.3 Zestawienie wyników: a) wykres rzeczywistych sił normalnych N(n); c) wykres rzeczywistych sił tnących T(n); c) wykres momentów rzeczywistych M(n) Politechnika Poznańska® Kopacz, Łodygowski, Pawłowski, Płotkowiak, Tymper