262 Składniki mineralne i elementy śladowe Kobalt, bor i lit Kobalt

262
Składniki mineralne i elementy śladowe
Kobalt, bor i lit
Kobalt (Co, 1 μmol = ok. 59 μg) jest wyłącznie
składnikiem kobalamin (witamin B12) znajdującym się w centrum ich cząsteczek. Ponieważ
zwierzęta i człowiek nie są w stanie syntetyzować witaminy B12, metabolizm Co u człowieka
nie ma żadnego znaczenia. Jedynie określone
gatunki alg, drożdże i bakterie (A) są zdolne do
takiej syntezy. Kobalt jest wbudowywany do
cząsteczki witaminy B12 przez bakterie jelitowe
i jest dostępny zwierzęciu w przeciwieństwie
do człowieka. Dlatego bardziej interesująca
jest zawartość Co w paszach dla zwierząt. Od
dawna znane są doniesienia o skutkach niedoborów kobaltu w hodowli zwierząt (przede
wszystkim owiec). Należy uwzględnić, iż niedobór Co wpływa na liczne bakterie, wskutek
czego ograniczone jest również wykorzystanie
innych składników odżywczych. Zatem trudne
jest rozróżnienie między niedoborem witaminy
B12 a brakiem równowagi między innymi składnikami pokarmowymi.
Bor (B, 1 μmol = ok. 11 μg) występuje w organizmie w postaci kwasu borowego (H3BO3). Jego
wchłanianie przebiega szybko i prawie całkowicie. Głównym narządem, przez który bor jest
usuwany z organizmu, są nerki. W organizmie
największe stężenia B wykazują kości, paznokcie, włosy i zęby. Stężenie B we krwi wydaje się
podlegać kontroli homeostatycznej. Jak dotąd
nie udowodniono żadnej funkcji biochemicznej tego pierwiastka. Według nowszej hipotezy
bor uczestniczy w procesach transportu błonowego. Objawy niedoboru opisano w dwóch
jedynie badaniach: zwiększona aktywność
erytrocytarnej dysmutazy ponadtlenkowej potwierdza koncepcję udziału boru w procesach
oksydoredukcyjnych zachodzących w obrębie
błon komórkowych.
Rzeczywiste spożycie boru wynosi około 1–3
mg/dzień. Bogate w bor (do 12 mg/100 g) są
przede wszystkim produkty spożywcze pochodzenia roślinnego (B), takie jak pomidory,
gruszki, jabłka czy też soja.
Lit (Li, 1 μmol = ok. 7 μg) jest od kilkudziesięciu
lat stosowany w leczeniu chorób psychicznych,
stąd jest lepiej przebadany niż inne pierwiastki
śladowe. Wchłanianie litu przebiega w sposób
bierny w górnej części jelita cienkiego, a jego
usuwanie z organizmu u osób dorosłych odbywa się w pierwszej kolejności przez nerki. Nie
wiadomo nic o fizjologicznych funkcjach litu.
W doświadczeniach na zwierzętach niedobór
Li wywoływał zmniejszenie urodzeniowej masy ciała, zwiększenie częstości aborcji, zmianę
aktywności enzymów, a także zaburzenia zachowania. Nie opisano objawów niedoboru litu
u ludzi, stąd niezbędność Li jest dyskusyjna.
Produkty spożywcze pochodzenia zwierzęcego
(C) są na ogół bogatsze w Li, dlatego najważniejszymi źródłami Li są jaja, mleko i mięso.
Badania epidemiologiczne pozwalają przypuszczać, że w okolicach, gdzie spożycie Li jest
wyższe (przede wszystkim dzięki większej jego
zawartości w wodzie pitnej) występowanie samobójstw jest znacząco niższe.
Dawki farmakologiczne litu wynoszą ok. 200
mg/dzień, czyli są o wiele większe niż ilość możliwa do spożycia z pożywieniem. Przy dużym
pobraniu Li musi być kontrolowane stężenie litu
we krwi, gdyż łatwo może dojść do wystąpienia
toksycznych działań niepożądanych: wymiotów, biegunki, drżenia i napadów drgawek.