Program nauczania

Program nauczania
Program nauczania geografii
Geografia XXI wieku
Dla szkół ponadgimnazjalnych
Zakres podstawowy
Wojciech Wiecki
Spis treści
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.
VII.
2
stęp
W
Cele kształcenia – wymagania ogólne
Treści nauczania i umiejętności – wymagania szczegółowe
Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania
Warunki realizacji programu
Metody sprawdzania osiągnięć uczniów
Propozycje kryteriów oceny
Program nauczania
I. W
stęp
Program nauczania został opracowany na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia
2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół
(Dz. U. z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, pozycja 17) oraz Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia
8 czerwca 2009 r. w sprawie dopuszczenia do użytku w szkole programów wychowania przedszkolnego i programów nauczania oraz dopuszczenia do użytku szkolnego podręczników (Dz. U. Nr 89, pozycja 730).
Program jest przeznaczony do realizacji w szkołach ponadgimnazjalnych w zakresie podstawowym. Zgodnie
z wymogami Podstawy programowej stanowi uzupełnienie wymagań realizowanych w zakresie geografii w szkołach
gimnazjalnych.
Program nauczania Geografia XXI wieku kładzie silny nacisk na prezentowanie zmian, jakie zachodzą we współczesnym świecie. W zamierzeniu program i związany z nim podręcznik mają wyposażyć uczniów w wiedzę o podstawowych faktach oraz procesach społecznych, ekonomicznych i politycznych rozgrywających się w przestrzeni
geograficznej. Program wprowadza terminologię oraz opis procesów potrzebnych do zrozumienia świata w epoce
globalnych zmian. Zamierzeniem programu jest objaśnianie złożoności świata kultur i ekonomii oraz budowania wśród
uczniów przekonania o możliwościach racjonalnego przekształcania środowiska przyrodniczego z korzyścią dla ludzkości i otaczającego ją środowiska.
II. C
ele kształcenia – wymagania ogólne
Podstawa programowa określa wymagania ogólne, formułując trzy obszary:
1. Wykorzystanie różnych źródeł informacji do analizy i prezentowania współczesnych problemów przyrodniczych,
gospodarczych, społecznych, kulturowych i politycznych.
2. Formułowanie i weryfikowanie hipotez dotyczących problemów współczesnego świata.
3. Rozumienie relacji człowiek–przyroda–społeczeństwo w skali globalnej i regionalnej.
Program nauczania zgodnie z tymi wymaganiami zawiera aktualny stan wiedzy z zakresu nauk geograficznych,
wskazując źródła informacji do analizy współczesnych problemów świata. Ze względu na specyfikę zagadnień wymaganych przez Podstawę programową, w programie dominują ujęcia globalne, uwzględnione są jednak również regionalne
i lokalne uwarunkowania i konsekwencje.
Program nauczania skłania do formułowania hipotez dotyczących problemów współczesnego świata oraz poszukiwania rozwiązań opisywanych trudności.
3
Program nauczania
III. T
reści nauczania i umiejętności – wymagania
szczegółowe
I. Współczesne problemy demograficzne i społeczne świata.
Temat
Wymagania
szczegółowe wynikające
z podstawy programowej
Uczeń zna
(zjawiska i pojęcia)
1.1. Między
ekumeną
a anekumeną.
Przyczyny
zróżnicowania gęstości
zaludnienia.
Uczeń wyróżnia i charakteryzuje obszary o optymalnych i trudnych warunkach do zamieszkania
w skali globalnej i regionalnej; formułuje prawidłowości
rządzące rozmieszczeniem
ludności na świecie.
• gęstość zaludnienia,
• wskaźnik gęstości zaludnienia,
• ekumena, subekumena, anekumena.
• wskazać obszary Ziemi o dużej
gęstości zaludnienia,
• wskazać obszary o niskiej gęstości
zaludnienia,
• obliczyć gęstość zaludnienia na
wybranych obszarach,
• wyjaśnić przyczyny zróżnicowanego
zaludnienia Ziemi.
1.2.Dylematy
demografii.
Czy można
i należy
kontrolować
przyrost
naturalny?
Uczeń charakteryzuje
główne procesy demograficzne (fazy przejścia
demograficznego i przejścia
epidemiologicznego) na
przykładzie całego świata
i poszczególnych kontynentów.
•
•
•
•
•
•
•
•
demografia,
eksplozja demograficzna,
wskaźnik urodzeń i zgonów,
przyrost naturalny,
wskaźnik przyrostu naturalnego,
model przejścia demograficznego,
fazy przejścia demograficznego,
model przejścia epidemiologicznego.
• wyjaśnić różnicę pomiędzy przyrostem naturalnym a wskaźnikiem przyrostu naturalnego,
• obliczyć wskaźnik przyrostu naturalnego dla wybranych populacji,
• wyjaśnić zmienność wskaźnika
przyrostu naturalnego w poszczególnych fazach modelu przejścia
demograficznego,
• wyjaśnić dominację określonych
chorób w poszczególnych fazach
modelu przejścia epidemiologicznego,
• wyjaśnić zróżnicowanie przestrzenne
wskaźnika przyrostu naturalnego,
• wyjaśnić problemy związane z nadmiernym oraz niedostatecznym
przyrostem naturalnym.
1.3.„Wędrująca
planeta”. Przyczyny i kierunki migracji.
Uczeń klasyfikuje migracje,
podaje ich przyczyny i ocenia skutki tego zjawiska;
charakteryzuje współczesne kierunki emigracji Polaków i czynniki wpływające
na atrakcyjność niektórych
krajów dla imigrantów.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
migracja,
emigracja,
imigracja,
saldo migracji,
przyrost rzeczywisty ludności,
wskaźnik salda migracji,
podział migracji,
przyczyny migracji,
kierunki współczesnych
migracji,
regiony imigracyjne,
państwa imigracyjne,
państwa emigracyjne,
„drenaż mózgów”,
deportacja,
eurosieroctwo.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
4
Uczeń potrafi
wyjaśnić kryteria podziału migracji,
wyjaśnić przyczyny migracji,
obliczyć saldo migracji,
scharakteryzować pozytywne, jak
i negatywne konsekwencje migracji,
• obliczyć wskaźnik przyrostu rzeczywistego ludności.
Program nauczania
1.4.Cywilizacja
miast. Procesy
urbanizacyjne
na świecie.
Uczeń wyjaśnia zróżnicowanie procesów urbanizacji
na świecie; opisuje procesy
tworzenia się aglomeracji
miejskich oraz ich formy.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
cywilizacja,
urbanizacja,
urbanizacja wstępna,
suburbanizacja,
dezurbanizacja,
reurbanizacja,
rewitalizacja
etapy urbanizacji,
aglomeracja,
konurbacja (aglomeracja policentryczna),
• megalopolis,
• wskaźnik urbanizacji.
• wyjaśnić przyczyny urbanizacji,
• scharakteryzować etapy urbanizacji,
• scharakteryzować przestrzenne
formy wielkich miast,
• obliczyć i zinterpretować wskaźnik
urbanizacji,
• wyjaśnić przestrzenną zmienność
wskaźnika urbanizacji.
1.5.Urbanizacja czy
metropolizacja? Ekspansja
przestrzenna
wielkich miast.
Uczeń identyfikuje i wyjaśnia procesy wzrostu liczby
ludności oraz ekspansji przestrzennej wielkich metropolii
świata (np. poznaje przyczyny powstawania dzielnic
nędzy, wzrostu przestępczości, degradacji środowiska
przyrodniczego, problemów
komunikacyjnych).
• przyczyny wzrostu wskaźnika urbanizacji,
• podstawowe modele rozwoju miast
(zachodni, azjatycki, afrykański),
• problemy wielkich miast (komunikacyjne, ekologiczne, zaopatrzenia
w wodę, przestępczości),
• metropolie,
• pojęcie globalizacji.
• wyjaśnić przyczyny zmienności
wskaźnika urbanizacji,
• wyjaśnić przyczyny występowania
różnych modeli rozwoju miast,
• scharakteryzować problemy wielkich miast,
• wyjaśnić pojęcie metropolii i scharakteryzować funkcję, jaką metropolie
pełnią we współczesnym świecie,
• wymienić miasta będące metropoliami.
1.6.Planeta wartości. Wpływ
kultury na
funkcjonowanie społeczeństw
i gospodarek.
Uczeń wyjaśnia znaczenie
kultury i tradycji regionalnych w procesie różnicowania się regionów pod
względem rozwoju społecznego i gospodarczego
(np. poznaje rolę tradycji
w rozwoju przedsiębiorczości w krajach Azji Południowo-Wschodniej).
•
•
•
•
•
• scharakteryzować rozmieszczenie
cywilizacji i kręgów kulturowych
na świecie,
• scharakteryzować wpływ kultury
na życie społeczne i gospodarcze
w wybranych państwach lub kręgach
kulturowych świata.
cywilizacja,
etnologia,
kultura,
kręgi kulturowe,
paternalizm.
II. Zróżnicowanie gospodarcze świata.
Temat
2.1. Bieguny
bogactwa
i ubóstwa.
Wskaźniki
dobrobytu i ich
zróżnicowanie
przestrzenne.
Wymagania
szczegółowe wynikające
z podstawy programowej
Uczeń klasyfikuje kraje na
podstawie analizy wskaźników rozwoju społecznego i gospodarczego;
wyróżnia regiony bogate
i biedne („bogatą Północ”
i „biedne Południe”) i podaje
przyczyny dysproporcji
w poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego
regionów świata.
Uczeń zna
(zjawiska i pojęcia)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
produkt krajowy brutto (PKB),
parytet siły nabywczej,
dochód narodowy brutto (DNB),
wskaźniki gospodarcze,
gospodarczy podział państw (o wysokim, średnim i niskim poziomie rozwoju gospodarczego),
wskaźniki rozwoju społeczno-demograficznego,
wskaźnik rozwoju społecznego HDI,
podział na kraje rozwinięte, rozwijające się i zacofane,
„zamknięty krąg ubóstwa”.
Uczeń potrafi
• wyjaśnić różnicę pomiędzy PKB
a DNB,
• zakwalifikować wybrane państwo
do konkretnej grupy na podstawie
wskaźników gospodarczych lub
społecznych,
• wyjaśnić przyczyny zróżnicowanego
poziomu rozwoju gospodarczego
i społecznego wybranych państw
świata,
• scharakteryzować sytuację ekonomiczną i społeczną w wybranych
państwach świata,
5
Program nauczania
• scharakteryzować przyczyny ekonomicznych i społecznych różnic
w podziale państw na świecie (historyczne, technologiczne, społeczne
i polityczne).
6
2.2. Solidarność
wspólnoty
ludzkiej. Czy
altruizm się
opłaca?
Uczeń ocenia i projektuje
różne formy pomocy państwa i organizacji pozarządowych krajom i regionom
dotkniętych kryzysem
(klęskami ekologicznymi,
wojnami, głodem).
• „efekt domina” jako konsekwencje
powiązań ekonomicznych i społecznych na świecie,
• formy pomocy państwom potrzebującym (rzeczowa i finansowa,
techniczna, organizacyjna, ludzka),
• „dylemat ryby i wędki”,
• instytucje udzielające pomocy (MFW,
BŚ, organizacje pozarządowe, kościoły,
• pomoc rozwojowa,
• Milenijne Cele Rozwoju.
• wyjaśnić powiązania istniejące w zglobalizowanym świecie,
• scharakteryzować formy pomocy
wybranym państwom świata,
• wyjaśnić zagrożenia związane z udzielaniem pomocy biednym krajom
świata,
• scharakteryzować działalność instytucji udzielających pomocy,
• scharakteryzować dylemat „ryby
i wędki”,
• scharakteryzować Milenijne Cele
Rozwoju.
2.3. Spichlerze
Ziemi. Najważniejsze obszary
rolnicze świata.
Uczeń opisuje główne
obszary upraw i chowu
zwierząt na świecie, wyjaśnia ich zróżnicowanie
przestrzenne.
•
•
•
•
rolnictwo,
hodowla,
chów,
czynniki rozwoju rolnictwa
(przyrodnicze, pozaprzyrodnicze),
• główne obszary rolnicze świata,
• rolnictwo ekstensywne
i intensywne.
• wyjaśnić różnicę pomiędzy hodowlą
a chowem,
• scharakteryzować czynniki rozwoju
rolnictwa i ich wpływ na wielkość
produkcji,
• wyjaśnić przyczyny dużej produkcji
rolniczej w wybranych obszarach
rolniczych świata,
• scharakteryzować obszary o intensywnej produkcji rolnej,
• scharakteryzować obszary o ekstensywnej produkcji rolnej.
2.4. Spiżarnie
i kuchnie
świata. Co
położyć na
stole?
Uczeń wyjaśnia, z czego
wynikają różnice w wielkości i strukturze spożycia żywności na świecie
(uwarunkowania przyrodnicze, kulturowe, społeczne
i polityczne, mechanizmy
wpływające na nierównomierny rozdział żywności
w skali globalnej).
• podaż żywności,
• głód jawny,
• głód utajony.
• wyjaśnić zależność wielkości spożycia
od podaży żywności, zapotrzebowania,
tradycji kulinarnych,
• wyjaśnić przyrodnicze uwarunkowania
spożycia żywności,
• wpływ kultury na kuchnie świata,
• wyjaśnić, w jaki sposób na zdrowie
człowieka wpływa spożywana żywność,
• scharakteryzować składniki zdrowej
diety,
• wyjaśnić przyczyny otyłości w wybranych krajach świata,
• wyjaśnić wpływ polityki na sposób
odżywiania w wybranych krajach
świata (KRLD, Somalia),
• wyjaśnić wpływ dystrybucji żywności
na jej spożycie.
2.5. Dzieje
ruralizacji.
Zapomniana
Arkadia.
Uczeń opisuje zmiany
w funkcji obszarów wiejskich
na wybranych przykładach
(np. w Unii Europejskiej,
w regionach turystycznych
krajów rozwijających się);
potrafi wyjaśnić szanse
i zagrożenia dla środowiska
•
•
•
•
•
•
•
• wyjaśnić funkcje, jakie pełnią obecnie
obszary rolnicze,
• scharakteryzować gospodarkę
towarową ze szczególnym
uwzględnieniem produkcji
na plantacjach,
• wyjaśnić korzyści związane z rozwojem agrobiznesu,
ruralizacja,
semiurbanizacja,
industrializacja,
plantacje,
towarowość rolnictwa,
agrobiznes,
rolnictwo ekologiczne,
Program nauczania
przyrodniczego i mieszkańców poszczególnych regionów, wynikające z procesów
przemian zachodzących na
terenach wiejskich.
• roślinność genetycznie modyfikowana
(GMO),
• funkcje obszarów wiejskich (produkcja
żywności, osadnicza, przemysłowa),
• agroturystyka.
• wyjaśnić atuty rolnictwa ekologicznego,
• wyjaśnić korzyści i zagrożenia związane z wprowadzaniem żywności
genetycznie modyfikowanej,
• scharakteryzować rozwój agroturystyki.
2.6. Las dziedzictwem
pokoleń...
przeszłych
i przyszłych.
Uczeń charakteryzuje kierunki zmian w powierzchni
lasów na świecie i podaje
przykłady gospodarowania
zasobami leśnymi (pozytywne i negatywne).
• najważniejsze typy lasów dla rozwoju przemysłu drzewnego (równikowe, borealne, monsunowe),
• deforestacja,
• funkcje lasów (produkcyjna, pozaprodukcyjna),
• wykorzystanie drewna (opał, budownictwo, przemysł papierniczy, meblarski),
• podział lasów ze względu na stopień
przekształcenia (pierwotne i wtórne),
• lasy monokulturowe,
• plantacje leśne,
• formy gospodarowania w lasach,
• rabunkowa gospodarka leśna.
• wyjaśnić przyczyny dużej produktywności najważniejszych obszarów
leśnych świata,
• wyjaśnić rolę przemysłu drzewnego
w gospodarce świata,
• scharakteryzować tempo deforestacji
w wybranych rejonach świata,
• scharakteryzować funkcje produkcyjne i pozaprodukcyjne lasów,
• wskazać występowanie lasów
pierwotnych i wtórnych na Ziemi,
• wyjaśnić korzyści i zagrożenia związane z rozwojem plantacji leśnych,
• scharakteryzować zagrożenia związane z rabunkową gospodarką leśną.
2.7. Cywilizacje
talasogeniczne. Morza
źródłem
bogactwa.
Uczeń charakteryzuje cechy
gospodarki morskiej, podaje
przykłady wykorzystania
oceanu światowego oraz
zagrożeń wynikających ze
zbyt intensywnej eksploatacji zasobów morskich.
•
•
•
•
•
• scharakteryzować korzyści i zagrożenia wynikające z rozwoju transportu
morskiego,
• scharakteryzować korzyści i zagrożenia wynikające z rozwoju rybołówstwa
i marikultury,
• scharakteryzować korzyści i zagrożenia wynikające z rozwoju wydobycia
surowców ze złóż podmorskich,
• scharakteryzować korzyści i zagrożenia wynikające z rozwoju turystyki
w rejonach nadmorskich.
•
•
•
•
•
cywilizacje talasogeniczne,
gospodarka morska,
tanie bandery,
największe porty świata,
podział statków morskich
(masowce, tankowce,
drobnicowce, kontenerowce,
promy, statki wycieczkowe, okręty
wojenne),
rybołówstwo,
upwelling,
kraje o największych połowach ryb,
marikultura.
III. Świat w epoce zmian.
Temat
3.1. Rozwój cywilizacji zależny
od energii.
A rozwój
energetyki?
Wymagania
szczegółowe wynikające
z podstawy programowej
Uczeń zna
(zjawiska i pojęcia)
Uczeń charakteryzuje i ocenia zróżnicowanie i zmiany
struktury wykorzystania
surowców energetycznych
na świecie; dokonuje oceny
zjawiska uzależnienia produkcji energii na świecie
od źródeł zaopatrzenia
surowców nieodnawialnych,
potrafi wyjaśnić stwierdzenie „ropa rządzi światem”.
• państwa produkujące najwięcej
energii elektrycznej (globalnie
i per capita),
• typy elektrowni,
• surowce energetyczne,
• państwa produkujące najwięcej
energii ze źródeł nieodnawialnych,
• struktura produkcji energii elektrycznej,
• dywersyfikacja,
• energetyka alternatywna.
Uczeń potrafi
• wyjaśnić ranking największych
producentów energii elektrycznej
na świecie,
• uzasadnić potrzebę rozwoju energetyki alternatywnej,
• uzasadnić potrzebę zdywersyfikowania dostaw surowców energetycznych i produkcji energii
elektrycznej,
• scharakteryzować problemy, jakie
wiążą się z rozwojem tradycyjnej
energetyki,
7
Program nauczania
• scharakteryzować problemy, jakie
wiążą się z rozwojem energetyki
alternatywnej.
3.2. Globalny
rynek pracy.
Szanse
i zagrożenia
dla pracowników i pracodawców.
Uczeń wyjaśnia, na czym
polegają zmiany zachodzące
na rynku pracy w skali globalnej i regionalnej, wynikające z rozwoju nowoczesnych
technologii informacyjnych
i komunikacyjnych.
• outsourcing,
• offshoring,
• telepraca.
• wyjaśnić przyczyny przenoszenia
produkcji z krajów wysoko rozwiniętych do rozwijających się,
• wyjaśnić korzyści dla pracodawców
z outsourcingu i offshoringu,
• wyjaśnić korzyści dla pracodawców
i pracowników wynikające z telepracy.
3.3. Technologiczny wymiar
zróżnicowania świata.
Technopolie –
centra świata.
Uczeń przedstawia cechy
przemysłu wysokich technologii i podaje przykłady
jego lokalizacji na świecie;
poznaje nowe formy przestrzenne i funkcje ośrodków
przemysłowych – technopolie, klastry, dystrykty
przemysłowe.
• przemysł HT (elektroniczny, chemiczny, farmaceutyczny, biotechnologia, kosmiczny, optyczny, precyzyjny,
zbrojeniowy),
• cechy przemysłu wysokich technologii,
• lokalizacja przemysłu wysokich
technologii,
• klaster przemysłowy,
• technopolie,
• dystrykt przemysłowy.
• wyjaśnić rolę przemysłu wysokich technologii we współczesnej
gospodarce,
• wyjaśnić przyczyny powstania technopolii na świecie,
• zlokalizować najważniejsze technopolie na świecie,
• wyjaśnić różnice pomiędzy klastrami,
technologiami a dystryktami przemysłowymi.
3.4. Turystyka
jako dział
gospodarki.
Turysta jako
konsument.
Uczeń charakteryzuje wybrane obszary intensywnie zagospodarowywane
turystycznie na świecie;
wyjaśnia, dlaczego zmieniają się kierunki wyjazdów
turystycznych Polaków;
identyfikuje skutki rozwoju
turystyki dla środowiska
przyrodniczego.
•
•
•
•
przyrodnicze walory turystyki,
pozaprzyrodnicze walory turystyki,
wybrane regiony turystyczne świata,
kierunki i intensywność wyjazdów
turystycznych Polaków,
skutki rozwoju turystyki dla środowiska przyrodniczego,
turystyka zrównoważona,
pojemność turystyczna,
ekoturystyka,
agroturystyka.
• wyjaśnić wpływ przyrodniczych
walorów na rozwój turystyki,
• wyjaśnić wpływ pozaprzyrodniczych
walorów na rozwój turystyki,
• scharakteryzować wybrane regiony
turystyczne świata,
• wyjaśnić kierunek i intensywność
wyjazdów turystycznych Polaków,
• wyjaśnić zagrożenia dla środowiska
przyrodniczego, jakie niesie ze sobą
turystyka,
• wyjaśnić korzyści związane z rozwojem ekoturystyki i agroturystyki.
Uczeń ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w funkcjonowaniu gospodarki i w życiu
codziennym.
•
•
•
•
transnarodowa tożsamość,
atomizacja społeczeństwa,
telefonia komórkowa,
zróżnicowanie przestrzenne abonentów telefonii komórkowej,
Internet,
zróżnicowanie dostępności do sieci
Internetu,
portale społecznościowe,
bankowość internetowa,
handel internetowy.
• wyjaśnić, jakie zagrożenia istnieją
dla społeczeństw w związku z rozwojem nowych form komunikacji
(telefonia, Internet),
• wyjaśnić, jakie korzyści ekonomiczne
osiągają społeczeństwa na skutek
rozwoju nowych kanałów komunikacji.
• triada gospodarcza (Europa Zachodnia, USA, Azja Wschodnia),
• najważniejsze szlaki morskie,
• najważniejsze drogi lądowe,
• rola autostrad,
• rola szlaków kolejowych,
• najważniejsze szlaki lotnicze świata,
• tanie linie lotnicze,
• terminale i kierunki ich rozwoju,
• wyjaśnić kierunki przewozów
w gospodarce światowej istnieniem
trójbiegunowej struktury ekonomicznej – triady,
• ocenić rolę transportu morskiego
w gospodarce,
• ocenić rolę transportu lądowego
(samochodowego i kolejowego)
w gospodarce,
3.5. Globalna
wioska czy
globalne
miasto? Sieci
i wspólnoty.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
3.6. Arterie gospodarki. Zmiany
kierunków
i natężenia
ruchu.
8
Uczeń wyjaśnia zmiany
zachodzące w kierunkach
i natężeniu ruchu osób i towarów; wskazuje przykłady
lokalizacji nowoczesnych
terminali i ich roli w rozwoju
regionów.
Program nauczania
• tendencje zmian rozwoju poszczególnych rodzajów transportu,
• transport rurociągowy.
• ocenić rolę transportu lotniczego,
• ocenić rolę transportu rurociągowego,
• scharakteryzować przyczyny zmian
w wykorzystaniu różnorodnych form
transportu.
3.7. Płaszczyzny
globalizacji.
Spory o beneficjentów.
Uczeń podaje przykłady
procesów globalizacji i ich
wpływu na rozwój regionalny
i lokalny.
•
•
•
•
globalizacja,
fale globalizacji,
światowe koncerny,
największe firmy świata według
aktywów,
• płaszczyzny globalizacji (ekonomiczna, polityczna, kulturowa, przestępczości zorganizowanej),
• skutki globalizacji (kształtowanie
się centrum, peryferii i półperyferii),
• scenariusze globalizacji (bałkanizacja,
argentynizacja, amerykanizacja).
• wyjaśnić przyczyny obecnych zmian
globalizacyjnych,
• scharakteryzować fale globalizacji,
• wyjaśnić ranking największych firm
na świecie,
• scharakteryzować płaszczyzny
globalizacji,
• scharakteryzować skutki
globalizacji w kontekście
podziału ekonomicznego,
• ocenić różne scenariusze rozwoju
globalizacji.
3.8. Między integracją a dezintegracją.
Czy współczesna mapa
świata jest
ostateczna?
Uczeń wyjaśnia współczesne
zmiany na mapie politycznej
świata.
• integracja,
• dezintegracja,
• państwa, które przestały istnieć (Związek Radziecki, Jugosławia),
• nowe państwa na mapie świata (Palestyna, Czarnogóra, Kosowo, Sudan
Południowy).
• wyjaśnić przyczyny współczesnych
procesów integracyjnych i dezintegracyjnych,
• scharakteryzować przyczyny i przebieg
rozpadu wybranych państw świata
(ZSRR, Jugosławia),
• scharakteryzować przyczyny i przebieg powstania nowych państw na
mapie świata.
3.9. Korzyści
integracji.
Jak procesy
integracyjne
zmieniają społeczeństwa?
Uczeń wyjaśnia na wybranych przykładach (w skali
lokalnej, regionalnej i globalnej) przyczyny procesów
integracyjnych i ich skutki
gospodarcze, społeczne
i polityczne.
• integracja,
• integracja gospodarcza (strefa wolnego handlu, unia celna, wspólny
rynek, unia gospodarcza),
• euroregiony.
• wyjaśnić przyczyny procesów integracyjnych,
• scharakteryzować formy integracji
gospodarczej,
• scharakteryzować skutki społeczne
i polityczne procesów integracyjnych,
• scharakteryzować współpracę transgraniczną w ramach euroregionów.
IV. Relacje człowiek – środowisko przyrodnicze a zrównoważony rozwój.
Temat
4.1. Skarby Ziemi.
Jak gospodarować zasobami?
Wymagania
szczegółowe wynikające
z podstawy programowej
Uczeń formułuje problemy
wynikające z eksploatowania zasobów odnawialnych
i nieodnawialnych; potrafi
przewidzieć przyrodnicze
i pozaprzyrodnicze przyczyny
i skutki zakłóceń równowagi
ekologicznej.
Uczeń zna
(zjawiska i pojęcia)
• zasoby nieodnawialne,
• zasoby i wykorzystanie węgla
kamiennego,
• zasoby i wykorzystanie węgla brunatnego,
• zasoby i wykorzystanie ropy naftowej
i gazu ziemnego,
• zasoby odnawialne (energia słoneczna, energia wnętrza Ziemi),
• nowe technologie w wydobyciu
surowców (suchego zagazowania
węgla w złożu, szczelinowania gazu
łupkowego),
Uczeń potrafi
• wyjaśnić podział na surowce odnawialne i nieodnawialne,
• scharakteryzować metody wydobycia
wybranych surowców mineralnych,
• scharakteryzować zagrożenia związane z wydobyciem wybranych surowców mineralnych,
• scharakteryzować nowe metody
pozyskiwania surowców mineralnych,
• wyjaśnić zmiany w metodach pozyskiwania wybranych surowców mineralnych,
• przewidywać skutki eksploatacji
surowców mineralnych,
9
Program nauczania
10
• zmiany źródeł pozyskiwania surowców
(np. siarki, gipsu).
• wyjaśnić sposoby pozyskiwania
surowców odnawialnych,
• ocenić rolę i tendencje wykorzystania
surowców odnawialnych.
4.2. Walka z wodą
i o wodę.
Obszary niedoborów i nadmiaru wody.
Uczeń charakteryzuje obszary
niedoboru i nadmiaru wody
na świecie i określa przyczyny tego zróżnicowania
(w tym zanieczyszczenia
wód); przedstawia projekty
rozwiązań stosowanych
w sytuacjach braku lub niedoborów wody w różnych
strefach klimatycznych.
• podział zasobów wodnych Ziemi,
• przyczyny zróżnicowania zasobów
wodnych,
• obszary niedoborów i nadmiaru
wody na Ziemi,
• sposoby zwiększania dostępności
do zasobów czystej wody (retencja,
dystrybucja wody, oszczędne systemy nawadniania, oczyszczanie
wody zanieczyszczonej, odsalanie),
• zróżnicowanie wskaźnika dostępności do wody czystej,
• miejsca konfliktów o wodę (Nil,
Eufrat).
• wyjaśnić przyczyny niedoboru lub
nadmiaru wody w określonych miejscach świata,
• scharakteryzować obszary nadmiaru wody,
• scharakteryzować obszary niedoboru wody,
• scharakteryzować przyczyny zanieczyszczenia wód,
• przedstawić sposoby zmniejszania
niedoborów wody czystej w różnych
obszarach świata,
• zaproponować rozwiązania zwiększające dostępność do czystej wody,
• scharakteryzować wybrane konflikty
o dostęp do czystej wody.
4.3. Globalne ocieplenie. Ocieplenie, a może...
ochłodzenie?
Czy możliwa
jest kontrola
klimatu?
Uczeń rozróżnia przyczyny
zachodzących współcześnie
globalnych zmian klimatu
(globalnego ocieplenia) i ocenia rozwiązania podejmowane
w skali globalnej i regionalnej
zapobiegające temu zjawisku.
• efekt cieplarniany,
• gazy cieplarniane (dwutlenek węgla,
metan, tlenki azotu, freony, parę wodną),
• źródła gazów cieplarnianych,
• efekt sprzężenia zwrotnego,
• tendencje zmian klimatycznych,
• globalne ocieplenie,
• konsekwencje globalnego ocieplenia,
• sposoby zapobiegania nadmiernej
emisji gazów cieplarnianych,
• sposoby zmniejszania ilości dwutlenku węgla w atmosferze.
• wyjaśnić zjawisko efektu cieplarnianego,
• wyjaśnić pochodzenie gazów cieplarniach w atmosferze,
• scharakteryzować zmiany temperatury powietrza w ostatnich
kilkudziesięciu latach,
• scharakteryzować i ocenić działania
zmierzające do zmniejszenia emisji
gazów cieplarnianych,
• scharakteryzować i ocenić działania
pozwalające na obniżenie zawartości
dwutlenku węgla w atmosferze.
4.4. Żyjąca
powierzchnia. Powłoka
glebowa.
Uczeń wykazuje na przykładach, że zbyt intensywne
wykorzystanie rolnicze gleb
oraz nieumiejętne zabiegi
agrotechniczne powodują
w wielu częściach świata
degradację gleb, co w konsekwencji prowadzi do spadku
produkcji żywności, a w niektórych regionach świata do
głodu i ubóstwa.
• gleba,
• erozja gleb,
• erozja wodna,
• erozja wietrzna,
• przyrodnicze uwarunkowania erozji
gleb (ukształtowanie terenu, budowa
geologiczna, szata roślinna),
• sposoby zapobiegania erozji gleb
(zalesianie, właściwa uprawa, zabiegi
agrotechniczne),
• degradacja gleb,
• obszary dotknięte erozją i degradacją
gleb (Sahel, Bliski Wschód, Wielkie
Równiny Prerii, obszar śródziemnomorski, obszary zurbanizowane).
• wyjaśnić przyczyny erozji gleb,
• wyjaśnić przyczyny erozji wodnej,
• wyjaśnić przyczyny erozji wietrznej,
• scharakteryzować wpływ czynników
przyrodniczych na erozje gleb,
• scharakteryzować wpływ czynników
pozaprzyrodniczych (antropogenicznych) na erozję gleb,
• scharakteryzować sposoby zapobiegania erozji gleb,
• wyjaśnić przyczyny i skutki degradacji gleb,
• wyjaśnić przyczyny erozji i degradacji
gleb w wybranych rejonach świata.
4.5. Adaptacja
środowiskowa.
Człowiek
wobec środowiska.
Uczeń wykazuje na przykładach pozaprzyrodnicze czynniki zmieniające relacje człowiek – środowisko przyrodnicze
(rozszerzenie udziału technologii energooszczędnych,
zmiany modelu konsumpcji,
zmiany poglądów dotyczących ochrony środowiska).
• system przyrodniczy Ziemi,
• geosfery,
• antroposfera,
• era agrarna,
• era industrialna,
• era postindustrialna,
• ekorozwój,
• determinizm,
• nihilizm,
• scharakteryzować geosfery tworzące
system przyrodniczy Ziemi,
• scharakteryzować etapy rozwoju
ludzkości w ujęciu ery agrarnej, industrialnej i postindustrialnej w kontekście stosunku do środowiska
przyrodniczego,
• scharakteryzować działania w ramach
ekorozwoju,
Program nauczania
•
•
•
•
•
•
indeterminizm,
posybilizm,
adaptacja środowiskowa,
recykling,
energetyka alternatywna,
technologie energooszczędne.
• wyjaśnić różnice pomiędzy różnymi
ideami podejścia do środowiska przyrodniczego,
• wyjaśnić wpływ technologii energooszczędnych na stan środowiska
przyrodniczego.
IV. Sposoby osiągania celów kształcenia i wychowania
Zaplanowanie w programie 27 rozdziałów, będących osobnymi lekcjami, pozwala na w miarę swobodną jego
realizację. Treści zostały podzielone na cztery większe rozdziały. Problematyka zawarta w programie nauczania,
a wynikająca z wymagań określonych w Podstawie programowej, obejmuje szerokie spektrum zagadnień związanych
z procesami społecznymi i ekonomicznymi zachodzącymi na całym świecie. Ujęcie globalne wymaga od uczniów
systematycznej pracy na lekcjach, jak również ciągłego zainteresowania aktualnymi zdarzeniami w przestrzeni społecznej i ekonomicznej świata. Stąd też konieczne jest korzystanie z podręcznika, zalecane jest korzystanie z zeszytu
ćwiczeń oraz atlasu geograficznego. Nauczyciel powinien także skłaniać uczniów do uzyskiwania informacji na
temat aktualnych wydarzeń z innych źródeł niż podręcznik. Wydarzenia te powinny być osadzone w opisie procesów znajdującym się w programie i podręczniku. Każde zdarzenie należy widzieć bowiem w szerszym kontekście.
W celu osiągnięcia zamierzonych celów kształcenia i wychowania należy korzystać z następujących środków
dydaktycznych:
• podręcznika,
• zeszytu ćwiczeń,
• atlasu geograficznego,
• zestawu map konturowych,
• map ściennych lub elektronicznych,
• prezentacji multimedialnych,
• filmów dydaktycznych.
Cele kształcenia i wychowania należy realizować, rozwijając następujące umiejętności:
Lokalizowania – umiejscowienia, określenia położenia.
Orientowania – nadawania czemuś określonego położenia, kierunku.
Uogólniania – rozciągania wniosków na szerszy zakres lub ogół czegoś. Formułowania twierdzeń na podstawie
wąskiej grupy zjawisk, faktów przesłanek.
Wartościowania – określania wartości czegoś. Szeregowania według wartości.
Prezentowania – przedstawiania, pokazywania.
Przewidywania – prognozowania sekwencji zdarzeń na podstawie istniejących przesłanek.
Wyjaśniania – objaśniania, czynienia czegoś jaśniejszym, bardziej zrozumiałym.
Analizowania – badania czegoś szczegółowo, w uporządkowany sposób, doprowadzając do wyodrębnienia istotnych cech badanej rzeczy, procesu.
Interpretowania – wyjaśniania. Interpretowanie to inaczej indywidualny sposób rozumienia czegoś.
Oceniania – określania wartości, wydawania sądu oceniającego, kwalifikowania.
Dostrzegania – uświadomienia sobie istnienia czegoś, spostrzegania.
Porządkowania – układania czegoś według jakiejś idei, planu, segregowania, grupowania.
Rozwiązywania – szukania właściwej odpowiedzi, rozstrzygnięcia jakiegoś problemu.
Charakteryzowania – opisu czegoś przez podanie typowych właściwości.
W zakresie osiągania celów wychowania w realizacji programu należy uwzględnić rozwijanie następujących cech
osobowości ucznia: odpowiedzialności za własne postępowanie, wspólnotę narodową, kulturową i ogólnoludzką,
11
Program nauczania
empatii, czyli współodczuwania. Realizacja programu nauczania powinna uczyć systematyczności, motywując do
rozwijania własnych uzdolnień. Wiele zagadnień zawartych w programie (jak np. te o rozwoju nowych technologii
informatycznych) wzbudza szczególne zainteresowanie uczniów, co pozwala na pobudzenie naturalnej ciekawości
młodzieży. Problematyka zróżnicowania kulturowego świata pozwala na budzenie wśród uczniów postaw tolerancji
i szacunku dla odmiennych kultur i religii.
Program umożliwia indywidualizację procesu nauczania w przypadku uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Dla uczniów o mniejszych wymaganiach wskazane jest ograniczenie wymagań do znajomości podstawowej terminologii oraz najprostszych prawidłowości. Uczniowie o większych potrzebach edukacyjnych, wykazujący
duże zainteresowanie przedmiotem badań geograficznych, znajdą w programie inspiracje do własnych poszukiwań,
rozwijających dotychczasowe zainteresowania.
V. Warunki realizacji programu
Program nauczania zawiera 27 tematów zgodnych z Podstawą programową. Podręcznik skorelowany z programem posiada również 27 rozdziałów/tematów. Zakłada się, że jedno zagadnienie/temat będzie realizowane na
jednej lekcji. Taka liczba zagadnień pozwala na pełną realizację programu nauczania w praktyce szkolnej. Program,
zgodnie z Podstawą programową, akcentuje wprowadzanie i dostosowywanie uczniów do wymogów społeczeństwa
informatycznego. W celu realizacji tego zamierzenia, oprócz podręcznika i zeszytu ćwiczeń, istotnym elementem
obudowy dydaktycznej programu są elektroniczne mapy. Zadaniem szkół jest zatem takie wyposażenie sal lekcyjnych, najlepiej gabinetów geograficznych, aby wśród ich instrumentarium znalazły się nie tylko mapy, atlasy i inne
pomoce dydaktyczne, ale również komputer, rzutnik multimedialny oraz dostęp do zasobów Internetu.
Istotnym składnikiem edukacji jest samokształcenie uczniów. Skorelowany z programem nauczania podręcznik
pozwala na samodzielną pracę uczniów realizujących wybrane zagadnienia lub przygotowujących się do sprawdzianu.
W miarę możliwości zaleca się zorganizowanie w szkole konferencji mającej formę wystąpień lub prezentacji
osiągnięć uczniów. W trakcie takiej konferencji i, oprócz wykładów i prezentacji, należałoby zorganizować wystawę
plakatów. W ten sposób zostaną zaangażowani do pracy wszyscy zainteresowani uczniowie.
W miarę możliwości czasowych zaleca się również przygotowywanie i przedstawianie na lekcjach przez uczniów
prezentacji multimedialnych na tematy rozszerzające zagadnienia proponowane przez program nauczania. Mogą
to być prezentacje np. charakterystyk regionów turystycznych świata.
W trakcie roku szkolnego zalecane są wycieczki dydaktyczne. Mogą to być wycieczki zarówno jednodniowe,
jak i wielodniowe. Powinny odbywać się w obszarze najbliższego regionu, tak aby zagadnienia globalne, które są
motywem spajającym treści programowe, widzieć przez pryzmat zjawisk i procesów zachodzących w skali regionalnej i lokalnej.
Godną polecenia formą aktywności edukacyjnej są gry terenowe. Są to gry łączące w sobie typowo geograficzne
zadania, takie jak określanie położenia z wykonywaniem innych zadań sprawdzających wiedzę, np. historyczną.
Gry terenowe łączą w sobie elementy klasycznych podchodów z nowymi technologiami, np. wykorzystaniem GPS.
VI. Metody sprawdzania osiągnięć uczniów
Warunkiem skutecznego nauczania jest ścisłe powiązanie procesu nauczania ze sprawdzaniem stanu wiedzy
i umiejętności uczniów. Ze względu na niewielką liczbę godzin przeznaczoną na realizację zagadnień geograficznych w klasach pierwszych szkół ponadgimnazjalnych, należy starannie zaplanować terminy i sposób sprawdzenia.
Program został tak skonstruowany, że pozwala na przeprowadzenie dwóch sprawdzianów w semestrze oraz kilku
niewielkich kartkówek. Pozwala to na systematyczne i pełne sprawdzenie wiedzy i umiejętności uczniów. Zaleca się
12
Program nauczania
również sprawdzanie wiedzy w postaci wypowiedzi ustnych, może być to jednak utrudnione ze względu na ograniczoną liczbę godzin lekcyjnych.
Treści nauczania zostały podzielone na cztery większe rozdziały. Po każdym z nich zalecane jest przeprowadzenie sprawdzianu. Nauczyciel może również stosować krótsze formy sprawdzania wiedzy i umiejętności w postaci
kartkówek.
W przypadku realizacji programu wykorzystującej własną pracę ucznia w postaci prezentacji multimedialnych,
tego typu zadania również powinny podlegać ocenie. Ocena ta musi uwzględniać własny wkład ucznia w prezentację. Istotna przy ocenie będzie zawartość merytoryczna, estetyczne wykonanie oraz oryginalność pracy.
VII. Propozycje kryteriów oceny
W praktyce szkolnej istnieje pewna dowolność w ustalaniu progów na poszczególne oceny. Poniższa propozycja – i tak należy ją traktować – stanowi pewien kompromis pomiędzy skalami progów stosowanych w wielu szkołach. Ustalenie wartości progowych powinno wynikać ze specyfiki danej szkoły. Proponuje się następujące progi
procentowe dla poszczególnych ocen:
•
•
•
•
•
•
od 0 do 30 % ocena niedostateczna,
od 31 do 50% ocena dopuszczająca,
od 51 do 69% ocena dostateczna,
od 70 do 87% ocena dobra,
od 88 do 95% ocena bardzo dobra,
od 96 do 100% ocena celująca.
13