Niemiecki system podatkowy Podział kompetencji finansowej

Niemiecki system podatkowy
Podstawę niemieckiego systemu podatkowego polegającego na ustalaniu zobowiązania
podatkowego, określaniu podmiotu i przedmiotu opodatkowania, wymiaru podatku oraz
postępowania egzekucyjnego w sprawach o niewywiązywania się z wynikających
obowiązków podatkowych oparty jest na jednolitych zasadach ustalonych w ustawie z dnia 16
marca 1976 roku ordynacja podatkowa. Poszczególne ustawy podatkowe regulują zasady
powstania obowiązku podatkowego w poszczególnych podatkach. Kompetencje administracji
podatkowej zostały podzielone w zależności od rodzaju podatku na urzędy skarbowe lub
urzędy celne.
Podział kompetencji finansowej, podatkowej w Niemczech
W art. 20 ust. 1 Konstytucji Republiki Federalnej Niemiec zaznaczono, że Republika
Federalna Niemiec jest państwem federalnym, demokratycznym i socjalnym. Stosownie do
tego zapisu podzielone zostały uprawnienia ustawodawcze, w tym ustanawiania prawa
podatkowego, pomiędzy federację a kraje związkowe. Dokładny podział kompetencji w
sprawach finansowych zawarty został w art. 104a -109 Konstytucji. Stosownie do tych
postanowień określono w art. 108 Konstytucji RFN podział kompetencji w zakresie
administracji podatkowej w podziale na obszary prawa finansowego i podatkowego leżącego
w gestii federacji i krajów związkowych.
Konstytucja RFN rozróżnia następujące obszary ustanawiania prawa na:
- uprawnienia pozostające wyłącznie w mocy federacji,
- uprawnienia w zakresie tzw. ustaw konkurujących (dochody należą do federacji i krajów
związkowych)
- pozostające wyłącznie w kompetencji krajów związkowych.
Stosownie do tak ustalonego podziału w art. 105 ust. 1 Konstytucji zawarto postanowienia, że
w kompetencji federacji pozostają działania dotyczące cła i monopolu finansowego na napoje
o wysokiej zawartości alkoholu. Kraje związkowe mogą również uczestniczyć w procesie
tworzenia tych ustaw, jeżeli zostało do wyraźnie zaznaczone w ustawach wydanych przez
federację zgodnie z postanowieniami art. 71 Konstytucji.
1
Ustawy podatkowe o charakterze tzw. konkurującym, w zakresie dochodów należących do
federacji, landów i gmin, które uchwalane są w oparciu o wspólne ustalenia federacji z
krajami związkowymi. Art. 105 ust. 2 Konstytucji daje jednakże prawo federacji do tworzenia
prawa podatkowego w zakresie najważniejszych rodzajów podatków jak np. tworzenie ustaw
podatkowych dotyczących wspólnych dochodów.
W przypadku ustaw, których dochody w całości lub części należą do krajów związkowych
lub gmin zgodnie z art. 105 ust. 3 Konstytucji wprowadzenie ich w życie wymaga zgody
Bundesratu. W kompetencji ustawodawczej krajów związkowych zgodnie z art. 105 ust. 2a
Konstytucji pozostają podatki, których dochody należy wyłącznie do krajów związkowych
lub gmin, jednakże tak długo dopóki nie zostaną te podatki uregulowane ustawami
federalnymi. Obecnie do takich podatków należy podatek kościelny, który uregulowany jest
ustawami krajów związkowych.
W przypadku podatków, których dochody należą w całości do gmin (np. podatek od gruntu)
kompetencje w tym zakresie mogą zostać przekazane przez kraje związkowe na gminy.
2
Budowa i zadania organów podatkowych
Struktura organizacyjna i kompetencja administracji podatkowo-finansowej określona została
w ustawie z 30 sierpnia 1971 roku o administracji finansowej (Gesetz über die
Finanzverwaltung) wraz z § 6 ordynacji podatkowej. Zgodnie z tym podziałem administracja
podatkowo-finansowa składa się z dwóch struktur administracji federalnej i i administracji
podległej ministerstwom krajom związkowym. Do organów podległych administracji
federalnej zaliczane są federalne urzędy, wydziały w izbach skarbowych podległe
federalnemu ministerstwu finansów i urzędy celne. Pod nadzorem federalnych ministerstw
krajów związkowych znajdują się centra rachunkowe, niektóre wydziały w izbach
skarbowych i urzędy skarbowe.
ADMINISTRACJA FINANSOWA
federalna administracja finansowa
federalny minister finansów
administracja finansowa krajów
związkowych
minister finansów kraju związkowego
centra rachunkowe
urzędy federalne np. federalny
urząd finansowy
izby skarbowe
wydziały federalne
główne urzędy celne
wydziały krajów związkowych
urzędy skarbowe
rys. 2 budowa organów finansowych
3
Federalny Minister Finansów kieruje federalną administracją finansową, natomiast
ministrowie finansów, względnie senatorzy finansów, poszczególnych krajów związkowych
zarządzają krajową administracją finansową stosownie do § 3 ustawy o administracji
finansowej. Do zadań ministerstw należy organizacja administracji, sprawy personalne,
kierownicze, sprawowanie kontroli i kierownictwo w obszarach działania, w takim zakresie,
w jakim posiada kompetencje administracyjne. Do tych kompetencji należy prawo udzielania
w poszczególnych przypadkach zaleceń stosowania prawa podatkowego na danym obszarze.
Projekty poszczególnych ustaw wzgl. zmian w ustawach podatkowych opracowywane są z
reguły w poszczególnych ministerstwach, a następnie za pośrednictwem rządu przedłożone w
parlamencie. Co do przyjętej w RFN zasady Federalne Ministerstwo Finansów opracowuje
projekty ustaw, które następnie na wspólnych posiedzeniach z ministrami poszczególnych
krajów związkowych są omawiane i jako projekt rządowy wnoszone do parlamentu.
Wprowadzenie jakiejkolwiek zmiany, w tym również wprowadzenie dyrektyw UE do
przepisów krajowych, poprzedzone jest konsultacjami i uzyskaniem akceptacji przez
ministerstwa krajów związkowych. Tak samo dotyczy to wprowadzenia w przepisach prawa
podatkowego instytucji wykładni prawa. Federalne Ministerstwo Finansów dąży do
wprowadzenia ustawowej interpretacji prawa podatkowego, które to nadzorowane będzie
przez Federalny Urząd Skarbowy (Bundessteueramt), a który ma być wyłoniony ze struktur
obecnego Federalnego Urzędu Finansowego i uruchomiony do 2005 roku.
Zadania urzędów skarbowych i urzędów celnych
Urzędy skarbowe w poszczególnych krajach związkowych zaliczane są do struktur
podlegających administracji danego kraju związkowego i na zlecenie federacji zarządzają i
nadzorują podatki dochodowe i pośrednie, które w całości lub w części wpływają do kasy
federacji. Urzędy skarbowe właściwe są także w sprawie ustalania, wymiaru i poboru
podatków należących do dochodów krajów związkowych i gmin jak i podatków ustalanych
prawem krajowym danego kraju związkowego. Główne urzędy celne właściwe są do poboru
podatków akcyzowych, wraz z podatkiem VAT od importu i ceł, jak i pozostałych danin
obowiązujących w ramach wspólnej polityki UE. Dodatkowo urzędy celne odpowiedzialne są
za nadzór obrotu towarów pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi i krajami
trzecimi. Do dalszych zadań urzędów celnych należy wypełnianie dodatkowych zadań
zlecanych, w tym egzekucja danin należących bezpośrednio do dochodów federacji lub
4
instytucji ubezpieczeń socjalnych dysponujących środkami federacji jak ubezpieczenia
emerylatno-rentowe, chorobowe na wypadek bezrobocia, wypadkowe i składki do kas
chorych, zwalczanie nielegalnego zatrudnienia i nadużyć w sferze usług, nadzór nad strefami
połowów rybnych, tras przepływu statków jak i również kontrola jakościowa warzyw i
owoców.
Podział kompetencji i dochodów z poszczególnych wpływów podatkowych
Rodzaj podatku
Kompetencja
ustawodawcza
Wpływy z podatków** Kompetencja
administrowaniazarządzania
1. podatek pobierany od osób
posiadających ograniczony
obowiązek podatkowy
federacja
Federacja/kraje
związkowe
Kraje związkowe*
2. daniny rolne
UE/federacja
UE
federacja (Clo)
3. daniny eksportowe
UE/federacja
UE
Federacja (clo)
4. akcyza na piwo
Federacja
Kraje związkowe
federacja (cło)
5. akcyza na alkohole wysoko
procentowe
Federacja
Federacja
Federacja (cło)
6. podatek VAT od Importu
Federacja
Federacja/kraje
związkowe
Federacja (cło)
7. podatek dochodowy od osób
fizycznych
Federacja
Fedracje/kraje
związkowe
(z udziałem gmin)
Kraje związkowe*
8. podatek od spadków i darowizn
Federacja
Kraje związkowe
Kraje związkowe
9. podatek VAT od ubezpieczeń
przeciwpożarowych
Federacja
Kraje związkowe
Kraje związkowe
10. podatek od sprzedaży napoi
Kraje związkowe
Gminy
Gminy
11. podatek od prowadzenia
działalności gospodarczej
Federacja
Gminy
(z rozłożeniem na
Federację i kraje
związkowe)
Kraje związkowe/ gminy
12. podatek gruntowy
Federacja
Gminy
Kraje związkowe/ gminy
13. podatek od nabycia gruntu
Federacja
Kraje związkowe
Kraje związkowe
14. podatek od psów
Kraje związkowe
Gminy
Gminy
15. podatek od polowań i
rybołówstwa
Kraje związkowe
Powiaty/Gminy
Powiaty/ gminy
16. akcyza na kawę
Federacja
Federacja
Federacja (cło)
5
17. podatek dochodowy od
kapitałow
Federacja
Federacja/Kraje
związkowe
Kraje związkowe*
18. podatek kościelny
Kraje związkowe
Kościół
Kraje związkowe/Kościoły
19. podatek dochodowy od spólek
(osób prawnych)
Federacja
Federacja/Kraje
związkowe
Kraje związkowe*
20. podatek od pojazdów
Federacja
Kraje związkowe
Kraje związkowe
21.podatek od wynagrodzeń
Federacja
Federacja/Kraje
związkowe
(z udziałem gmin)
Kraje związkowe*
22. daniny związane z
gwarantowanymi odbiorami ilości
mleka
UE/Federacja
UE
Federacja (cło)
23. akcyza na oleje mineralne
Federacja
Federacja
Federacja (cło)
24.podatek od gier i zakładów
wzajemnych
Federacja
Kraje związkowe
Kraje związkowe
25. podatek od pozwolenia na
prowadzenie działalności
gastronomicznej
Kraje związkowe
Powiaty/ Gminy
Powiaty/Gminy
26. akcyza na wina musujące
Federacja
Federacja
Federacja (cło)
27. dodatek solidarnościowy
Federacja
Federacja
Kraje związkowe*
28. daniny z kasyn gry
Federacja/krajen
związkowe
Kraje związkowe
Kraje związkowe
29. akcyza na energię elektyczna
Federacja
Federacja
Federacja (cło)
30. akcyza na tytoń
Federacja
Federacja
Federacja (cło)
31. podatek od towarów i usług
Federacja
Federacja/Kraje
związkowe
Kraje związkowe*
32. podatek od przedsięwzięć
rozrywkowych
Kraje związkowe
Gminy
Gminy
33. podatek VAT od ubezpieczeń
Federacja
Federacja
Kraje związkowe*
34. cła
UE/ Federacja
UE
Federacja (cło)
35. daniny produkcyjne z tytulu
cukru
UE/ Federacja
UE
Federacja (cło)
36. opłata miejscowa czasowego
zamieszkania
Kraje związkowe
Gminy
Gminy
37. akzcyza na wyroby pośrednie
alkoholowe
Federacja
Federacja
Federacja
* na zlecenie Federacji
**gminy/ związki gmin mogą na podstawie ustaw poszczególnych krajów związkowych
uczesatniczyć w podziale dochodów stanowiących dochody krajów związkowych (Art. 106
Abs. 7 S. 2 Konstytucji RFN).
6
Przychody z podatków według rodzajów podatku za lata 1970, 1980, 1990, 2000 und 2002 w mln. €
Rodzaj podatku
1. podatek od wynagrodzeń
1970
1980
19901)
20001)
17.939,1 57.039,2 92.581,1 135.733,1 132.189,8
2. należny podatek dochodowy od osób fizycznych2)
8.181,3 18.813,4 18.672,1 12.224,7
3. nie pobrane kwoty podatku od dochodu2)
1.033,1
4. podatek od odsetek
5. podatek dochodowy od osób prawnych (spółek)2)
6. podatki obrotowe
Z tego podatek obrotowy (VAT)
Podatek obrotowy od importu
Kwota łączna podatków wspólnotowych
7. podatek VAT od ubezpieczeń
20021)
-
2.134,5
-
7.540,7
5.541,7 13.514,9 14.023,6
-
7.334,2
8.477,9
4.456,7 10.902,0 17.062,4 23.574,8
2.864,1
19.492,9 47.779,1 79.039,6 140.871,2 138.195,1
13.697,8 27.022,0 43.275,2 107.139,5 105.462,8
5.795,1 20.757,1 35.764,4 33.731,7 32.732,3
51.103,1 136.668,2 212.896,8 333.253,0 303.291,2
315,4
909,6
8. akcyza na tytoń
3.342,1
5.771,5
9. akcyza na kawę
540,6
755,4
1.005,7
1.086,8
1090,7
1.139,3
1.986,2
2.308,5
2.150,8
2.149,1
118,5
274,0
498,4
477,5
420,2
-
-
34,2
30,2
10. podatek akcyzowy od alkoholi wysokoprocentowych
11. podatek akcyzowy od win musujących
12. podatek akcyzowy od wyrobów alkoholowych
pośrednich
13. podatek akcyzowy od olei mineralnych
14. podatek akcyzowy od energii elektrycznej
15. daniny uzupelniające/dodatek solidarnościowy
16. ryczałtowe daniny importowe
17. pozostałe podatki federalne
Podatki federalne łącznie
18. podatek od majątku
-
2.292,8
7.243,2
8.326,5
9.350,1 11.442,9 13.778,0
5.885,9 10.916,5 18.732,7 37.826,3 42.192,5
-
-
484,7
713,1
19,7
559,9
3.355,7
5.096,5
0,6 11.841,2 10.403,3
1.210,8
4,8
4,9
40,2
1,7
12.539,6 21.192,8 35.399,6 75.503,6 83.493,7
1.470,8
2.384,8
3.238,1
433,2
238,8
19. podatek od spadku
267,0
519,9
1.545,0
2.981,6
3.020,7
20. podatek od nabycia gruntu
538,4
1.200,7
2.146,4
5.241,0
4.837,7
1.958,1
3.367,0
4.306,3
7.015,0
7.591,9
289,5
655,4
1.045,4
1.801,2
1.844,4
21. podatek od pojazdów
22. podatek od zakładów losowych i gier wzajemnych
7
23. podatek VAT od ubezpieczenia przeciwpożarowego
24. podatek akcyzowy na piwo
25. pozostałe podatki krajów związkowych
49,0
123,8
199,8
288,3
305,8
600,6
645,4
722,5
843,5
811,5
-
-
-
-
28,9
Przychody z podatków krajów związkowych łącznie
4.872,6
8.217,5 13.084,8 18.443,5 18.575,9
26. podatek od prowadzenia działalności gospodarczej
5.484,9 13.850,8 19.835,9 27.025,5 23.489,3
27. podatek gruntowy A
228,0
216,4
225,3
332,8
345,2
28. podatek gruntowy B
1.143,8
2.751,1
4.234,9
8.516,1
8.915,8
859,1
648,6
425,6
623,8
622,7
29. pozostałe podatki gminne
Przychody podatków gminnych łącznie
8.016,6 18.146,4 24.869,3 36.658,4 33.447,8
30. cła
1.467,9
Przychody podatkowe łącznie
Łącznie z opłatami wyrówniań obciązeniowych w
wysokości
Stosunek wpływów podatkowych do nominalnego
PKB 3)
1
2
3
2.353,5
3.670,3
3.394,0
2.896,2
78.808,8 186.617,1 289.920,7 467.252,5 441.704,8
808,6
34,8
22,8
24,8
-
22,7
23,0
21,0
łaczny obszar RFN po 3.paźdźiernika 1990
po odjęciu zwrotów podatkowych dokonanych przez Bundesamt für Finanzen
przychody podatkowe łącznie w % w stosunku do nominalnego Produktu Krajowego Brutto
I.E.Cech
8