SCENARIUSZ zajec wyrownawczych TARGOWEK LISTOPAD

Scenariusze zajęć wyrównawczych dla dzieci cudzoziemskich prowadzonych w Szkole
Podstawowej nr 58 w Warszawie przy ul. Mieszka I 7. Scenariusze zostały przygotowane w
ramach realizacji projektu Stowarzyszenia Vox Humana pt.'' Szkoła - początek integracji''. Projekt
jest współfinansowany przez Europejski Fundusz na Rzecz Uchodźców i Budżet Państwa.
Autor scenariuszy:
Marta Gzyra
Grupa docelowa:
Uczniowie klas I-II
Cele: Wspieranie nauki języka polskiego dla uczniów cudzoziemskich.
Fonetyka języka polskiego
Definicja litery i alfabetu
Litera to znak graficzny stanowiący najmniejszą, niepodzielną cząstkę wypowiedzi pisemnej.
Zbiorem wszystkich liter występujących w danym języku jest alfabet. Alfabet polski składa się z 32 liter:
a, ą, b, c, ć, d, e, ę, f, g, h, i, j, k, l, ł, m, n, ń, o, ó, p, r, s, ś, t, u, w, x, y, z, ź, ż. Znaki: ą, ć, ę, ł, ń, ó, ś, ź,
ż są typowe dla alfabetu polskiego. Co prawda niektóre z nich znaleźć można w innych językach, ale
niekoniecznie pełnią one tę samą funkcję co w polszczyźnie.
Podział wyrazów na litery:
Aby podzielić wyraz na litery, oddzielamy od siebie tworzące go znaki alfabetu:
d-r-z-e-w-o (6 liter),
s-t-r-a-ż-a-k (7 liter),
u-c-z-e-ń (5 liter),
n-a-u-c-z-y-c-i-e-l (10 liter)
Dzieci wykonują ćwiczenia dotyczące liter:
1
Dzieci liczą litery w podanych wyrazach. Następnie zaznaczają ich liczbę według wzoru
podanego w poleceniu.
Uczniowie rysują strzałki tak, by kolejne wyrazy rozpoczynały się literą, na która kończy się
poprzedzający wyraz. Rozpoczynają ćwiczenie od podkreślonych wyrazów.
Z liter ukrytych na obrazkach ułóż wyrazy i zapisz je w ramkach, następnie pokoloruj obrazki.
Głoska
Głoska to najmniejszy i niepodzielny dźwięk mowy dający się wyodrębnić słuchem. Różnica
między głoską a literą jest taka, że: głoski słyszymy i wymawiamy. Litery widzimy i zapisujemy. Aby
podzielić wyraz na głoski, należy:
1. Wymówić wyraz głośno i powoli.
2. Wyodrębnić w nim wszystkie słyszalne dźwięki mowy.
3. Zwrócić uwagę na dwuznaki oraz literę i, która nie zawsze oznacza głoskę.
W większości przypadków jednej wymawianej w danym wyrazie głosce odpowiada jedna zapisana
litera:
l-a-s (3 litery, 3 głoski),
d-o-m-e-k (5 liter, 5 głosek),
p-i-s-t-o-l-e-t (8 liter, 8 głosek),
t-e-l-e-w-i-z-o-r (9 liter, 9 głosek).
Nie jest to jednak regułą, dlatego przy dzieleniu wyrazów na głoski należy zwracać uwagę
przede wszystkim na to, jak dany wyraz się wymawia. Nie każda litera w wyrazie jest wymawiana,
niekiedy jedną głoskę oznacza się w piśmie za pomocą dwóch, a nawet trzech liter. Liczba liter i głosek
w wyrazie nie zawsze jest jednakowa.
Dwuznaki
Połączenia liter: ch, cz, dz, dż, dź, sz, rz oznaczające jedną głoskę to tzw. dwuznaki. W
związku z tym wyraz chrząszcz dzieli się na głoski w ten sposób:
ch-rz-ą-sz-cz - w wyrazie chrząszcz widzimy 9 liter, ale słyszymy tylko 5 głosek!
2
Do tworzenia głosek służy powietrze wydychane z płuc. W czasie mówienia strumień powietrza
wydychanego z płuc wydostaje się na zewnątrz i powoduje drganie powietrza w otoczeniu. Drgania te
układają się w fale głosowe, które dochodzą do uszu odbiorcy. Rezultatem jest usłyszenie głoski.
Brzmienie głosek zależy od ruchów i układu narządów mowy np. od układu warg, od ruchów i pozycji
języka w jamie ustnej. Z tego względu można wyodrębnić różne głoski: dźwięczne – bezdźwięczne,
ustne- nosowe, twarde –miękkie.
Dzieci wykonują ćwiczenia dotyczące głosek:
1.
Dzieci dzielą według wzoru podane wyrazy na głoski: miasto= mi-a-s-to, pałac = p-a-ł-a-c,
chata= ch-a-t-a, szkoła =sz-k-o-ł-a, wioska=wi-o-s-k-a, wieszak= wi-e-sz-a-k, ucieczka=u-ci-ecz-k-a.
2.
W podanych wyrazach dzieci liczą głoski i litery: krzesło (7 l.-6 gł.), nietoperz (9 l.-7 gł.), rzęsa
(5 l.-4 gł.), niania (6 l.-4 gł.), widelczyk (9 l.- 8 gł.), szczaw (6 l.-4 gł.). Następnie dzieci
wymawiają głoski.
3.
Ćwiczenie artykulacyjne:
Dokończenie wierszyka:
Z fartuszka Urszulki wypadły trzy.......
Włóczka miękka jak puszek zwinięta jest w.......
Bardzo ładne sa poduszki w szafirowe.......
Wyliczanka:
Mknie po rzece mała łódka,
W niej walizka jest malutka,
Słoń w walizce śpi w tej łodzi,
Kto nie wierzy, ten odchodzi.
Głoski dzielą się na spółgłoski i samogłoski:
Samogłoski są czystymi tonami, mają zdolność tworzenia sylab. Podczas artykulacji
samogłosek powietrze przepływa przez otwarty kanał, nie napotykając na przeszkody jak w
przypadku spółgłosek. Samogłoski są dźwięczne i otwarte. Dzielą się na:
- ustne: a, e, i, o, u, y;
3
- nosowe: ą, ę.
Spółgłoski zawierają element szmerowy. Spółgłoski dzielą się:
-dźwięczne- b b' d d' g g' w w' z z' ż ż' h h' dz dz' dż dź m m' n ń ł l l' r r'
-bezdźwięczne- p p' t t' k k' f f' s s' ś sz sz' ch ch' c c' ć cz cz',
-nosowe- m m' n ń,
-ustne- wszystkie pozostałe,
-twarde
-miękkie
-zmiękczone
Wyróżniamy głoski dźwięczne i bezdźwięczne. Głoski dźwięczne różnią się od bezdźwięcznych tym, że
w głoskach dźwięcznych, przy ich wymawianiu drgają wiązadła (struny) głosowe.
Głoski dźwięczne: b d w z ź ż g dz dź dż
Wszystkie samogłoski są dźwięczne!
Głoski bezdźwięczne: p t f s ś sz k c ć cz
Spółgłoski dźwięczne nie mające odpowiedników bezdźwięcznych:
m, n, r, ł, j, l.
Dzieci wykonują ćwiczenia dotyczące samogłosek i spółgłosek:
1.
Z podanych wyrazów uczniowie wypisują samogłoski i spółgłoski, np.: motyl (samogłoski: o, y,
spółgłoski: m,t,l), itp.
2.
Dzieci czytają wyrazy umieszczone pod ilustracjami i wykreślają te wyrazy, które do nich nie
pasują. Czerwonym kolorem podkreślają spółgłoski, a niebieskim samogłoski.
3.
Podane w ramkach litery dzieci wpisują w kratki na które wskazują strzałki. Następnie odczytują
powstałe wyrazy i zapisują je, a z trzema wybranymi wyrazami układają zdania.
4.
W podanym tekście dzieci zaznaczają wszystkie spółgłoski.
Na straganie
Na straganie w dzień targowy
Takie słyszy się rozmowy:
"Może pan się o mnie oprze,
Pan tak więdnie, panie koprze."
4
"Cóż się dziwić, mój szczypiorku,
Leżę tutaj już od wtorku!"
Rzecze na to kalarepka:
"Spójrz na rzepę - ta jest krzepka!"
Groch po brzuszku rzepę klepie:
"Jak tam, rzepo? Coraz lepiej?"
"Dzięki, dzięki, panie grochu,
Jakoś żyje się po trochu.
Lecz pietruszka - z tą jest gorzej:
Blada, chuda, spać nie może."
"A to feler" Westchnął seler.
Burak stroni od cebuli,
A cebula doń się czuli:
"Mój Buraku, mój czerwony,
Czybyś nie chciał takiej żony?"
Burak tylko nos zatyka:
"Niech no pani prędzej zmyka,
Ja chcę żonę mieć buraczą,
Bo przy pani wszyscy płaczą."
"A to feler" Westchnął seler.
Naraz słychać głos fasoli:
"Gdzie się pani tu gramoli?!"
"Nie bądź dla mnie taka wielka" Odpowiada jej brukselka.
5
"Widzieliście, jaka krewka!" Zaperzyła się marchewka.
"Niech rozsądzi nas kapusta!"
"Co, kapusta?! Głowa pusta?!"
A kapusta rzecze smutnie:
"Moi drodzy, po co kłótnie,
Po co wasze swary głupie,
Wnet i tak zginiemy w zupie!"
"A to feler" Westchnął seler.
Zmiękczenia
Zmiękczenia w języku polskim oznacza się kreseczką nad literą lub za pomocą znaku i.
Połączenia typu: wi, si, pi, mi mogą oznaczać jedną lub dwie głoski. Litera i jest znakiem głoski tylko
wtedy, gdy ją w danym słowie wyraźnie słyszymy i wymawiamy, np. w wyrazach:
ź-i-m-a (zima),
p`-i-w-ń-i-c-a (piwnica),
f`-i-l`-i-p`-i-n-y (Filipiny),
dź-i-k (dzik).
Jeżeli w jakimś wyrazie litera i nie jest słyszana ani wymawiana, nie jest ona znakiem głoski,
lecz zmiękczenia spółgłoski, która występuje przed nią, np. w wyrazach: k-w`-a-t (kwiat), p`-ą-t-e-k
(piątek), ńi-e-m`-e-c (Niemiec), ź-e-m`-a (ziemia).
Np.: w wyrazie ziemia nie słyszymy połączenia z + i, lecz po prostu ź. Podobnie w pozostałych
przykładach. Jeżeli litera i występuje przed samogłoską, nie oznacza ona głoski, lecz jest tylko znakiem
zmiękczenia poprzedzającej ją spółgłoski. Jeżeli litera i występuje przed spółgłoską lub na początku
albo na końcu wyrazu, oznacza samodzielną głoskę (ale jednocześnie zawsze jest znakiem
zmiękczenia poprzedzającej ją spółgłoski).Jeśli spółgłoska miękka występuje przed samogłoską, jej
miękkość oznaczamy za pomocą litery i. Jeśli spółgłoska miękka występuje przed inną spółgłoską, jej
miękkość oznaczamy kreseczką. Ta sama głoska w różnych wyrazach może być oznaczana na różne
sposoby, np.:
6
może (=jest w stanie, potrafi) — morze (np. Bałtyk)
Bug (nazwa rzeki) — Bóg (w Niebie)
chała (rodzaj bułki) — hałas
śnieg — siano
Sylaba
Sylaba (zgłoska) – element struktury fonologicznej o głośnej artykulacji, większy niż segment
(głoska), mniejszy niż wyraz, który może stanowić lub być jego częścią. Sylaba musi zawierać co
najmniej jeden ośrodek którym jest zazwyczaj samogłoska. Wyróżniamy sylaby otwarte i zamknięte
oraz lekkie i ciężkie. Sylaba otwarta to sylaba zakończona samogłoską, np. każda sylaba w wyrazie
ma·te·ma·ty·ka. Sylaba zamknięta to sylaba zakończona spółgłoską, np. każda sylaba w wyrazie
trój·kąt.
Zasady dzielenia wyrazów na sylaby:
Fonetyczna - dzielimy wyraz na tyle sylab, ile jest samogłosek. Jeżeli pomiędzy samogłoskami
znajduje się jedna spółgłoska, nie oddzielamy jej od następującej po niej samogłoski. Jeżeli
więcej, nie oddzielamy ostatniej spółgłoski od następującej po niej samogłoski.
Dyftong - jeżeli zauważymy w wyrazie sekwencję „au” lub „eu”, sprawdzamy czy nie jest to
dyftong. Jeśli podczas wymowy samogłoska „u” brzmi jak „ł”, to ich nie rozdzielamy (dyftong),
jeżeli brzmi jak "u", to możemy je rozdzielić.
auto → au-to
nauka → na-u-ka
wanna → wan-na
zassać → zas-sać
radosny → ra-dos-ny
zwierzę → zwie-rzę
sarna → sar-na
chłopców → chłop-ców
Dzieci wykonują ćwiczenia dotyczące sylab:
7
1.
W ramkach znajdują się ilustracje z jedną sylaba. W ramce znajdującej się poniżej dzieci
odszukują brakujące sylaby. Z trzema wybranymi przykładami układają zdania.
2.
Dzieci dobierają obrazki, których nazwy kończą się taką samą sylabą, np.:młot-kot, żyrafaszafa, cytryna-malina, itp.
3.
Dzieci dzielą na sylaby nazwy obrazków i zaznaczają liczbę sylab kolorując kwadraciki.
4.
Dzieci mają za zadanie przeczytać i oddzielić kreskami kolejne wyrazy, które ukryły się w
podanych ciągach sylab, np.: ta-ta,ma-ma, la-to, itp.
8