a120 - Zielonka

Ptaki (cz´Êç I)
Porzana parva
A120
(Scop., 1769)
Zielonka
Rzàd: ˝urawiowe, rodzina: chruÊciele.
Status wyst´powania w Polsce
Bardzo nieliczny ptak l´gowy.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Opis gatunku
Niewielki ptak wielkoÊci szpaka. Wymiary: d∏ugoÊç cia∏a
18–20 cm, rozpi´toÊç skrzyde∏ 34–39 cm. Masa cia∏a bardzo
zmienna, w zale˝noÊci od pory roku i p∏ci: 30–72 g. Samiec
na ogó∏ jest ci´˝szy od samicy. Ró˝nice mi´dzy p∏ciami dotyczà równie˝ ubarwienia upierzenia: u samca wierzch cia∏a
w∏àcznie z g∏owà jest oliwkowobrunatny, boki g∏owy, szyi,
pierÊ i brzuch sà popielatoniebieskawe, a pokrywy podogonowe i podbrzusze czarne, poprzecznie bia∏o pr´gowane. Samica jest jaÊniejsza, wierzch cia∏a ma ubarwiony podobnie do
samca, ale spód jest kremowy, z ˝ó∏tawym, rzadziej rdzawym
nalotem. Na wierzchu cia∏a wyst´puje nieznaczne bia∏e plamkowanie. Ptaki doros∏e majà zielonkawe nogi i ˝ó∏tawozielonkawy dziób, czerwony u nasady. Piskl´ta sà czarne, z zielonkawym po∏yskiem, dziób majà ró˝owawo- lub ˝ó∏tawobia∏y,
nogi brunatne. M∏ode ubarwione sà ogólnie nieco ciemniej,
bràzowoszare z wierzchu, z bia∏ymi plamkami, od spodu jaÊniejsze, be˝owe, z pr´gami w cz´Êci podogonowej, dochodzàcymi po bokach cia∏a do szyi. Nogi sà koloru jasnobrunatnego i podobnego koloru jest dziób, bez czerwonej nasady.
Mo˝liwoÊci pomy∏ki z innymi
gatunkami
Samice oraz m∏ode zielonki sà dla mniej wprawionego obserwatora nieco podobne do kropiatki Porzana porzana (A119),
sà jednak nieco od niej mniejsze i ró˝nià si´ ogólnym tonem
ubarwienia, a zw∏aszcza brakiem jasnych, g´sto rozmieszczonych kropek na ca∏ej piersi, brzuchu i g∏owie, tak charakterystycznych dla kropiatki. Ponadto zupe∏nie inne sà g∏osy godowe samców obu tych gatunków – zielonka odzywa si´ serià
opadajàcych kilku–kilkunastu tonów, podczas gdy samiec
kropiatki odzywa si´ pojedynczymi, jednostajnymi tonami,
przypominajàcymi krótkie gwizdy. Samiec zielonki przypomina kolorystycznie tak˝e doros∏ego wodnika Rallus aquaticus
(A118), który jest jednak znacznie wi´kszym chruÊcielem
z d∏ugim czerwonym dziobem, lekko zagi´tym ku do∏owi.
Biologia
Tryb ˝ycia
Aktywna g∏ównie o zmierzchu i nocà. Dzieƒ sp´dza ukryta
w szuwarach i bardzo niech´tnie zrywa si´ do lotu. Jako gatu-
294
zielonka
nek silnie terytorialny wyst´puje w rozproszeniu. W trakcie w´drówek i zimowania najcz´Êciej spotykano pojedyncze ptaki.
L´gi
Przylot na l´gowiska nast´puje w po∏owie kwietnia, a wyjàtkowo na poczàtku tego miesiàca, jakkolwiek ostatnie ptaki
przylatujà jeszcze w maju. Jest gatunkiem terytorialnym. Najwi´kszà aktywnoÊç wykazuje o zmierzchu i w nocy. Terytorialne samce najintensywniej odzywajà si´ w 1. po∏owie maja.
Mogà byç wyprowadzane dwa l´gi w roku, w zwiàzku z tym
sk∏adanie jaj mo˝e trwaç od maja do koƒca lipca. Gniazdo
zielonka zak∏ada w starych k´pach trzciny, tu˝ nad wodà, ale
niekiedy na wysokoÊci 1,5 m. W zniesieniu znajduje si´ 6–9
jaj (4–11). Wysiadujà oboje rodzice, choç udzia∏ samicy jest
wi´kszy. Wysiadywanie trwa 21–23 dni. Piskl´ta sà zagniazdownikami, ale przebywajà w gnieêdzie ok. 8 dni, jakkolwiek sà zdolne do jego opuszczenia zaraz po wykluciu. Uzyskanie zdolnoÊci do lotu nast´puje po 45–50 dniach.
W´drówki
Odlot zielonki z l´gowisk trwa od koƒca lipca do po∏owy
paêdziernika. Przelot wiosenny jest równie s∏abo zauwa˝alny, jak jesienny, poniewa˝ ptaki w´drujà nocà i na ogó∏
Porzana parva (Zielonka)
pojedynczo, jakkolwiek spotykano niewielkie stadka, wyjàtkowo liczàce nawet 23 osobniki (wiosnà w Turcji). Przelot wiosenny rozpoczynajàcy si´ w Polsce ju˝ na poczàtku
kwietnia mo˝e trwaç przez ca∏y maj.
Zimowanie
Nie wiadomo dokàd dok∏adnie odlatujà na zim´ zielonki
gniazdujàce w Polsce. Zimowiska gatunku sà s∏abo poznane ze wzgl´du na jego skryty tryb ˝ycia i aktywnoÊç wieczorno-nocnà. Zielonka tylko wyjàtkowo pozostaje na zim´
w Polsce, o czym Êwiadczy jedna obserwacja na Pomorzu
Ârodkowym w styczniu 1987 r.
Wyst´powanie
Siedlisko
Zielonka wyst´puje na wszelkich p∏ytkich zbiornikach wodnych, zarówno naturalnych (starorzecza, jeziora), jak
i sztucznych (stawy rybne, torfianki, glinianki, zbiorniki retencyjne) z pasem szuwaru. Wyst´powanie zielonki jest uzale˝nione od poziomu wody zapewniajàcego nie tylko bezpieczeƒstwo l´gów, ale równie˝ odpowiednià baz´ pokarmowà. Mo˝na jà okreÊliç jako ptaka rozleg∏ych trzcinowisk
lub zespo∏u pa∏ki wodnej – optymalnie z oczkami wody.
W Polsce Êrodkowej, wschodniej i po∏udniowej jest
zwiàzana g∏ównie ze stawami rybnymi, w Polsce pó∏nocnej z jeziorami, zaÊ w Polsce pó∏nocno-wschodniej
z dolinami rzek.
Siedliska z za∏àcznika I Dyrektywy
Siedliskowej, które mogà byç istotne
dla gatunku
1130 UjÊcia rzek (estuaria)
1150 Zalewy i jeziora przymorskie (laguny)
3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne
ze zbiorowiskami z Nymphaeion, Potamion
Rozmieszczenie geograficzne
Zielonka jest gatunkiem monotypowym (nie wyró˝niono
podgatunków). Zwarty zasi´g l´gowisk zielonki obejmuje
rozleg∏e, ni˝owe obszary Europy Ârodkowej i Wschodniej
oraz pó∏nocnà cz´Êç Azji Ârodkowej. Natomiast w zachodniej i po∏udniowej Europie oraz w po∏udniowo-wschodniej Skandynawii znajdujà si´ stanowiska wyspowe, znacznie oddalone od g∏ównych l´gowisk tego gatunku. Rozproszone i niewielkie tereny zimowiskowe sà w po∏udniowej Europie i pó∏nocnej Afryce, rozciàgajàc si´ do
Êrodkowej Afryki. Ponadto zimuje w Iranie, Iraku i przypuszczalnie na Pó∏wyspie Arabskim, a tak˝e w Pakistanie
i pó∏nocno-zachodnich Indiach.
Status ochronny
Ochrona gatunkowa w Polsce: gatunek obj´ty ochronà Êcis∏à (Dz U z 2004 r. Nr 220, poz. 2237)
Polska Czerwona Ksi´ga Zwierzàt (2001): NT gatunek ni˝szego ryzyka, ale bliski zagro˝enia
Status zagro˝enia w Europie: S gatunek nie zagro˝ony,
którego status ochronny jest prawdopodobnie odpowiedni
BirdLife International: SPEC 4
Dyrektywa Ptasia: Art. 4.1, za∏àcznik I
Konwencja Berneƒska: za∏àcznik II
Konwencja Boƒska: za∏àcznik II
Porozumienie AEWA
Wyst´powanie gatunku
na obszarach chronionych
Ok. 60% krajowej populacji zielonki wyst´puje na stanowiskach obj´tych ochronà w formie parków narodowych –
Narwiaƒskiego PN i Biebrzaƒskiego PN oraz rezerwatów
przyrody – Jezioro Âwidwie, Jezioro ¸uknajno, Siedem
Wysp i Stawy Milickie. Mniejsze stanowiska (liczàce kilka
par) sà chronione w formie u˝ytku ekologicznego (np. Bagno Moràskie) lub zespo∏u przyrodniczo-krajobrazowego
(np. Stawy Siemieƒskie).
A120
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Pokarm
Podstaw´ diety zielonki stanowià owady wodne, pajàki i inne bezkr´gowce, rzadziej nasiona roÊlin wodnych. ˚eruje
w obr´bie terytorium.
Rozmieszczenie w Polsce
W Polsce zielonka zasiedla prawie ca∏y ni˝, wyst´puje jednak w znacznym rozproszeniu. Prawie zupe∏nie omija Pomorze Ârodkowe, znaczne rejony Âlàska, Kielecczyzny i Lubelszczyzny oraz Suwalszczyzn´. Najwy˝ej po∏o˝one w kraju stanowisko l´gowe stwierdzono w Posadzie Leskiej na
wysokoÊci 340 m n.p.m. Na wi´kszoÊci stanowisk notowano do kilku par, a wi´ksze populacje stwierdzono w dolinach górnej Narwi i Biebrzy oraz nad Zalewem WiÊlanym
i na Pojezierzu ¸´czyƒsko-W∏odawskim. Najwi´ksze zwarte
stanowiska wykryto na Stawach Pietkowskich na Podlasiu,
na Stawach Milickich w dolinie Baryczy i stawach w Siemieniu oraz na p∏ytkich zarastajàcych jeziorach: jez. Âwidwie,
jez. OÊwin, jez. ¸uknajno, a tak˝e w dolinach rzecznych –
w dolinie Nidy i na Mi´dzyodrzu.
Rozwój i stan populacji
Europejska populacja l´gowa zielonki oceniana jest na
35 000–140 000 p. Poza Rosjà (10 000–100 000 p.)
gatunek zasiedla najliczniej Austri´ (12 300–22 000 p.),
Rumuni´ (3000–6000 p.), W´gry (3000–5000 p.), Ukrain´
(3500–4000 p.) i Bia∏oruÊ (2000–3000 p.).
Nie wiadomo, czy area∏ zielonki w Polsce uleg∏ znaczàcym
zmianom w ciàgu ostatniego wieku oraz jakim tendencjom podlega∏a liczebnoÊç populacji l´gowej, gdy˝ wyniki
dawnych ocen liczebnoÊci, uzyskane bez stymulacji magnetofonowej, nie sà porównywalne z wynikami uzyskiwanymi obecnie za pomocà tej metody. Mo˝na tylko przy-
295
Ptaki (cz´Êç I)
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
A120
puszczaç, ˝e w niektórych regionach zielonka by∏a w przesz∏oÊci gatunkiem liczniejszym ni˝ obecnie. W latach 60.
w dolinie Baryczy by∏a przypuszczalnie trzykrotnie liczniejsza ni˝ w latach 80., ale dekad´ póêniej (1991–1992) nie
wykazano dalszego spadku liczebnoÊci. Z kolei na Pojezierzu ¸´czyƒsko-W∏odawskim nie odnotowano znaczàcych ró˝nic wielkoÊci populacji zielonki pomi´dzy latami
60., a po∏owà lat 90. Wydaje si´, ˝e na stanowiskach
o stabilnych warunkach siedliskowych nie wyst´pujà
znaczne wahania liczebnoÊci, natomiast wykazane przypadki drastycznych zmian liczebnoÊci na cz´Êci stanowisk
by∏y spowodowane ró˝nymi formami dzia∏alnoÊci cz∏owieka. Zabiegi te, szczególnie nasilajàce si´ na obszarach
z du˝ym udzia∏em stawów rybnych (Êrodkowa, wschodnia
i po∏udniowa Polska), mogà przyczyniaç si´ do spadku liczebnoÊci na jednych stanowiskach, z kolei zaniechanie
takich prac mo˝e sprzyjaç wzrostowi liczebnoÊci w innych
miejscach. Takie przeciwstawne tendencje – cz´sto na sàsiednich stanowiskach, notowano np. w Êrodkowowschodniej Polsce.
Na prze∏omie lat 80. i 90. wielkoÊç krajowej populacji zielonki szacowano na 800–1300 p., a w koƒcu lat 90. liczebnoÊç jej oceniono na 1200–1800 p. Nale˝y podkreÊliç, ˝e w okresie tym panowa∏y wyjàtkowo korzystne dla
zielonki warunki hydrologiczne (obfite opady wiosenne
i letnie), które zbieg∏y si´ z intensywnà ornitologicznà eksploracjà terenowà, ukierunkowanà na wykrywanie rzadkich gatunków ptaków.
Na nast´pujàcych stanowiskach wykryto gniazdowanie co
najmniej 1% krajowej populacji l´gowej: na jez. OÊwin
(60–90 p., 1996–1999), w dolinie TyÊmienicy (65 p.,
1992), na jez. Âwidwie (50–60 p., 1996–1998), na stawach Siemieƒ (40–50 p.), na Bagnach Biebrzaƒskich
(30–40 p., 1997), na Stawach Pietkowskich na Podlasiu
(33–34 p., 1993), na Stawach Milickich w dolinie Baryczy
(33 samce, 1993–1995), na obszarze proponowanym do
sieci Natura 2000 Zlewnia Górnej Huczwy (30 p. w 2001)
oraz na Mi´dzyodrzu (20–40 samców), na jez. ¸uknajno
(15–28 p., 1985), na Pojezierzu ¸´czyƒsko-W∏odawskim
(26–27 p., 1994–1995), w dolinie Nidy (ponad 20 p.,
1992–1999), na Bagnach Nietlickich (12–15 p., 1994)
i na jez. Dru˝no (poni˝ej 15 p., 1990–2000).
Zagro˝enia
Gatunkowi zagra˝a w Polsce:
• utrata siedlisk gniazdowych w wyniku intensyfikacji gospodarki stawowej, po∏àczonej z pog∏´bianiem stawów,
niszczeniem roÊlinnoÊci wynurzonej i likwidacjà wysp na
stawach hodowlanych;
• utrata siedlisk gniazdowych w wyniku osuszania Êródpolnych zbiorników wodnych;
• utrata siedlisk l´gowych w wyniku zmian re˝imu hydrologicznego rzek, zmieniajàcych cz´stoÊç i d∏ugoÊç zalewów w dolinach rzecznych;
296
• presja ze strony drapie˝ników, szczególnie niepokojàcy
jest wzrost liczebnoÊci norki amerykaƒskiej. Choç wp∏yw
tego czynnika nie zosta∏ dotychczas w sposób wiarygodny
okreÊlony, w najbli˝szym czasie mo˝e okazaç si´ kluczowy
dla funkcjonowania populacji omawianego gatunku, jak
i wielu innych gatunków budujàcych gniazda na ziemi;
• wypalanie szuwarów (bezprawne).
Dla unikni´cia nieporozumieƒ wynikajàcych z mo˝liwoÊci
odmiennego rozumienia zapisów powy˝szego tekstu przez
osoby nale˝àce do ró˝nych grup zawodowych, nale˝y go
interpretowaç w duchu zapisów zamieszczonych w cz´Êci
wst´pnej Poradnika (str. 19).
Wyjàtkowo niesprzyjajàce dla zielonki sà suche wiosny, takie, jakie przewa˝a∏y w Polsce do roku 1994, pog∏´biajàc
negatywne efekty dawnych dzia∏aƒ melioracyjnych.
Propozycje odnoÊnie do zarzàdzania
Nale˝y:
• opracowaç i wdro˝yç mechanizmy rekompensowania ekstensywnych metod gospodarowania na stawach rybnych;
• opracowaç i wdro˝yç zasady przyjaznego ptakom pozyskiwania trzciny na zbiornikach wodnych;
• powa˝nie ograniczyç plany zabudowy hydrotechnicznej
dolin rzecznych i plany przekszta∏ceƒ re˝imu hydrologicznego rzek;
• zaniechaç deniwelacji powierzchni dolin rzecznych (zasypywania starorzeczy i zag∏´bieƒ terenu okresowo wype∏nionych wodà);
• w uzasadnionych przyrodniczo przypadkach wprowadziç korekt´ instrukcji gospodarowania wodà na zbiornikach ju˝ istniejàcych, tak by w dolinie rzeki poni˝ej pi´trzenia utrzymane zosta∏y okresowe zalewy wiosenne;
• u˝ytkowaç doliny rzeczne zgodnie z dotychczasowà ewidencjà gruntów;
• wykluczyç osuszanie torfowisk i niecek jeziornych;
• podjàç podtapianie przesuszonych szuwarów.
Dla unikni´cia nieporozumieƒ wynikajàcych z mo˝liwoÊci
odmiennego rozumienia zapisów powy˝szego tekstu przez
osoby nale˝àce do ró˝nych grup zawodowych, nale˝y go
interpretowaç w duchu zapisów zamieszczonych w cz´Êci
wst´pnej Poradnika (str. 20).
Wskazane sà wszelkie zabiegi utrzymujàce lub przywracajàce odpowiednià struktur´ siedlisk l´gowych zielonki,
zw∏aszcza rozleg∏ych p∏atów trzcinowisk oraz p∏atów pa∏ki
wodnej zalanych p∏ytkà wodà (50–90 cm). Zalecany jest
przynajmniej 15–20% stopieƒ zaroÊni´cia roÊlinnoÊcià szuwarowà zbiorników wodnych (stawy, starorzecza, glinianki,
˝wirownie, zb. retencyjne) – optymalnie w postaci p∏atów
trzcinowisk o szerokoÊci 20–30 m, najlepiej zbudowanych
z mozaiki kilkuletnich i m∏odych p∏atów trzciny.
W przypadku stanowisk po∏o˝onych w trzcinowiskach bardzo wa˝ne jest utrzymanie g∏´bokoÊci wody przynajmniej
na poziomie 40 cm. Szuwary pozbawione wody nie zapewniajà zarówno bezpiecznego l´gowiska, jak i ˝erowiska.
Porzana parva (Zielonka)
Propozycje badaƒ
Nale˝y zbadaç:
• rozmieszczenie i liczebnoÊç krajowej populacji l´gowej;
• wybiórczoÊç siedliskowà;
• sukces l´gowy w zale˝noÊci od siedliska;
• prze˝ywalnoÊç;
• rozmieszczenie zimowisk i tras przelotu krajowej populacji l´gowej;
• skutecznoÊç czynnej ochrony gatunku.
Monitoring
Bibliografia
BAZA DANYCH OSO – NATURA 2000. Zak∏ad Ornitologii PAN.
BAZA DANYCH POLSKIEGO ATLASU ORNITOLOGICZNEGO.
Zak∏ad Ornitologii PAN.
BUCZEK T., JASZCZ Z., BUCZEK A. 1997. Dokumentacja przyrodnicza zespo∏u przyrodniczo-krajobrazowego „Stawy Siemieƒskie”. Maszynopis. Urzàd Wojewódzki w Lublinie.
BUKACI¡SKI D., JAB¸O¡SKI P. 1992. Awifauna l´gowa jeziora
¸uknajno i terenów przyleg∏ych w latach 1982–1987. Not.
Orn., 33: 5–45.
BUSSE P. 1991. Ma∏y s∏ownik zoologiczny. Ptaki. Warszawa, 396 s.
CHMIELEWSKI S. – dane niepublikowane.
CRAMP S., SIMMONS K. E. L. (red.) 1980. Handbook of the Birds
of Europe, the Middle East and North Africa. The Birds of the
Western Palearctic. Vol. 2. Hawks to Bustards. Oxford, 687 s.
DOMBROWSKI A. 2001. Porzana parva (Scopoli, 1769) – Zielonka.W: G∏owaciƒski Z. (red.) Polska czerwona ksi´ga zwierzàt. Kr´gowce. Warszawa, s. 178–180.
DYRCZ A., OKULEWICZ J., WIATR B. 1973. Ptaki Pojezierza ¸´czyƒsko--W∏odawskiego w okresie l´gowym (z uwzgl´dnieniem badaƒ iloÊciowych na torfowiskach niskich). Acta zool.
cracov., 18: 399–474.
GROMADZKI M., DYRCZ A., G¸OWACI¡SKI Z., WIELOCH M.
1994. Ostoje ptaków w Polsce. Gdaƒsk, 403 s.
HAGEMEIJER W. J. M., BLAIR M. J. 1997. The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their distribution and abundance.
London, 903 s.
del HOYO J., ELLIOTT A., SARGATAL J. (red.) 1996. Handbook of the
Birds of the World. Vol. 3. Hoatzin to Auks. Barcelona, 821 s.
KALSKI R. 1999. Ochrona i renaturalizacja regionu górnej Narwi
– koncepcja i dzia∏ania organizacji pozarzàdowej. W: Dembek W. (red.) Aktualna problematyka ochrony mokrade∏. Materia∏y Seminaryjne 43. IMUZ, Falenty.
A120
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
• coroczne liczenie ptaków l´gowych na losowych powierzchniach rz´du 100 km2. Metodyka do ustalenia;
• co 3 lata nale˝y przeprowadzaç liczenia na powierzchniach próbnych wyznaczonych w najwi´kszych krajowych ostojach zielonki. Metodyka do ustalenia.
LEWARTOWSKI Z. 1992. Monitoring ornitologiczny w Dolinie Narwi
na terenie NPK w warunkach maksymalnego pi´trzenia wód
przez jaz w Rz´dzianach. Mscr., UW w Bia∏ymstoku.
LEWARTOWSKI Z. 1996. Waloryzacja awifauny l´gowej doliny
Górnej Narwi i koniecznoÊç jej ochrony. Zesz. Probl. Post.
Nauk Rol., 428: 123–139.
LEWARTOWSKI Z., PIOTROWSKA M., PUGACEWICZ E. 1983.
Ornitologiczna waloryzacja doliny Narwi na odcinku Sura˝ –
˚ó∏tki. Nauka i Praktyka., 1–2: 133–155.
LEWARTOWSKI Z., PUGACEWICZ E. 1992. Porzana parva (Scopoli, 1769) – Zielonka. W: G∏owaciƒski Z. (red.) Polska czerwona
ksi´ga zwierzàt. Warszawa, s. 156–157.
MIAZGA M. 1997. Wst´pna inwentaryzacja stanowisk wybranych
gatunków chruÊcieli na Pojezierzu ¸´czyƒsko-W∏odawskim.
Praca magisterska. UMCS, Lublin.
MIAZGA M. – dane niepublikowane.
MIODUSZEWSKI W. 1999. Koncepcja renaturyzacji doliny Narwi na odcinku ˚ó∏tki – Rz´dziany. W: Dembek W. (red.) Aktualna problematyka ochrony mokrade∏. Mat. Semin. 43,
IMUZ, Falenty.
NOWAKOWSKI J., DULISZ B. (red.) 1993. Waloryzacja przyrodnicza projektowanego terenu chronionego “Bagno Moràskie”. Mscr. – WOÂAiB. W. Woj. W Olsztynie.
POLAK M. WILNIEWCZYC P. 2001. Ptaki l´gowe doliny Nidy.
Not. Orn., 42: 89–102.
PUGACEWICZ E. – dane niepublikowane.
PUGACEWICZ E. 1998. Aktualny stan awifauny l´gowej w dolinie
Narwi na odcinku Rz´dziany – ˚ó∏tki. Maszynopis. Bia∏owie˝a.
SIKORA A., CENIAN Z., PÓ¸TORAK W., RYÂ A. (w druku). Awifauna l´gowa okolic Jeziora OÊwin oraz jej zmiany w 20. wieku. W: Gromadzki M., WiÊniewski R. J. (red.) Jezioro OÊwin
i okolice – studium przyrodniczo-kulturowe.
SOKO¸OWSKI J. 1972. Ptaki ziem polskich. Tom II. Warszawa,
457s.
SZYMKIEWICZ M. – dane niepublikowane.
STASZEWSKI A., CZERASZKIEWICZ R. 2000. Awifauna l´gowa
rezerwatu „Âwidwie” i okolic w latach 1990–1998. Not.
Orn., 41: 115–138.
STASZEWSKI A. – dane niepublikowane.
TACZANOWSKI W. 1882. Ptaki krajowe. Tom II. Kraków, 398 s.
TOMIA¸OJå L. 1990. Ptaki Polski; rozmieszczenie i liczebnoÊç.
Warszawa, 462 s.
TOMIA¸OJå L., STAWARCZYK T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoÊç i zmiany. Wroc∏aw, 870 s.
TUCKER G. M., HEATH M. F. (red.) 1994. Birds in Europe; their
conser-vation status. Conservation Series No. 3. BirdLife International, Cambridge, 600 s.
WALASZ K., MIELCZAREK P. (red.) 1992. Atlas ptaków l´gowych
Ma∏opolski 1985–1991. Wroc∏aw, 522 s.
WITKOWSKI J., OR¸OWSKA B., RANOSZEK E., STAWARCZYK T.
1995. Awifauna doliny Baryczy. Not. Orn., 36: 5–74.
Andrzej Dombrowski
297