Informacje do konkursu

Jan Twardowski - życiorys
Jan Twardowski urodził się 1 czerwca 1915 roku w Warszawie. Ojciec poety, również Jan, był
absolwentem SzkołyTechnicznej, pracował jako rachmistrz i mechanik na kolei, potem zawiadowca
warsztatów parowozowych Warszawa Główna, w końcu radca w Ministerstwie Komunikacji.
Natomiast matka Twardowskiego, Aniela z Komderskich, poświęciła się prowadzeniu domu i
wychowywaniu czwórki dzieci, oprócz Jana, były jeszcze trzy jego siostry Maria, Halina oraz Lucyna.
Przyszły poeta wychowywał się w Warszawie, ale wiele czasu spędzał również w Druchowie k. Płocka,
majątku wuja, Wacława Komderskiego, prawdopodobnie tu mają swoje źródło duże zainteresowanie
przyrodnicze oraz dobra znajomość wsi polskiej u Twardowskiego. W 1922 roku mały Jan rozpoczął
naukę w szkole podstawowej, a od 1927 uczęszcza do Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego w
Warszawie do klasy matematyczno-przyrodniczej. Od roku 1933 publikuje pierwsze wiersze i nowele
w„Kuźnia Młodych” - międzyszkolnym piśmie młodzieżowym, gdzie również zaczyna prowadzić
„Poradnik literacki”, drukuje recenzje i wywiady oraz nawiązuje szereg znajomości z utalentowanymi
kolegami, m.in. z Kazimierzem Brandysem, Pawłem Hertzem, Janem Kottem, Tadeuszem
Różewiczem. Z „Kuźnią młodych współpracował do 1937 roku. W 1936 roku złożył egzamin
maturalny, poczym rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie napisał
pracę magisterską poświęconą „Godzinie myśli” Juliusza Słowackiego pod kierunkiem prof. Wacława
Borowego, którą obronił jednak dopiero po wojnie, w 1947. W czasie wojny był żołnierzem AK,
uczestniczył w Powstaniu Warszawskim. W 1944 uczestniczy w walkach na Woli, zostaje ranny, tuła
się po szpitalach, potem przedostaje się w okolice Kielc. 9 września 1945 roku umarł ojciec poety.
Tego roku Twardowski podjął naukę na pierwszym, tajnym kursie Seminarium Duchownego w
Warszawie. 4 lipca 1948 roku przyjął święcenia kapłańskie z rąk biskupa Wacława Majewskiego.
Następne trzy lata służy jako wikary na parafii w Żbikowie koło Pruszkowa. Rozpoczyna również prace
jako katecheta w Państwowej Szkole Specjalnej dla dzieci upośledzonych oraz w szkole wiejskiej w
Koszajcu. W 1952 powraca do Warszawy, gdzie obejmuje katechezę w Gimnazjum im. A.
Sowińskiego na Woli (uczył tam do 1956). Był wikarym w następujących kościołach: Św. Stanisława
Kotki na Żoliborzu, Matki Boskiej Nieustającej Pomocy na Saskiej Kępie, Wszystkich Świętych przy ul.
Grzybowskiej. Od 1956 roku pracuje w Pruszkowie, ponownie w szkole dla dzieci upośledzonych.
Natomiast od 1960 roku mieszkał przy Klasztorze Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny Sióstr
Wizytek w Warszawie, przy Krakowskim Przedmieściu, gdzie aż do emerytury pełnił funkcję rektora.
W tym czasie prowadzi również duszpasterstwo dla dzieci, poza tym jest spowiednikiem chorych w
szpitalach. 7 lipca 1971 umiera matka poety.
Ksiądz Jan Twardowski odszedł 18 stycznia 2006. Zmarł po długiej chorobie, miał 90 lat.
Dzieje twórczości Jana Twardowskiego
Jan Twardowski pisał przez całe życie, ale jego twórczość została odkryta dość późno. Zaczynał swoją
przygodę z literaturą w środowisku skupionym wokół „Kuźni Młodych”. Jego pierwsze próby
poetyckie mają ślad wpływu Skamandra oraz Józefa Czechowicza. Swoje juvenalia publikuje w
„Akancie”, „Locie” oraz „Kuźni Młodych”. W 1935 roku w przygotowanej przez Wacława
Mrozowskiego „Antologii współczesnej poezji szkolnej” znajdują się trzy wiersze Twardowskiego: [„O
dziwna moja tęsknoto...”], „Topiel”, „Wiersz do Cypriana Norwida”, a rok później zadebiutował
tomikiem poetyckim pt. „Powrót Andersena”, wydanym w minimalnym nakładzie 40 egzemplarzy.
W okresie wojny publikał wiersze w prasie podziemnej, z tego okresu pochodzą takie utwory, jak
„Matka Boska Powstańcza” oraz „Kolumna Zygmunta”. W roku 1946 rozpoczął współpracę z
krakowskim „Tygodnikiem Powszechnym”, która była kontynuowana właściwie do końca dni poety.
W tym czasie publikuje również wiersze w „Tygodniku Warszawskim”. W 1946 na łamach „Odry
ukazuje się kilka wierszy poety, większość pod pseudonimem Antoni Derkacz.
Sytuacja polityczna w kraju sprawia, że większość utworów pisanych w tym czasie trafia do szuflady.
Wtedy prawdopodobnie stopniowo powstał tom „Znaki ufności”, wydany dopiero nakładem Znaku w
roku 1970 w Krakowie.
W roku 1956 odbył się pierwszy wieczór poetycki księdza Twardowskiego. Zorganizował go w Laskach
koło Warszawy Jerzy Zawieyski, który w tamtym okresie często odwiedzał autora „Powrotu
Andersena”. W roku 1959 właśnie dzięki pomocy Zawieyskiego Twardowski po 22 latach przeżywa
swój powtórny debiut, wydając tom pod prostym tytułem „Wiersze”. Twórczość księdza Jana tak
długo nie widziała światła dziennego, nie tylko ze względu na niechęć władz państwowych do
Kościoła, ale również dlatego, że sposób ujęcia niektórych zagadnień przez Twardowskiego nie
zawsze musiał się podobać przedsoborowej cenzurze kościelnej. „Wiersze” zostały bardzo
przychylnie przyjęte przez czytelników, natomiast krytyka zareagowała dość zdawkowo. Następny
tom poety pojawił się dopiero po jedenastu latach, między innymi dzięki żywemu zainteresowaniu
jego twórczością wśród badaczy ze środowiska Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Tak więc w
1970 nakładem Znaku ukazują się „Znaki ufności”, którym udało się zyskać dość duży rozgłos w
prasie. Poeta odbył kilka podróży zagranicznych, był z odczytami w Szwajcarii, Austrii oraz Anglii. Od
tego roku wiersze Twardowskiego są tłumaczone na wiele języków : albański, angielski, białoruski,
czeski, esperanto, fiński, flamandzki, francuski, hebrajski, macedoński, niemiecki, rosyjski, słowacki,
szwedzki, ukraiński, węgierski i włoski. Pojawiły się również pierwsze audycje radiowe z poetą. Rok
1970 przyniósł też początek przyjaźni z poetką, Anną Kamięńską.
W roku 1973 pojawia się w księgarniach prozatorski „Zeszyt w kratkę. Rozmowy z dziećmi i nie tylko z
dziećmi”. W roku 1978 poeta otrzymał nagrodę im. Brata Alberta, tego samego roku powstało
pierwsze opracowanie naukowe jego twórczości, dokonane przez Marię Jasińską-Wojtkowską.
Następne lata niosą ciągły wzrost popularności poety, co zaowocowało licznymi wydaniami jego
twórczości. Dziś, jego książki należą do czołówki poetyckich bestsellerów, Twardowski jest chętnie
wydawany, a przede wszystkim czytany. W ciągu wielu lat jego twórczej pracy jego wiersze gościły na
łamach wielu czasopism, poza „Tygodnikiem Powszechnym” drukowano go w „Akcencie”, „Kulturze”,
„Liście”, „Literaturze”, „Nowych Książkach”, a także w piśmie „Poezja”, „Polonistyka”, „Przegląd
Katolicki”, Twórczość”, „W Drodze”, „Więź” i w dzienniku „Rzeczpospolita”.
Liryczne
Twardowski jest w swym wywodzie poetyckim twórca bardzo konsekwentnym, przejawia się to
między innymi w zadziwiającej jednorodności przekonań, duchowej zwartości i wyrazistości jego
przekonań. W jego twórczości można odnaleźć bardzo wiele oryginalnych motywów, co świadczy o
spójności konstrukcji pojęciowej. Podmiot w jego poezji bardzo często przyjmuje postawę
poszukującą, cechuje go swoisty - dobroduszny i pełen nadziei – sceptycyzm. Poeta posługuje się
paradoksem oraz „orzeźwiającym humorem”.
W jego poezji panuje Bóg na nowo objawiający się, przychodzący do człowieka poprzez uśmiech,
dobroć i błogosławieństwo. „Twardowski okazuje się w swym pisarstwie rzecznikiem katolicyzmu
przyjmującego ufnie świat i ludzi, jakimi są. Nie ma tu podziałów politycznych, nie istnieje ideologia,
zawsze dzieląca ludzi przegrodami zbudowanymi z uprzedzeń – raczej przekonanie, że wobec Ojca
wszyscy pozostajemy bezradni, bełkoczący swoje cząstkowe prawdy, obnażeni od niemowlęctwa aż
po wiek starczy, spragnieni miłości.” (Sulikowski, 245)
Najważniejszym tematem poezji Twardowkiego jest relacja „ja” do Chrystusa. Jego poezja jest
niezwykłym świadectwem doświadczeń religijnych obejmujących całą rozciągłość czasową życia
człowieka, wkraczających na wszystkie pola jego działania, od konfesjonału po chodnik.
Poezja Twardowskiego daleka jest od stawiania ogólnych diagnoz, skupia się raczej na szczegółowych
wyznaniach. Wpływ na osobisty ton jego liryki miała bez wątpienia początkowa sytuacja
Twardowskiego jako twórcy. Ze względu na polityczne okoliczności początków jego drogi poetyckiej,
utwory jego trafiały głównie do szuflady, albo też były czytane niewielkiemu gronu przyjaciół.
Twardowski w swojej twórczości najczęściej mówi w pierwszej osobie liczby pojedynczej, dając
poczucie, ze w jego wierszach naprawdę mówi poeta. To zjawisko było szczególnie widoczne u
początków jego twórczości, kiedy to niektóre wiersze układały się w rodzaj autobiografii poetyckiej. Z
czasem wizerunek podmiotu się uplastycznia, coraz wyraźniej widzimy go w kilku rolach: kapłana,
nauczyciela, przewodnika duchowego, itd.
Wiele miejsca w poezji Twardowskiego zajmuje spotkanie z przyrodą, jego wiersze obfitują w wielość
motywów ornitologicznych oraz botanicznych. Wiele w jego lirykach rozważań o wysłannikach Boga
(aniołach), o obecności zmarłych, o świętych, szczególnie tych „małych”. Osobnym wyodrębniającym
tematem jest twórczość poświęcona Maryi Pannie, w której rysuje się niezwykle osobista relacja
między Matką Ludzi a podmiotem wierszy.
Proza
Ksiądz Twardowski ma na swoim koncie również spory dorobek prozatorski, na który składają się
następujące
publikacje:
• tzw. „zeszyty”. W 1973 roku ukazał się po raz pierwszy „Zeszyt w kratkę. Rozmowy z dziećmi i nie
tylko z dziećmi”, w 1984 „Nowy zeszyt w kratkę”, już w następnym roku „zeszyty” z obu tych tomów
oraz rzeczy nowe wychodzą pod wspólnym tytułem „Patyki i patyczki”. „Zeszyty” są chyba
najważniejszym prozatorskich dokonaniem księdza Jana. Te krótkie opowiadania są kierowane-jak
wskazuje sam podtytuł -w pierwszej kolejności do dzieci, ale ich adresata najlepiej określa formuła
dziecka Bożego. Twórczość ta ma niewątpliwie charakter dydaktyczny, ale jest daleka od suchego
moralizowania, komunikuje swoje przesłanie poprzez rozmowę. Twardowski próbuje trafić do dzieci
posługując się ich sposobem myślenia i obrazowania, np. zestawia ze sobą fenomeny odległe i
nieprzystawalne. „Zeszyty” mają ukryty aspekt Maryjny. Kapłan wyszedł z założenia, że wiary
najlepiej uczy matka nie ksiądz. „Panno święta rysowana w zeszycie dziecięcymi rękami piękna jak
jedna kreska módl się za nami”
Literackim patronem tej twórczości jest Andersen, wskazuje się również na związki z proza Korczaka.
Prozę „zeszytów” cechuje serdeczność, żartobliwość oraz spojrzenie malarskie. „Zeszyty” zachwycają
głębią tematyki, bogactwem języka, wyobraźni oraz humorem. Poeta aby przybliżyć dzieciom różne
treści wprowadza do narracji bliski im świat, odwołuje się do przykładów z przyrody, wprowadza
realia techniki. Brak tu podziału na świat szkolny i świat własny, istnieje tylko jeden, w którym panuje
dobry Bóg. Poeta promuje model wiary wyrosłej ze zdziwienia światem. „Zeszyty” swoją kompozycją
nawiązują do najstarszych tradycji modlitewnych Kościoła rzymskiego oraz do schematów
liturgicznych, np. Nowy zeszyt w kratkę” ma układ roku liturgicznego. Tytuły poszczególnych
opowiadań przyjmują formę staroświecką („O porządku”, „O ukrytym Chrystusie”), bądź żartobliwe
(„O owocu i liście stokrotnym”), narracja jest skondensowana, często jej tok jest przerywany
zwrotami typu „Przypomnijmy sobie...”, taka forma wypowiedzi świadczy o postawie wzajemnego
uczenia się od siebie.
• homilie, najpierw publikowane w „Przeglądzie Katolickim”, następnie wydane w formie książkowej
pt. „Zapisane w brulionie” (1986) oraz „Wszędy pełno Ciebie” (1991)
• felietony, które były drukowane w popularnym czasopiśmie „Uroda” w latach 1998-2002. Poeta
występował tutaj w roli znawcy życia, świetnego obserwatora oraz spostrzegawczego psychologa,
często wplatał w felietony swoje wiersze oraz anegdoty.
• rozważania. W roku 1988 ukazuje się przeznaczona dla dzieci „Droga krzyżowa. Czterdzieści
przystanków smutnych przed jednym wesołym”, a 1990 wychodzą rozważania pt. „Dzieci na Drodze
Krzyżowej”. Ksiądz w swoich rozważaniach dotyczących Drogi Krzyżowej uwzględnia również
dodatkowy przystanek Zmartwychwstania Pańskiego, otwierając w ten sposób perspektywę radości
wiecznej.
• opowiadania. W roku 1993 w Szczecinie wychodzi tom opowiadań dla dzieci pt. „Kasztan dla
milionera” .
• anegdoty. W roku 1991 wychodzi zbiór anegdot pt. „Niecodziennik”
Wykaz publikacji
1937 „Powrót Andersena” (Warszawa)
1959 „Wiersze” (Poznań)
1970 „Znaki ufności” (Kraków)
1979 „Poezje wybrane” (Warszawa)
1980 „Niebieskie okulary (Kraków)
1982 „Rachunek dla dorosłego” (Warszawa)
1983 „Któryś stworzył jagody” (Kraków)
1985 „Rwane prosto z krzaka” (Warszawa, maszynopis powielony)
1986 „Nie przyszedłem pana nawracać” (Warszawa)
1986 „Na osiołku” (Lublin)
1989 „Sumienie ruszyło” (Warszawa)
1989 „Wiaro malutka. Wybór wierszy i wiersze najnowsze” (Kraków)
1990 „Stukam do nieba” (Warszawa)
1990 „Taka ludzka” (Poznań)
1990 „Sumienie ruszyło i nowe wiersze” (Warszawa)
1991 „Nie bój się kochać” (Szczecin)
1991 „Uśmiech Pana Boga. Wiersze ks. Jana Twardowskiego ilustrowane przez dzieci Podhala”
1992 „Nie martw się” (Szczecin)
1993 „Wiersze” (Białystok)
1993 „Słowik skowronek. Miniantologia ornitologiczna” (Toruń)
1993 „Wielkie i małe” (Poznań)
1993 „Krzyżyk na drogę” (Kraków)
1994 „Litania polska” (Kraków)
1994 „Trzeba iść dalej, czyli spacer biedronki” (Warszawa)
1995 „Sześć pór roku” (Kraków)
1995 „Miłość zdjęta z krzyża” (Poznań) - proza i wiersze
1996 „Rwane prosto z krzaka” (Warszawa),
1996 „Przed kapłaństwem klękam” (Warszawa)
1997 „Jak tęcza co sobą nie zajmuje miejsca” (Warszawa)
1997 „Po wszystkie dni” (Poznań) - wiersze i proza (tematyka eucharystyczna) - książka została
wydana alfabetem
Braille'a (Laski)
2000 „Elementarz księdza Twardowskiego dla najmłodszego, średniaka i starszego” – wiersze i proza