trudności dowodowe w przypadku roszczeń o zadośćuczynienie za

trudności dowodowe w przypadku roszczeń o zadośćuczynienie za

TRUDNOŚCI DOWODOWE
W PRZYPADKU ROSZCZEŃ
O ZADOŚĆUCZYNIENIE ZA KRZYWDĘ
POWSTAŁĄ W DALEKIEJ PRZESZŁOŚCI
Zdzisława Cwalińska-Weychert
Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny
Problematyka zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę – wyzwania dla rynku ubezpieczeniowego
Konferencja Rzecznika Ubezpieczonych
Warszawa 14.01.2015
Zmiany w regulacjach i ich interpretacjach, a roszczenia o
zadośćuczynienie po śmierci w szkodach osobowych z OC ppm
•
Sierpień 2007 – art.442¹§ 2 k.c. – wprowadzenie 20-letniego okresu przedawnienia
roszczeń o naprawienie szkody wynikłej ze zbrodni lub występku i objęcie nim
roszczeń nieprzedawnionych na chwilę wejścia w życie tego przepisu, skutkujące
otwarciem możliwości zgłaszania roszczeń do 2017 i później, poczynając od
zdarzeń zaistniałych od sierpnia 1997
•
Sierpień 2008 – art. 446 § 4 k.c. - możliwość przyznania przez sąd pieniężnego
zadośćuczynienia dla najbliższych członków rodziny zmarłego za doznaną
krzywdę, w przypadku zdarzeń zaistniałych po wejściu w życie tego przepisu
•
2010- 2012 - Uchwały Sądu Najwyższego stwierdzające możliwość przyznania
najbliższemu członkowi rodziny zmarłego zadośćuczynienia za krzywdę na
podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 k.c., także wtedy, gdy śmierć nastąpiła
przed dniem 3 sierpnia 2008 r. wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju
zdrowia. (tj. sprzed wejścia w życie art. 446 § 4 k.c.)
•
Październik 2013 – Uchwała Sądu Najwyższego dopuszczająca możliwość
stwierdzenia przez sąd cywilny popełnienia przestępstwa przez nieznanego
sprawcę, skutkująca 20-letnim okresem przedawnienia dla roszczeń wobec
UFG z tytułu szkód z udziałem NN, wynikłych ze zbrodni lub występku
Roszczenia z art. 448 k.c. – przedawnienie z zdarzeniach z
nieubezpieczonym i NN (po 29.10.2013)
NIE MA PRZESTĘPSTWA
3 lata
data, kiedy dowiedział się o szkodzie i osobie zobowiązanej
max 10 lat
data zdarzenia
PRZESTĘPSTWO
20 lat
dzień popełnienia przestępstwa
data zdarzenia
Różnice w podstawach dochodzenia roszczeń
z art. 448 k.c. i z art. 446 § 4 k.c.
Zadośćuczynienie z art. 448 k.c.
Zadośćuczynienie z art. 446 § 4 kc
Roszczącemu po śmierci poszkodowanego
przysługuje prawo do zadośćuczynienia pod
warunkiem przedstawienia przez roszczącego
dowodów na:
Poszkodowanemu w wyniku śmierci członka
najbliższej rodziny przysługuje prawo do
zadośćuczynienia po wykazaniu:
 Co do zasady zawinione działanie sprawcy,
 przynależności do kręgu najbliższej rodziny
 Udowodnione istnienie dobra osobistego
roszczącego, naruszone śmiercią
poszkodowanego
 poniesienia krzywdy w związku ze śmiercią
członka najbliższej rodziny
 Udowodnione poniesienie krzywdy przez
roszczącego
Różnice w roszczeniach zgłaszanych z art. 448 k.c. w
zdarzeniach z udziałem z nieubezpieczonym sprawcą lub NN
Nieubezpieczony sprawca
•
•
•
•
•


•
Nieznany uczestnik zdarzenia
dowody umożliwiające weryfikację
okoliczności zdarzenia
świadkowie zdarzenia
90% poszkodowanych to kierujący lub
pasażerowie innego pojazdu albo
pasażerowie pojazdu sprawcy
30% wszystkich spraw zgłaszanych
obecnie po raz pierwszy, jako roszczenia
ze zdarzeń z lat 1997 - 2007
średnia liczba osób roszczących po
śmierci:
•
5 osób w zgłoszeniu roszczenia
3 osoby w decyzjach o wypłacie odszkodowania
(z uznania lub wyroku)


10 osób w zgłoszeniu roszczenia
3 osoby w decyzjach o wypłacie odszkodowania
•
średnia kwota świadczenia – roszczona i
wypłacana - o 50 % wyższa od kwoty
roszczeń w przypadku nieubezpieczonego
sprawcy
średnia kwota świadczenia – roszczona i
wypłacana - o 50 % niższa od kwoty
roszczeń w przypadku nieznanego
sprawcy
•
•
•
•
brak dowodów umożliwiających weryfikację
istotnych okoliczności zdarzenia
brak świadków zdarzenia
90% poszkodowanych to piesi i rowerzyści
(w ponad połowie przypadków w stanie
nietrzeźwości)
70% wszystkich spraw zgłaszanych
obecnie po raz pierwszy, jako roszczenia w
zdarzeniach z lat 1997 - 2007
średnia liczba osób roszczących po
śmierci:
Ogólne problemy przy ustaleniu świadczenia z art. 448 k.c.
po upływie znacznego czasu od zaistnienia zdarzenia
•
Trudności w ustaleniu okoliczności zdarzenia, sprawstwa i przyczynienia po upływie
lat i „utylizacji” akt z postępowania karnego
•
Wątpliwości, co do momentu oceny krzywdy ze względu na znaczny upływ czasu –
bezpośrednio po zdarzeniu, czy moment zgłoszenia szkody, istotne różnice w
stanie i sytuacji życiowej roszczących po kilkunastu latach od daty zdarzenia
•
Brak „narzędzi” pozwalających obiektywnie ustalić istnienie, zakres i rozmiar
krzywdy polegającej na „zerwaniu więzi” czy naruszenia „prawa do życia w
rodzinie” na przestrzeni kilkunastu lat, które upłynęły od śmierci zmarłego
•
Niejasności co do podstawy ustalenia wysokości świadczenia – bazą kwoty
świadczeń z okresu powstania szkody (lata 90 ubiegłego wieku) czy kwoty
świadczeń i odszkodowań wypłacanych dzisiaj ?
•
Ocena i zaspokajanie roszczeń z art. 448 k.c. wobec osób, których krzywda została
już wcześniej zaspokojona w ramach stosownego odszkodowania
wypłaconego na podstawie z art. 446 § 3 k.c., zgodnie z ówczesną liną
orzeczniczą
Szczególne trudności UFG przy weryfikacji roszczeń wynikłych ze
zdarzeń z udziałem NN sprzed kilkunastu lat (1/2)
•
Utylizacja dokumentacji postępowania karnego po 10 latach i w konsekwencji
obecny brak dokumentów uniemożliwiający:
–
–
–
ustalenie istotnych okoliczności zdarzenia,
wydanie opinii przez biegłych,
analizę zachowania uczestników zdarzenia w kontekście ich sprawstwa lub przyczynienia
•
Brak relacji uczestników i świadków, niemożność odnalezienia takich osób
•
Niemożność ustalenia rzeczywistych przesłanek ówczesnych umorzeń
postępowania karnego, a zwłaszcza wskazywanych „zamiennie”, jako przyczyny
tych umorzeń :
–
–
•
brak znamion czynu zabronionego
niewykrycie sprawcy przestępstwa,
Umorzenie postępowania z powodu niewykrycia sprawcy - wbrew oczekiwaniom
roszczących nie oznacza automatycznie popełnienia przestępstwa przez NN,
Szczególne trudności UFG przy weryfikacji roszczeń wynikłych ze
zdarzeń z udziałem NN sprzed kilkunastu lat (2/2)
•
Skutki oddalenia się z miejsca zdarzenia i nieudzielenia pomocy - nawet jeśli
stanowiły przestępstwo - nie są objęte odpowiedzialnością z OC ppm, a więc i UFG
– nie występuje bowiem związek z ruchem pojazdu
•
Szczątkowe informacje o stanie poszkodowanego i jego działaniach, wskazują na
co najmniej jego przyczynienie, jeśli nie wręcz spowodowanie wypadku – pijany
(średnio 2,5 ‰ rekordzista 8,5 ‰ ) pieszy lub rowerzysta, w pozycji leżącej lub
siedzącej na drodze albo poruszający się niewłaściwą stroną drogi, najczęściej
nocą w nieoświetlonym terenie
•
Dodatkowo - brak uprawnień UFG do prowadzenia działań śledczych np.
przesłuchiwania świadków, których zeznania mogłyby stanowić obecnie jedyną
podstawę do ustalenia okoliczności i przebiegu zdarzeń sprzed kilkunastu lat
Stanowisko SN w kwestii 20-letniego okresu przedawnienia roszczeń
wynikłych z przestępstwa NN po jego stwierdzenia przez sąd cywilny (1/3)
Uchwała SN z 29.10.2013
choć w opinii wielu autorytetów kontrowersyjna –
przesądziła o konieczności stosowania
w roszczeniach z wypadków komunikacyjnych
wynikających z przestępstwa,
również popełnionego przez NN,
20-letniego okresu przedawnienia
oraz
o kompetencji sądów cywilnych
do rozstrzygnięcia, że doszło do popełnienia przestępstwa
przez nieustalonego kierującego.
Stanowisko SN w kwestii 20-letniego okresu przedawnienia roszczeń
wynikłych z przestępstwa NN po jego stwierdzenia przez sąd cywilny (2/3)
W powyższej uchwale Sąd Najwyższy stwierdził, iż :
1/ ustalenie przestępstwa popełnionego przez NN dla potrzeb roszczeń deliktowych
powinno być dokonane przez sąd cywilny i to z uwzględnieniem znamienia winy –
„ W związku z tym należy przyjąć, że w tych sprawach sąd cywilny może stwierdzić, iż czyn niedozwolony
niezidentyfikowanego sprawcy wypadku komunikacyjnego stanowi przestępstwo, po uprzednim ustaleniu, na
podstawie przedstawionych dowodów i przy zastosowaniu kryteriów obiektywnych, ze sprawcy temu można
przypisać winę” ;
2/ sąd orzekający kwalifikując czyn jako przestępstwo powinien dokonać rekonstrukcji
strony przedmiotowej i podmiotowej sprawcy na podstawie dowodów
przedstawionych przez stronę powodową – „ Podkreślenia wymaga przy tym, że ciężar
wykazania okoliczności faktycznych oraz przedstawienia dowodów pozwalających na zrekonstruowanie
przez sąd orzekający strony przedmiotowej i podmiotowej czynu sprawcy wypadku komunikacyjnego, którego
tożsamości nie ustalono i umożliwiających zakwalifikowanie tego czynu jako przestępstwa, spoczywa,
zgodnie z ogólnymi regułami, na pokrzywdzonym”.
Tym samym, przestępstwa nie można domniemywać,
gdyż nie ma ku temu żadnej podstawy prawnej.
Stanowisko SN w kwestii 20-letniego okresu przedawnienia roszczeń
wynikłych z przestępstwa NN po jego stwierdzenia przez sąd cywilny (3/3)
1. W świetle obowiązujących przepisów – w tym również powyższej uchwały - UFG
nie posiada uprawnienia do samodzielnego, tj. bez kierowania sprawy pod
rozstrzygnięcie sądu, stwierdzenia, iż doszło do popełnienia przestępstwa
przez nieustalonego kierującego, celem ustalenia właściwego okresu
przedawnienia, wynikającego z wypadku drogowego
2. Uprawnienia w powyższym zakresie posiadają jedynie konstytucyjne organy
wymiaru sprawiedliwości czyli sądy, co wprost wynika z zapisów
konstytucyjnych (art. 175 ust. 1 i art. 177 Konstytucji RP)
3. SN w powyższej uchwale w żaden sposób nie określił ewentualnego obowiązku
UFG w zakresie uznania za przestępstwo danego czynu osoby, której
tożsamości nie ustalono
Interpretacja powyższej uchwały prowadząca do zobligowania UFG
do dokonywania samodzielnej oceny danego czynu, jako przestępstwa
pozostawałaby w niezgodzie z regulacjami konstytucyjnymi,
a zatem niedozwolona.