Pojęcia to…. - porównanie trzech sposobów ujmowania pojęć.

Pojęcia to…. –
porównanie trzech
sposobów ujmowania
pojęć
Monika Marczak
IP, UAM
Takiego zwierzęcia
nie ma??????????
…Jeśli brakuje umysłowej reprezentacji pewnego fragmentu
rzeczywistości, fragment ten dla nas nie istnieje.
Pojęcia – umysłowe reprezentacje rzeczywistości.
Reprezentacje pojęciowe
•Rozwijają się w ciągu całego życia człowieka
•Ekonomia systemu poznawczego
•Jednostkowy - ogólny
Jednostkowy
Ogólny
• Złożona struktura pojęć oparta na zasadzie
hierarchii ogólności
Kategoryzacja
•Kategoryzacja służy redukowaniu różnorodności w
ramach danej reprezentacji pojęciowej.
•Proces ten polega na łączeniu obiektów w grupy
charakteryzujące się zestawem wspólnych
właściwości
Co to jest pojęcie?
•myślowe odzwierciedlenie istotnych cech
przedmiotów lub zjawisk (Słownik Języka Polskiego)
•„pojęcie to zespół skończonej liczby cech
przysługujący w jednakowym stopniu wszystkim
desygnatom tego pojęcia” (Trzebiński, 1981, s. 13)
1) Czy istnieje jedna reprezentacja
wszystkich obiektów należących
do danej klasy?
TAK
NIE
2) Czy istnieją właściwości
charakteryzujące wszystkie obiekty
należące do danej klasy?
TAK
MODEL
KLASYCZNY
MODEL
EGZEMPLARZOWY
NIE
MODEL
PROBABILISTYCZNY
Rysunek 1. Podstawowe koncepcje pojęć ( źródło: Smith, Medin, 1981; za: Maruszewski, 1996).
Podejście klasyczne
•pojęcie - reprezentacją zbioru obiektów, która obejmuje
wszystkie istotne właściwości tego zbioru.
•Kryterium istotności jest powtarzalność.
•Wszystkie cechy istotne są zarazem konieczne
i wystarczające do określenia danego pojęcia –
cechy definicyjne
•Granice pojęcia są ostre.
•Nabywanie pojęć – abstrahowanie i testowanie hipotez
a)
Abstrakcja negatywna
b)
Abstrakcja pozytywna
•Proces kategoryzacji w ujęciu klasycznym polega
na porównywaniu zestawu cech definicyjnych.
To ptak?
I to też ptak?
Pogląd probabilistyczny
•reprezentacja pojęciowa jest sumarycznym opisem wszystkich
cech egzemplarzy będących desygnatami danego pojęcia
•Cechy te różnią się w zakresie powszechności
występowania wśród desygnatów kategorii
•Każdy egzemplarz kategorii posiada te właściwości z
pewnym tylko prawdopodobieństwem
•cechy uznawane są jako właściwości możliwe ale niekonieczne
•granice pojęcia są nieostre
Podejście probabilistyczne c.d.
•reprezentacja definiowane jest przez dwa rodzaje cech:
a) Cechy definicyjne (rdzeń pojęcia)
b) Cechy charakterystyczne (typowość danego obiektu)
•Proces kategoryzacji przebiega na dwóch etapach
1. Pierwszy etap to porównanie całościowe, obejmujące
wszystkie cechy kategoryzowanego obiektu i cechy pojęcia.
2. Drugi etap to porównania szczegółowe dotyczące
tylko cech definicyjnych nadrzędnej kategorii pojęciowej
Pogląd probabilistyczne c.d.
•Pogląd probabilistyczny występuje w dwóch odmianach:
1. pojęcia charakteryzowane są za pomocą zbioru cech
jakościowych, występujących u egzemplarzy pojęcia z różnym
prawdopodobieństwem.
2. pojęcia można scharakteryzować przez podanie zbioru
natężeń na poszczególnych wymiarach pojęcia.
A – prędkość latania
*koliber
* wróbel
B - wielkość
*struś
*kura
Podejście egzemplarzowe
•reprezentacja pojęcia składa się z oddzielnych opisów
egzemplarzy tego pojęcia.
•egzemplarzami mogą być pojedyncze obiekty jak i
podzbiory wchodzące w skład jakiegoś pojęcia ogólnego
PIES
Własny pies
Pies sąsiadki
Reszta psów
Podejście egzemplarzowe
•w procesie kategoryzacji oceniamy podobieństwo nowego
egzemplarza z pierwszym napotkanym desygnatem pojęcia.
•Podstawa kategoryzacji – ocena podobieństwa
Trzy różne podejścia > trzy różne rodzaje pojęć.
1. Pojęcia matrycowe (arystotelesowskie) o ostrych granicach, oparte na ścisłej
definicji zawierającej warunki konieczne i wystarczające, by dany obiekt mógł być uznany
za reprezentanta danej kategorii.
• Pojęcia te wywodzą się z podejścia klasycznego a dominują
w matematyce, fizyce czy biologii (np. sześcian, ssak)
2. Pojęcia naturalne (probabilistyczne) odzwierciedlają zespół wspólnych
cech, które w różnym stopniu przysługują desygnatom (egzemplarzom) danej
kategorii. Pojęcia naturalne mają charakter prototypowy, tzn. desygnaty grupują się
wokół najbardziej reprezentatywnego egzemplarza
• Pojęcia te wywodzą się z podejścia probabilistycznego a
występują w filozofii czy psychologii (np. byt).
3. Pojęcia egzemplarzowe nie cieszą się w nauce powodzeniem
Podsumowanie trzech sposobów ujmowania pojęć
Teorie
reprezentacji
pojęciowej.
Klasyczne
Probabilistyczne
Egzemplarzy
Struktura
reprezentacji
Zestaw cech
definicyjnych
Zestaw cech
definicyjnych i
charakterystycznych
Wszystkie napotkane
egzemplarze
Sposób
nabywania
Sposób
kategoryzacji.
Abstrahowanie i
testowanie
hipotez
Porównywanie
zestawu cech
definicyjnych
Abstrahowanie
Porównywanie
zestawów
wszystkich cech
a następnie
ustalenie
proporcji cech
definicyjnych.
Doświadczenie
wszelkich
egzemplarzy
Porównanie z
pierwszym
napotkanym
egzemplarzem
Tabela1. Porównanie trzech sposobów ujmowania pojęć (za: Nęcka i in., 2006
Dziękuję za uwagę