Parzęchlin długoszczecinowy

Gatunki roÊlin
1389
Meesia longiseta
Hedw.
Parz´chlin d∏ugoszczecinowy
Meesia longiseta
szczyt listka
Bryophyta, Bryopsida, Meesiaceae – parz´chlinowate
roÊlina
ze sporogonem
komórki
Êrodkowej
cz´Êci
listka
Mo˝liwoÊç pomy∏ki
przy identyfikacji gatunku
Od najbli˝ej spokrewnionego gatunku Meesia hexasticha
parz´chlin d∏ugoszczecinowy ró˝ni si´ p∏askimi lub prawie
p∏askimi liÊçmi (u M. hexasticha sà podwini´te), d∏u˝szà
setà, wi´kszymi i mniej zakrzywionymi puszkami. Od najcz´Êciej notowanej w Polsce M. triquetra ró˝ni si´ ca∏obrzegimi liÊçmi (u M. triquetra liÊcie sà ostro pi∏kowane).
Biologia gatunku
Forma ˝yciowa
Parz´chlin d∏ugoszczecinowy jest chamefitem (Ellenberg
i in. 1992) rosnàcym na torfowiskach niskich i przejÊciowych.
Biologia rozmna˝ania
Parz´chlin d∏ugoszczecinowy jest gatunkiem jednopiennym
lub dwupiennym. ˚ó∏tozielone, delikatnie brodawkowane
zarodniki, wielkoÊci oko∏o 40 µm, dojrzewajà latem.
Aspekty populacyjne
Parz´chlin d∏ugoszczecinowy roÊnie najcz´Êciej w postaci
ma∏ych darenek wÊród innych mchów torfowiskowych.
Na temat wielkoÊci polskich populacji tego gatunku brak
szczegó∏owych danych (Ochyra i in. 1988). Na stanowisku
w Tatrach jego populacja musia∏a byç liczna. W zamieszczonym w publikacji Lisowskiego (1966) zdj´ciu fitosocjologicznym o powierzchni 250 m2 M. longiseta uzyska∏a 2
stopieƒ pokrycia w skali Braun-Blanqueta.
42
100µm
Parz´chlin d∏ugoszczecinowy roÊnie w luênych, ciemnozielonych, u do∏u czerniejàcych darniach.
Gametofit: ∏ody˝ki oko∏o 4 cm i d∏u˝sze. LiÊcie oko∏o 3 mm
d∏ugoÊci, 1 mm szerokoÊci, jajowatolancetowate, krótko
zaostrzone, na brzegach p∏askie, ca∏obrzegie, zbiegajàce
po ∏odydze. Komórki blaszki liÊciowej o s∏abo zgrubia∏ych
Êcianach, w nasadzie liÊci wyd∏u˝onoprostokàtne, ˝ó∏te,
w górnej cz´Êci krótkoprostokàtne lub szeÊciokàtne. ˚ebro
gruboÊci 1/3 nasady liÊcia, ˝ó∏te, zw´˝ajàce si´ ku górze,
najcz´Êciej koƒczy si´ przed szczytem.
Sporofit: seta d∏ugoÊci 6–10 cm. Puszka zarodnikowa
gruszkowata, oko∏o 4–5 mm d∏ugoÊci, 1 mm szerokoÊci,
lekko zakrzywiona.
1cm
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Opis gatunku
listki wegetatywne
Charakterystyka ekologiczna
Autekologia
Meesia longiseta roÊnie najcz´Êciej na ˝yznych torfowiskach niskich. Na ostatnim z obserwowanych stanowisk
w Tatrach wyst´powa∏a w p∏acie Caricetum limosae, na siedlisku silnie podtopionym o pH wody 6,8, razem z Carex
limosa, Menyanthes trifoliata, Scheuchzeria palustris, Bryum pseudotriquatrum, Meesia triquetra, Calliergon richardsonii, Drepanocladus vernicosus i D. exannulatus (Lisowski 1966).
Ekologiczne liczby wskaênikowe Êwiat∏a, temperatury i reakcji (odczynu pod∏o˝a) wynoszà wg Ellenberga i in.
(1992): L = 9, T = 3, R = 8.
Zbiorowiska roÊlinne, z którymi gatunek
jest zwiàzany
Parz´chlin d∏ugoszczecinowy jest mchem rosnàcym na torfowiskach niskich i przejÊciowych z klasy Scheuchzerio-Ca-
Mszaki
ricetea nigrae (zwiàzki: Caricion davallianae, Caricion lasiocarpae, Caricion nigrae). Oprócz informacji Lisowskiego (1966) o stanowisku w Tatrach, z pozosta∏ych miejsc
wyst´powania tego gatunku brak bli˝szych danych fitosocjologicznych.
Siedliska
(wg Za∏àcznika I Dyrektywy Siedliskowej)
7140 – torfowiska przejÊciowe i trz´sawiska – naturalne
mszary i mechowiska torfotwórcze o pozycji poÊredniej mi´dzy typowymi torfowiskami niskimi
i wysokimi;
7210 – torfowiska nakredowe, zasilane wodami zasobnymi w zwiàzki wapnia;
7230-3 – torfowiska zasadowe – torfowiska êródliskowe
i przep∏ywowe pó∏nocnej Polski.
Wyst´powanie na Êwiecie
Meesia longiseta jest gatunkiem borealnym (Düll 1994),
w Europie Ârodkowej – reliktem z okresów glacjalnych.
RoÊnie na rozproszonych stanowiskach w pó∏nocnej,
centralnej i wschodniej Europie, na Syberii, Kamczatce,
Grenlandii, w Chinach, pó∏nocnej cz´Êci Ameryki Pó∏nocnej, Hondurasie oraz Kolumbii (Ochyra i in. 1988;
Nyholm 1998).
Wyst´powanie w Polsce
W Polsce parz´chlin d∏ugoszczecinowy znany jest z 27
stanowisk, zlokalizowanych g∏ównie w pó∏nocnej i zachodniej cz´Êci kraju. W górach najwy˝sze stanowisko
znajduje si´ w Tatrach na wysokoÊci 1125 m n.p.m.
(Ochyra i in. 1988).
1389
Stan i dynamika populacji,
potencjalne zagro˝enia
Stan i dynamika populacji
Parz´chlin d∏ugoszczecinowy z terenu Polski podany zosta∏
z 27 stanowisk, z czego ponad 50% pochodzi z XIX w., ponad 40% z okresu 1901–1950 (wszystkie notowania
sprzed II wojny Êwiatowej), w latach 1951–1990 zosta∏ odnaleziony na 1 stanowisku, natomiast po 1990 roku omawiany gatunek nie by∏ ju˝ w Polsce obserwowany.
Potencjalne zagro˝enia
Na terenie Polski M. longiseta jest gatunkiem silnie nara˝onym na wygini´cie. Niewàtpliwie najwi´kszym zagro˝eniem dla tego mchu jest osuszanie bagien i torfowisk.
Prawdopodobnie jest to gatunek silnie wra˝liwy na zmiany
w Êrodowisku naturalnym i nawet niewielka ingerencja
cz∏owieka powoduje jego ust´powanie. W Polsce stanowiska parz´chlinu d∏ugoszczecinowego majà charakter reliktowy z okresu zlodowaceƒ i, byç mo˝e dlatego, jeszcze inne czynniki o charakterze naturalnym powodujà kurczenie
si´ jego zasi´gu.
Ochrona gatunku i jego siedlisk
Propozycje dzia∏aƒ ochronnych
Weryfikacji wymagajà wszystkie stanowiska, skàd M. longiseta by∏a podawana. W przypadku potwierdzenia jej wyst´powania lub odkrycia nowych stanowisk, miejsca takie
powinny zostaç bezwzgl´dnie obj´te ochronà.
Nale˝y przeprowadziç badania ekologiczne i populacyjne,
które umo˝liwià wypracowanie odpowiednich metod
ochrony tego gatunku.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Rozmieszczenie geograficzne
Dyrektywa Siedliskowa (1992) – Za∏àcznik II.
Prawo krajowe:
Ochrona gatunkowa w Polsce – Êcis∏a, od 2001 r.
Kategorie IUCN:
„Red Data Book of European bryophytes” (Schumacker, Martiny 1995) – R;
„Zagro˝one gatunki mchów...” (˚arnowiec i in.
2004) – E.
Ewentualny wp∏yw dzia∏aƒ ochronnych
na inne gatunki
Ochrona stanowisk parz´chlinu d∏ugoszczecinowego nie
powinna mieç negatywnego wp∏ywu na inne rzadkie i zagro˝one gatunki wyst´pujàce razem z nim.
Status gatunku
Prawo mi´dzynarodowe:
Konwencja Berneƒska (1979) – Za∏àcznik I;
Przyk∏ady obszarów obj´tych dzia∏aniami
ochronnymi
Ostatnio notowane stanowisko M. longiseta znajduje si´
w Tatrzaƒskim Parku Narodowym, jednak˝e nie wiadomo,
czy omawiany gatunek jeszcze tam wyst´puje. Aktualnie
43
Gatunki roÊlin
1389
nie prowadzi si´ specjalnych dzia∏aƒ zwiàzanych z ochronà tego mchu.
Kierunki i zakres badaƒ naukowych
Nale˝y zastosowaç takie same procedury, jak w przypadku
bezlista okrywowego.
Monitoring
Stanowiska M. longiseta powinny byç pod sta∏à kontrolà.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Bibliografia
44
DÜLL R. 1994. Deutschlands Moose. 2 Teil. Grimiales – Orthotrichales. IDH Verl., Bad Münstereifel, Ohlerath.
ELLENBERG H., WEBER H. E., DÜLL R., WIRTH V., WERNER W.,
PAULIßEN D. 1992. Zeigerwerte von Pflanzen in Mitteleuropa. Scripta Geobotanica 18.2: 5–258.
*LIMPRICHT K. G. 1895. Die Laubmoose Deutschlands, Oesterreichs und der Schweitz. W: dr Rabrnhorst's L. Kryptogamen-Flora von Deutschlands, Oesterreichs und der Schweitz. 2
Aufl. 4.2 – Bryinae (Stegocarpae [Acrocarpae, Pleurocarpae
excl. Hypnaceae]). Eduard Kummer, Leipzig.
LISOWSKI S. 1966. Matériaux bryologiques des Tatras. Bull. Soc.
Amis. Sci. Lettr. Poznaƒ Sér. D, 6: 123–146.
*NYHOLM E. 1998. Illustrated Flora of Nordic Mosses. Fasc. 4.
Nord. Bryol. Soc. Copenhagen and Lund.
Rozporzàdzenie Ministra Ârodowiska z dn. 11 wrzeÊnia 2001 r.
w sprawie okreÊlenia listy gatunków roÊlin dziko wyst´pujàcych obj´tych ochronà gatunkowà Êcis∏à i cz´Êciowà (Dz U
Nr 106, poz. 1079 i Nr 100, poz. 1085).
SCHUMACKER R., MARTINY P. 1995. Red Data Book of European bryophytes. Part. 2: Threatened bryophytes in Europe including Macaronesia. The European Committee for Conservation of Bryophytes, Trondheim.
˚ARNOWIEC J., STEBEL A., OCHYRA R., 2004. Threatened moss
species in the Polish Carpathians in the light of a new Redlist of mosses in Poland. W: Stebel A., Ochyra R. (red.)
Bryological studies in the Western Carpathians. Wydawnictwo Sorus, Poznaƒ, s. 9–28.
Adam Stebel