plik pdf

52
Propozycje scenariuszy lekcji
Jeżeli wystarczy czasu, można rozszyfrować pojawiające się w dramacie symbole:
bronowicka chata – Polska,
scena zasłuchania – bierne oczekiwanie na wolność, na Cud,
sznur – niewola,
czapka z pawimi piórami – egoizm, próżność,
złota podkowa – prywatne szczęście.
4. Podsumowanie.
Analizując symbolikę utworu (pamiętajmy, że wyraża się ona w osobach dramatu,
przedmiotach oraz symbolicznych scenach), zwróciliśmy również uwagę na nawiązanie do tradycji romantycznej i do dramatu szekspirowskiego (duchy, psychologizm postaci, wizyjność, świat fantastyczny) oraz poruszanie problemu walki
narodowowyzwoleńczej. Przypomnijmy kwestie poetyckości utworu: występowanie
elementów muzycznych (kapela ludowa, tańce), elementów plastycznych (obrazy
Jana Matejki wiszące nad biurkiem Gospodarza, barwne stroje ludowe), ludowość,
specyficzne połączenie elementów tragicznych i komicznych.
Utwór Wyspiańskiego to „teatr ogromny”, gdyż łączy różne typy dramatu i wykorzystuje różne zabiegi artystyczne.
Wymowa utworu jest pesymistyczna. Niepowodzenie zamierzeń powstańczych to
symbol tragedii narodu, który nie dorósł jeszcze do wolności. Jeszcze nie czas. . .
5. Praca domowa.
Opisz swoje wrażenia po lekturze dramatu Wyspiańskiego. Jakie wrażenie mógł
– twoim zdaniem – wywrzeć utwór na Polakach na początku XX wieku? Jakie emocje
budzi dzisiaj?
Temat: Lipce i ich mieszkańcy.
(czas realizacji – 2 lekcje)
Cele szczegółowe:
doskonalenie pracy z tekstem
poznanie bohaterów powieści i ich miejsca w wiejskiej gromadzie
dostrzeganie różnic w sposobie kreacji bohaterów
rozróżnianie w tekście fragmentów zawierających charakterystykę bezpośrednią i pośrednią
Materiał:
W. S. Reymont, Chłopi, t. I.
załącznik 3.
Przygotowanie:
Uczniowie w domu zaznaczają w tomie I Chłopów fragmenty zawierające opisy
głównych bohaterów powieści. Przed przystąpieniem do omówienia fragmentu
Chłopów proponujemy sprawdzić stopień znajomości treści tomu I (załącznik 3.).
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
53
Propozycje scenariuszy lekcji
Tok lekcji:
1. Gromadzenie materiału do charakterystyki postaci, praca w grupach.
Nawiązując do zadanej pracy domowej, skupiamy uwagę uczniów na głównych
bohaterach powieści: Macieju Borynie, Antku, Jagnie i Hance. Celem tej części lekcji
jest przybliżenie uczniom postaci, wokół których toczy się akcja utworu, i zwrócenie
uwagi na istniejące między nimi zależności.
Uczniowie czytają zaznaczone w domu fragmenty i je omawiają. Można usprawnić
pracę, dzieląc klasę na cztery grupy (każda grupa omawia jednego bohatera
powieści). Jednocześnie przedstawiciel każdej grupy sporządza na tablicy notatkę,
która będzie podstawą do napisania charakterystyki.
Przykładowe fragmenty dotyczące Jagny:
„Zapatrzyła się znowu w okno, bo poczerniałe, zwiędłe georginie, kołysane
przez wiatr, zaglądały w szyby, ale wnet zapomniała o nich, zapomniała
o wszystkim, nawet o sobie samej, zapadła w takie prześwięte bezczucie, jak ta
ziemia rodzona w jesienne martwe noce – bo jako ta ziemia święta była Jagusina
dusza – jako ta ziemia. Leżała w jakichś głębokościach nierozeznanych przez
nikogo, w bezładzie marzeń sennych – ogromna a nieświadoma siebie – potężna
a bez woli, bez chcenia, bez pragnień – martwa a nieśmiertelna [. . .]”*.
„– Cni mi się, że laboga! – szeptała, z niecierpliwością oczekując zmroku [. . .]”.
„chodziła jak senna, przysiadała po ławach, to wnet się zrywała i zaczynała
sprzątać, ale robota leciała jej z rąk, a ona stała długo, bezmyślnie zapatrzona
w okno. Kolebała się w niej dusza jak woda i raz wraz biła, jakby o kamień jaki,
o przypomnienia. . .”.
„A Jagnę aż podrywało, żeby gdzie bieżyć we świat, do ludzi, ale co się
przyodziała na głowę w zapaskę i wyjrzała za próg na błoto i pluchę – to
się jej odechciewało wszystkiego. . . że w końcu aż się jej płakać chciało z tej
jakiejś dziwnej tęskności. . .”
Przykładowa notatka sporządzona na tablicy:
Jagna była wrażliwa, czuła się samotna, zagubiona, sama nie wiedziała, za czym
tęskni, czego potrzebuje, co dałoby jej satysfakcję i przyniosło zadowolenie.
Podobnie omawiamy pozostałe postaci. Ważne jest, aby zwrócić uwagę na cechy
wyróżniające bohaterów:
Boryna – surowy, stanowczy, oschły, posępny, potrafił okazać uczucie młodej
żonie, jednak traktował ją okrutnie, gdy zawiodła jego zaufanie,
Antek – zbuntowany, nie kochał żony i nawet nie wiemy, co go skłoniło do
ożenku z ubogą kobietą; miłuje Jagnę i jej pożąda, cierpi, gdy Jagna zostaje
jego macochą, boi się grzechu, jednak nie potrafi o niej zapomnieć, ma żal do
ojca, a nawet chce go zabić,
Hanka – postać, która przechodzi metamorfozę; na początku nikt się z nią nie
liczy, bo jest osobą, która wszystkiego i wszystkich się boi, nie ma własnego
zdania, często reaguje płaczem, mocno odczuwa swoją krzywdę, ale jest
zupełnie bezradna, kocha męża i cierpi; potem zupełnie się zmienia.
* Wszystkie cytaty pochodzą z: W. S. Reymont, Chłopi, Wrocław 1997.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
54
Propozycje scenariuszy lekcji
2. Ustalenie wzajemnych relacji między bohaterami.
Podsumowując tę część lekcji, zwracamy uwagę uczniów na stosunki panujące
między bohaterami:
Jagna kocha Antka, wyszła za mąż za starego Macieja – najbogatszego chłopa
we wsi – bo tak kazała jej matka, dla której szczególne znaczenie miała ziemia,
liczba posiadanych morgów; Jagna wie, że Antek nigdy nie będzie jej; gardzi
Hanką, bo wie, że ma nad nią przewagę – Hanka jest brzydka i Antek jej nie
kocha,
Antek ma żal do ojca o to, że ten nie poczynił odpowiedniego zapisu (chodzi
o ziemię) oraz o jego ożenek z Jagną; nie kocha żony, wyrzuca jej, że potrafi
tylko płakać i narzekać; dla Jagny całkowicie się zatraca, jednak jej także czyni
wyrzuty,
Hanka czuje się zagubiona, nie potrafi zwrócić na siebie uwagi męża,
nienawidzi Jagny, bo w niej upatruje przyczynę swych cierpień, nie lubi starego
Boryny, chociaż potem jest mu wdzięczna za to, że się nią zaopiekował i zadbał
o jej dzieci,
Maciej kocha swoją młodą żonę, ale traktuje ją bezwzględnie, gdy się domyśla
jej uczuć do Antka; Hanka nie ma dla niego większego znaczenia, jednak po
wypędzeniu jej i Antka z chaty współczuje i pomaga synowej; Antek go drażni;
Boryna się boi, że gdy odda mu ziemię, to będzie traktowany we własnej chacie
jak parobek, nienawidzi syna, gdy uświadamia sobie, że ten spotyka się z jego
żoną, jest jednak szczęśliwy, gdy – ciężko ranny – zauważa obok siebie Antka.
Następnie pytamy uczniów o pozostałych bohaterów, których poznali w trakcie
lektury (Kuba, Dominikowa, Józia, Jagustynka, ksiądz, Roch, Mateusz, Jasio i inni)
i krótko omawiamy każdego z nich. Jeżeli wystarczy czasu, można zwrócić uwagę
na wydarzenia historyczne w utworze. Być może uczniowie zauważą fragmenty,
w których jest mowa o powstaniu kościuszkowskim (opowiadanie Jambrożego) oraz
o powstaniu styczniowym (opowiadanie Kuby).
Powinniśmy zwrócić uwagę uczniów na status majątkowy bohaterów:
Kuba – parobek bez ziemi,
Roch – dość tajemnicza postać, która przybywa z zewnątrz, nie dysponuje
żadnym majątkiem,
Jagustynka – oddała ziemię swoim dzieciom i jest na ich na łasce,
Dominikowa – średnio zamożna.
3. Podsumowanie.
Uświadamiamy uczniom, że omówieni bohaterowie indywidualni tworzą społeczność wiejską. Są to chłopi z Lipiec – bohater zbiorowy, tworzący określoną
społeczność, pracujący, obchodzący święta, przeżywający troski, tragedie i radości,
które – mimo że dotyczą każdego indywidualnie – są jednak udziałem wszystkich,
bo wszyscy tworzą jedną wspólnotę, wszyscy wszystko o sobie wiedzą. Nie sposób
żyć na uboczu, trzeba – jak powiedział Antek – żyć z gromadą i z gromadą trzymać.
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
55
Propozycje scenariuszy lekcji
4. Praca domowa.
Na podstawie notatek sporządzonych w czasie lekcji napisz charakterystykę
wybranego bohatera. W swojej pracy zawrzyj elementy charakterystyki pośredniej
i bezpośredniej, oceń postać, umieść ją w środowisku.
Zaznacz w tekście fragmenty będące opisem moralności, wierzeń i obyczajowości
mieszkańców wsi.
Odpowiedzi do testu z załącznika 3.
1. D
2. A
3. C
4. C
5. D
6. B
7. A
8. A
9. D
10. A
Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl
Temat: Jak płynie czas mieszkańcom Lipiec?
(czas realizacji – 1 lekcja)
Cele szczegółowe:
wskazanie roli, jaką odgrywa w powieści upływ czasu
odkrywanie zależności między życiem wiejskiej gromady a rytmem przyrody
i kalendarzem religijnym
dostrzeganie wielości i różnorodności świąt i obrzędów w powieści oraz analiza
ich kulturotwórczej roli
wskazanie mechanizmów rządzących społecznością wiejską oraz uświadomienie sobie, z czego wynika i czym się objawia prestiż np. Boryny, księdza czy
wójta
Materiał:
W. S. Reymont, Chłopi, t. I.
Tok lekcji:
1. Wprowadzenie.
Prosimy jednego z uczniów o scharakteryzowanie wsi lipeckiej (wieś – zamknięta
enklawa, w której życie się toczy według ustalonego i niezmiennego porządku).
Wypowiedź ucznia powinniśmy uzupełniać, aby osiągnąć zamierzony cel, czyli
określić system wartości, jakim rządzi się zbiorowość, oraz opisać obyczaje
wiejskiego życia.
2. Praca z tekstem.
Prosimy uczniów o odczytanie i omówienie fragmentów zaznaczonych w domu.
Fragmenty powinniśmy wyselekcjonować, zwracając szczególną uwagę na:
zwyczaje: chodzenie z kądzielą (kądziel – pęk włókna lnianego, konopnego
lub wełnianego przygotowany do przędzenia, umocowany na przęślicy lub
kołowrotku), obieranie kapusty, chodzenie do karczmy na zmówiny, darcie
pierza,
obrzędy religijne: wesela, chrzciny, pogrzeby, stypy,