Kiszonki- od pola aż po zbiornik

Kiszonki- od pola aż po zbiornik
Kiszonka to konserwowana zielonka, przeznaczona do skarmiania w okresie
jesienno-zimowo-wiosennym. Obok suszenia i rzadziej zamrażania kiszenie jest, więc
sposobem na przechowywanie paszy soczystej. Polega ono na obniżeniu pH
zakiszanego materiału przez kwas mlekowy, powstający w procesie fermentacji, którą
wywołują bakterie tegoż kwasu.
Aby kiszonka był dobrej jakości, poza prawidłową technologią jej produkcji
należy odpowiednio dobrać materiał. Do kiszenia powinno się przeznaczać zielonki z
upraw przeznaczonych na ten cel, a nie pasze odpadowe lub przypadkowe. Do
omawianego procesu można przeznaczyć zielonki:
●
●
●
●
z użytków zielonych: porost pastwiskowy, porost łąkowy
z upraw polowych w plonie głównym: motylkowate, trawy, mieszanki traw z
motylkowatymi, kukurydzę, ziarna zbóż, GPS (całe rośliny zbożowe)
z upraw polowych w plonie dodatkowym: przykładowo wyka, groch, rzepak, zielonka z
żyta
produkty uboczne przemysłu rolno- spożywczego np. wysłodki buraczane czy liście
buraczane
Jak sporządzać?
Na produkcję kiszonek składa się szereg czynności, których prawidłowe
wykonanie warunkuje powstanie paszy smacznej i dobrej jakościowo. Żadnej z
opisanych poniżej czynności nie należy lekceważyć, bowiem każda jest ważna i musi
być wykonywana starannie.
Cały proces rozpoczyna się już od momentu ustalenia najlepszej fazy wegetacji
zakiszanych roślin. Decyduje ona o zawartości składników pokarmowych i strawności
materiału (spadają wraz ze wzrostem roślin). Wraz z dojrzewaniem roślin, spada w nich
zawartość białka surowego, przy wzroście włókna surowego. Wyjątkiem jest kukurydza,
w której z upływem wzrostu zawartość włókna surowego maleje. Zbioru roślin
przeznaczonych do kiszenia należy dokonywać w terminie ich „dojrzałości
kiszonkowej”. Jest to okres, w którym roślina zawiera dużo suchej masy i cukrów, przy
umiarkowanej zawartości włókna.
Zalecany jest zbiór lucerny i koniczyny w początkowej fazie kwitnienia, traw
w fazie kłoszenia się, wyrzucania wiech, kwitnienia, GPS przy dojrzałości
mlecznej ziarna jęczmienia lub owsa i kukurydzy w fazie dojrzałości woskowej.
Zielonki świeże powinny być koszone z jednoczesnym rozdrobnieniem i
załadunkiem na środek transportu. W czasie rozdrabniania należy dodać środek
konserwujący. W przypadku zielonek podsuszanych należy je skosić, później rozgnieść i
przetrząsnąć, a następnie podsuszyć na słońcu i zgrabić na wałki. Rozdrobnienie i
dodanie konserwantów odbywa się wraz ze zbiorem i załadunkiem na transporter.
Kolejne etapy procesu to przewóz, rozładunek i układanie w zbiorniku lub pryzmie,
układanie, a wreszcie przykrywanie i obciążenie.
Dobrze, aby zielonka była dokładnie rozdrobniona, co ogranicza wydajność maszyn,
pozwala w późniejszym etapie dokładnie ubić masę i wyprzeć powietrze z materiału.
Mocne rozdrobnienia wpływa również na ilość niedojadów, taki materiał jest chętniej
pobierany przez bydło, oraz lepiej trawiony. Dla przykładu: w kiszonce z kukurydzy o
długości sieczki 4 cm strawność związków bezazotowych wyciągowych jest na poziomie
83%, a przy sieczce 30 mm- tylko 70%.
Wspomniane wyżej konserwanty pomagają wyprodukować paszę dobrej jakości i
obniżają starty powstałe w procesie zakiszania. Ich dodatek zalecany jest zarówno do
pasz trudno, jaki łatwo poddających się procesowi kiszenia. Aplikatory z dodatkami
konserwującymi zamontowane powinny być na maszynie zbierającej i dodawać
preparat w czasie rozdrabniania, co daje gwarancję jego dokładnego wymieszania z
paszą. Aby dodatek był skuteczny, cały proces kiszenia musi być przeprowadzony
prawidłowo. „Zakiszacie” nie „ naprawią” mało dokładnego rozdrobnienia, ubicia czy
niewłaściwego przykrycia kiszonki. Preparaty te nie zastąpią, bowiem niezbędnej
fermentacji, ich podstawowym zadaniem jest albowiem jego wspomaganie.
„Zakiszacze” dzielą się na preparaty mikrobiologiczne ( zawierają bakterie kwasu
mlekowego), preparaty chemiczne zakwaszające (zawierają kwasy mineralne lub ich
sole), preparaty chemiczne działające selektywnie na drobnoustroje (kwasy organiczne
lub ich sole) czy dodatki stymulujące fermentację mlekową (zawierają dużo łatwo
fermentujących węglowodanów np. susz buraczany, cukier, śruty zbożowe). Środki
ułatwiające zakiszanie mają w swojej ofercie między innymi duże firmy paszowe.
Podsuszanie przed zakiszaniem
Proces ten powoduje wzrost zawartości cukru w roślinie. Kiszonki podsuszone i
sianokiszonki powstają z traw i roślin motylkowatych (lucerna, koniczyna, ich mieszanki
z trawami). Ubytek wody z roślin jest minimalny w nocy, natomiast w ciągu dnia
najintensywniej przebiega w godzinach 9-17. W lecie przy bardzo dobrej pogodzie
zielonka może stracić do 12 % wody w ciągu dnia, w jesieni ubytek jest znacznie
mniejszy ( we wrześniu do 7%, w październiku jeszcze mniej). Lucerna i koniczyna
schną dłużej niż trawy. Proces ten można wspomóc poprzez zastosowanie zgniatacza
pokosu podczas koszenia czy poprzez przetrząsanie zielonki.
Przechowywanie w zbiornikach
Podstawowe zadania, jakie stawia się przed zbiornikami paszowymi, to ochrona
materiału przed dostępem powietrza, utrzymanie powstałego poziomu dwutlenku
węgla, ochrona paszy przed wodą opadową i gruntową, jaki promieniami słonecznymi.
Ważne, aby był funkcjonalny, załadowanie zielonki i wybieranie kiszonki powinno być
proste i szybkie. Maszyny ładowacze powinny mieć do niego łatwy dojazd. Dół na sok z
kiszonki powinien mieć pojemność 2-3% pojemności zbiornika, być szczelny,
kwasoodporny i łatwy do opróżnienia. Wyróżniamy zbiorniki wieżowe i płaskie. Te
pierwsze służą do zakiszania podsuszonych np. traw i lucerny, kukurydzy, GPS, a nie
nadają się do zakiszania pasz wodnistych tj. liście i wysłodzi buraczane. Te drugie
dzielą się na płaskie (mało popularne) i komorowe, nadają się do produkcji pasz łatwo
kiszących i wodnistych, nie należy w nich z kolei sporządzać sianokiszonek.
Powszechnie stosowane w gospodarstwach są pryzmy naziemne, które można
składować już na polu, co zmniejsza koszty produkcji. W pryzmie część kiszonki gnije,
pewną ilość wypłukują opady, zatem straty składników pokarmowych są znaczne. Nie
bez znaczenia są tu folie, jakich używamy do przykrycia pryzmy, te wielowarstwowe,
grube pod warunkiem prawidłowego nałożenia dobrze spełniają swą funkcjęszczelnego pokrycia zakiszanej masy, zastosowanie siatki ochronnej i wałków
dodatkowo chroni materiał przed czynnikami atmosferycznymi i „dociska go”.
Powszechne jest również przechowywanie porostu łąkowego w belach. Podsuszony i
zgrabiony materiał zbiera się prasami zwijającymi i formującymi bele. Owija się je
specjalną folią o grubości 0,025-0,030 mm Folia dobrze składowana, chroni kiszonkę
przed dostępem powietrza i wpływem warunków atmosferycznych przez minimum 12
miesięcy. Należy uważać, aby nie była przerwana czy poprzeciągana. Skarmianie
można rozpocząć po 6 tygodniach. Duże gospodarstwa, produkujące powyżej 1000 ton
kiszonki, często przechowują materiał w rękawach foliowych. Niezależnie od sposobu
przechowywania, kiszonkę należy zabezpieczyć przed mrozem i śniegiem w zimie i
słońcem i opadami w lecie.
Wybieranie paszy
Z silosów przejazdowych i pryzm paszę należy wybierać z jednej strony, odcinając
warstwy pionowo: od góry do dołu. Najlepiej, aby pozostawiona ściana była gładka, co
ogranicza dostęp powietrza. Do wybierania ze zbiorników wieżowych używa się
najczęściej frez. Należy wybierać tyle materiału ile jednorazowo podaje się zwierzętom,
pasza nie powinna zalegać w żłobach ponad 6 godzin, najlepiej, zatem wybierać ją i
dostarczać bydłu dwa razy dziennie. Zbiór i staranne przygotowanie oraz
przechowywanie zielonki są jedyną gwarancją sukcesu i warunkują uzyskanie materiału
dobrej jakości. Do najczęściej popełnianych błędów, obniżających wartość pokarmową
kiszonki zaliczyć można między innymi:
●
●
przedłużony czas sporządzania kiszonki- proces powinien odbywać się jak najszybciej,
etapy powinny następować po sobie bez zbędnych wydłużeń czasu pomiędzy nimi
niedokładne rozdrobnienie i ugniecenie zielonki
●
●
●
●
zbiór rośliny w nieodpowiednim terminie
duże zanieczyszczenie materiału
nieprawidłowe, nieszczelne pokrycie
błędy związane z techniką wybierania paszy
Bibliografia:
1. Jamroz D., Chachułowa J., Żywienie zwierząt i paszoznawstwo t. III, PWN 2006,
str.118-156