„Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności

Temat praw autorskich powraca jak bumerang niemal przy każdej głośniejszej sprawie
o ich naruszenie. Niestety wiedza w tym zakresie wciąż jest porażająco niska, a
łatwość w dostępie do fotografii ułatwia nadużycia. Większość osób prywatnych,
ale też firm i różnych instytucji dopuszcza się – nazywajmy to po imieniu - po prostu
kradzieży. Nieświadomość nie jest żadnym usprawiedliwieniem – brak znajomości
prawa nie zwalnia od odpowiedzialności.
Spójrzmy na blogi - tylko na nielicznych można znaleźć legalnie kupione zdjęcia lub wykorzystane
zgodnie z licencją (np. podpisane). Społeczeństwo tkwi w przekonaniu, że znajdując zdjęcie
w wyszukiwarce obrazów Google mogą je dowolnie wykorzystać, bo nie jest ono podpisane
niczyim nazwiskiem (nawet wtedy, gdy przekierowuje bezpośrednio do właściciela?).
W naszym kraju panuje przyzwolenie społeczne na przywłaszczanie cudzej twórczości, szczególnie
tej wirtualnej. Po co zadawać sobie trud stworzenia czegoś od podstaw, skoro wystarczy kliknąć
kopiuj – wklej i gotowe. Wypracowanie na j. polski, zdjęcie na bloga, czy też cover foto na
fanpage'a. Przytaczam przykłady fotografii, bo na nich w dzisiejszym artykule chciałabym się
skupić.
Ustawa o prawach autorskich
Nieograniczona ochrona prawa autorskich dla utworów nimi objętymi obowiązuje w Polsce dopiero
od 1994, kiedy weszła w życie Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych. Obejmuje ona ochroną wszystkie utwory – cudzą twórczość, publikacje, własność
intelektualną i szczegółowo określa jej zakres.
„Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym
charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu
wyrażenia ”1
Wcześniejsza ustawy - Ustawa o Prawie Autorskim z 1926 roku oraz 1952 roku - zobowiązywały
twórców do wyraźnego zastrzeżenia praw autorskich do utworu.
Zakres ochrony fotografii przez prawo autorskie
Aby zdjęcie było chronione przez wspomnianą wyżej Ustawę o Prawie Autorskim, a więc objęte
prawami autorskimi musi być w rozumieniu prawa - utworem prawa autorskiego. Fotografia
jest nim wyłącznie wtedy, gdy jest stworzona przez człowieka i posiada indywidualny charakter. 2
Przez indywidualny charakter utworu możemy rozumieć wszelki świadomy wkład autora w finalny
efekt np. ustawienie światła czy ostrości. Zgodnie z tym, zdjęcie zrobione tylko w celu
udokumentowania jakiejś sytuacji nie jest utworem prawa autorskiego (np. prosta informacja
prasowa, zdjęcie dokumentujące zbiory muzealne, czy też zdjęcie z wakacji)
Nie oznacza to jednak, że takie utwory nie są już w żaden sposób chronione i można je dowolnie
wykorzystywać, bo istnieją inne przepisy, na które autor fotografii może się powoływać np. Ustawa
o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji3, czy też ochrona twórczości naukowej lub artystycznej. 4
Jak sprawdzić czy dana fotografia posiada indywidualny charakter? Najlepszą metodą jest
sprawdzenie, czy każda inna osoba jest w stanie wykonać dane zdjęcie dokładnie w taki sam
sposób. Jednak takich ocen dokonuje najczęściej sąd, a każdy przypadek jest rozpatrywany
indywidualnie.
Niestety w dobie Instagrama i praktycznie nieograniczonej możliwości „nakładania” filtrów
na zdjęcia wykonane smartfonami coraz więcej fotografii, które nijak mają się do słowa
„profesjonalna”, takie prawa autorskie będą posiadać. Wspomniane wyżej zdjęcie z wakacji
poddane obróbce – również.
Chciałabym w tym miejscu przytoczyć dwa wyroki sądów w sprawach dotyczących uznania praw
autorskich, które dodatkowo rozwieją Wasze wątpliwości:
„Naruszenie praw majątkowych do utworu fotograficznego polega zwykle na wykorzystaniu
go wprost w całości lub we fragmentach. Ochronie może też jednak podlegać,
w przypadku zdjęć pozowanych, ich szczególna kompozycja, w twórczy sposób wykorzystująca
odpowiedni układ osób, przedmiotów, elementów krajobrazu itp. Natomiast, co do zasady, nie
podlega ochronie, również w przypadku fotografii "pozowanych", samo wykorzystanie w niej
konkretnych osób, rekwizytów itp.”5
„Prawa autorskie dotyczą utworu, a więc nie wizerunku danej osoby lecz jego przedstawienia
w określonej formie będącej utworem w rozumieniu tego prawa. Wizerunek danej osoby staje się
utworem, będącym przedmiotem prawa autorskiego, dopiero wówczas, gdy stanowi przejaw
działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie
od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Prawo do wizerunku, a więc własnego wyglądu,
nie jest również prawem pokrewnym w rozumieniu ustawy o prawie autorskim, skoro niewątpliwie
nie stanowi artystycznego wykonania utworu (…) ” 6
Dozwolony użytek osobisty
Art 23 „Bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu
w zakresie własnego użytku osobistego (...)” 7
Jak wynika z powyższego artykułu bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już
rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego (wyłącznie do celów
prywatnych), ale konieczne jest oznaczenie twórcy i źródła, z którego pochodzi fotografia
(nie wystarczy Internet, ale dokładny adres URL).
Celem własnego użytku osobistego może to być cel rozrywkowy, kolekcjonerski, naukowy
lub archiwalny. Zakres obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworu przez osoby
pozostające w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku
towarzyskiego (stosunek towarzyski zachodzi wtedy, czy wszyscy członkowie znają się i utrzymują
ze sobą relacje towarzyskie – jak widać nie można tego odnieść np. do bloga, gdzie nie wszyscy
czytelnicy się znają, nie mówiąc już o jakichkolwiek wspólnych relacjach).
To tyle na dziś! Mamy nadzieję, że informacje zawarte w naszym wpisie rozwiały niejedne Wasze
wątpliwości. W części drugiej będziemy mówić o licencji creative commons, licencji CCO, domenie
publicznej i..... no właśnie zapraszamy za tydzień, dowiecie się więcej! :)
Bibliografia.
1. Art 1 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dostęp dn.
11.02.2015 r. Dostępny w Internecie: http://bit.ly/1zBhwNH.
2. Art. 1 Ust. 1 Ustawy … op. cit. Dostęp dn. 11.02.2015 r. Dostępny w Internecie:
http://bit.ly/1zBhwNH.
3. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Dostęp dn. 11.02.2015 r. Dostępny w Internecie:
http://bit.ly/1KI2klu
4. Art. 23 K.C. Dostep dn. 11.02.2015 Dostępny w Internecie: http://bit.ly/1uDJyI9
5. Postanowienie SA w Poznaniu z dnia 17 października 2012, sygn. akt I Acz 1753/12. Dostępne:
LEX nr1223398
6. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 1 sierpnia 2012, I SA/Gl 873/11.
Dostępne:
LEX nr 1217885
7. Art 23 Ustawy
… tamże. Dostęp
http://bit.ly/1zBhwNH.
dn. 11.02.2015 r.
Dostępny w Internecie: