Osoba mediatora w świetle przepisów Kpc, aplikant adw. Maciej

Osoba mediatora w świetle przepisów Kpc, aplikant adw. Maciej

OSOBA
MEDIATORA W ŚWIETLE PRZEPISÓW KODEKSU POSTĘPOWANIA CYWILNEGO,
Z UWZGLĘDNIENIEM ZMIAN WPROWADZONYCH USTAWĄ Z DNIA
10
WRZEŚNIA
2015
R.
O ZMIANIE NIEKTÓRYCH USTAW W ZWIĄZKU ZE WSPIERANIEM POLUBOWNYCH METOD
ROZWIĄZYWANIA SPORÓW
Pozasądowe metody rozwiązywania sporów cywilnych, jak również konsensualne tryby
rozpatrywania spraw karnych są coraz częściej skutecznie wykorzystywane przez strony
takich postępowań. Stale rosnąca liczba spraw cywilnych oraz karnych zakończonych
w sposób polubowny jest w dużej mierze wynikiem pozytywnych zmian dokonanych przez
ustawodawcę w Kodeksie postępowania cywilnego oraz Kodeksie postępowania karnego.
W kontekście tym wspomnieć należy w szczególności o ustawie z dnia 27 września 2013 r.
o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw i ustawie
z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw,
które
rozszerzyły
dotychczasowe
tryby
konsensualne
przewidziane
przez
k.p.k.,
wprowadzając też nowe (zmieniony art. 335 § 1 k.p.k., dodany art. 338a k.p.k. i 59a k.k.), jak
również przede wszystkim o ustawie z dnia 10 września 2015 r. o zmianie niektórych ustaw
w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów, która znowelizowała
m.in. dotychczasowy rozdział 1 dział II k.p.c. zatytułowany: „Mediacja i postępowanie
pojednawcze”.
Nie powinno przy tym budzić wątpliwości, że to od mediatora, jako od osoby prowadzącej
mediację, jej wiedzy, umiejętności, kwalifikacji i profesjonalizmu, w zasadniczym stopniu
zależy, czy ten polubowny sposób rozwiązywania sporów będzie się nadal rozpowszechniać,
czy też jego znaczenie ulegnie zmniejszeniu. Z tej przyczyny niniejsze opracowanie zostało
poświęcone osobie mediatora w świetle regulacji k.p.c., wymogom i kryteriom jakie musi
spełniać, a także przedstawiona zostanie – zmodyfikowana ustawą z dnia 10 września 2015 r.
o zmianie niektórych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania
sporów (zwana dalej ustawą nowelizującą), która w omawianym zakresie wejdzie w życie
z dniem 1 stycznia 2016 r. - instytucja mediatora stałego.
W świetle przepisów k.p.c., w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2015 r.,
mediatorem może być każda osoba, która spełnia wymogi wskazane w art. 1832 § 1 k.p.c., tj.
osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, korzystająca w pełni z praw
publicznych i nie zachodzi co do niej negatywna przesłanka określona w art. 1832 § 2 zdanie
pierwsze, tj. nie jest sędzią (wyłączenie to nie dotyczy sędziów w stanie spoczynku).
Surowsze wymagania w zakresie kwalifikacji mediatora obowiązują obecnie jedynie
1
w sprawach o rozwód i separację oraz w innych sprawach rodzinnych i opiekuńczych (por.
art. 436 § 4 k.p.c., zgodnie z którym: „Jeżeli strony nie uzgodniły osoby mediatora, sąd
kieruje je do stałego mediatora posiadającego wiedzę teoretyczną, w szczególności
posiadającego wykształcenie z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii lub prawa oraz
umiejętności praktyczne w zakresie prowadzenia mediacji w sprawach rodzinnych” oraz art.
5702 k.p.c.). Rozwiązanie takie było krytykowane przez przedstawicieli doktryny, którzy
wskazywali, że kryteria przewidziane dla mediatorów w sprawach rodzinnych powinny także
obowiązywać w przypadku mediatorów prowadzących mediację w innych sprawach, dodając,
że w tym zakresie przepisy k.p.c. odbiegają zasadniczo od standardów europejskich1.
Poza tymi bardzo ogólnie określonymi przepisami nie mieliśmy do tej pory żadnych
wymagań co do wykształcenia i kwalifikacji mediatorów, a na gruncie procedury cywilnej
panowała spora dowolność co do programów szkoleniowych dla mediatorów. Przeważnie,
poszczególne centra i ośrodki mediacyjne posługiwały się opracowanymi przez siebie
standardami szkoleniowymi, które niejednokrotnie diametralnie się od siebie różniły tak
co programu jak i omawianych zagadnień. Obecnie, z powodu występowania zbyt dużej
dowolności w kształtowaniu programów szkoleniowych, a w efekcie funkcjonowania
na rynku mediatorów o niepotwierdzonych kwalifikacjach zawodowych, można stwierdzić,
że jest to zjawisko wpływające w sposób negatywny na propagowanie i popularyzację
mediacji w naszym kraju.
Zarówno bowiem strony konfliktu jak i sędzia mający skierować sprawę do mediacji, muszą
mieć głębokie przekonanie, że istnieje szansa na rozwiązanie sporu w ten alternatywny dla
drogi sądowej sposób. By to zrobić, a więc przeprowadzić postępowanie mediacyjne
w sposób profesjonalny i kompetentny, szczególnie w sprawie gospodarczej gdzie występuje
szereg zagadnień prawnych i specjalistycznych, potrzeba niewątpliwie właściwej do tego
osoby. Musi być to osoba odpowiednio do tego przygotowana, posiadająca niezbędną wiedzę
prawną, odpowiednie przygotowanie merytoryczne i psychologiczne, szereg umiejętności
miękkich tzw. soft skills, a przede wszystkim bardzo często wiedzę specjalistyczną
z dziedziny, której dotyczy spór. Strony decydujące się na skorzystanie z instytucji mediacji
mają prawo wymagać od mediatora odpowiedniego przygotowania i wiedzy, po to by
w sposób rzetelny i kompetentny mógł pomóc w rozwiązaniu często wielopoziomowego
sporu i w efekcie w uniknięciu pójścia do sądu. Mediator musi również panować nad
prowadzonym przez siebie postępowaniem, kontrolować je i nie dać się zmanipulować żadnej
1
tak m.in. Marcin Białecki w: „Mediacja w postępowaniu cywilnym”, Wolters Kluwer, Warszawa 2012, s. 112.
2
ze stron. Powinien zadbać, by każda ze stron czuła się równa, a mediacja przebiegała
w spokojnej atmosferze.
Do tej pory sędziowie chcący skierować sprawę do mediacji, nie mieli absolutnie żadnych
możliwości weryfikacji wykształcenia mediatora, wobec tego nie trudno się dziwić, iż nie
darzyli tej instytucji pełnym zaufaniem. Chcąc więc uczynić mediację w Polsce bardziej
popularną, należy zapewnić odpowiednie kadry, to jest grupę przygotowanych do tego ludzi,
którzy dzięki swojej wiedzy, wykształceniu i przebytym kursom będą w stanie
zagwarantować
pełen profesjonalizm prowadzonego postępowania. Już teraz sporo jest
ośrodków mediacyjnych prowadzących swoje listy mediatorów w sposób przejrzysty,
z podaniem dziedzin, w której dany mediator się specjalizuje. Przykładem może być
chociażby Małopolskie Centrum Arbitrażu i Mediacji, na którego liście mediatorów widnieją
wyłącznie adwokaci lub radcowie prawni, a przy każdym z mediatorów wymienione są jej
główne obszary specjalizacji, wobec tego strona zastanawiając się kogo wybrać ma ułatwione
zadanie i może uzależnić wybór osoby mediatora od typu sporu w jakim się znajduje.
Z podanych wyżej przyczyn należy pozytywnie ocenić zmiany wprowadzone ustawą
nowelizującą. Ustawa ta modyfikuje instytucję mediatora stałego, która to po dokonanych
zmianach w sposób zasadniczy odbiega od dotychczasowej. W myśl art. 1832 § 3 k.p.c.
w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2015 r. listy stałych mediatorów, którzy jak
wskazano wyżej musieli spełniać jedynie wymogi przewidziane w art. 1832 § 1 k.p.c., mogły
prowadzić organizacje pozarządowe oraz uczelnie, zaś informacje o tych listach były
przekazywane prezesowi sądu okręgowego.
Z kolei, od dnia 1 stycznia 2016 r. organizacje pozarządowe oraz uczelnie mogą prowadzić
wyłącznie listy mediatorów, zaś kompetencje do prowadzenia listy mediatorów stałych
przejął prezes sądu okręgowego2. Dotychczasowe listy stałych mediatorów prowadzone przez
organizacje pozarządowe oraz uczelnie, na mocy art. 10 ustawy nowelizującej staną się
listami mediatorów, o których mowa w art. 1832 § 3 w nowym brzmieniu, tj. listami
mediatorów prowadzonymi przez organizację pozarządowe w zakresie swoich zadań
statutowych oraz uczelnie. Listy te od dnia 1 stycznia 2016 r., tak jak ma to miejsce obecnie,
będą nadal przekazywane prezesowi sądu okręgowego, lecz – w przeciwieństwie do listy
por. wchodzący w życie z dniem 1 stycznia 2016 r. art. 157d § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju
sądów powszechnych, zgodnie z którym: „Prezes sądu okręgowego prowadzi listę stałych mediatorów da
obszaru właściwości danego okręgu sądowego”.
2
3
mediatorów stałych - nie będą przez niego prowadzone. Rozwiązanie wprowadzone przez
ustawodawcę, zakładające koncentrację obu list mediatorów, tj. zarówno stałych jak i
mediatorów z art. 1832 § 3 k.p.c., w ramach jednego podmiotu – prezesa sądu okręgowego
zasługuje na pełną aprobatę.
Ustawa nowelizująca wprowadziła, postulowane przez doktrynę, kryteria, jakie musi spełniać
stały mediator. I tak, musi on spełniać warunki określone w art. 1832 § 1 i 2 k.p.c., mieć
wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia mediacji, mieć ukończone 26 lat, znać język
polski, nie może być skazany prawomocnie za umyślne przestępstwo lub umyślne
przestępstwo skarbowe oraz musi zostać wpisany na listę stałych mediatorów prowadzoną
przez prezesa sądu okręgowego3. Do wniosku o wpis na listę mediatorów stałych należy
dołączyć dokumenty potwierdzające spełnienie powyższych wymogów, rzecz jasna
za wyjątkiem wpisu na listę. Podkreślenia wymaga, że wskazane powyżej kryteria dotyczą
jedynie mediatorów stałych, nie dotyczą zaś mediatorów, o których mowa w art. 183 2 § 3
k.p.c., te bowiem nie uległy zmianie.
W oparciu o przedłożone przez osobę ubiegającą się o wpis na listę mediatorów dokumenty,
potwierdzające spełnienie w/w warunków prezes sądu okręgowego wydaje decyzję
w przedmiocie wpisu, od której przysługuje odwołanie do prezesa sądu apelacyjnego.
W celu zapewnienia wiarygodnej i aktualnej informacji o stałych mediatorach, standaryzacji
wniosków wpis na listę, a także sprawnego przebiegu postępowania kwalifikacyjnego,
nowelizacja wprowadza upoważnienia ustawowe dla Ministra Sprawiedliwości dla określenia
w drodze rozporządzenia sposobu prowadzenia listy, trybu wpisywania oraz skreślania
mediatorów z listy, potwierdzania spełnienia warunków wpisu na listę i aktualizacji danych,
a także wzoru formularza wniosku o wpis na listę stałych mediatorów oraz rodzaju
dokumentów załączanych do wniosku (art. 157e ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o
ustroju sądów powszechnych). Nowelizacja zakłada również wprowadzenie wymogu
dołączenia do wniosku o wpis na listę oświadczeń o niekaralności oraz o nieprowadzeniu
określonych postępowań karnych, składanych pod rygorem odpowiedzialności karnej za
fałszywe zeznania. Warto zaznaczyć, że na liście stałych mediatorów oprócz standardowych
danych mediatora, takich jak jego imię, nazwisko, rok urodzenia i adres korespondencji
zamieszcza się również informację dotyczącą wykształcenia mediatora stałego i odbytych
por. wchodzący w życie z dniem 1 stycznia 2016 r. art. 157a ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju
sądów powszechnych
3
4
przez niego szkoleń, a także informacje dotyczące jego specjalizacji. Umieszczenie
w/w dodatkowych danych ułatwi zarówno stronom, jak i sądowi wybór odpowiedniej osoby
do przeprowadzenia mediacji w danej sprawie. Nowelizacja idzie w kierunku podniesienia
prestiżu zawodu mediatora oraz standardów wymaganych od stałych mediatorów. Obecnie,
jak już była o tym wcześniej, brak możliwości weryfikacji przez sędziego kwalifikacji danego
mediatora, jest często hamulcem w skierowaniu sprawy do mediacji. Należy mieć nadzieję,
że im więcej informacji mieć będą sądy na temat poziomu merytorycznego przygotowania
mediatora, tym częściej decydować się będą na spróbowanie skorzystania z tej alternatywnej
metody rozwiązywania sporów.
Ustawodawca w znowelizowanym art. 1839 § 1 k.p.c. pozostawił stronom pierwszeństwo przy
wyborze osoby mediatora, nakazując przy tym sądowi kierującemu strony do mediacji, aby
wyznaczał mediatora mającego odpowiednią wiedzę i umiejętności w zakresie prowadzenia
mediacji w sprawach danego rodzaju, biorąc pod uwagę w pierwszej kolejności stałych
mediatorów. Ponadto, dla podkreślenia faktu bezstronności mediatora, będzie na niego
nałożony obowiązek niezwłocznego ujawnienia stronom wszystkich okoliczności, które
mogłyby wywołać wątpliwości co do jego bezstronności w sprawie. Zmiana ta z pewnością
zwiększy wiarygodność osoby mediatora, a także może mieć dobry wpływ na społeczny
odbiór instytucji mediacji. Kolejną nowością zasługującą na uznanie jest wprowadzenie
przepisu uprawniającego mediatora do wskazania, przy jego akceptacji oraz na zgodny
wniosek stron, możliwych sposobów rozwiązania sporu. Rzecz jasna, nie będą one dla stron
sporu wiążące, nie mniej jednak mogą niejednokrotnie zarysować stan faktyczny i możliwe
scenariusze, a w efekcie zniechęcić do pójścia do sądu. Obecnie, wobec braku formalizacji
postępowania mediacyjnego pojawiały się wątpliwości, czy mediator może bądź to
na wniosek stron bądź widząc niepowodzenia w samodzielnym dojściu stron do
porozumienia, wyklarować stronom ich sytuację prawną, a także zaproponować inne warianty
rozwiązania konfliktu. W związku z powyższym tak istotnym jest, by osoba mogąca
podpowiedzieć stronom możliwe sposoby zakończenia konfliktu dysponowała niezbędną
wiedzą, wykształceniem i doświadczeniem życiowym.
Osobną kwestią
jest wynagrodzenie mediatora za mediację prowadzoną na podstawie
skierowania sądu. Obecnie regulują to przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z dnia 30 listopada 2005 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi
wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym. Mediatorowi w sprawach o prawa
5
majątkowe, przysługuje wynagrodzenie w wysokości 1 % wartości przedmiotu sporu, jednak
nie mniej niż 30 zł, a nie więcej niż 1000 zł za całość postępowania mediacyjnego. Z kolei
gdy mediacja dotyczy sprawy o prawa majątkowe, w których wartości przedmiotu sporu nie
da się ustalić, oraz o prawa niemajątkowe, w takim wypadku wynagrodzenie mediatora zależy
od ilości posiedzeń mediacyjnych, i kształtuje się w oparciu o następujące stawki: 60 złotych
– za pierwsze posiedzenie; 25 złotych - za każde następne posiedzenie mediacyjne. Ponadto w
sytuacji gdy sąd upoważni mediatora do zapoznania się z aktami sprawy, całość
przysługującego mediatorowi wynagrodzenia podwyższa się o 10 % (§2 pkt 3
rozporządzenia). Nowelizowane przepisy zakładając uzupełnienie art. 981 § 4 k.p.c. o kolejną
przesłankę, która będzie brana pod uwagę przy konstruowaniu rozporządzenia do ustalenia
wysokości wynagrodzenia mediatorów – tj. sprawności postępowania mediacyjnego.
Wprowadzenie do upoważnienia ustawowego powyższego kryterium być może wpłynie na
zwiększenie motywacji mediatorów do efektywnego prowadzenia mediacji, a w konsekwencji
skuteczności mediacji. Proponuje się, aby stawki wynagrodzenia mediatora przewidywały
wyższe wynagrodzenie za pierwsze posiedzenie mediacyjne, natomiast niższe za kolejne
posiedzenia oraz określały stawki maksymalne za całość postępowania mediacyjnego.4
Powyższe regulacje nie mają zastosowania w mediacjach prywatnych, gdzie wynagrodzenie
jest przedmiotem ustaleń mediatora ze stronami i brak tutaj jakichkolwiek ograniczeń.
Ewentualnie, w przypadku gdy mediator reprezentuje dane centrum bądź ośrodek
mediacyjny, związany jest wtedy jego cennikiem lub taryfą opłat. Trzeba natomiast
obiektywnie
przyznać,
iż
wspomniane
wynagrodzenia
mediatorów
w
sprawach
ze skierowania sądów, są często nieadekwatne w stosunku do nakładu pracy i wiedzy, jaką
mediator musi poświęcić danej sprawie.
O tym, jak wielką wagę ustawodawca przywiązuje do polubownych metod rozwiązywania
sporów, w tym mediacji, świadczy wchodzący w życie z dniem 1 stycznia 2016 r. art. 187 § 1
pkt 2 k.p.c., który wprowadza nowy obligatoryjny element pozwu w postaci informacji, „czy
strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu,
a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia”5. Brak
Tak w uzasadnieniu rządowego projektu ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw w związku ze wspieraniem polubownych metod rozwiązywania sporów http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/druk.xsp?nr=3432
4
5
por. art. 187 § 1 pkt 3 k.p.c. w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą.
6
zamieszczenia takiej informacji skutkować będzie wezwaniem do usunięcia braków
formalnych pozwu w terminie tygodniowym, pod rygorem jego zwrotu (art. 130 § 1 i 2
k.p.c.).
Przedstawione powyżej, wprowadzone ustawą nowelizującą, zmiany w intencji ustawodawcy
mają za zadanie skłonić strony do rozwiązywania sporów na drodze pozasądowej, w sposób
polubowny, dzięki czemu do przeciążonych obecnie sądów będzie wpływać mniej spraw lub
nawet pomimo tego, że sprawa jest już na etapie sądowym, strony będą chciały dać szansę
i spróbować skorzystania z alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów. Podstawowym
warunkiem, jaki musi zostać spełniony, aby zrealizować ten cel jest prowadzenie mediacji
przez osobę odpowiednio do tego przygotowaną, posiadającą stosowne wykształcenie,
kwalifikację, predyspozycje i doświadczenie. Rozwiązania, jakie wejdą w życie z dniem
1 stycznia 2016 r. wychodzą naprzeciw tym oczekiwaniom, bowiem strony lub sąd dokonując
wyboru mediatora z listy stałych mediatorów, prowadzonej przez prezesa sądu okręgowego
będą miały gwarancje, że osoba ta spełnia w/w kryteria.
Aplikant adwokacki Maciej Kuklewicz
7