koła skojarzeń

KOŁA SKOJARZEŃ
wymienności ortograficzne
przeciwieństwa pojęciowe
®
www.elboxedu.com.pl
[email protected]
Środek dydaktyczny zalecany przez Ministra Edukacji i Nauki
do użytku w szkołach podstawowych, gimnazjach oraz szkołach
specjalnych.
Numer na liście zalecanych środków dydaktycznych 1841.
© Copyright by ELBOX Warsaw - Poland 2006
SPIS TREŚCI
I. Wstęp ..............................................................................5
II. Budowa i skład pakietu....................................................6
III. Sposób korzystania z pakietu..........................................9
IV. Przykładowy scenariusz zajęć dydaktycznych ..............10
V. Przykłady wykorzystania pakietu podczas
zajęć dydaktycznych .....................................................17
3
I. Wstęp
Pakiet „Koła skojarzeń” umożliwia poznanie i utrwalenie
podstawowych zasad ortografii. Pozwala na odszukiwanie
odpowiednich wyrazów pasujących do siebie zgodnie z zasadami
pisowni. Dzięki pracy z zestawem dzieci poznają określenia
przeciwieństw i dopasowują je do siebie. Pakiet pozwala na
samodzielną pracę ucznia i sprawdzanie poprawności wykonanego
zadania.
Zalety pakietu:
• umożliwia poznanie podstawowych zasad ortografii,
• umożliwia poznanie pisowni wyrazów z „ó”, „rz”, „ż” wymiennym,
• utrwala pisownię wyrazów z „ó” „rz”, „ż” wymiennym w zakresie
słownika ucznia,
• rozwija umiejętność zastosowania zasad pisowni podczas tworzenia
tekstów własnych,
• rozwija umiejętność odszukania odpowiednich wyrazów
pasujących do siebie zgodnie z zasadami ortografii,
• zapoznaje z określeniami przeciwieństw,
• wydłuża koncentrację uwagi,
• usprawnia pamięć wzrokową,
• w niezwykle atrakcyjnej formie utrwala pisownię wyrazów.
Trwałość i wysoka jakość wykonania poszczególnych elementów
zestawu umożliwia korzystanie z niego przez wiele lat.
5
II. Budowa i skład pakietu
W skład pakietu wchodzą obrotowe koła umieszczone w obudowach
z tworzywa sztucznego, przystosowane do przytwierdzania ich do
tablicy szkolnej za pomocą uchwytów magnetycznych, oraz komplet
wymiennych, okrągłych plansz, na których obwodzie umieszczone
są promieniście wyrazy (16 na każdej tarczy) wg poniższego wykazu.
W każdej wymienionej grupie są dwie tarcze. Na jednej znajdują się
wyrazy wymienione jako pierwsze, a na drugiej – ich przeciwieństwa
lub wymienności ortograficzne.
Przeciwieństwa
• dobry - zły
• mokry - suchy
• wesoły - smutny
• gruby - chudy
• szeroki - wąski
• silny - słaby
• wysoki - niski
• szybki - wolny
• twardy - miękki
• ciężki - lekki
• stary - młody
• długi - krótki
• jasny - ciemny
• mały - duży
• ciepły - zimny
• czysty - brudny
6
Wymienności ortograficzne I
„ż:g”, „ż:h”, „ż:dz”, „ż:s”, „ż:z”, „ż:ź”
pieniążek : pieniądz
dróżka : droga
mosiężny : mosiądz
śnieżny : śnieg
mężny : męski
posążek : posąg
rozkaże : rozkazać
możesz : mogę
wymaże : wymazać
książka : księga
drużyna : druh
wstążka : wstęga
wożę : wozić
prążki : pręgi
nóżka : noga
krąży : krąg
Wymienności ortograficzne IIa
„ó:o”
kółko : koło
wieczór : wieczory
łódka : łodzie
potwór : potwory
słówko : słowo
rów : rowy
szkółka : szkoła
stóg : stogi
wóz : wozy
stół : stoły
lód : lody
wróg : wrogi
nóż : noże
bór : bory
utwór : utwory
połów : połowy
7
Wymienności ortograficzne Iib
„ó:o”
wór : worek
wybór : wybory
kózka : koza
ból : boli
brzózka : brzoza
powóz : powozy
mrówka : mrowisko
napój : napoić
bródka : broda
mróz : mroźny
rój : roje
naród : narody
czółko : czoło
zawód : zawody
łóżko : położyć
spód : pod spodem
Wymienności ortograficzne IIc
„ó:o”
przód : przodem
dwójka : dwoje
chłód : chłodno
ósmy : osiem
obrót : obroty
powrót : powroty
sól : solić
głód : głodny
znów : znowu
pokój : pokoje
pieróg : pierogi
krówka : krowa
mówić : mowa
prószy : proszek
główka : głowa
ogród : ogrodzić
8
Wymienności ortograficzne III
„rz:r”
morze : morski
wzorzec : wzór
na rowerze : rower
wierzy : wiara
w murze : mur
mierzy : miara
orzeł : orły
górzysty : góra
karzeł : karły
na jeziorze : jezioro
starzec : stary
na dworze : dwór
parzysty : para
w biurze : biuro
na korze : kora
marzec : marcowy
III.Sposób korzystania z pakietu
Koła należy przytwierdzić do tablicy tak, aby zetknęły się ze sobą
„otwartymi” częściami obudowy. Dwie plansze należące do jednego
kompletu należy umieścić pomiędzy płytami, z których składa się
każde z obrotowych kół. W tym celu należy wierzchnią płytę każdego
z kół lekko odchylić, wsunąć planszę pomiędzy płyty i umieścić
ją tak, aby zamki magnetyczne znalazły się w wykonanych w planszy otworach. Kołami z włożonymi planszami można obracać,
ale dzięki zapadkom magnetycznym każde z kół przybiera stabilną
pozycję w 16 określonych położeniach. Dzięki temu wyrazy, które
są do siebie dopasowywane, znajdują się zawsze w jednej linii i są
dobrze widoczne dla uczniów dzięki kolorowi tła, na którym się
znajdują.
9
IV.Przykładowy scenariusz zajęć dydaktycznych
Temat zajęć: Różnimy się cechami
Cel ogólny:
• rozszerzenie czynnego słownika ucznia o przymiotniki
przeciwstawne.
Cele operacyjne:
1) Uczeń zna:
- podstawowe wyrazy nazywające cechy oraz ich przeciwieństwa.
2) Uczeń potrafi:
– tworzyć pary wyrazów przeciwstawnych,
– określić cechy przedmiotu,
– znaleźć różnice i podobieństwa między dwoma przedmiotami,
– zapamiętać cechy bohatera wiersza,
– odszukać przedmioty o cechach przeciwstawnych.
3) Uczeń rozumie:
– zasadę doboru wyrazów przeciwstawnych,
– treść wiersza.
Metody pracy:
1) Oglądowe:
– prezentacja „koła skojarzeń” z wyrazami przeciwstawnymi.
10
2) Praktycznego działania:
– sprawdzanie (oglądanie, dotykanie) cech przedmiotów,
– taniec,
– praca plastyczna,
– mierzenie linijką.
3) Werbalne:
– czytanie wiersza,
– wymienianie cech,
– swobodne wypowiedzi.
Formy organizacyjne:
• kształcenie zintegrowane,
• praca w zespole,
• praca indywidualna - pod kierunkiem nauczyciela.
Środki dydaktyczne:
• Pakiet „Koła skojarzeń”,
• Pakiet „Elastyczne linijki”,
• Pakiet „Zestaw szablonów do odrysowywania”,
• kamyk,
• gąbka,
• 2 ołówki (długi i krótki),
• 2 szklanki (pusta i z wodą),
• 2 książki (cienka i gruba),
• 7 małych i 5 dużych klocków,
11
• wiersz H. Januszewskiej „Tańcowały dwa Michały” (w: „Kto
wymyślił choinki?” Antologia wierszy dla dzieci, Krajowa Agencja
Wydawnicza, Warszawa 1988, s. 75–78),
• kredki, plastelina.
A. ZAJĘCIA WSTĘPNE
1. Powitanie uczniów.
2. Sprawdzenie obecności (zaznaczenie stanu faktycznego na „Klasowej liście obecności”).
3. Ustalenie nazwy dnia tygodnia, miesiąca, roku (zaznaczenie daty
na „Kalendarzach kołowych”).
4. Ocena stanu pogody (zaznaczenie stanu faktycznego na
„Kalendarzu pogody”).
5. Zapoznanie z tematem lekcji – zabawa wprowadzająca.
Nauczyciel pokazuje dzieciom 2 przedmioty: kamień i nasączoną wodą
gąbkę. Pyta, czy są do siebie podobne i prosi o podanie określeń
dotyczących tych przedmiotów: Jaki jest kamień? Jaka jest gąbka?
Dzieci:
• porównują ciężar, biorąc przedmioty do rąk — kamień jest ciężki,
gąbka jest lekka,
• dotykają powierzchni — kamień jest suchy, gąbka jest mokra,
kamień jest twardy, gąbka jest miękka,
• oceniają rozmiar — kamień jest duży, gąbka jest mała,
• stwierdzają, że przedmioty są różne i nie są do siebie podobne.
12
Nauczyciel pokazuje dwa ołówki różniące się długością i prosi
o podanie ich cech przeciwnych (długi / krótki).
• Następnie pokazuje i ilustruje chłopca uśmiechniętego i smutnego
i prosi o porównanie (wesoły / smutny).
• Następnie pokazuje dwie książki różnej grubości i również prosi
o porównanie (cienka / gruba).
• Nauczyciel wyjaśnia, że pokazane przedmioty mają cechy
przeciwne.
B. ZAJĘCIA WŁAŚCIWE
Nauczyciel czyta fragmenty wiersza H. Januszewskiej „Tańcowały
dwa Michały”
Tańcowały dwa Michały:
jeden duży, drugi mały.
A ten Michał wysoki
włożył fraczek szeroki.
Spodnie miał po pra-pradziadzi
i ogromne buty wsadził.
A ten mały Michał krótki
włożył zgrabne, cienkie butki.
Kręci się jak zwinna fryga
i jak pasikonik dyga.
13
Za parkanem zmokła wrona
tak powiada do gawrona:
- Co tak tańczą dwa Michały,
i ten duży, i ten mały?
A na polu w miękkim błocie
stał obdarty strach w kapocie
i tak mówi:
- Oszalały!
Oszalały dwa Michały!
Lecz ten mały miał mniej siły.
Więc jak duży zaczął krążyć,
to ten mały nie mógł zdążyć.
Duży Michał dał dwa susy,
jeden tylko Michał kusy.
Duży Michał hop! na sążeń.
Mały jęczy:
- Oj, nie zdążę!
Mały sapie podrygając,
duży skacze niby zając.
• Nauczyciel pokazuje dzieciom „Koło skojarzeń” i ustawia je tak,
by w miejscu styku dwóch kół był wyraz duży. Prosi o odnalezienie
na drugim kole cechy przeciwnej, określającej drugiego Michała
(mały).
14
• Nauczyciel prosi o pokazanie ręką, jak duży mógł być Michał.
Dzieci pokazują i stwierdzają, że był wysoki. Nauczyciel ustawia
koło skojarzeń na wyrazie wysoki, natomiast dzieci odnajdują cechę
przeciwną (niski) i łączą oba wyrazy.
• Nauczyciel przypomina, że Michał wysoki włożył fraczek szeroki.
Ustawia koło skojarzeń na wyrazie szeroki i pyta: Jaki fraczek
mógł mieć Michał niski? Dzieci odnajdują na kole cechę przeciwną
(wąski) i łączą oba wyrazy.
• Nauczyciel pyta: Jak tańczyły dwa Michały? Prosi o odnalezienie
na dwóch kołach cech przeciwnych i połączenie ich ze sobą
(szybki / wolny).
• Dzieci dochodzą do wniosku, że Michały się różniły. Nauczyciel
mówi, że jeden Michał był dobry w tańcu. Jaki był drugi Michał?
dzieci tworzą na „Kole skojarzeń” parę: dobry / zły.
• Następnie nauczyciel stwierdza, że jeden Michał był słaby. Pyta:
Jaki był Michał o cechach przeciwnych? Dzieci tworzą parę:
słaby / silny.
• Następnie nauczyciel stwierdza, że jeden Michał był smutny. Pyta:
Jaki był Michał o cechach przeciwnych? Dzieci tworzą parę:
smutny / wesoły.
W ten sposób nauczyciel może wykonać wiele ćwiczeń poszerzających
zasób słów dziecka, pytając o bohaterów, ich ubiór, mieszkania,
zwierzęta itp.
15
Zabawa ruchowa
Dzieci ustawiają się w pary. Nauczyciel prosi o zademonstrowanie
tańca dwóch Michałów. Trzymając się za ręce, dzieci tańczą: jedno
dziecko naśladuje Michała dużego — tańczy szybko, dużymi krokami,
drugie dziecko naśladuje Michała małego — tańczy powoli, stawia
drobne kroki.
Zadania matematyczne
• Nauczyciel znów pokazuje dwa ołówki: krótki i długi, i prosi o ich
zmierzenie. Dzieci posługują się elastycznymi linijkami. Dodają
długości i zapisują działanie.
• Dzieci mierzą najdłuższą i najkrótszą kredkę ze swoich piórników.
W tym celu również posługują się elastycznymi linijkami. Dodają
długości i zapisują działanie.
- Nauczyciel rozsypuje na podłodze klocki małe i duże. Dzieci tworzą
dwa zbiory: klocków małych i klocków dużych. Liczą elementy
w każdym zbiorze i sumują je. Działanie zapisują.
Zabawa plastyczna
Z „Zestawu szablonów do odrysowywania” nauczyciel daje dzieciom
pakiety: „Zwierzęta mieszkające na wsi” i „Zwierzęta mieszkające
w zoo”. Dzieci wybierają jedno zwierzę łagodne i jedno zwierzę groźne
(np. kota i lwa), odrysowują kontury i malują obrazek kredkami lub
wypełniają plasteliną.
16
C. ZAJĘCIA KOŃCOWE
1. Podsumowanie zajęć.
2. Wystawa prac plastycznych.
3. Wspólne naniesienie na „Klasową listę obecności” oceny
całodziennej pracy każdego ucznia.
V. PRZYKŁADY WYKORZYSTANIA PAKIETU PODCZAS
ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH
Zajęcia nr 1
Wykorzystanie kół ilustrujących cechy przeciwstawne.
Dzieci stoją w kole, nauczyciel przedstawia reguły zabawy: będzie
opowiadać historyjkę, ale niektóre wyrazy będzie pomijał. Zamiast je
wypowiedzieć, pokaże ręką. Zadaniem dzieci jest odgadnięcie tych
wyrazów. Wybrane dziecko (za każdym razem inne) musi na kole
skojarzeń odnaleźć wyraz przeciwstawny i zestawić parę wyrazów
przeciwstawnych.
Nauczyciel:
– Wiał silny wiatr, padał śnieg i było bardzo ... (chucha w dłonie).
Dzieci mówią zimno. Na „Kole skojarzeń” tworzą parę: zimny / ciepły.
– Drogą szedł krasnal. Miał siwą brodę i siwe włosy, w ręce trzymał
laskę, bo był już ... (udaje starca). Dzieci mówią stary. Na „Kole
skojarzeń” tworzą parę: stary / młody.
17
– Ciągle jadł słodycze, więc był bardzo ... (pokazuje w pasie). Dzieci
mówią gruby. Na „Kole skojarzeń” tworzą parę: gruby /chudy.
– Zawsze śmiał się i skakał radośnie, bo był ... (uśmiecha się). Dzieci
mówią wesoły. Na „Kole skojarzeń” tworzą parę: wesoły / smutny.
Nauczyciel prosi, by dzieci same zademonstrowały, jaki był krasnal.
Dzieci pokazują gestami i mimiką.
Nauczyciel prosi o pokazanie, jak wygląda krasnal o cechach
przeciwstawnych (młody, chudy, smutny).
Zajęcia nr 2
Wykorzystanie kół ilustrujących zasadę wymiany „ó:o”.
Nauczyciel pokazuje dużą planszę z napisem „ó:o”.
Nauczyciel wymawia krótkie zdania, zawierające wyraz z „ó” wymiennym.
Dzieci podchodzą kolejno do koła skojarzeń i wyszukują ten wyraz,
następnie odnajdują wyraz uzasadniający jego pisownię.
Na przykład:
Nauczyciel mówi: Po stawie pływa łódka. Dziecko odnajduje wyraz
łódka i łączy go z wyrazem łodzie.
(Nauczyciel może równocześnie pokazywać ilustracje wyrazów
z „ó”, co pozwoli dziecku łatwiej i szybciej zapamiętać te wyrazy).
Inne zdania
Nastał wieczór. Tu stoi stóg siana. Nakryj stół. Zróbmy kółko. Pościel
łóżko. Czuję chłód. Daj mi nóż. Powiem ci słówko. To jest leśna szkółka.
Jedzie wóz.
18
Zajęcia nr 3
Wykorzystanie kół ilustrujących zasadę wymiany „rz” na „r”.
Nauczyciel pokazuje dużą planszę z napisem „rz:r”.
Dzieci tworzą 3-osobowe grupy. Jedno dziecko czyta z koła skojarzeń
wyraz zawierający „rz”. Drugie dziecko musi zilustrować gestami
lub mimiką ten wyraz (np. morze pokazuje wykonując ruchy pływania,
na rowerze — udając jazdę, orzeł — naśladując rękami ruchy skrzydeł,
karzeł — kucając, starzec — utykając na nogę, w biurze — udając
pisanie itp.) Trzecie dziecko odnajduje na drugim kole wyraz
uzasadniający pisownię i łączy koła we wskazanym miejscu.
Uwaga:
Ilustrowanie wyrazów gestami ma na celu utrwalenie ich pisowni.
Zamiast tego (lub łącznie z tym) nauczyciel może zaopatrzyć się
w ilustracje przedstawiające wymienione obiekty, wówczas zadaniem
drugiego dziecka będzie odszukanie odpowiedniego rysunku.
Zajęcia nr 4
Wykorzystanie kół ilustrujących zasadę wymiany „ż” na „g”, „h” „dz”
„s”, „z”, „ź”.
Nauczyciel pokazuje dużą planszę z napisami: „ż:g”, „ż:h”, „ż:dz”,
„ż:s”, „ż:z”, „ż:ź”.
Dzieci otrzymują teksty:
Dróżką szedł zajączek. Bolała go nóżka, lecz mężnie stąpał po ostrych
kamykach. Nagle zobaczył królewnę. Miała we włosach białe wstążki
i płaszczyk w srebrne prążki.
19
– Co rozkażesz, królewno? – spytał szarak. – Może chcesz złoty
pieniążek albo posążek ze śnieżnego pałacu? Co dzień wożę tam
na sankach drużynę skrzatów.
– Ach, nie – powiedziała królewna – krążą wieści, że zginęła
czarodziejska książka pełna magicznych zaklęć. Mosiężne zamki
strzegły jej tajemnic. Gdy znajdzie ją zła wiedźma, wymaże z niej
najważniejsze słowa.
Nauczyciel głośno czyta tekst, dzieci podkreślają wyrazy
zawierające „ż”.
Na „Kole skojarzeń” dzieci kolejno szukają wyrazu z tekstu i znajdują
jego odpowiednik, uzasadniający wymianę „ż” na „g”, „h”, „dz”, „s”,
„z” lub „ź”.
Dzieci kręcą kolejno kołem zawierającym wyrazy z „ż”. Odczytują
wyraz, na którym koło się zatrzyma, i odpowiadają na pytanie
nauczyciela (bądź same układają pytania) związane z tekstem, np.
Którędy szedł zajączek? Co bolało zajączka? Jak wyglądała królewna?
Co zajączek zaproponował królewnie? Co zginęło z pałacu? Jakie
zamki miała książka?
W odpowiedziach dzieci pojawiają się te wyrazy z „ż”, na których
zatrzymało się koło (dróżka, nóżka, wstążka, prążki, pieniążek,
posążek, książka, mosiężny).
Nauczyciel pyta: Jakie słowa wiedźma wymazała z książki?.
Odpowiadając, dzieci mogą fantazjować.
20