Kondycja polskich ma∏ych i Źrednich przedsi´biorstw w

Zesz yty
Naukowe nr
721
2006
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
Anna Odrobina
Katedra Mi´dzynarodowych Stosunków Gospodarczych
Kondycja polskich ma∏ych
i Êrednich przedsi´biorstw
w rozszerzonej Unii Europejskiej
1. Wprowadzenie
Najwi´ksze dotychczas rozszerzenie UE, zarówno pod wzgl´dem zakresu,
jak i ró˝norodnoÊci krajów, dokona∏o si´ 1 maja 2004 r. Wydarzenie to otwiera nowe mo˝liwoÊci dla przedsi´biorczoÊci w Europie. Zgodnie z szacunkami
Komisji Europejskiej poszerzenie ugrupowania ma dostarczyç bodêców do
wzrostu gospodarczego i dobrej koniunktury na obszarze ca∏ej Unii Europejskiej. Trzeba mieç ÊwiadomoÊç, ˝e pomimo ogólnego korzystnego wp∏ywu na
gospodarki nowych cz∏onków, korzyÊci z integracji b´dà roz∏o˝one nierównomiernie, w przypadku tak poszczególnych obszarów gospodarki, jak i czasu ich
wystàpienia.
Tymczasem rozwój ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw (MSP) w du˝ej, je˝eli nie decydujàcej mierze b´dzie determinowa∏ gospodarczy sukces Polski
w poszerzonej Unii. Wobec silnej zale˝noÊci mi´dzy utrzymaniem pozytywnych tendencji w gospodarce polskiej a dynamicznym rozwojem MSP, uzasadnione jest zainteresowanie wp∏ywem akcesji Polski do Unii Europejskiej na
stan sektora polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw. Niniejsze opracowanie skoncentruje si´ zatem na nast´pujàcych kwestiach:
– charakterystyka polskich MSP na tle firm unijnych,
– sprecyzowanie szans i korzyÊci dla ma∏ych i Êrednich firm wynikajàcych
z akcesji,
– identyfikacja zagro˝eƒ i barier rozwoju polskich MSP w zintegrowanej
Europie,
– mo˝liwoÊç wykorzystania dzia∏aƒ UE na rzecz ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw.
136
Anna Odrobina
Tak przeprowadzone analizy powinny pozwoliç na sformu∏owanie wniosków i zaleceƒ pod adresem ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w Polsce odnoÊnie do po˝àdanych kierunków ich rozwoju w poszerzonej Unii Europejskiej.
2. Sektor MSP w Polsce na tle unijnych ma∏ych i Êrednich
firm
Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa stanowià obecnie ponad 99,8% ogó∏u przedsi´biorstw gospodarki polskiej, a ich liczba przekroczy∏a w 2002 r. 1,7 mln1. Dajàc zatrudnienie ok. 2/3 pracujàcych, wytwarzajà blisko 50% PKB. Polskie MSP
cechuje znaczne rozdrobnienie, gdy˝ zasadniczà wi´kszoÊç stanowià mikroprzedsi´biorstwa zatrudniajàce do 9 osób2, a Êrednia wielkoÊç zatrudnienia
w przedsi´biorstwie wynosi 5 osób3. Najcz´Êciej dzia∏ajà one w dziedzinach
o bardzo niskiej kapita∏och∏onnoÊci, bazujàc jednoczeÊnie na nisko kwalifikowanej sile roboczej. Struktura sektora ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw wskazuje,
˝e najistotniejszà rol´ odgrywajà handel i naprawy, dzia∏alnoÊç produkcyjna oraz
budownictwo i obs∏uga nieruchomoÊci. Trzeba podkreÊliç, ˝e w przypadku sekcji handel i naprawy a˝ 92,4% wartoÊci dodanej brutto wytworzonej przez przedsi´biorstwa polskie przypada na ma∏e i Êrednie firmy, natomiast w budownictwie
wskaênik ten si´ga 88%, a w przemyÊle – 41%4. Udzia∏ wystawionej na najsilniejszà konkurencj´ dzia∏alnoÊci produkcyjnej jest znaczàcy (ponad 30% ogó∏u
zatrudnionych w MSP). Stosunkowo niewiele przedsi´biorstw zajmuje si´ us∏ugami wy˝szego rz´du (np. w dziedzinie technologii informatycznych czy poÊrednictwa finansowego), podczas gdy MSP starych cz∏onków Wspólnoty Europejskiej wykazujà w tych dziedzinach znacznà aktywnoÊç.
W Unii Europejskiej dzia∏a ok. 20 mln ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw (ponad 99% wszystkich firm), zatrudniajàcych ok. 80 mln osób (2/3 ogó∏u miejsc
pracy). Mikroprzedsi´biorstwa stanowià 93% unijnych MSP (do 10 zatrudnionych), ok. 6% sà to ma∏e firmy, a jedynie ok. 1% – przedsi´biorstwa Êrednie5.
Trzeba zauwa˝yç, ˝e struktura oraz poziom rozwoju sektora MSP w poszczególnych dziedzinach gospodarki jest zbli˝ona w Polsce i Unii Europejskiej. Niemniej mo˝na zaobserwowaç trzy zasadnicze ró˝nice6, a mianowicie:
1 Jest to liczba MSP aktywnych, gdy˝ zarejestrowanych jest ponad 3,5 mln podmiotów; PARP,
Statystyki, www.parp.gov.pl.
2 Mikrofirmy wytwarzajà ok. 32% PKB, a ich liczba przekracza 1,68 mln; ibidem.
3 A. W∏adyniak, Ma∏e i Êrednie firmy w Unii Europejskiej, krajach EFTA i paƒstwach kandydujàcych do UE, „Wspólnoty Europejskie” 2002, nr 9(132), s. 50–51.
4 PARP, Raport o stanie ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w Polsce w latach 2001–2002,
Warszawa 2003, s. 22–23.
5 Les PME en Europe, avec un premier regard sur les Pays Candidats, „Observatoire des
PME européennes” 2002, nr 2, s. 11–12; Commission Européenne, Raport sur la mise en oeuvre
de la Charte européenne des petites entreprises, 2002, s. 2; A. W∏adyniak, op. cit., s. 48–50.
6 UKIE, Bilans korzyÊci i kosztów przystàpienia Polski do Unii Europejskiej, Warszawa 2002,
s. 71–72.
Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw...
137
– wy˝szy udzia∏ pracujàcych w sferze produkcji w Polsce, podczas gdy
w UE prym wiodà w tej dziedzinie du˝e przedsi´biorstwa,
– wy˝szy udzia∏ zatrudnionych w handlu i naprawach w Polsce,
– zdominowanie sektora polskich MSP przez firmy oparte na samozatrudnieniu, przez co w s∏abszym ni˝ w Unii Europejskiej stopniu generowane sà
nowe miejsca pracy7.
Tymczasem ju˝ samo porównanie warunków funkcjonowania ma∏ych
i Êrednich przedsi´biorstw w wysoko rozwini´tych gospodarkach dotychczasowych cz∏onków UE oraz w nowych paƒstwach cz∏onkowskich, a wi´c tak˝e
w Polsce, pozwala zaobserwowaç niekorzystnà sytuacj´ w przypadku tych drugich. Szczegó∏owych informacji na ten temat dostarcza tabela 1.
Tabela 1. MSP w gospodarce wysoko rozwini´tej i rozwijajàcej si´
Wyszczególnienie
MSP w gospodarce
wysoko rozwini´tej
MSP w gospodarce
rozwijajàcej si´
Poziom rozwoju
Istniejà od wielu lat, cz´sto sà
dziedziczone z pokolenia na
pokolenie, sà ko∏em zamachowym
gospodarki
Sà „przybyszami” bez doÊwiadczenia, zalà˝kiem podmiotu nowej
gospodarki, robià pierwsze kroki
w tworzonym otoczeniu rynkowym
Strategia marketingowa
Majà dobrze zdefiniowane: profil
dzia∏alnoÊci, rynki, d∏ugoterminowà
strategi´; majà wypracowanà mark´
W poszukiwaniu klientów, nisz rynkowych lub sposobu na przetrwanie
majà szerokie spektrum dzia∏alnoÊci
(z wyjàtkiem wyspecjalizowanego
rzemios∏a)
Kultura przedsi´biorczoÊci
Przedsi´biorca urodzi∏ si´
Przedsi´biorca nie odziedziczy∏
w otoczeniu gospodarki rynkowej,
umiej´tnoÊci przedsi´biorczoÊci,
posiada wiedz´ o przedsi´biorczoÊci jest dobrze wykszta∏cony, jednak nie
posiada wiedzy i doÊwiadczenia
w zakresie marketingu i biznesu
Otoczenie biznesu
Dobrze funkcjonuje system wspierania przedsi´biorczoÊci, istnieje
rozbudowany system instytucjonalny, kredytowy i por´czeniowy
Instytucje wspierania biznesu sà
dopiero tworzone, sà nierozwini´te
i niedostosowane do potrzeb firm;
system kredytowy i por´czeniowy
jest bardzo s∏aby
Bariery
Potrzebujà wsparcia regionalnego
i lokalnego, które zwi´kszy ich
konkurencyjnoÊç i internacjonalizacj´
Potrzebujà wsparcia na powstawanie kapita∏u poczàtkowego oraz
szkoleƒ i doradztwa
èród∏o: opracowanie w∏asne na podstawie: A. Szabo, Development of SMEs in Various Regions
in Europe, UNECE, 2003, s. 3–4.
7
W UE oko∏o po∏owa mikrofirm opiera si´ na samozatrudnieniu.
138
Anna Odrobina
Balansujàce w realiach zmieniajàcych si´ warunków rynkowych, ma∏e
i Êrednie przedsi´biorstwa polskie (a tak˝e pozosta∏ych krajów z Europy Ârodkowowschodniej, które przystàpi∏y do UE w 2004 r.) ciàgle poszukujà swego
miejsca w gospodarce. Dodatkowe utrudnienia wià˝à si´ z brakiem doÊwiadczenia przedsi´biorców, a tak˝e z tworzeniem dopiero kultury przedsi´biorczoÊci
oraz relatywnie skromnym systemem wspierania MSP, co powoduje, ˝e przedsi´biorstwom tym trudno stawiç czo∏a silnym firmom z Unii Europejskiej. Jednak te s∏aboÊci w pewnych sytuacjach mogà przeobraziç si´ w si∏´, poniewa˝
MSP sà zaprawione w ciàg∏ej walce o przetrwanie w trudnych warunkach transformujàcych si´ gospodarek i muszà radziç sobie same, cz´sto intuicyjnie,
z wieloma problemami. Niemniej powy˝sze zestawienie wyraênie wskazuje na
przewag´ kulturowà, instytucjonalnà, marketingowà oraz otoczenia biznesu
w krajach „pi´tnastki”, gdzie ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa majà ustabilizowanà sytuacj´ i pozycj´ w gospodarce oraz silne wsparcie w postaci dobrze rozwini´tego i zorganizowanego systemu instytucjonalnego otoczenia biznesu.
3. KorzyÊci i koszty dla polskich MSP zwiàzane z akcesjà
do Unii Europejskiej
Zaznaczyç trzeba, ˝e ju˝ uk∏ad stowarzyszeniowy Polski ze Wspólnotami
Europejskimi z grudnia 1991 r. zak∏ada∏ wielop∏aszczyznowà wspó∏prac´ politycznà i gospodarczà, w∏àczajàc w to liberalizacj´ dzia∏alnoÊci gospodarczej,
zatem w konsekwencji przedsi´biorcy polscy odczuli wzrost konkurencji.
Obecnie wi´kszym wyzwaniem wydaje si´ udêwigni´cie ogromnych kosztów
adaptacji prawa do acquis communautaire, którego znaczna cz´Êç bezpoÊrednio wp∏ywa na funkcjonowanie polskich ma∏ych i Êrednich firm. Chodzi tu
o prawodawstwo w nast´pujàcych dziedzinach: swobodny przep∏yw towarów,
us∏ug i kapita∏u, prawo spó∏ek, polityka konkurencji, rolnictwo i rybo∏ówstwo,
podatki, polityka spo∏eczna i zatrudnienie oraz nauka i badania.
W pierwszym rz´dzie chodzi o dostosowanie do jednolitego rynku, o którego z∏o˝onoÊci Êwiadczy choçby fakt, ˝e pe∏na inkorporacja tego ustawodawstwa w krajach samej Wspólnoty nastàpi∏a dopiero kilka lat po symbolicznym
1992 r.8 Poza tym cz∏onkostwo w UE obliguje do przejrzystoÊci regu∏ i rozmiarów pomocy publicznej9, co nie pozostanie bez znaczenia dla poszczególnych
sektorów i przedsi´biorstw w Polsce. Polskie przedsi´biorstwa odczuwajà tak˝e zwi´kszonà konkurencj´ wskutek zmiany stopnia protekcji celnej oraz
wdro˝enia zasady wolnoÊci przedsi´biorczoÊci i zasady wolnoÊci przep∏ywu
8 R. Stawarska, Wybrane efekty cz∏onkostwa Polski w Unii Europejskiej w perspektywie makroi mikroekonomicznej, „Studia Europejskie. Centrum Europejskie UW” 2001, nr 2(18), s. 103–104.
9 Szerzej na temat regulacji unijnych w kwestii pomocy publicznej: I. Pietrzyk, Wspólnotowe
zasady udzielania pomocy publicznej, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 634, Kraków 2003,
s. 5–24.
Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw...
139
p∏atnoÊci. W tym miejscu nie mo˝na tak˝e pominàç koniecznoÊci zaadoptowania przez przepisy krajowe acquis communautaire w kwestii dostosowania
norm i standardów technicznych, zasad ochrony Êrodowiska, systemu podatkowego, rynku zamówieƒ publicznych czy perspektywy dostosowania do wprowadzenia euro. Wszystkie te zagadnienia wp∏ywajà bezpoÊrednio lub poÊrednio na funkcjonowanie ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw oraz ∏àczà si´
zazwyczaj z koniecznymi ogromnymi inwestycjami ze strony tych podmiotów
gospodarczych, których jednà z zasadniczych bolàczek jest brak kapita∏u.
Ogólnie oddzia∏ywanie integracji z UE na polskie ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa mo˝na zaobserwowaç w pi´ciu obszarach10, a mianowicie w:
– otoczeniu makroekonomicznym,
– otoczeniu prawnym,
– sferze rynków dóbr i us∏ug,
– sferze czynników produkcji,
– sferze samych przedsi´biorstw.
W aspekcie makroekonomicznym integracja przynosi ma∏ym i Êrednim
przedsi´biorstwom korzyÊci wynikajàce z funkcjonowania w warunkach stabilnego otoczenia makroekonomicznego i wzmocnienia pozycji Polski na arenie mi´dzynarodowej. Uczestnictwo we wspólnym rynku powoduje wzrost inwestycji zagranicznych dzi´ki podniesieniu atrakcyjnoÊci inwestycyjnej,
wzrost wolumenu handlu oraz produkcji wynikajàce z wyeliminowania barier
taryfowych i pozataryfowych11. Z drugiej strony, ze znacznymi kosztami w sferze makroekonomicznej wià˝e si´ koniecznoÊç stosowania restrykcyjnej polityki fiskalnej i monetarnej w unii gospodarczo-walutowej czy te˝ ryzyko uzale˝nienia si´ od silniejszych partnerów unijnych.
JeÊli chodzi o sfer´ prawnà, to niewàtpliwie do korzyÊci dla MSP zaliczyç
nale˝y stabilnoÊç i przejrzystoÊç prawa oraz w∏àczenie si´ Polski do unijnego
systemu wspierania ma∏ych i Êrednich firm12. Koszty prawne z kolei wynikajà
nie tylko z dostosowania si´ do prawodawstwa unijnego, ale przede wszystkim
ze wzrostu kosztów transakcyjnych, spowodowanego wi´kszym poziomem regulacji rynku i biurokracji.
Do rynkowych korzyÊci p∏ynàcych z procesu integracji dla ma∏ych i Êrednich
przedsi´biorstw zalicza si´: dost´p do bogatych konsumentów z UE oraz do zamówieƒ publicznych na obszarze WE, obni˝enie niektórych kosztów transakOpracowano na podstawie: R. Stawarska, op. cit., s. 95–122; E. Wojnicka, Integracja z UE
z perspektywy ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, „Wspólnoty Europejskie” 2001 nr 2(114),
s. 31–37; oraz: B. Piasecki, A. Rogut, D. Smallbone, Wp∏yw integracji Polski z Unià Europejskà
na sektor MSP, PARP, Warszawa 2000, s. 127–135.
11 Pierwszych kilka miesi´cy cz∏onkostwa przynios∏o zaskakujàco dobre efekty w tej materii,
gdy˝ wolumen handlu zagranicznego Polski bardzo dynamicznie si´ zwi´kszy∏. Wbrew przewidywaniom, najdynamiczniej wzrasta∏ nie import, a w∏aÊnie eksport polskich towarów, powodujàc popraw´ bilansu handlowego. JeÊli chodzi o inwestycje zagraniczne, to pierwsze nieoficjalne szacunki GUS wskazujà, ˝e w 2004 r. poziom ich nap∏ywu do Polski przekroczy∏ 7 mld dolarów.
12 Kwestia ta zostanie szerzej omówiona w dalszej cz´Êci niniejszego opracowania.
10
140
Anna Odrobina
cyjnych dzi´ki jednolitym i uproszczonym procedurom rachunkowym, podatkowym i statystycznym, dost´p do rozbudowanych i nowoczesnych us∏ug dla
przedsi´biorców, uproszczenie operacji finansowych i p∏atnoÊci w wyniku liberalizacji rynków finansowych oraz obj´cie ochronà MSP w ramach polityki
konkurencji. Ten, jak widaç, bardzo obszerny zestaw korzyÊci trzeba skonfrontowaç z równie bogatym zbiorem potencjalnych kosztów ponoszonych przez
drobne firmy w tej sferze, a mianowicie chodzi o koniecznoÊç sprostania przez
polskie MSP wzmo˝onej konkurencji ze strony silnych unijnych podmiotów gospodarczych. Negatywnie na polskie przedsi´biorstwa wp∏ywa tak˝e koniecznoÊç dostosowania do obligatoryjnych standardów wspólnotowych. Ograniczeniom ponadto uleg∏a z dniem akcesji pomoc publiczna dla przedsi´biorców,
a liberalizacja rynku zamówieƒ publicznych mo˝e przynieÊç straty zw∏aszcza
drobnym przedsi´biorcom13. Wielce prawdopodobna wydaje si´ tak˝e utrata
konkurencyjnoÊci niektórych wyrobów w wyniku praktyk dumpingowych stosowanych przez silne podmioty z paƒstw „pi´tnastki”.
W dziedzinie czynników produkcji do pozytywnych efektów integracji zapewne nale˝y zwi´kszenie mobilnoÊci personelu, dost´p do taƒszego kredytowania oraz us∏ug finansowych i funduszy strukturalnych, których przecie˝
g∏ównym priorytetem jest obecnie wspieranie przedsi´biorczoÊci. Ogromnych
korzyÊci spodziewaç si´ mo˝na ze zwi´kszonego transferu nowoczesnych technologii. Dodatkowà korzyÊcià jest dost´p do informacji za poÊrednictwem banków danych i oÊrodków informacyjnych oraz do bezp∏atnego specjalistycznego doradztwa w sieci informacyjnej Euroinfo. OczywiÊcie i w tej dziedzinie
istnieje wiele zagro˝eƒ dla ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, które zobligowane zostanà do zintensyfikowania prac badawczo-rozwojowych. Negatywne
efekty wywo∏a wzrost p∏ac i cen nieruchomoÊci. Spodziewaç si´ mo˝na zarazem odp∏ywu kapita∏och∏onnych przemys∏ów i zasobów do obecnych krajów
cz∏onkowskich WE, co mo˝e spowolniç tempo rozwoju Polski.
W koƒcu w samych przedsi´biorstwach mo˝na znaleêç potencjalne korzyÊci, wynikajàce ze wzrostu bezpieczeƒstwa i higieny pracy, a tak˝e z ekologicznych efektów stosowania norm Êrodowiskowych. W∏àczanie przedsi´biorstw w sieci innowacyjne nie tylko obni˝y koszty innowacji, ale tak˝e
przyspieszy proces uczenia si´ przedsi´biorców i absorpcj´ wysokich technologii. KorzyÊciom tym niestety towarzyszà tak˝e koszty uzyskania odpowiednich certyfikatów i spe∏nienia standardów unijnych, koszty uzyskania informacji i zatrudnienia specjalistów, czy te˝ koszty informatyzacji i poszukiwania
partnerów.
13
Pierwsze miesiàce po otwarciu polskiego rynku zamówieƒ publicznych dla przedsi´biorstw
unijnych nie spowodowa∏y wzmo˝onej penetracji polskiego rynku przez firmy z UE. W d∏u˝szym
jednak czasie mo˝na spodziewaç si´ zainteresowania polskim rynkiem zamówieƒ publicznych szacowanym na ponad 40 mld z∏.
Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw...
141
4. Integracja a konkurencyjnoÊç polskich MSP
Jako niekwestionowanych beneficjantów integracji wÊród przedsi´biorstw
wymienia si´ transnarodowe korporacje unijne lub prowadzàce na obszarze UE
wi´kszoÊç transakcji, dla których podstawowe korzyÊci spowodowane sà ni˝szymi kosztami adaptacji produktów, redukcjà taryfowych i pozataryfowych
barier, ∏atwiejszym dost´pem do rynków lokalnych czy mo˝liwoÊcià wykorzystywania paneuropejskich systemów dystrybucji. Natomiast dla przedsi´biorstw lokalnych, wÊród których zasadniczà grup´ stanowià w∏aÊnie ma∏e
i Êrednie firmy, wp∏yw cz∏onkostwa w Unii Europejskiej zale˝y zasadniczo od
konkurencyjnoÊci przedsi´biorstwa. Decydujà o niej, i b´dà decydowa∏y w najbli˝szych latach, czynniki zwiàzane z wewn´trznà sytuacjà firmy oraz czynniki zewn´trzne14.
Do podstawowych determinant o charakterze wewn´trznym nale˝à zasoby
przedsi´biorstwa, przede wszystkim kapita∏owe, ale tak˝e ludzkie, zdolnoÊç do
utrzymania si´ na rynku, jakoÊç i marka produktów oraz poziom kosztów. Polskie ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa wykazujà szczególne s∏aboÊci, jeÊli chodzi o dost´p do kapita∏u zewn´trznego. W obliczu deficytu w∏asnych Êrodków
finansowych MSP zmuszone sà zwracaç si´ w stron´ kredytów bankowych.
Tymczasem polski system bankowy, obok d∏ugookresowej polityki wysokich
stóp procentowych, stwarza dodatkowe bariery, stosuje normy ostro˝noÊciowe,
co czyni kredyt bardzo kosztownym, a czasem po prostu niedost´pnym dla
drobnego przedsi´biorcy. Niestety w przypadku pozosta∏ych czynników sytuacja tak˝e nie jest korzystna, gdy˝ polskie firmy cierpià na brak odpowiednio
wykszta∏conej kadry mened˝erskiej, a przy tym wi´kszoÊç z nich nie zdà˝y∏a
jeszcze wypracowaç marki i zdobyç zaufania klientów. Tylko w aspekcie kosztowym MSP sà nadal konkurencyjne w porównaniu z firmami „pi´tnastki”,
niemniej w ciàgu kilku lat nale˝y si´ spodziewaç procesu konwergencji kosztów do poziomu unijnego.
Do zewn´trznych czynników wyznaczajàcych poziom konkurencyjnoÊci
polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw trzeba zaliczyç: stabilne otoczenie
prawne, przyjazny system podatkowy, stopieƒ liberalizacji danej bran˝y oraz
stopieƒ jej penetracji przez firmy zagraniczne, a tak˝e zmiany w sytuacji rynkowej. Niestety, tak system podatkowy, jak i ciàgle zmieniajàce si´ przepisy
prawne nie stwarzajà korzystnych podstaw do budowania przewagi konkurencyjnej polskich MSP. W przypadku pozosta∏ych czynników zewn´trznych sytuacja zmienia si´ w zale˝noÊci od bran˝y. Ogólnie, im wy˝szy jest poziom
otwarcia i internacjonalizacji ga∏´zi, tym korzystniej wp∏ywa to na poziom
konkurencyjnoÊci i zdolnoÊç do konkurowania polskich drobnych firm na jednolitym rynku.
14 Opracowano na podstawie: UKIE, Bilans korzyÊci i kosztów przystàpienia do Unii Europejskiej, Warszawa 2002, s. 73–75; Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwo w gospodarce regionu, red.
M. Stru˝ycki, PWE, Warszawa 2004, s. 82–86.
Anna Odrobina
142
Tabela 2. Opcje polityki w poszczególnych sektorach dzia∏alnoÊci MSP w Polsce
w warunkach poszerzonej Unii Europejskiej
Sektory korzyÊci
Sektory ryzyka
Sektor dzia∏alnoÊci
Produkcja przemys∏owa:
bran˝e kapita∏och∏onne
i bazujàce na wysoko
wykwalifikowanej sile
roboczej (m.in. przemys∏
maszynowy,
elektrotechniczny,
samochodowy)
Zalecane dzia∏ania
1. dost´p do rynku/informacji
2. rozwój us∏ug doradczych/pomoc
w zak∏adaniu przedsi´biorstw
3. rozwój instrumentów
finansowych dla nowych firm
4. szkolenia specjalistyczne
5. wsparcie eksportu MSP
6. pomoc w szukaniu partnerów
biznesowych
Szczebel odpowiedzialny
za prowadzenie polityki
1. UE
2. regionalny/krajowy
3. regionalny/krajowy
4. regionalny/krajowy
5. regionalny/krajowy
6. UE
Us∏ugi:
1. dost´p do rynku i us∏ug
specjalistyczne us∏ugi bazuinternetowych
jàce na wiedzy (np. doradz- 2. specjalistyczne szkolenia
two finansowe, biznesowe),
umiej´tnoÊci
specjalistyczne us∏ugi ba3. pomoc w szukaniu partnerów
zujàce na umiej´tnoÊciach
biznesowych
(informatyczne, rachunkowe), specjalistyczne
us∏ugi in˝ynieryjne (konsultacje techniczne itp.)
1. UE
Produkcja przemys∏owa:
1. dost´p do rynku/informacji
bran˝e pracoch∏onne (m.in. 2. pomoc w szukaniu partnerów
przemys∏ tekstylny, meblarbiznesowych
ski, drzewny), pracoch∏onne cz´Êci innych bran˝ (np.
przemys∏u elektronicznego,
samochodowego)
1. krajowy/UE
2. krajowy/UE
Us∏ugi:
1. dost´p do rynku/informacji
transport, turystyka,
2. pomoc w szukaniu partnerów
pracoch∏onne cz´Êci innych
biznesowych
us∏ug (obróbka danych)
1. krajowy/UE
2. krajowy/UE
2. regionalny/krajowy
3. UE
èród∏o: European Commission, Impact of the Enlargement of the European Union on Small and
Medium-sized Enterprises in the Union, Essen and Glasgow 2000, s. 13.
Bilans wp∏ywu integracji na polskie MSP determinuje tak˝e sytuacja firmy
przed okresem integracji oraz typ przedsi´biorstwa. I tak przedsi´biorstwa, które wczeÊniej eksportowa∏y do krajów UE, z pewnoÊcià pozytywnie odczujà
swobodny dost´p do jednolitego rynku. Jest oczywiste, ˝e firmy nastawione na
eksport spodziewaç si´ mogà zwi´kszenia konkurencji. Niemniej w∏aÊnie te
przedsi´biorstwa charakteryzuje zazwyczaj wysoka zdolnoÊç i ch´ç innowacji,
dlatego te˝ b´dà one prawdopodobnie w stanie dopasowaç swe strategie do
otoczenia, aby odnosiç korzyÊci z funkcjonowania na jednolitym rynku. W ca∏-
Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw...
143
kiem odmiennej sytuacji sà te firmy, które chcà wejÊç obecnie na rynek unijny,
gdy˝ pod uwag´ muszà braç niezmiernie wysokie koszty marketingu. Równie˝
przedsi´biorstwa borykajàce si´ z deficytem kapita∏u negatywnie odczuwajà
akcesj´. Wystawione na konkurencj´ ze strony firm unijnych, nie mogà ju˝ liczyç na protekcj´ czy subsydia paƒstwowe15. Tymczasem w opinii analityków
Ernst & Young16 polski ma∏y biznes, podstawa gospodarki, jest nieprzygotowany do niezb´dnych zmian regulacji prawnych, co mo˝e spowodowaç upadek
wielu przedsi´biorstw z sektora MSP17.
Analiza wp∏ywu cz∏onkostwa Polski w UE na polskie MSP wymaga tak˝e
podejÊcia sektorowego, gdy˝ poszczególne bran˝e w ró˝nym stopniu odczuwajà skutki integracji. W tabeli 2 zaprezentowano podzia∏ na sektory zagro˝one ze
strony przedsi´biorstw unijnych oraz sektory potencjalnie korzystajàce z integracji. Dodatkowo sformu∏owano zestaw niezb´dnych dzia∏aƒ wspierajàcych
polskie drobne firmy w poszczególnych obszarach przez ró˝ne szczeble w∏adzy,
od regionalnego po unijny. Zaznaczyç przy tym nale˝y, ˝e nawet w przypadku
sektorów szansy niezb´dne sà dzia∏ania pomocowe, g∏ównie ze strony w∏adz
centralnych i wspólnotowych. W przypadku sektorów ryzyka zwiàzanego
z cz∏onkostwem w UE dzia∏ania powinny byç o wiele intensywniejsze, a wi´kszoÊç z nich nale˝y realizowaç na szczeblu regionalnym i krajowym. Wynika
z tego bowiem, ˝e decydujàce znaczenie w kwestii podnoszenia konkurencyjnoÊci polskich MSP, a tak˝e ich przetrwania, b´dà mieç skuteczne i Êwiadome
przedsi´wzi´cia pomocowe ze strony w∏adz krajowych, a nie unijnych.
Dla niektórych sektorów w przemyÊle przetwórczym wraz z integracjà pojawi∏y si´ szanse rozwoju. Sektory tradycyjnej relatywnej przewagi Polski, bazujàcej wcià˝ na niskich kosztach pracy w porównaniu z krajami „pi´tnastki”,
charakteryzujàce si´ wysokà pracoch∏onnoÊcià, takie jak sektor tekstylny, meblarski, drzewny czy metalowy, z du˝ym prawdopodobieƒstwem odniosà sukces w poszerzonej Unii Europejskiej. Podobnych efektów spodziewaç si´ mo˝na w sektorze us∏ug turystycznych czy transportowych. Z drugiej strony nale˝y
wskazaç sektory, które mogà nie przetrwaç wzmo˝onej presji konkurencyjnej
ze strony silniejszych firm unijnych. Najbardziej zagro˝one sà tutaj sektory
produkcji przemys∏owej i us∏ug intensywnie wykorzystujàce wysoko kwalifikowanà si∏´ roboczà o wàskiej specjalizacji i specyficznych umiej´tnoÊciach18.
15 Naturalnie akcesja nie oznacza likwidacji pomocy publicznej, niemniej jej udzielenie podlega obecnie jurysdykcji Komisji Europejskiej.
16 Economist Corporate Network, European Union Accession. Practical Implications for Business in Central Europe, Economist Conferences, 2002, s. 29.
17 Potwierdzeniem takiej oceny sytuacji jest odnotowany po raz pierwszy spadek liczby przedsi´biorstw w 2004 r. (GUS, Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2004 r.,
Warszawa 2005, www.stat.gov.pl/dane_spol-gosp).
18 European Commission, Impact of the Enlargement of the European Union on Small and
Medium-sized Enterprises in the Union, Essen–Glasgow 2000, s. 11–14; Rozszerzenie Unii Europejskiej – czego mogà oczekiwaç przedsi´biorstwa z nowych paƒstw cz∏onkowskich?, Komisja
Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Przedsi´biorczoÊci, 2003, robocze t∏umaczenie: PARP, s. 7–8.
144
Anna Odrobina
5. Mo˝liwoÊci wsparcia polskich MSP ze strony
Unii Europejskiej
Jednym z niezwykle istotnych aspektów integracji jest niewàtpliwie pe∏ne
obj´cie polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw wspólnotowymi dzia∏aniami wspierania przedsi´biorczoÊci. Z uwagi na zwiàzane z tym faktem ogromne korzyÊci dla polskich drobnych firm, warto przyjrzeç si´ dok∏adniej aktualnemu kszta∏towi polityki UE na rzecz rozwoju przedsi´biorczoÊci.
W Unii Europejskiej MSP traktowane sà w sposób szczególny, co wynika
z ich ogromnego znaczenia dla rozwoju gospodarczego oraz uÊwiadomionej
koniecznoÊci ich efektywnego wspierania19. Polityka wzgl´dem ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w UE pozostaje jednak w gestii poszczególnych krajów
cz∏onkowskich i stàd nie istniejà dyrektywy specyficzne dotyczàce wy∏àcznie
MSP. Przepisy wspólnotowe w tej dziedzinie majà postaç zaleceƒ lub decyzji,
a obejmujà programy i dzia∏ania podejmowane przez Uni´ Europejskà na rzecz
sektora MSP na zasadzie subsydiarnoÊci20.
Ramy realizowanej obecnie polityki wobec drobnych przedsi´biorstw wyznaczy∏a przyj´ta podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Lizbonie w marcu 2000 r.
strategia lizboƒska. G∏ównym jej celem jest stworzenie na terytorium Wspólnoty
Europejskiej do 2010 r. najbardziej konkurencyjnej na Êwiecie gospodarki opartej na wiedzy. Realizacja strategii uwarunkowana jest dynamicznym rozwojem
MSP, które stworzà nowe miejsca pracy i wdro˝à innowacje. W tym celu Rada
Europejska przyj´∏a w czerwcu 2000 r. „Europejskà kart´ ma∏ych przedsi´biorstw”
(European Charter for Small Enterprises), która wyznacza g∏ówne kierunki polityki WE wobec MSP. Stwierdzono, ˝e sytuacja sektora mo˝e ulec poprawie dzi´ki podj´ciu dzia∏aƒ skoncentrowanych na stymulowaniu przedsi´biorczoÊci oraz
lepszym dopasowaniu istniejàcych instrumentów do potrzeb ma∏ych i Êrednich
przedsi´biorców. Uznajàc znaczenie MSP w podnoszeniu tempa wzrostu gospodarczego, konkurencyjnoÊci oraz wielkoÊci zatrudnienia w UE, zobowiàzano Ko-
19
W polityce UE elementy wspierania sektora MSP pojawi∏y si´ w latach 80. W 1986 r. powo∏any zosta∏ zespó∏ zadaniowy ds. MSP, przekszta∏cony trzy lata póêniej w Dyrekcj´ Generalnà
XXIII na rzecz polityki wzgl´dem przedsi´biorstw, rzemios∏a, turystyki i spó∏dzielczoÊci. Od poczàtku 2000 r. funkcjonuje ona pod nazwà Dyrekcja Generalna ds. Przedsi´biorczoÊci. Pierwszy
wspólnotowy program na rzecz przedsi´biorczoÊci – Program dzia∏ania dla MSP – datuje si´ na
1986 r.; M. ¸uczak, Przedsi´biorczoÊç w zarzàdzaniu firmà, WSE w Warszawie, Warszawa 2003;
B. Buczkowski, System wspierania ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w Unii Europejskiej
[w:] KonkurencyjnoÊç gospodarki Polski w dobie integracji z Unià Europejskà i globalizacji, red.
J. Bossak, SGH, Warszawa 2001.
20 W myÊl tej zasady w∏adze wy˝szego szczebla (w tym przypadku wspólnotowe) nie powinny podejmowaç dzia∏aƒ mo˝liwych do zrealizowania na ni˝szym szczeblu.
21 Zaznaczyç wypada, ˝e w 2002 r. w Mariborze (S∏owenia) paƒstwa kandydujàce wówczas do
WE, a wÊród nich tak˝e Polska, zadeklarowa∏y podj´cie dzia∏aƒ zgodnych z „Europejskà kartà ma∏ych przedsi´biorstw”.
Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw...
145
misj´ Europejskà oraz paƒstwa cz∏onkowskie21 do rozpocz´cia dzia∏aƒ zmierzajàcych do pomocy sektorowi w dziesi´ciu kluczowych obszarach22:
01) rozwój edukacji i szkoleƒ z zakresu przedsi´biorczoÊci,
02) u∏atwienia w zakresie rozpoczynania dzia∏alnoÊci gospodarczej,
03) uproszczenie procedur administracyjnych oraz regulacji prawnych,
04) rozwój kszta∏cenia zawodowego i ustawicznego,
05) poprawa dost´pnoÊci us∏ug elektronicznych,
06) poprawa funkcjonowania firm na jednolitym rynku europejskim,
07) uproszczenie systemu podatkowego i poprawa dost´pu do finansowania,
08) wzmocnienie zdolnoÊci technologicznych MSP,
09) promocja skutecznoÊci e-biznesu i wysokiej jakoÊci systemów wspierania firm,
10) zwi´kszenie efektywnej reprezentacji interesów ma∏ych przedsi´biorstw
na forum UE i paƒstw cz∏onkowskich.
Post´py w realizacji postanowieƒ „Europejskiej karty ma∏ych przedsi´biorstw” oceniane sà na podstawie rocznych raportów. Komisja rozpocz´∏a jednoczeÊnie, we wspó∏pracy z paƒstwami cz∏onkowskimi, kilkanaÊcie projektów
zmierzajàcych do identyfikacji „najlepszych praktyk” (best practices) w obszarach wskazanych w karcie.
Kolejnym dokumentem wyznaczajàcym kierunki polityki Wspólnoty Europejskiej wzgl´dem ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw jest przedstawiony przez
Komisj´ Europejskà „Wieloletni program na rzecz przedsi´biorstw i przedsi´biorczoÊci na lata 2001–2005”23, którego bud˝et wynosi ok. 450 mln euro24.
Zaobserwowaç mo˝na z jednej strony dzia∏ania poprawiajàce powstawanie
i funkcjonowanie ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, stymulujàce dop∏yw Êrodków finansowych oraz usprawnienie administracyjnego i prawnego otoczenia
biznesu. Z drugiej strony trzeba zauwa˝yç silny akcent po∏o˝ony na sfer´ nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych, promowanie innowacji
i wiedzy oraz w∏àczanie MSP w sieci i programy badawcze. Bez wàtpienia sà
to kwestie determinujàce konkurencyjnoÊç we wspó∏czesnej gospodarce tak regionalnej, jak i krajowej czy globalnej.
Polityka przedsi´biorczoÊci jest ukierunkowana w szczególnoÊci na usuwanie wielu barier w dost´pie do rynku, które dotyczà g∏ównie regionów zacofanych. Oczekuje si´, ˝e ich usuni´cie uwolni ukryte mo˝liwoÊci rozwoju przedsi´biorczoÊci i pomo˝e w ten sposób zmniejszyç regionalne dysproporcje25.
PodkreÊliç nale˝y, ˝e wiele priorytetów polityki przedsi´biorczoÊci ma swoje
odpowiedniki w polityce regionalnej wdra˝anej w oparciu o fundusze struktuConseil européenne, Charte européenne des petites enterprises, Santa Maria da Feira 2000.
Official Journal of the European Communities, L 333/2000, s. 84–91.
24 W porównaniu z poprzednim programem wieloletnim mamy do czynienia z prawie 3,5-krotnym wzrostem wielkoÊci Êrodków przeznaczonych na realizacj´ obecnego programu.
25 Komisja Europejska, JednoÊç, solidarnoÊç, ró˝norodnoÊç Europy, jej narodów i jej terytorium. Drugi Raport w sprawie SpójnoÊci Gospodarczej i Spo∏ecznej, Bruksela 2001, s. 7 (t∏umaczenie i weryfikacja: UKIE).
22
23
146
Anna Odrobina
ralne, gdy˝ to w∏aÊnie ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa odgrywajà kluczowà rol´ w rozwoju regionalnym. Dlatego te˝ wspieranie MSP postrzegane jest jako
jeden z najlepszych sposobów aktywizowania regionów s∏abo rozwini´tych26.
Niezwykle istotne w kontekÊcie konkurencyjnoÊci ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw sà przedsi´wzi´cia zmierzajàce do poprawy dost´pu sektora ma∏ych
i Êrednich przedsi´biorstw do badaƒ naukowych, innowacji i szkoleƒ. Unijne
MSP zaznaczy∏y swój udzia∏ w V programie ramowym (1998–2002), którego
Êrodki w wysokoÊci 1,46 mld euro wspar∏y w∏aÊnie przedsi´wzi´cia w sektorze B + R realizowane przez ma∏e i Êrednie firmy27.
Deficyt kapita∏u, który jest bolàczkà sektora MSP, tak˝e w Polsce, z∏agodziç majà kredyty na finansowanie inwestycji oraz po˝yczki dla tworzàcych
nowe miejsca pracy drobnych firm udzielane przez Europejski Bank Inwestycyjny28. Natomiast gwarancje oraz po˝yczki na projekty infrastrukturalne sta∏y si´ domenà utworzonego Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego, którego
efekty dzia∏ania w latach 1994–2002 szacuje si´ na kwot´ ok. 1,4 mld euro
udzielonych po˝yczek i gwarancji29.
Zasadnicze strumienie Êrodków finansowych p∏ynà do ma∏ych i Êrednich
przedsi´biorstw z funduszów strukturalnych, które dopiero od momentu akcesji
sà dost´pne dla Polski. Szacunki wskazujà, ˝e tylko w latach 1994–1999 bezpoÊrednio do sektora unijnych MSP skierowana zosta∏a z unijnych Êrodków strukturalnych kwota 21,3 mld euro30 (tj. 18,2% funduszów strukturalnych). Dla porównania Êrodki bezpoÊrednio przeznaczone dla MSP dziesi´ciu krajów
kandydackich w okresie 1990–2000 w ramach funduszów przedakcesyjnych zamkn´∏y si´ w kwocie 1 mld euro31. Konfrontacja tej kwoty z ponad 30 mld euro postawionymi do dyspozycji MSP „pi´tnastki” w analogicznym czasie pozwala wnioskowaç o radykalnym zwi´kszeniu strumieni kapita∏u do sektora
drobnych firm nowych paƒstw cz∏onkowskich. Równie istotny wydaje si´ fakt,
˝e dzia∏ania wspólnotowe na rzecz wspierania i rozwoju przedsi´biorczoÊci
skoncentrowane sà dok∏adnie na tych kwestiach, które sà s∏aboÊciami polskich
MSP. Majà one wi´c szanse dzi´ki przedsi´wzi´ciom i Êrodkom wspólnotowym
poprawiç swojà sytuacj´ w dziedzinie innowacji, wysokich technologii, produk-
M. Bàk, M. Grabowski, Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa a rozwój regionalny, PARP, Warszawa 2001, s. 13.
27 Commission of the European Communities, Creating an Entrepreneurial Europe. The Activities of the European Union for Small and Medium-sized Enterprises, Brussels 2003, s. 14.
28 Tylko w latach 1997–2001 z po˝yczek EBI skorzysta∏o ok. 100 tys. przedsi´biorstw na ∏àcznà sum´ 22,5 mld euro.
29 Commission of the European Communities, Creating an Entrepreneurial..., s. 14.
30 Kwota ta nie obejmuje dzia∏aƒ, z których efektów skorzysta∏y tak˝e MSP, ale zasi´g ich by∏
szerszy (pomoc poÊrednia). Nie uwzgl´dnia ona tak˝e pomocy realizowanej w ramach celu
3 i 4 oraz inicjatyw wspólnotowych. European Commission, Thematic Evaluation of Structural
Fund Impact on SMEs. Synthesis Report, Brussels 1999, s. 168–181.
31 Rozszerzenie Unii Europejskiej..., s. 16.
26
Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw...
147
cji i us∏ug kapita∏o- i wiedzoch∏onnych, a tak˝e zwi´kszyç dost´p do szkoleƒ,
kapita∏u, sieci wspó∏pracy biznesu oraz pomóc w rozbudowie otoczenia MSP.
Jako swoiste podsumowanie dzia∏aƒ na rzecz ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw mo˝na potraktowaç przygotowany w 2003 r. raport Komisji Europejskiej
Thinking Small in an Enlarging Europe32 („Pami´taj o ma∏ych w poszerzajàcej
si´ Europie”). Odwo∏uje si´ on do realizacji dotychczasowych dzia∏aƒ podejmowanych przez Wspólnot´ Europejskà na rzecz przedsi´biorczoÊci ze szczególnym uwzgl´dnieniem programu wieloletniego oraz „Europejskiej karty ma∏ych
przedsi´biorstw”. Pomimo d∏ugoletniej praktyki przedsi´wzi´ç wspierajàcych
przedsi´biorczoÊç, wiele dzia∏aƒ i zaleceƒ wcià˝ pozostaje niestety w sferze formalnych zapisów. Stàd te˝ dokonana przez Komisj´ ocena nie wypada dobrze,
a stan faktyczny daleki jest od atrakcyjnych sformu∏owaƒ pozostajàcych w licznych przypadkach na papierze. Raport ten podkreÊla silnà zale˝noÊç gospodarki
europejskiej od ma∏ego biznesu i okreÊla Uni´ Europejskà jako gospodark´ prowadzonà przez MSP (SME-driven economy). Komisja Europejska szacuje ponadto, ˝e w okresie planistycznym 2000–2006 wsparcie z funduszów strukturalnych dla MSP wyniesie ok. 16 mld euro, a udzia∏ tego sektora w VI programie
ramowym (2002–2006) osiàgnie 2,2 mld euro.
Pomimo krytyki dotychczasowych dzia∏aƒ podejmowanych na szczeblu
unijnym na rzecz przedsi´biorczoÊci wydaje si´, ˝e z perspektywy polskich
MSP jest to pomoc niewyobra˝alnie du˝a w porównaniu z dotychczasowym
wsparciem. Wprawdzie polskie ma∏e i Êrednie firmy korzysta∏y przed akcesjà
w ograniczonym zakresie z wielu inicjatyw i dzia∏aƒ UE, niemniej rozmiary
pomocy po akcesji sà zdecydowanie wi´ksze. Taka sytuacja pozwoli wielu polskim ma∏ym i Êrednim przedsi´biorstwom na uzyskanie pomocy w obszarach
problemowych, a dzi´ki temu poprawy konkurencyjnoÊci nale˝y si´ spodziewaç w stosunkowo bliskim czasie.
6. Podsumowanie
Pomimo ogólnego korzystnego wp∏ywu akcesji na gospodark´ Polski nale˝y
zaznaczyç, ˝e pozytywne rezultaty w d∏u˝szym czasie mogà byç osiàgni´te tylko pod warunkiem uwzgl´dnienia potrzeb tak˝e najwra˝liwszych podmiotów gospodarczych. Otwarcie rynków spowodowa∏o nowe obcià˝enia przedsi´biorstw,
zw∏aszcza w tradycyjnych bran˝ach przemys∏u, a sektor MSP jest szczególnie
podatny na liczne zmiany w otoczeniu biznesu, wynikajàce tak z wczeÊniejszych
przygotowaƒ, jak i z samej akcesji Polski do Unii Europejskiej.
Oddzia∏ywanie integracji Polski z Unià Europejskà na polskie ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa dotyczy wielu aspektów, od makro- po mikroekonomiczne. PodkreÊliç jednak nale˝y, ˝e efekty integracji sà w wielu przypadkach trudno mierzalne w sensie iloÊciowym. Pomiar korzyÊci i kosztów utrudnia
32
European Commission, Thinking Small in Enlarging Europe, Brussels 2003.
148
Anna Odrobina
dodatkowo fakt, ˝e sà one w du˝ym stopniu specyficzne dla okreÊlonego podmiotu czy bran˝y. Charakterystycznà cechà samej akcesji jest jednak koniecznoÊç poniesienia okreÊlonych kosztów adaptacji w krótkim czasie, podczas gdy
wi´kszoÊç korzyÊci pojawiç si´ mo˝e raczej w d∏ugim okresie.
Przedstawione konsekwencje cz∏onkostwa Polski w UE stanowiàce szanse
i zagro˝enia dla sektora MSP wymagajà odpowiedniego dostosowania na poziomie przedsi´biorstwa. Tworzenie potencja∏u konkurencyjnego firm musi
byç procesem ciàg∏ym, uwzgl´dniajàcym zmiany otoczenia rynkowego.
Z uwagi na ograniczony charakter zasobów, polskie ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa powinny skupiaç si´ na kluczowych problemach zwiàzanych ze strategià firmy. Te przedsi´biorstwa, które zdo∏ajà si´ odnaleêç w nowym otoczeniu, zdefiniujà swoje szanse i zagro˝enia, dostosujà swà strategi´ oraz
przeprowadzà niezb´dne procesy dostosowawcze, b´dà mia∏y okazj´ zaistnieç
i utrzymaç si´ na eurorynku. Brak dzia∏aƒ adaptacyjnych ze strony firm postawi je jednak w obliczu niemocy gospodarczej, gdy˝ nie sprostajà konkurencji
w wymiarze technologicznym, jakoÊciowym, informacyjnym czy te˝ cenowym. Trzeba mieç ÊwiadomoÊç, ˝e integracja z UE oznacza dla polskich MSP
konkurowanie z dynamicznymi i silnymi firmami unijnymi, zdolnymi opanowaç rynek wszystkimi mo˝liwymi sposobami. Dlatego te˝ w celu utrzymania
swojej pozycji rynkowej, ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa polskie zmuszone sà
do stosowania elementów euromarketingu oraz zmiany orientacji rynkowej
i wprowadzenia euroorientacji.
Potencja∏ sektora MSP w Polsce jest jednak w znacznym stopniu niewykorzystany. Rozwój drobnych firm ograniczony jest przede wszystkim wysokimi
kosztami pracy. Barierà w prowadzeniu dzia∏alnoÊci gospodarczej jest równie˝
biurokracja, wysokie stopy procentowe, trudnoÊci w dost´pie do kapita∏u. Problem stanowi tak˝e niski stopieƒ rozwoju technologicznego, który jest efektem
niewielkiego zainteresowania wprowadzaniem innowacji czy wspó∏pracà ze
sferà naukowo-badawczà. Dystans dzielàcy polskie MSP od firm UE-15 mo˝e
zostaç zmniejszony przy pomocy Êrodków i dzia∏aƒ unijnych na rzecz przedsi´biorczoÊci. Polskie ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa majà szans´ pozyskaç kapita∏ niezb´dny dla rozwoju, a tak˝e skorzystaç z us∏ug doradczych, szkoleƒ, uzyskaç dost´p do informacji i w∏àczyç si´ w europejskie sieci rozwoju biznesu.
Zaznaczyç nale˝y, ˝e pomimo znacznego post´pu kultura przedsi´biorczoÊci w Polsce jest wcià˝ w fazie poczàtkowej. OczywiÊcie wa˝na rola w tym
wzgl´dzie przypada paƒstwu i ni˝szym szczeblom w∏adzy, które poprzez swe
dzia∏ania wspieraç powinny konkurencyjnoÊç sektora MSP. Tworzenie pozytywnego politycznego, prawnego i gospodarczego otoczenia ma∏ych i Êrednich
przedsi´biorstw powinno staç si´ jednym z zasadniczych priorytetów rzàdu,
a tak˝e ni˝szych szczebli w∏adzy. Konieczne wydaje si´ zatem rozwijanie spójnego narodowego programu, który b´dzie promowaç indywidualnà inicjatyw´,
kreatywnoÊç, a przy tym zapewni dost´p do wysokiego poziomu kszta∏cenia
w zakresie prowadzenia biznesu.
Kondycja polskich ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw...
149
Pami´taç jednak nale˝y, ˝e w ˝adnym wypadku dzia∏ania Wspólnoty Europejskiej nie powinny zast´powaç przedsi´wzi´ç podejmowanych przez rzàd
czy w∏adze na ni˝szych szczeblach. Pomimo faktycznie znacznych kwot kierowanych z Unii Europejskiej do MSP, przede wszystkim z funduszów strukturalnych, wsparcie to opiera si´ na zasadzie subsydiarnoÊci, a nie zast´powalnoÊci. Stàd przedsi´wzi´cia WE powinny byç traktowane jako jeden z elementów
krajowego systemu wspierania MSP.
Literatura
Bàk M., Grabowski M., Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa a rozwój regionalny, PARP, Warszawa 2001.
Buczkowski B., System wspierania ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w Unii Europejskiej
[w:] KonkurencyjnoÊç gospodarki Polski w dobie integracji z Unià Europejskà i globalizacji, red. J. Bossak, SGH, Warszawa 2001.
Commission Européenne, Raport sur la mise en oeuvre de la Charte européenne des petites
entreprises, Bruxelles 2002.
Commission of the European Communities, Creating an Entrepreneurial Europe. The Activities of the European Union for Small and Medium-sized Enterprises, Brussels 2003.
Conseil européenne, Charte européenne des petites entreprises (European Charter for
Small Enterprises), Santa Maria da Feira 2000.
Domiter M., Analiza realnych dostosowaƒ firm polskich do rynku UE ze szczególnym
uwzgl´dnieniem scenariuszy dostosowawczych firm MÂP [w:] Internacjonalizacja i globalizacja przedsi´biorstwa i gospodarki, red. J. Rymarczyk, W. Michalczuk, Wydawnictwo AE we Wroc∏awiu, Wroc∏aw 2002.
Economist Corporate Network, European Union Accession. Practical Implications for Business in Central Europe, Economist Conferences 2002.
European Commission, Thinking Small in Enlarging Europe, Brussels 2003.
European Commission, Impact of the Enlargement of the European Union on Small and
Medium-sized Enterprises in the Union, Essen–Glasgow 2000.
European Commission, Thematic Evaluation of Structural Fund Impact on SMEs. Synthesis Report, Brussels 1999.
Komisja Europejska, JednoÊç, solidarnoÊç, ró˝norodnoÊç Europy, jej narodów i jej terytorium. Drugi Raport w sprawie SpójnoÊci Gospodarczej i Spo∏ecznej, Bruksela 2001, t∏umaczenie i weryfikacja: UKIE.
Kwieciƒski J., Wspólnotowa polityka UE wobec ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw [w:]
Polskie przedsi´biorstwa w perspektywie cz∏onkostwa w Unii Europejskiej, red. T. Ko∏odziej, PWE, Warszawa 1999.
Les PME en Europe, avec un premier regard sur les Pays Candidats, „Observatoire des
PME europeennes” 2002, nr 2.
¸uczak M., Przedsi´biorczoÊç w zarzàdzaniu firmà, WSE w Warszawie, Warszawa 2003.
Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwo w gospodarce regionu, red. M. Stru˝ycki, PWE, Warszawa 2004.
Odorzyƒska E., Rola ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w gospodarce, „Ekonomika i Organizacja Przedsi´biorstwa” 2000, nr 6.
Odrobina A., Ma∏e i Êrednie przedsi´biorstwa w perspektywie cz∏onkostwa Polski w Unii
Europejskiej [w:] Gospodarka lokalna w teorii i w praktyce, red. E. Sobczak, Wydawnictwo AE we Wroc∏awiu, Wroc∏aw 2000.
150
Anna Odrobina
PARP, Raport o stanie ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw w Polsce w latach 2001–2002,
Warszawa 2003.
PARP, Raport o stanie sektora MSP w Polsce w latach 2000–2001, Warszawa 2002.
PARP, Statystyki, www.parp.gov.pl.
Piasecki B., Rogut A., Smallbone D., Wp∏yw integracji Polski z Unià Europejskà na sektor
MSP, PARP, Warszawa 2000.
Pietrzyk I., Wspólnotowe zasady udzielania pomocy publicznej, Zeszyty Naukowe AE
w Krakowie, nr 634, Kraków 2003.
Rozszerzenie Unii Europejskiej – czego mogà oczekiwaç przedsi´biorstwa z nowych paƒstw
cz∏onkowskich?, Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Przedsi´biorczoÊci, 2003
robocze t∏umaczenie: PARP.
Stawarska R., Wybrane efekty cz∏onkostwa Polski w Unii Europejskiej w perspektywie makro- i mikroekonomicznej, „Studia Europejskie. Centrum Europejskie UW” 2001, nr
2(18).
Szabo A., Development of SMEs in Various Regions In Europe, UNECE, 2003.
Szabo A., The Development of the SME Sector in the Countries in Transition and Emerging
Market Economies in the UNECE Region, UNECE, Geneva 2003.
UKIE, Bilans korzyÊci i kosztów przystàpienia do Unii Europejskiej, Warszawa 2002.
UKIE, Strategia lizboƒska – droga do sukcesu zjednoczonej Europy, Warszawa 2002.
UNECE, Small and Medium-sized Enterprises in Countries in Transition in 2000–2001,
Geneva 2003.
W∏adyniak A., Ma∏e i Êrednie firmy w Unii Europejskiej, krajach EFTA i paƒstwach kandydujàcych do UE, „Wspólnoty Europejskie” 2002, nr 9(132).
Wojnicka E., Integracja z UE z perspektywy ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw, „Wspólnoty Europejskie” 2001, nr 2(114).
Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2004 r., GUS, Warszawa
2005.
The Condition of Polish Small and Medium-sized Enterprises
in the Enlarged European Union
Poland’s economic success in the enlarged Europe to a large extent depends upon the
dynamic development of small and medium-sized enterprises. In this article, the author
concentrates on the impact of EU accession on the condition of the SME sector. She
presents both the benefits and costs resulting from integration for the small and medium-sized firm sector. The conducted analysis considers the problem from various perspectives,
namely with respect to the consequences of accession in several areas of the entire SME
sector, from the branch perspective, and by defining the determinants of competitiveness of
a given enterprise. The author also addresses the possibility of using EU measures in
support of SMEs in Poland.