Akt administracyjny, jego formy i rodzaje

Akt administracyjny, jego formy i rodzaje.
Damian Garczyk
51 IiEDM
Akt administracyjny, jedna z prawnych form działania administracji publicznej,
jednostronne, władcze oświadczenie woli organu administracji publicznej rozstrzygające
w sposób prawnie wiążący o sytuacji indywidualnie określonego podmiotu prawa w
konkretnej sprawie, wydane przez ten organ w toku postępowania administracyjnego, na
podstawie przepisów proceduralnego prawa administracyjnego (i w wykonaniu przepisów
materialnego prawa administracyjnego). Podstawą aktu administracyjnego jest przepis
prawny. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 roku. Kodeks postepowania cywilnego (tj.Dz. u.
Z 2000 roku. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) reguluje zasady działania aktu administracyjnego.
Każdy akt administracyjny by był ważny musi spełnić ustalone przez prawo warunki:
- musi być wydany przez właściwy organ,
- akt został wydany zgodnie z przepisami prawa formalnego(procesowego),
-akt jest tresciowo zgodny z obowiazującym prawem materialnym.
Akty administracyjne mogą posiadać wady o charakterze:
-wady o charakterze porządkowym, gdzie możemy usunąć ja poprzez sprostowanie,
uzupełnienie,
-wada istotna występuje wówczas, gdy np. akt administracyjny został wydany w oparciu o
nieaktualny przepis prawny. Taki akt administracyjny musi ulec uchyleniu.
Akt administracyjny jest to sformalizowany (podjęty w wyniku postępowania) objaw woli
organu administrującego podjęty na podstawie prawa i w granicach przysługujących temu
organowi kompetencji, skierowany do zindywidualizowanego adresata, w konkretnej
sprawie, wywołujący skutki prawne w sferze prawa administracyjnego, a niekiedy
również w sferze innych działów prawa.
Adresatem aktu administracyjnego może być obywatel lub inny podmiot prawa
publicznego lub prywatnego. Przepisy prawa rangi ustawowej nie tylko określa jakie
prawa i obowiązki mogą być przedmiotem rozstrzygnięć organu administracji publicznej,
ale także powinny wyraźnie upoważnia organ administracji publicznej do takiego
rozstrzygania oraz określa tryb podejmowania rozstrzygnięć i zasady kontroli
prawidłowości owych rozstrzygnięć . Przepisy prawa powinny określa także formę
rozstrzygnięcia. Formy aktów administracyjnych najczęściej określane w przepisach
prawa to decyzje administracyjne.
Akty administracyjne są rozmaicie klasyfikowane w doktrynie i tak:
1.Ze względu na sposób kształtowania stosunków:
- akt konstytutywny ma charakter twórczy, tworzy, zmienia lub znosi (uchyla)
stosunek prawny, przy czym skutek prawny aktu nastepuje tutaj nie z mocy prawa, ale
z mocy aktu administracyjnego np. nadanie cudzoziemcowi obywatelstwa polskiego,
- akty deklaratoryjne czyli potwierdzające prawnie zaistniałe fakty. Ustala w sposób
wiażący, że w danej sytuacji z mocy ustawy dla adresata aktu domyślne uprawnienia
badź obowiązki, ktgóre wynikają z przepisów prawa np. przyznanie renty.
2.Ze względu na charakter organu administracyjnego wydającego akt administracyjny do
adresata:
-akty administracyjne zewnętrzne adresowane są do sfery odrebnych podmiotów
prawa , czyli te które nie sa podporzadkowane organowi wydajacemu akt. np. do
obywatela,
-akty administracyjne wewnętrzne adresowane są do organów, instytucji, pracowników
podległych służbowo organowi wydającemu dany akt administracyjny.
3. Podział uwzględniajacy formalność aktu administracyjnego:
-akty formalne są to takie które pod względem formy nie wykazują istotnych różnic w
porównaniu z wyrokiem sądowym, jak np. decyzja administracyjna.
-nieformalne są to takie które zawieraja minimum formalności jak jest potrzebna aby
nie budził wątpliwości podania treści aktu jego adresatowi.
4. Ze zwględu na sposób rozpatrzenia aktu;
-pozytywne-takie które w całości uwzgledniaja żądanie adresata (strony)
-negatywne- takie które nie uwzględniające choćby w części żądania strony i
nakładające na stronę obowiązek prawny bądż ustalające taki obowiązek.
5. Ze względu tradycję nauki prawa administracyjnego:
-jednostronne wydawane są niezależnie od woli adresata
-dwustronne wydawane są ze zgodą adresata, czyli wydawane zą zależą one od woli
obu stron.
6. Ze względu na treści rozstrzygnięcia, przyjęty w doktrynie nimieckiej dzielimy na:
-nakazujące zawierające nakazy lub zakazy, zobowiazuja w nich do zachowania sie w
określony sposób, np powołanie do wojska.
- kształtujące prawo ustanawiają, zmieniają lub znoszą konkretny stosunek prawny,
określony status prawny, np nominacja urzędnika.
-ustalające aktu administracyjne ustalają prawo lub prawnie istotną właściwośc osoby,
np prawo wyborcze.
7. Oprócz podanych wyżej podziałów aktów administracyjnych można wspomniec o
aktach administracyjnych, które wywierają skutki prawne w sferze prawa cywilnego
bezpośrednio bądź tylko pośrednio, stanowiąc niezbędną przesłankę dla zawarcia
umowy. Wyróżnic można tzw. rzeczowy akt administracyjny związany z rzeczą lub
przedsiębiorstwem. Uprawnienia i obowiązki w tym przypadku mogą przechodzić na
każdorazowego właściciela rzeczy lub podmiot prowadzący przedsiębiorstwo.
Akt administracyjny, rozpatrywany jako postać zindywidualizowanego działania organu
administracji publicznej, jest zawsze rezultatem zastosowania przez ten organ
określonych norm prawa administracyjnego w konkretnej sytuacji faktycznej. Stosowanie
norm prawa administracyjnego jest procesem złożonym z szeregu czynności organu
administracji publicznej. Wśród tych czynności wymienić trzeba:
a) ustalenie składników stanu faktycznego, ze względu na który to stan faktyczny ma być
podjęty akt administracyjny,
b) ustalenie treści, norm prawa, które mają być stosowane,
c) subsumcję, czyli zbadanie czy ustalony stan faktyczny odpowiada treści użytej tu
normy prawa,
d) ustalenie skutków prawnych wynikających z porównania stanu faktycznego z normą
prawa. Formą, w którą ujmuje nie ustalone skutki prawne porównania stanu faktycznego
z normami prawa, jest właśnie akt administracyjny.
W procesie wydawania aktu administracyjnego, a więc w procesie stosowania
określonych norm prawa administracyjnego, organy administracji publicznej mają pewne
zakresy samodzielności. Najpełniejszą postacią samodzielności prawnej organu
wydającego akt administracyjny jest tzw. uznanie administracyjne.
Jeżeli akt administracyjny podjęty w zakresie samodzielności prawnej kwalifikowanej
jako uznanie administracyjne, opiera się na upoważnieniu ustawowym, to sąd
administracyjny powołany do kontroli legalności nie może być wyłączony od badania czy
nie przekroczono tego ustawowego upoważnienia oraz czy nie naruszono innych
przepisów prawnych, np. przepisów o postępowaniu administracyjnym.
Z powyższych uwag wynika, że trzeba odróżnić uznanie administracyjne (tzn.
samodzielne wartościowanie, ocenę celowości rozstrzygnięcia na podstawie ustalonego
stanu faktycznego) od aktu administracyjnego w zakresie uznania administracyjnego.
Uznanie administracyjne jest zjawiskiem nieodłącznym od administracji, jest jakby
przejawem jej natury, gdyż administracja ze swej istoty nie poddaje się wyczerpującej
regulacji prawnej.
WADLIWE AKTY ADMINISTRACYJNE
Akty administracyjne, które nie spełniają jednocześnie opisanych wyżej warunków
niezbędnych do uznania aktu za prawidłowy, są aktami wadliwymi. Wadliwość aktu
administracyjnego może przyjmować różne postacie. Wadliwymi są akty, które np.
zawierają błędy pisarskie, rachunkowe oraz inne oczywiste omyłki wymagające jedynie
ich sprostowania i wyjaśnienia, ale wadliwymi są także akty administracyjne, które w
sposób istotny naruszają przepisy prawa materialnego, procesowego i ustrojowego, które
naruszają konstytucyjne zasady porządku prawnego (np. zasadę równości obywateli
wobec prawa), które opierają się na niewłaściwie ustalonym stanie faktycznym, błędnej
wykładni prawa, błędnej bądź niepełnej ocenie pojęcia nieokreślonego, niewłaściwym
skorzystaniu z uznania administracyjnego. Akty administracyjne o najwyższym stopniu
wadliwości, czyli takie, które są obciążone szczególnie istotnymi wadami, kwalifikowane
są jako akty nieważne. Nieważnymi najogólniej rzecz biorąc, są akty administracyjne:
a) które zostały wydane przez organy rzeczowo lub miejscowo niewłaściwe,
b) które zawierają oczywistą wadę procesową
c) które są skierowane do osiągnięcia efektu prawniczo lub faktycznie niemożliwego do
osiągnięcia,
Akty administracyjne nieważne traktuje się jako akty, które nigdy nie wywarły
zamierzonych skutków prawnych, z których nie powstały dla nikogo żadne prawa ani
żadne obowiązki, i które nie mogą być wykonane.
Niemożność złożenia skargi na akt administracyjny do sądu czyni akt administracyjny
prawomocnym. W doktrynie używa się też pojęcia materialnej i formalnej
prawomocności aktu administracyjnego. Prawomocność materialna oznacza, że stosunek
prawny zawiązany między adresatem a organem administracyjnym zostaje w sposób
trwały ukształtowany treściowo, inaczej mówiąc treść aktu administracyjnego ma
charakter trwały i nie może być naruszalna.
Prawomocność formalna aktu administracyjnego oznacza zaś, iż niedopuszczalne jest
użycie do obalenia aktu administracyjnego zwyczajnych środków prawnych, akt taki staje
się „niezaskarżalny”.
FORMY AKTÓW ADMINISTRACYJNYCH W POLSKIM USTAWODAWSTWIE.
Decyzją jest akt administracyjny stanowiący jednostronne ustalenie organu administracji
publicznej o wiążących dla jednostki (i organu) konsekwencjach.
Decyzje przyznają lub odmawiają przyznania uprawnień jednostce. Gdy normy prawa
administracyjnego upoważniają organ administracji publicznej do przyznania lub
odmowy uprawnień dla jednostki, a także, gdy upoważniają organ administracyjny do
nałożenia obowiązku lub zwolnienia z tego obowiązku, organ ten powinien podjąć
stosowną w tym zakresie czynność prawną w formie decyzji administracyjnej. W
szczególności, organ administracji publicznej nie może ograniczyć się do udzielenia
jednostce informacji, np. o braku możliwości przyznania uprawnienia lub braku
możliwości zwolnienia z obowiązku.
W polskim prawie administracyjnym decyzja administracyjna ogłaszana jest expressis
verbis w normach prawa administracyjnego materialnego.
Decyzja administracyjna rozstrzyga sprawę co do jej istoty, w całości lub części albo w
inny sposób kończy sprawę w danej instancji. Przygotować decyzję może każdy
pracownik do tego przygotowany, ale wydaje ją organ administracji państwowej. Decyzja
taka musi zawierać:
1. Oznaczenie organu, który ją wydał – najczęściej jest to odcisk odpowiedniej pieczęci.
2. Datę wydania.
3. Oznaczenie adresata decyzji, czyli stronę lub strony, do których decyzje się kieruje.
4. Powołanie podstawy prawnej, czyli nazwa odpowiedniego przepisu prawnego,
konkretny artykuł bądź jego cześć i inne szczegóły dotyczące przepisu prawnego.
5. Rozstrzygnięcie, czyli wyrażenie treści decyzji.
6. Uzasadnienie faktyczne i prawne.
7. Pouczenie w jakim trybie, terminie i do kogo służy stronie odwołanie.
8. Podpis uprawnionej osoby, czyli nazwisko, imię, stanowisko służbowe osoby pełniącej
funkcję organu administracji państwowej lub taki sam zakres treści dot. osoby wydającej
decyzje z upoważnienia organu administracji państwowej.
Są to podstawowe elementy decyzji. Niekiedy może ona zawierać dodatkowo rygor
natychmiastowej wykonalności lub gdy przepisy prawa materialnego wymagają, aby
decyzja miała jeszcze dodatkowe elementy.
Decyzja powinna być sporządzona pisemnie i doręczona stronom. Może też być
wyjątkowo ogłoszona ustnie, gdy przemawia za tym interes strony, a przepis prawny nie
stoi temu na przeszkodzie. Treść i motywy decyzji powinny być jednak utrwalone w
formie protokołu lub podpisanej przez stronę adnotacji. Organ administracji państwowej,
który ją wydał, jest nią związany z chwilą doręczenia lub ogłoszenia. Natomiast strona
ma prawo odwołać się od decyzji w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia lub ogłoszenia.
Jeżeli tego nie uczyni, decyzja jest ostateczna i strona jest nią związana.
Zgodnie z art. 111 par. 1 k.p.a.
Decyzje administracyjne są najbardziej rozpowszechnioną kategorią aktów
administracyjnych. Decyzje administracyjne mogą być zaskarżone do sądu
administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem. Rzeczowy zakres sądowej
kontroli decyzji administracyjnych uregulowany jest w ustawie z dnia 11 maja 1995 roku
o Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Decyzje administracyjne mogą być zaskarżone
do sądu administracyjnego przez stronę, organizację społeczną, która brała udział w
postępowaniu administracyjnym, prokuratura oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.
Akty administracyjne nie będące decyzjami administracyjnymi są z reguły w mniejszym
stopniu zdeterminowane normami prawa.
Niekiedy dla czynności przyznających uprawnienia lub nakładających obowiązek,
ustawodawca przyjmuje określenia inne niż decyzja. Mogą to być uchwały organów
kolegialnych, orzeczenia, nakazy, zarządzenia lub inne określenia wyrastające z reguły
prawnej tradycji legislacyjnej (np. paszport).
Przykład:
- uchwała rady wydziału szkoły wyższej o nadaniu stopnia naukowego (art. 13 ustawy z
dnia 12 września 1990 roku o tyle naukowym i stopniach naukowych),
Formę decyzji przyjmują także niektóre czynności organu administracji publicznej,
ustalające o wiążących dla jednostki (i organu) konsekwencjach normy prawa
administracyjnego. Można tu wymienić np.:
- rezerwację częstotliwości lub zasobów orbitalnych (art. 22 ustawy z dnia 21 lipca 2000
r. Prawo Telekomunikacyjne).
Formę decyzji przyjmuje ustawodawca lub przyrzeczenia wydania koncesji.
Przyrzeczenie, nazywane także promesą, określane jest np. przepisami ustawy z dnia 19
listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej.
Decyzja zawierająca przyrzeczenie wydania koncesji lub zezwolenia gwarantuje
jednostce uzyskanie koncesji lub zezwolenia.
DECYZJE O SZCZEGÓLNEJ NAZWIE
1.Zezwolenie jest to forma aktu administracyjnego ustalającego uprawnienia w sferze
prawa administracyjnego lub wyrażającego zgodę na dokonanie przedsięwzięcia lub
podjęcie czynności dopuszczonej normami prawa administracyjnego.
Nabycie uprawnienia lub zgody ustalone w zezwoleniu następują zwykle w warunkach
prawnie określonego zakazu pewnego zachowania się jednostki lub zakazu
podejmowania przez jednostkę prawnych czynności.
W polskim prawie administracyjnym ustawodawca często wskazuje expressis verbis tę
formę aktu administracyjnego, np. zezwolenie na prowadzenie działalności
ubezpieczeniowej .
Niekiedy ustawodawca przyjmuje dla tej formy aktu administracyjnego inne określenia
np. pozwolenie, zgoda, karta, np. - pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu
budowlanego
- zgoda na wykonywanie przez adwokata zawodu indywidualnie lub wspólnie z innym
2.Koncesja jest aktem administracyjnym, który osobie fizycznej lub prawnej nadaje
uprawnienia do wykonywania określonej działalności, najczęściej produkcyjnej lub
usługowej.
Obecnie w polskim ustawodawstwie administracyjnym uzyskania koncesji wymaga
wykonanie działalności gospodarczej w zakresie:
- poszukiwania lub rozpoznawania złóż kopalin, wydobywania kopalin ze złóż,
bezzbiornikowego magazynowania substancji oraz składowania odpadów w górotworze
w tym podziemnych wyrobiskach górniczych,
- wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i
technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym,
- ochrony osób i mienia,
- transportu lotniczego oraz wykonywania innych usług lotniczych,
- budowy i eksploatacji autostrad płatnych.
Koncesje wydawane są przede wszystkim przez organy administracji rządowej –
ministrów – właściwych ze względu na przedmiot działalności podlegający
koncesjonowaniu. Organy te posiadają normę kompetencyjną do prowadzenia
postępowania administracyjnego w sprawie koncesji. Wyjątek dotyczy koncesji w
sprawie rozpowszechniania programów radiowych i telewizyjnych, gdzie organem
właściwym jest Przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji (art. 33 ust. 2
ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. Dz.U. z 1993 r., nr 7, poz. 34 z późniejszymi
zmianami).