Informacje zamieszczone w skrypcie wiedzy dla

Informacje zamieszczone w skrypcie wiedzy dla uczniów
przystępujących do wielkiego konkursu wiedzy o wielkiej wojnie
w 100 rocznicę wybuchu wojny zostały zaczerpnięte z książki:
Marcin Dąbrowski Cmentarze wojenne z lat I wojny światowej w
dawnym województwie lubelskim wydanej przez Towarzystwo
Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w 2004r.
Kształt powierzchni większości cmentarzy wojennych oparty był
na planie prostokąta ewentualnie kwadratu. Nie brak jednak i założeń
oryginalnych. Tak więc cmentarz wojenny przy ul. Białej w Lublinie
(tzw. cmentarz austro-węgierski) przypomina rzut pionowy kościoła.
Interesujący jest kształt cmentarza „Balonna" w Dęblinie,
rozciągającego się pierścieniem na zewnętrznym stoku dawnego fortu
twierdzy. Na planie półkola założono cmentarz w Chruślankach
Józefowskich i jeden z cmentarzy w Nowej Woli. Plan półowalu ma
cmentarz w lesie Baran (Nowa Wola). Trójkątne założenie posiadał
pierwotnie cmentarz w Uścimowie Kolonii. Na planie pięcioboku
założono obiekt w Wólce Łubkowskiej. Kształt litery „L" nadano
obiektowi w Niedźwiadzie. Do ukośnego skrzyżowania dróg
dostosowano założenie cmentarza w Kamieniu (nie-foremny
czworobok).
Zdecydowana większość cmentarzy to obiekty nie przekraczające
rozmiarów 50 na 50 metrów. Są jednak i obiekty większe.
Niewątpliwie najokazalszym jest cmentarz wojenny przy ul. Białej w
Lublinie, zajmujący 1,1 hektara powierzchni. Następne pod względem
wielkości, choć o połowę mniejsze, są: cmentarz „Balonna" w
Dęblinie oraz cmentarz w lesie Krzywda. Do dużych obiektów
zaliczyć trzeba też cmentarze w Bobach, Borkowiźnie, Borowie,
Bychawce, Bychawie, Bystrzycy, Chodlu, Dębszczyźnie, Izdebnie,
Kamieniu, Kraśniku, Kurowie, Mazanowie, Piotrkowie - na wzgórzu,
w Sosnowie i Wierzchowiskach.
Najczęściej powierzchnie cmentarzy wyodrębnione są z otoczenia
za pomocą ogrodzeń, rowów lub wałów. Zdecydowana większość ma
formę płaskich powierzchni grzebalnych z płaskimi mogiłami lub
mogilami-kopcami. Specyfiką cmentarzy I wojny światowej na
Lubelszczyźnie (w porównaniu z obiektami w Beskidzie
Niskim czy na Kielecczyźnie) są wysokie mogiły ziemne, a nawet
duże kopce. Szczególnie okazałe mogiły-kopce spotykamy w Borzechowie (kopiec czworokątny o boku 7,5 m i 3 m wys.), Bychawce
(kopiec czworokątny o boku 13 m i 5 m wys.), Bychawie (trzy okrągłe
kopce o średnicy 15 m i 5 m wysokości), Charlężu (owalny kopiec
13,5 na 8 m i 1,5 m wys.), Chodlu (prostokątny kopiec 20 na 15 m i
1,5 m wys.), Izdebnie (cztery podłużne mogiły 22,5 na 6 m i 3 m
wys.), w Łańcuchowie (czworokątny kopiec 14 na 12 m i 5 m. wys.),
Nowej Woli (kopiec 10 na 8 m i 2,5 m wys.), Piotrkowie - przy szosie
(kopiec 15 na 9 m i 2 m wys.) i na wzgórzu - (podłużny kopiec 23 na
8,5 m i 3 m wys.) oraz w Tuszowie (dwa kopce: 16,5 na 6,5 m i 2 m
wys.). Oprócz tego wysokie mogiły występują na cmentarzach
wojennych w Adelinie, Borowie, Bystrzycy, Garbowie, lesie
Krzywda, Młodziejowie, Piotrkowie (koło dawnego folwarku),
Piotrkówku,
Piotrowicach,
Sobieszczanach,
Trawnikach,
Wierzchowiskach i Zaraszowie. Kilka obiektów ma po prostu postać
samodzielnie stojących kopców ziemnych. Najprostszym rodzajem
kopca-cmentarza jest ścięty stożek o okrągłej podstawie (Ciechanki).
Pozostałe mają podstawę kwadratową i zbudowane są tarasowo (patrz:
Kiełczewice Dolne, Niedrzwica Kościelna, Paprotnia). Z dłuższej
perspektywy czasowej można stwierdzić, że wysokie mogiły
doskonale zdały egzamin trwałości wobec niwelującego wpływu
różnych czynników. W odróżnieniu od mogił małych i płaskich, które
łatwo ulegały zatarciu, mogiły-kopce przetrwały w niezłym stanie,
nawet jeśli całkowicie zarosły, niejednokrotnie umożliwiając
przetrwanie całemu cmentarzowi. Charakterystyczne, że wysokich
mogił i kopców nie spotyka się na kwaterach wojennych w obrębie
cmentarzy parafialnych.
Jako ogrodzenie cmentarzy wojennych na Lubelszczyźnie władze
austro-węgierskie stosowały najczęściej wał ziemny (2-4 metry
szerokości i 1-2 metry głębokości) z towarzyszącym mu zwykle
rowem. ( …)
( …) Należy podkreślić obowiązującą na cmentarzach wojennych
zasadę jednolitości stosowanych nagrobków. Niezależnie od materiału
(drewno, żeliwo, beton, kamień) i formy (krzyż, stela, tablica)
wytwarzano je zawsze w większych seriach jednakowych egzemplarzy. Dążono do tego, aby także na grobach żołnierskich
zachować charakterystyczny dla wojska porządek i uniformizm.
Celem zakładania cmentarzy wojennych było przede wszystkim
zapewnienie żołnierzom godnego miejsca pochówku. W czasach I
wojny światowej odnosiło się to także do grobów strony przeciwnej.
Usytuowane w krajobrazie cmentarze wojenne miały być
świadectwem krwawych zmagań Wielkiej Wojny, jak określono
początkowo działania wojenne 1914-1918 (nikt nie przypuszczał, że
kiedykolwiek wybuchnie wojna jeszcze „większa"). Cmentarze miały
przypominać, że spoczywają na nich ludzie, którzy zginęli za swoją
ojczyznę i należy im się za to spokój i szacunek. Myślą przewodnią
cmentarzy wojennych było także to, by dawały obecnym i przyszłym
pokoleniom przykład wierności, posłuszeństwa i bohaterstwa, aż do
śmierci.
Celom tym podporządkowano odpowiedni dobór inskrypcji oraz
symboliki nagrobnej. Wiele tekstów nawiązuje do tradycji
chrześcijańskiej (fragmenty Biblii odwołujące się do cnoty wierności,
poświęcenia za przyjaciół itd.) lub antycznej (tekst nawiązujący do
Termopil). Wiele epitafiów oddaje hołd poległym, z imiennym
upamiętnieniem nazw oddziałów oraz miejsca bitwy i daty bitwy.
Formuły PRO PATRIA (za Ojczyznę) oraz REQUIESCANT IN PACE
(niech spoczywają w pokoju) odnoszono w takim samym stopniu do
swoich żołnierzy, jak i do pochowanych nieprzyjaciół. Barbarzyństwo
II wojny światowej spowodowało, że zabrakło takich odruchów w
latach 1939-1945 i w czasach powojennych.
64
Podobną funkcję co napisy spełniać miała także ornamentyka
grobów. Do symboliki wojskowej nawiązywały motywy lancy,
mieczy, szabli czy skrzyżowanych szpad. Elementami tradycji
antycznej były liście laurowe, a na grobach niemieckich - ich
germański odpowiednik - liście dębu. Przejawem nowożytnej
niemieckiej tradycji wojskowej były znaki Żelaznego Krzyża.
Oczywiście, najpowszechniejszym symbolem nagrobnym był znak
krzyża, powtarzający się na kaplicach, pomnikach i nagrobkach.
Ustawiano go praktycznie na wszystkich grobach, choć mogli być w
nich pochowani także żydzi i mahometanie. Zgodnie z tradycją tych
ziem krzyż traktowano jako uniwersalny znak nagrobny, tym bardziej
że w warunkach panujących na pobojowiskach nie było możliwości
ustalania wyznania poszczególnych żołnierzy. Dlatego na grobach
żołnierzy austro-węgierskich i niemieckich stawiano krzyże łacińskie,
na grobach żołnierzy rosyjskich - krzyże prawosławne. Jak za życia
żołnierzy różnych narodowości, języków i religii łączył ten sam
mundur i komenda wojskowa, tak po śmierci łączył ich ten sam rodzaj
krzyża.
Przestrzennym dopełnieniem symboliki cmentarzy wojennych
miały być posadzone na nich drzewa, które znakomicie wkomponowywały obiekty w miejscowy krajobraz. Po latach właśnie one
ułatwiają ich odnalezienie i zabezpieczają przed całkowitą likwidacją,
zwłaszcza że nasadzenia stosowano głównie na obrzeżach cmentarzy.
Najczęściej spotykanymi gatunkami są dęby, lipy, brzozy, akacje,
klony, topole, sosny, czereśnie, kasztanowce. Nieco rzadziej - świerki,
modrzewie, jesiony, olchy, wierzby, grusze oraz krzewy leszczyny,
tarniny i głogu. Do naszych czasów zachowała się tylko część
pierwotnych nasadzeń (Boby, Borów, Dratów, Mło-dziejów,
Niedrzwica Duża, Piotrków, Piotrowice, Rybczewice, Trawniki).
Wiele z tych okazałych drzew zasługuje dziś na ochronę należną
pomnikom przyrody.
65
18. BYCHAWA, m. Bychawa, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany na południe od miasteczka, na wzgórzu
255. Założony na planie prostokąta o wym. 78 na 32 m. Wzdłuż
wschodniej części cmentarza znajdują się 3 kopce o okrągłej
podstawie (15 m średnicy) i wys. 3 m. W pozostałej części zachowały
się 4 płaskie mogiły o wym. 18 na 2 m oraz 4 mogiły o wym. 12 na 2
m, a także co najmniej 4 mniejsze, częściowo zatarte. Cmentarz
otoczony wałem i rowem (szer. 4 m i głęb. 2 m). Od północy i
południa rów całkowicie zasypany i zaorany. Na początku lat
dziewięćdziesiątych na kopcach postawiono metalowe krzyże. Na
wale zachował się okaz kilkudziesięcioletniego dębu. Ponadto obrzeże
cmentarza porośnięte jest młodymi lipami i czereśniami. W ewidencji
austro-wegierskiej cmentarz figuruje jako „Kriegerfriedhof nr 31
Bychawa". Pochowano tu około 1150 żołnierzy austro-węgierskich i
rosyjskich (według jednej wersji -556 żołnierzy austro-węgierskich i
591 rosyjskich, według innej -768 żołnierzy austro-węgierskich i 384
rosyjskich). Znane daty śmierci to 30 sierpnia i 3 września 1914 r.
(m.in. 12 i 19 austro--węgierski pułk piechoty) oraz 5-7 lipca 1915 r.
(m.in. 98 austro--węgierski pułk piechoty).
Źródło: APL CKKPL 1915-1919, sygn. 253 (s. 3, 13-14, 19-19v. 67-68,
70--71), 254 (s. 5); APL UWL 1919-1939. sygn. 3188, 3202 (s. 10), 3203 (s.
15--16); APL SPL 1919-1939, syen. 1397.
82
( 19J BYCHAWA, m. Bychawa, pow. Lublin
Kwatera wojenna
Zachowana. Znajduje się w północnej, wyższej części cmentarza
parafialnego (dawna Bychawa-Zadębie). Pierwotnie był to cmentarz
wojenny, założony obok parafialnego. Kwatera składa się z 9 mogił
zbiorowych (w tym duży kopiec o wym. 12,5 na 8,5 m). Na mogiłach
stały dawniej dębowe krzyże. Na początku lat dziewięćdziesiątych
ustawiono tu krzyże metalowe i posadzono tuje i świerki srebrzyste.
Obecnie mogiły wojenne przedzielone są grobami cywilnymi. W
ewidencji austro-węgierskiej i międzywojennej figuruje jako
„Zadębie". Pochowano tu około 260 żołnierzy austro-węgierskich i
rosyjskich poległych i zmarłych w 1914 i 1915 r. Znane daty
śmierci żołnierzy austro-węgierskich to
29 sierpnia-2 września 1914 r. (m.in. z 19 pułku piechoty) oraz
30 lipca-1 sierpnia 1915 r. (m.in. z 98 pułku piechoty).
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 18-19, 70-71); APL UWL
1919-1939, sygn. 3188. 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16); APL SPL 1919-1939, sygn.
1397.
' 20. BYCHAWKA, gm. Bychawa, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany na wzgórzu, na południowo-zachodnim
skraju lasu, między wsiami Pawłów i Bychawka B. Założony na
planie prostokąta o wym. 82,5 na 37,5 m. W północnej części
83
cmentarza znajduje się duży kopiec, wysoki na 4 m, o kwadratowej
podstawie 13 na 13 m. Pozostałą część obiektu wypełnia 11 mogił
zbiorowych, częściowo zatartych (pięć o wym. 17 na 1,6 m, sześć o
wym. 8 na 1,6 m). Całość otoczona wałem i rowem. Na obrzeżu
cmentarza rosną dęby, jesiony i czereśnie. Środek powierzchni
porośnięty gęstym poszytem. Od strony południowej rów zasypany, a
wał podorywany. W ewidencji austro-węgierskiej figuruje jako
„FriedHof Bychawka"', w przedwojennej ewidencji polskiej - jako
Bychawka lub Pawłów.
Pochowano tu 588 żołnierzy
austro-węgierskich i 595 rosyjskich, poległych w 1914 i 1915 r. w
rejonie: folwark Strzyżewice-Pawłów-Bychawka-Wierciszów. Znane
daty śmierci żołnierzy austro-węgierskich to 3 września 1914 r. (m.in.
z 19 pułku piechoty) oraz 24 lipca 1915 r.
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 71, 138-139); APL
UWL 1919-1939, sygn. 3192 (s. 2). 322 (s. 10), 3203 (s. 15-16),
3233 (s. 42); APL SPL 1919-1939, sygn. 1397.
i akacjami. Pierwotnie pochowano tu 97 żołnierzy austro-węgierskich
i 157 rosyjskich z 1914 i 1915 r. Znana jest data śmierci (5 lipca 1915
r.) jednego z żołnierzy z 62 austro-węgierskiego pułku piechoty. W
latach trzydziestych przeniesiono tu pochówki z cmentarza wojennego
w Kajetanówce, a w 1937 r. - z cmentarza wojennego w Borkowiźnie.
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 61v, 98, 103); APL
UWL 1919-1939. sygn. 3188, 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16). 3231;
F. R y m a r z, dz. cyt., s. 151-157. Informacje miejscowej
ludności.
21. BYCHAWKA, gm. Bychawa, pow. Lublin
Kwatera wojenna
Nie odnaleziona. W ewidencji austro-węgierskiej figuruje jako
„Ortsfriedhofe Bychawka (Nr 33)". Na cmentarzu parafialnym w
Bychawce pochowano 11 żołnierzy austro-węgierskich i 1 rosyjskiego, poległych w 1915 r. Brak informacji o ekshumacji lub
dalszych losach pochówków.
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 136).
22. BYSTRZYCA, gm. Strzyżewice, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany na zachód od wsi, 300 m na zachód od
szosy Strzyżewice-Niedrzwica Duża. Założony na planie prostokąta o
wym. 57 na 40 m. Otoczony wałem i rowem. Składa się z 23 mogił
zbiorowych (18 podłużnych kopców o wym. 6 na 2 m). Na mogiłach
znajdują się drewniane krzyże. Cmentarz porośnięty przypadkowo
rosnącymi brzozami, topolami, sosnami
84
85
36. DĘBSZCZYZNA, gm. Strzyżewice, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany na południowy wschód od wsi, na
wzgórzu, wśród pól. Otoczony wałem i rowem. Założony na planie
prostokąta o wym. 65 na 54 m. Na cmentarzu znajduje się 78 mogił
zbiorowych, ułożonych w 13 rzędów, po 5-6 mogił. Pośrodku
cmentarza duży drewniany krzyż. W ewidencji przedwojennej figuruje
także pod nazwą „Kiełczewice- Probostwo". Pochowano tu 230
żołnierzy austro-węgierskich i 375 rosyjskich, poległych w
sierp-niu-wrześniu 1914 r. oraz 3 - 7 lipca 1915 r. (m.in. z 98
austro--węgierskiego pułku piechoty).
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. I9-19v); APL UWL 1919-1939. sygn. 3192 (s. 2), 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16); APL SPL 1919-1939,
sygn. 1397.
70. KIEŁCZEWICE DOLNE, gm. Strzyżewice, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany na wschód od wsi na wzgórzu (261,7 m),
zwanym Murakową Górą lub Górą Ptasią. Założony na planie
prostokąta o wym. 40 na 32 m. Otoczony wałem i lekko wyniesiony
ponad otoczenie. Pierwotnie składał się z 22 mogił. Zachowało się 8
mogił zbiorowych - kopców o wym. 7 na 2 m, ułożonych
symetrycznie. Na mogiłach postawione w latach dziewięćdziesiątych
małe krzyże. Cmentarz kompletnie zarośnięty. W ewidencji
przedwojennej wymieniony prawdopodobnie jako „Góra Ptycż".
Przypuszczalnie pochowano tu 63 żołnierzy austro--węgierskich i 47
rosyjskich z 1914 i 1915 r.
Źródło: APL UWL 1919-1939, sygn. 3192 (s. 2), 3202 (s. 10),
3203 (s. 15--16); APL SPL 1919-1939, sygn. 1397; R y m a r z,
dz. cyt., s. 149-157.
71. KIEŁCZEWICE DOLNE, gm. Strzyżewice, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany w zachodniej części wsi przy
drodze, między gospodarstwami. Założony na planie kwadratu o
wym. 30 na 30 m. Otoczony rowem. Centralne miejsce zajmuje
kopiec o podstawie 10 na 10 m i wys. 5 m. Na kopcu drewniany
krzyż. Prawdopodobnie pochowano tu 68 żołnierzy
austro-węgierskich i 21 rosyjskich, poległych w 1914 i 1915 r.
Źródło: APL LWL 1919-1939, sygn. 3202 (s. 10), 3203 (s.
15-16); APL SPL 1919-1939, sygn. 1397; F . R y m a r z,
dz. cyt., s. 149-157.
87. KRZCZONÓW, gm. Krzczonów, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany na północ od miejscowości na
wzniesieniu przy szosie Krzczonów-Olszanka. Założony na
planie prostokąta o wym. 44 na 32 m. Otoczony był wałem.
Obecnie układ mogił zatarty. Cmentarz zdewastowany,
całkowicie zarośnięty, służy jako wysypisko śmieci.
Podorywany od wschodu. Pochowano tu około 200 żołnierzy
rosyjskich i około 100 austro-- węgierskich, poległych w 1914 i
1915 r. (w większości - w 1914 r.).
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s.97v,
99-99v); APL UWL1919-1939, sygn. 3202 (s. 10), 3203 (s.
15-16), 3233 (s. 42); APL SPL 1919--1Q^Q «vcrn
UQ7
3233 (s. 42); APL SPL 1919-1939, sygn. 1397. Informacje miejscowej ludności.
117. NIEDRZWICA DUŻA, gm. Niedrzwica Duża, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany przy stacji kolejowej (linia
Lub-lin-Rozwadów) po zachodniej stronie torów. Założony na planie
prostokąta o wym. 18 na 11,5 m, obecnie - 16 na 8 m. Pierwotnie
otoczony drewnianym parkanem, obecnie - metalowym płotem.
Składał się z 4 mogił zbiorowych. Obecnie w jednym z rogów
zachowała się podwyższona mogiła o wym. 6 na 6 m, otoczona niską
metalową balustradą. Obsadę całości stanowią okazałe drzewa: trzy
topole, klon i jawor. W ewidencji austro-węgierskiej cmentarz
zapisany jako „Soldatenfriedhof Niedrzwica Duża bei der Station".
Pierwotnie pochowano tu około 55 żołnierzy austro--węgierskich (z
49, 89, 95 stanisławowskiego, 98 i 99 pułku piechoty, 9, 11 i 30 pułku
piechoty Landsturm, 14, 15, 20, 31 i 32 węgierskiego
pułku
piechoty Honved oraz 24 batalionu
strzelców), 17 żołnierzy rosyjskich i 1 niemieckiego. Prawdopodobnie
byli to głównie ranni, zmarli w szpitalu polowym w okresie 30
lipca-23 sierpnia 1915 r. W latach trzydziestych przeniesiono tu
pochówki z cmentarza wojennego w Niedrzwicy Dużej położonego
przy szosie.
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 10, 19v, 77, 82-82v, 107v--108v); APL
UWL 1919-1939, sygn. 3188. 3189, 3192 (s. 2), 3193 (s. 6), 3202 (s. 10), 3229 (s. 159),
132
118. NIEDRZWICA DUŻA, gm. Niedrzwica Duża, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Przeniesiony. Usytuowany był w południowej części wsi przy
trasie Lublin-Kraśnik (po wschodniej stronie). Założony na planie
prostokąta o wym. 27 na 21,5 m. Otoczony był drewnianym
parkanem. Składał się z 7 mogił zbiorowych i 34 pojedynczych. Na
mogiłach stały drewniane krzyże z tabliczkami. W ewidencji
austro-węgierskiej zapisany jako „Soldatenfriedhof Niedrzwica an der
Strasse". Pochowano tu około 165 żołnierzy austro-węgierskich (z 8,
36, 49, 98 i 99 pułku piechoty oraz z 8 i 9 pułku piechoty Landsturm) i
rosyjskich (m.in. z 29 Czernihowskiego i 30 Połtawskiego Pułku
Piechoty) oraz 10 legionistów polskich (z 4 pułku piechoty), którzy
polegli lub zmarli w okresie 5 lipca--10 sierpnia 1915 r. W 1930 r.
szczątki legionistów przeniesiono na cmentarz legionowy w
Jastkowie. W latach trzydziestych pozostałe szczątki przeniesiono na
cmentarz wojenny przy stacji kolejowej w Niedrzwicy Dużej. W
miejscu cmentarza stoi obecnie duży metalowy krzyż otoczony
metalowym ogrodzeniem.
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 10, 19v, 77, 82-82v, 108v, 110v); APL
UWL 1919-1939, sygn. 3188, 3189, 3192 (s. 2), 3193 (s. 6), 3198, 3202 (s. 10). 3229 (s.
159), 3233 (s. 42); APL SPL 1919-1939, sygn. 1397. Informacje miejscowej ludności.
133
119. NIEDRZWICA KOŚCIELNA, gm. Niedrzwica
Duża,pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany na zachód od wsi na wzgórzu 238,
przy skrzyżowaniu dróg polnych. Założony na planie kwadratu
o wym. 26 na 26 m. Otoczony szerokim (7 m) i głębokim (2,5
m) rowem. Pośrodku obiektu widoczny z daleka duży kopiec o
podstawie 17,5 na 17,5 m i wysokości 5 m. Na wierzchołku
kopca metalowy krzyż wys. 4 m (dawniej krzyż drewniany). W
ewidencji austro-węgierskiej odnotowany jako „Friedhaf nr 12
Niedrzwica Mała auf der Kote 238" (Niedrzwica Mała to dawna
nazwa Niedrzwicy Kościelnej). Pochowano tu około 290
żołnierzy austro-- węgierskich (m.in. z 93 pułku piechoty) i
około 160 rosyjskich, poległych i zmarłych w okresie 27
sierpnia-7 września 1914 r., a ponadto około 130 żołnierzy
austro-węgierskich (m.in. z 9 i 99 pułku piechoty, 7, 8, 31 i 32
pułku piechoty Landsturm oraz 7 pułku strzelców) i około 50
rosyjskich, poległych 20-22 lipca 1915 r.
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 22-22v,
78-80. 82, 110v-111,
181): APL UWL 1919-1939, sygn. 3192 (s. 2), 3202 (s. 10),
3203 (s. 15-16),
3228 (s. 1), 3231; APL SPL 1919-1939, sygn. 1397.
140. PIOTRKÓW, gm. Jabłonna, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany w północnej części wsi, przy szosie
Lublin-Biłgoraj. Założony na planie prostokąta o wym. 46 na 26
m. Pierwotnie otoczony był wałem i rowem, obecnie - także
metalową siatką. We wschodniej części znajduje się prostokątny
kopiec o wym. 15 na 9 m i wys. 2 m. Do lat dziewięćdziesiątych
na kopcu stał drewniany krzyż prawosławny. Pozostałą
powierzchnię zajmuje 7 mogił rzędowych. Pochowano tu
prawdopodobnie 408 żołnierzy austro-węgierskich (m.in. z 12
pułku piechoty) i rosyjskich z okresu sierpnia-września 1914 r.
oraz z lipca 1915 r.
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 252 (s. 107,
110-114), 253 (s. 67-68);
APL UWL 1919-1939. sygn. 3202 (s. 10). 3203 (s. 15-16),
3233 (s. 42).
141. PIOTRKÓW, gm. Jabłonna, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany na wschód od wsi na wzgórzu 286.
Założony na planie półowalu o wym. 61 na 36 m. Otoczony wałem i
rowem. Składał się z 27 mogił zbiorowych (obecnie większość
zatarta). W północno-wschodniej części obiektu występuje podłużny
kopiec o wym. 23 na 8,5 m i wys. 3 m. Równolegle do kopca
mieszczą się ślady około 8 mogił rzędowych. Za nimi, obok siebie,
trzy kopce o wym. 6 na 4 m. Prawdopodobnie pochowano tu 392
żołnierzy austro-węgierskich (z 12 pułku piechoty) i rosyjskich,
poległych 29-30 sierpnia 1914 r. i w lipcu 1915 r.
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 252 (s. 117); APL UWL 1919-1939,
sygn. 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16), 3233 (s. 42).
142. PIOTRKÓW, gm. Jabłonna, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany w południowo-wschodniej części wsi, w
pobliżu dawnego folwarku Piotrków, na tyłach gospodarstwa rolnego.
Założony na planie prostokąta o wym. 57 na 20 m. Otoczony wałem.
Składa się z 9 mogił zbiorowych. Zachowało się 5 podłużnych
kopców o wym. 7,5 na 3 m. Do lat dziewięćdziesiątych przetrwały
resztki 5 przedwojennych krzyży drewnianych (2 łacińskie i 3
prawosławne). Pochowano tu prawdopodobnie 264 żołnierzy
austro-węgierskich i rosyjskich, poległych w sierpniu 1914 r. i w
dniach 21-23 lipca 1915 r. Polegli w 1915 r. żołnierze
austro-węgierscy pochodzili m.in. z 36, 62, 82, 95 stanisławowskiego
i 98 pułku piechoty oraz 12 batalionu strzelców.
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 252 (s. 108, 118-119); APL
UWL 1919-1939. sygn. 3202 (s. 10). 3203 (s. 15-16), 3233 (s. 42).
143. PIOTRKÓWEK, gm. Krzczonów, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany na wschód od wsi na zachodnim skraju
lasu. Założony na planie półowalu o wym. 55 na 23 m.
144
Otoczony rowem (3 m szer. i 1,5 m głęb.). W części wschodniej
znajduje się podłużny kopiec o wym. 10,5 na 5 m i wys. 2 m. Bliżej
środka zatarte ślady około 4 mogił rzędowych. W zachodniej części - 2
mniejsze kopce (6 na 2,5 m) i 1 większy (8,5 na 4,5 m i wys. 1,5 m).
Do lat dziewięćdziesiątych, obok mogił, zachowały się spróchniałe
resztki dużych krzyży: łacińskiego i prawosławnego. Kilka starych
dębów. Pochowano tu 451 żołnierzy austro-węgierskich i 190
rosyjskich, poległych w lipcu 1915 r. Część pochówków
prawdopodobnie także z 1914 r.
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 252 (s. 109); APL UWL 1919-1939,
sygn. 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16).
144. PIOTROWICE, gm. Strzyżewice, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany na zachodnim skraju wsi przy drodze
prowadzącej przez wieś (po stronie południowej), obok gospodarstwa.
Założony na planie prostokąta o wym. 40 na 33 m. Otoczony wałem i
rowem. Składał się z 21 mogił zbiorowych i 15 pojedynczych.
Zachowało się 15 podłużnych kopców (3 kopce o wym. 15,5 na 2,5 m
i 12 kopców o wym. 7 na 2,5 m), ustawionych symetrycznie w
równoległych szeregach. Brak krzyży. Na obrzeżu cmentarza zachował
się kilkudziesięcioletni okaz lipy oraz spalony pień po pomnikowej
lipie w północno-zachodnim narożniku. Pochowano tu 320 żołnierzy
austro-węgierskich i 248 rosyjskich,
poległych w 1914 i 1915 r.
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 109); APL UWL 1919-1939,
sygn. 3188, 3202 (s. 10), 3203 (s. 15-16).
171. TUSZÓW, gm. Jabłonna, pow. Lublin
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany w północnej części wsi, 20 m na
wschód od szosy Lublin-Bychawa. Założony na planie półowalu
o wym. 55,5 na 39 m. Otoczony wałem. Składał się z kilkunastu
mogił zbiorowych, z których zachowały się 2 kopce o wym. 16,5
na 6,5 m i wys. 1,5 m. Obsadę wału stanowi kilkanaście świerków. Do lat dziewięćdziesiątych obiekt silnie zarośnięty. W ewidencji austro-węgierskiej ujęty jako „Friedhof nr 32 Tuszów".
Pochowano tu około 400 żołnierzy austro-węgierskich (m.in. z
14 pułku piechoty i 17 rzeszowskiego pułku piechoty
Land-sturm) i rosyjskich, poległych w dniach 23-26 lipca 1915 r.
Źródło: APL CKKPL 1915-1918. sygn. 253 (s. 72, 106,
181); APL UWL
1919-1939, sygn. 3192 (s. 2), 3202 (s. 10). 3203 (s. 15-16);
APL SPL 1919-1939. sygn. 1397. Informacje miejscowej
164
ludności.
172. URZĘDÓW, gm. Urzędów, pow. Kraśnik
Cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany w południowo-zachodniej części
miasteczka przy szosie w kierunku wsi Dzierzkowice,
naprzeciwko cmentarza parafialnego. Założony na planie
prostokąta o wym. 4 na 3 m. Pierwotnie otoczony drewnianym
płotem. Składał się z 2 mogił zbiorowych. Założony w 1920 r.,
gdy zgromadzono tu pochówki legionistów polskich z terenu
gminy Urzędów. Na mogiłach postawiono wówczas drewniany
krzyż. W 1925 r. pomiędzy mogiłami ustawiono betonową płytę.
Po 1944 r. obiekt zaniedbany. W 1990 r. obiekt ukształtowano w
formie jednej mogiły o wym. 2 na 2 m, na której ustawiono głaz
z tablicą zawierającą nazwiska pochowanych.
165
190. ZAKRZÓWEK, gm. Zakrzówek, pow. Kraśnik
Kwatera wojenna
Częściowo zachowana. Usytuowana była w zachodniej części
cmentarza parafialnego. Pierwotnie obejmowała powierzchnię o wym.
16 na 5 m i składała się z 10 mogił zbiorowych i 10 pojedynczych.
Obecnie zachowała się nieoznaczona mogiła zbiorowa (9 na 2 m)
otoczona metalowym parkanem. Pochowano tu 77 żołnierzy
austro-węgierskich (m.in. z 6, 31, 32 i 99 pułku piechoty i 7 baonu
pionierów) i 25 żołnierzy rosyjskich, poległych i zmarłych w 1914 r. i
w lipcu 1915 r.
Źródło: APL CKKPJ 1915-1918, sygn. 153 (s. 374-378, 438-439);
APL
CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 1 l v . 77, 82-82v); APL UWL 1919-1939,
sygn. 3203 (s. 11-12), 3232 (s. 41).
164
/192. ZARASZÓW KOLONIA, gm. Bychawa, pow. Lublin
cmentarz wojenny
Zachowany. Usytuowany w południowej części wsi na stoku
wzniesienia, 100 m na wschód od szosy Bychawa-Wysokie. Założony
na planie prostokąta o wym. 30 na 24 m. Obiekt opada tarasowo w
kierunku zachodnim. Bez ogrodzenia. Zachowały się 3 mogiły
zbiorowe (w formie zniekształconych kopców) oraz około 10 mogił
pojedynczych. Pochowano tu około 460 żołnierzy austro-węgierskich
(z 12, 52 i 93 pułku piechoty, 33 i 36 pułku piechoty Landsturm oraz z
13 pułku huzarów) i rosyjskich (m.in. z 18 Wołogodskiego Pułku
Piechoty), poległych w sierpniu-wrześ-niu 1914 r. oraz w lipcu 1915 r.
Źródło: APL CKKPL 1915-1918, sygn. 253 (s. 12v); APL UWL 1919-1939,
sygn. 3188, 3192 (s. 2). 3203 (s. 15-16), 3231, 3233 (s. 42); APL SPL 1919-1939, sygn. 1397.
165