Zewnętrzne migracje zarobkowe na Lubelszczyźnie
Transkrypt
Zewnętrzne migracje zarobkowe na Lubelszczyźnie
PROJEKT SYSTEMOWY „KAPITAŁ INTELEKTUALNY LUBELSZCZYZNY 2010-2013” II CYKL BADAWCZY KAPITAŁ INTELEKTUALNY LUBELSZCZYZNY 2010-2013 W KONTEKŚCIE ANALIZ STATYSTYCZNYCH Część druga „Mieszkańcy Lubelszczyzny” Ekspertyza naukowa Zewnętrzne migracje zarobkowe na Lubelszczyźnie Opracowanie: prof. zw. dr hab. Zofia Kawczyńska-Butrym Instytut Socjologii UMCS Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 1 Spis treści Wstęp 1. Uściślenia terminologiczne 2. Migracje zewnętrzne 3. Przegląd badań na temat zarobkowych migracji zagranicznych na Lubelszczyźnie 4. Wyniki ekspertyzy na temat aktualnych badań dotyczących planów i doświadczeń migracyjnych mieszkańców Lubelszczyzny 4.1. Charakterystyka mobilności i deklaracje opuszczenia miejsca zamieszkania 4.2. Zagraniczna sieć migracyjna, doświadczenia migracyjne i ewentualne plany wyjazdu za granicę 5. Konkluzje statystyczne 6. Wnioski końcowe i rekomendacje Bibliografia 2 Wstęp. Analizę tematu Zewnętrzne migracje zarobkowe na Lubelszczyźnie opracowałam na podstawie materiałów statystycznych przedstawionych w formie raportu zatytułowanego II cykl badawczy: Kapitał intelektualny Lubelszczyzny 2010-2013 w kontekście analiz statystycznych. cz. II . Mieszkańcy Lubelszczyzny. 1 Zgodnie z informacją zawartą w zbiorze danych obejmujących szerokie badania na temat: „Mieszkańcy Lubelszczyzny”, Badania te przeprowadzone zostały na próbie 1100 osób z terenu województwa lubelskiego. Próba została dobrana metodą losową przy zastosowaniu doboru kwotowego (szczegóły metodologiczne badania zawarte są w odrębnym opracowaniu). Uwzględniono reprezentację wszystkich powiatów, w tym miasta : Biała Podlaska, Chełm, Lublin i Zamość. Jak stwierdza Paweł Rydzewski, „Ponieważ w badaniach zastosowano dobór losowy, uzasadnione było wykorzystanie metod wnioskowania statystycznego. Jednak z uwagi na (niemal wyłącznie) nominalny lub porządkowy poziom pomiaru zmiennych, możliwości w tym zakresie okazały się ograniczone. Policzone zostały współczynniki korelacji (rho Spearmana) i przedstawione w postaci łatwych do interpretacji korelogramów.”. 2 W opracowaniu wykorzystano część danych z całościowego raportu, z części zatytułowanej: Plany i doświadczenia migracyjne. W związku z tym opracowanie stanowi tylko część całej ekspertyzy. P. Rydzewski, Kapitał intelektualny Lubelszczyzny 2010-2013 w kontekście analiz statystycznych. cz. II . Mieszkańcy Lubelszczyzny. Lublin 2012. 2 Tamże, s. 4. 1 3 „Tradycyjnie Polska jest krajem emigracyjnym, chociaż w ostatnim okresie z kraju wyjechało mniej Polaków z powodu globalnej recesji”3 1. Uściślenia terminologiczne W analizach mobilności osób i grup społecznych brane są pod uwagę dwa kryteria – Jedna, to mobilność przestrzenna/ terytorialna, która polega na zmianie miejsca zamieszkania z uwzględnieniem zmiany granic administracyjnych. Mogą to być granice administracyjne miejscowości lub województwa, wówczas mówimy o migracji wewnętrznej4, albo granice państwa, wówczas mówimy o migracji zewnętrznej /zagranicznej5. Drugie kryterium to mobilność społeczna polegająca na zmianie pozycji społecznej, przede wszystkim ze względu na podwyższanie poziomu wykształcenia i zajmowanie wyżej w hierarchii społecznej sytuowanych pozycji, między innymi na rynku pracy. Choć przede wszystkim zmiana pozycji zawodowej bywa konsekwencją odbytych studiów, dodatkowych szkoleń lub kursów, to należy także uwzględnić fakt, że na zmianę może mieć wpływ doświadczenie zdobyte także w wyniku pracy w warunkach migracji. Przedstawione w opracowaniu wyniki badań mieszkańców Lubelszczyzny T. Huddleson, J. Nissen. Migrant Integration Policy Index III. Bruksela,2011. s.26. „Przez migracje wewnętrzne rozumie się zmiany miejsca stałego (lub czasowego) pobytu, polegające na przekroczeniu granicy administracyjnej gminy w celu osiedlenia się na stałe (lub pobyt czasowy) oraz przemeldowanie z pobytu czasowego na pobyt stały w danej miejscowości, jeżeli poprzednie miejsce pobytu stałego znajdowało się w innej gminie. W przypadku gminy miejsko-wiejskiej migracją jest również zmiana miejsca zamieszkania między terenami miejskimi i wiejskimi gminy”. Rocznik Demograficzny 2011. GUS Warszawa 2011.s. 388. 5 „Migracje zagraniczne ludności to przemieszczenia ludności związane ze zmianą kraju zamieszkania. Obowiązujące w Unii Europejskiej Rozporządzenie (WE) nr 862/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. zawiera definicję migracji uwzględniającą zamierzony okres zamieszkania w innym kraju wynoszący co najmniej 12 miesięcy.” Rocznik Demograficzny 2011. GUS Warszawa 2011.s. 388. 3 4 4 uwzględniły przede wszystkim pierwsze kryterium – mobilność przestrzenną, a zatem skoncentrowały się na migracji wewnętrznej i migracji zewnętrznej. Migracja wewnętrzna, choć może nie wzbudza większego zainteresowania badaczy, gdyż wiąże się ze znacznie mniejszymi zmianami w życiu jednostki i rodziny, to ma bardzo obszerną i dość dobrze ewidencjonowaną statystykę. Drugi rodzaj migracji – migracja zewnętrzna, szczególnie ze względu na jej skalę oraz na kontekst historyczny (przez wiele lat granice Polski były dość szczelnie zamknięte6), rodzi większe zainteresowania badaczy, lecz z wielu powodów nie jest oparta na dokładnych danych statystycznych. Na wstępie należy podkreślić, że współczesne migracje są jednym z szeroko rozumianych zjawisk społecznych, demograficznych i ekonomicznych o niezwykle złożonych uwarunkowaniach, przebiegu i konsekwencjach różnej natury. Zarówno ich różnorodność (migracje wewnętrzne, zewnętrzne, migracje polityczne, zarobkowe, edukacyjne, handel ludźmi7) jak i wewnętrzna złożoność procesów migracyjnych powodują konieczność podejmowania szczegółowych analiz w celu rozpoznawania a następnie zarządzania różnorodnymi strumieniami ludzkiej mobilności.8 Należy też dodać, że nasilenie procesów migracyjnych nie ma tendencji stałej, ale są zmienne. Ostatnie 3-4 lata wskazują tendencję zniżkową.9 2. Migracje zewnętrzne Migracje zewnętrzne/zagraniczne są jednym z przejawów globalnej ruchliwości (mobilności) człowieka. Ze względu na wysoki poziom migracji w skali globalnej (szacuje się, że 140 mil. ludzi, około 2% populacji świata mieszka poza krajem pochodzenia) jednym z podstawowych pytań stawianych w badaniach współczesnych procesów migracyjnych jest pytanie, czy mobilność współczesnych migrantów jest przede wszystkim D. Stola. Kraj bez wyjścia?. Migracje z Polski 1949-1989 . IPN, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2010. 7 Building Regional Partnerships to Fight Trafficking in Persons in the Context of EU Enlargement, International Organization for Migration. Warsaw, 2004. 8 Word Migration, Managing Labor Mobility in the Evolving Global Economy. International Organization for Migration. Vol. 4 IOM World Migration Report Series. Switzerland 2008. 9 Ostatnie ogólnopolskie dostępne dane statystyczne GUS ukazują dwie tendencje, jedna z nich, to tendencja zahamowania emigracji, (w apogeum wyjazdów w roku 2006 na stałe wyjechało 46.936 , to w 2009 18.620 a w 1020 17.360) druga – to feminizacja migracji. W r. 2009 – M - 8.411, K – 10,209 w roku 2010 M 7,975; K 9.385). Rocznik Demograficzny 2011. GUS Warszawa 2011. 6 5 efektem poszukiwania korzystniejszych ekonomicznych warunków życia i pracy, czy decydują o tym czynniki innej natury. Gdy uwagę ograniczymy do emigracji zarobkowych, odpowiedź wydaje się jednoznaczna - głównymi czynnikami „wypychającymi” z kraju pochodzenia migrantów są trudności bytowe osób i rodzin podejmujących decyzję o migracji. Dotyczy to wszystkich okresów wyjazdów Polaków w celach zarobkowych 10, zarówno migracjom polskich chłopów w XIX i początkach XX wieku 11, jak też wyjazdom przed akcesją Polski do Unii Europejskiej i po akcesji. Ale ostatnio, szczególnie wśród młodszych migrantów, coraz częściej wyjazdy w poszukiwaniu pracy łączą się z oczekiwaniem nie tylko korzystniejszych źródeł zarobkowania ale są traktowane jako możliwość zwiększenia własnego kapitału intelektualnego. 12 Coraz częściej bowiem migranci liczą na zdobycie za granicą nowych doświadczeń i nowych kompetencji zawodowych. Spojrzenie z perspektywy pozaindywidualnej pokazuje dodatkowo, że czynniki „wypychające” skorelowane są głównie z trudnościami w znalezieniu zatrudnienia na lokalnych rynkach pracy i nasilone są w niektórych grupach ludności, przede wszystkim tych, które charakteryzują się niskim poziomem wykształcenia i mieszkają na terenach peryferyjnie położonych w stosunku do centrów gospodarczych kraju13, w tym też zamieszkałych na terenach wiejskich. 14 W dużej mierze są to migracje sezonowe15 lub inne formy migracji krótko- lub długookresowej16. Są one bardzo trudne do ewidencjonowania, dlatego praktycznie brak danych dotyczących ich skali. Dane na jej J. Plewko, Sprostać migracji. Pomoc migrantom ekonomicznym z ziem polskich. Wydawnictwo KUL. Lublin 2010. 11 W. I. Thomas, F. Znaniecki. Chłop polski w Ameryce i w Europie. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. Warszawa 1976. 12 Z. Kawczyńska - Butrym, Migracje zarobkowe – w poszukiwaniu możliwości zwiększenia własnego kapitału/ potencjału. W: Migracje – wyzwanie XXI wieku. Red. M. ST. Zięba. Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 2008. s. 53-62. 13 Z. Kawczyńska - Butrym, Migracje. Wybrane zagadnienia. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 2009. 14 M. Wieruszewska (red.) Tu i tam. Migracje z polskich wsi za granicę. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. Warszawa 2007. 15 P. Kaczmarczyk, W. Łukowski (red.), Polscy pracownicy na rynku Unii Europejskiej. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2004.; E. Kępińska. Migracje sezonowe z Polski do Niemiec. Mechanizmy rekrutacji, rola rodziny i zróżnicowanie według płci. Studia Migracyjne. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008. 16 Statystyki migracji uwzględniają pobyt czasowy krótkoterminowy (ponad 3 miesiące) lub długookresowy (ponad 12 miesięcy) i pobyt stały. 10 6 temat mają głównie charakter szacunkowy. W miarę dokładne dane dotyczą jedynie migracji stałej. 3. Przegląd badań na temat zarobkowych migracji zagranicznych na Lubelszczyźnie Przechodząc do analizy województwa lubelskiego należało zapytać, jak kształtuje się sytuacja na Lubelszczyźnie? Lubelszczyzna zaliczana jest, niestety, do „ściany wschodniej” o niższym, niż w zachodniej części kraju wskaźniku rozwoju inwestycji i wyższych stopach bezrobocia. W wyniku tego jest terenem, z którego wyjeżdża w poszukiwaniu pracy, zarówno w kraju jak i za granicę wielu jej mieszkańców. Dane statystyczne ukazują nasilanie się wyjazdów za granicę szczególnie młodszych roczników spośród ludności Lubelszczyzny. Szczególna nadreprezentacja wyjazdów występuje wśród osób w wieku 25-35 lat. Jak stwierdzono w badaniach prowadzonych w połowie 2010 roku na próbie reprezentatywnej 3000 mieszkańców województwa lubelskiego w wieku produkcyjnym „dwie trzecie migrantów zarobkowych (66%) to osoby poniżej 35 roku życia”. 17 Niemal połowa wszystkich migrujących deklarowała wykształcenie średnie (49%) a 18% wykształcenie wyższe. 18 Potwierdza to wskazywaną w wielu badaniach nadreprezentację wśród migrantów osób z wykształceniem średnim i wyższym stosunku do ogółu populacji. Z kolei inne badania prowadzone na Lubelszczyźnie, ale tylko wśród kobiet reemigrantek, wykazały jeszcze wyższy poziom nadreprezentacji osób z wykształceniem co najmniej średnim (47% średnie, 24% wyższe) i aż 62% osób w wieku od 20-40 roku życia.19 Ostatnie większe badania prowadzone przez CBOS na Lubelszczyźnie wykazały, że wśród około 7% gospodarstw domowych w województwie w okresie prowadzenia badań Migracje a rynek pracy w województwie lubelskim. Raport z badań. Praca zbiorowa. Red. M. Grabowska Fundacja Centrum Badania Opinii Publicznej, [Warszawa 2011] s. 44. 18 K. Kowalczuk. Mobilność a rynek pracy w województwie lubelskim. W: Migracje a rynek pracy w województwie lubelskim. Praca zbiorowa. CBOS. Warszawa [2011] s. 43. 19 K. Markowski, Z. Kawczyńska - Butrym, D. Bryk, B, Rożnowski. Raport z badań realizowanych w ramach projektu: Adaptacja reemigrantek na regionalnym rynku pracy – badania , analizy, upowszechnienie. Lublin 2010. s. 10. 17 7 były nieobecne przez dłuższy czas osoby pracujące za granicą. Zgodnie z odpowiedziami badanych członków ich rodzin, osoby te przed wyjazdem pracowały na etacie (30%), były bezrobotne (28%) lub studiowały (21%)20. Zgodnie z wypowiedziami osób badanych przez CBOS, można było skonstatować, że ci, którzy przed wyjazdem pracowali, podchodzą do migracji nie jako do stałego rozwiązania własnych problemów, lecz traktują wyjazd jako dodatkową strategię rozwiązywania problemów materialnych/finansowych rodziny. Świadczy o tym informacja, że podejmowali pracę w porozumieniu z pracodawcą w ramach albo urlopu bezpłatnego (24%) albo urlopu wypoczynkowego (10%) 21. W ten sposób migranci starają się zabezpieczyć się w związku z planowanym powrotem do kraju i możliwością powrotu na dotychczasowe miejsce pracy. Natomiast wyjeżdżające w poszukiwaniu pracy osoby bezrobotne oraz absolwenci szkół wyższych, zwłaszcza ci, którzy mieszczą się w grupie bezrobotnych lub obawiają się bezrobocia, też w zdecydowanej większości deklarują powrót, ponieważ ich planowanym celem jest „dorobienie się i powrót do kraju”.22 Emigracja, jak wynika z tych deklaracji, nie stanowi więc dla większości emigrantów zarobkowych przeniesienia się na stałe do innego kraju, lecz wiąże się z planami powrotu i (w domyśle) z chęcią inwestowania w kraju pochodzenia. 23 Badania CBOS pozwoliły względnie dokładnie oszacować, bardziej, niż pozwalają na to przeprowadzane szacunki różnych gremiów statystycznych, że częściej osobami z województwa Lubelskiego pracującymi za granicą byli mężczyźni (63%) niż kobiety (37%) oraz, że większą skłonność do migracji zagranicznych obserwowano wśród osób lepiej wykształconych.24 Choć ogółem w województwie doświadczenia migracyjne deklarowało 12% badanych, to wystąpiło znaczące zróżnicowanie terytorialne. Zdecydowanie najczęściej doświadczenia takie mieli mieszkańcy Chełma (21%) a następnie powiatów: kraśnickiego (18%), lubartowskiego i biłgorajskiego (po 16%) oraz Migracje a rynek pracy w województwie lubelskim. Raport z badań. Praca zbiorowa. Red. M. Grabowska Fundacja Centrum Badania Opinii Publicznej, [Warszawa 2011] s. 39. 21 Migracje a rynek pracy w województwie lubelskim, dz. cyt. s. 46. 22 Mechanizmy decyzyjne ludzi młodych przy wyborze kierunków kształcenia. Wojewódzki Urząd Pracy, Lublin 2009. 23 Z. Kawczyńska – Butrym, M. Ogryzko – Wiewiórowska, M. Butrym – Wyjazdy Polaków – przyjazdy Ukraińców. Lokalne problemy migracyjne na Lubelszczyźnie. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 2012. 24 Migracje a rynek pracy w województwie lubelskim, dz. cyt. s. 43. 20 8 Lublina (14%) a najrzadziej mieszkańcy powiatów lubelskiego, radzyńskiego i ryckiego (po 6%). Dodatkowe informacje wskazują, że blisko połowa migrujących (48%) to mieszkańcy rejonów wiejskich, niemal co trzeci (31%) pochodzi z miasta do 100 mieszkańców, a co piąty (21%) z Lublina. 25 4. Wyniki ekspertyzy na temat aktualnych badań dotyczących planów i doświadczeń migracyjnych mieszkańców Lubelszczyzny 25 Migracje a rynek pracy w województwie lubelskim, dz. cyt. s. 44. 9 4.2. Charakterystyka mobilności i deklaracje opuszczenia miejsca zamieszkania Przeprowadzone badania w celu opracowania ekspertyzy na temat mieszkańców Lubelszczyzny wykazały, że wielu mieszkańców Lubelszczyzny pozostaje w miejscowości zamieszkania od urodzenia. Zamieszkanie w obecnym miejscu od urodzenia od urodzenia, ale z przerwami 37.4% 5.1% dłużej niż rok krócej niż rok 56.2% 1.3% 10 20 30 40 50 60 Procent Wykres1. Okres zamieszkania w obecnym miejscu Okazało się, że częściej niż co trzeci badany zamieszkuje w obecnym miejscu od urodzenia stale (37,4%) lub z przerwami (5,1%). Łącznie 42,5 % badanych to osob, które de facto od urodzenia nie zmieniły na stałe miejsca zamieszkania. Można więc określić, że znacząca część badanych mieszkańców Lubelszczyzny charakteryzuje się dość niską mobilnością przestrzenną. Sporadycznie mamy do czynienia z osobami, które w obecnym miejscu zamieszkują krócej niż rok (1,3%). Większość stanowią ci, którzy zamieszkują w 10 obecnym miejscu ponad rok. Niską mobilność potwierdzają także analizy mówiące o deklaracjach ewentualnie planowanej zmiany miejsca zamieszkania. Co trzeci badany nie ma takich planów (76,5%) a dodatkowo 13,3%, nie wie jeszcze, czy podejmie taką decyzję. Spośród około 10% planujących zmianę ponad połowa przewiduje zmianę, ale tylko w granicach województwa lubelskiego i bardzo niewielu, którzy w przyszłości biorą pod uwagę przeniesienie się Czy zamierza Pan/Pani opuścic miejsce zamieszk. poza granice województwa (3,5%) lub wyjazd z kraju (1%). nie 76.5% nie wiem tak na wieś w woj. lubelskim tak do miasta w woj. lubelskim Tak, do innego województwa Tak, za granicę 13.3% 3.7% 2% 3.5% 1% 20 40 60 80 Procent Wykres 2. Plany opuszczenia miejsca zamieszkania Plany dotyczące w ogóle zmiany miejsca zamieszkania deklarują tylko nieco częściej mężczyźni (11,8%) niż kobiety (9,6%) i zdecydowanie częściej osoby w najmłodszej kategorii wieku (18-29 lat- 26,7%) niż starsze (30-49 lat - 8,8%), a zupełnie wyjątkowo osoby najstarsze (50+ tylko 2,1%). Można więc zauważyć, że wraz z wiekiem maleją deklarację chęci zmiany miejsca zamieszkania. Należy też przyjąć, że zmiana miejsca zamieszkania jest traktowana niemal jednoznacznie z rozumieniem migracji w 11 kategoriach migracji wewnątrz kraju. Deklaracje planów zmiany miejsca zamieszkania w powiązaniu z wiekiem respondentów ilustruje kolejny wykres. pow _50 nie wiem nie 30_49 tak Czy zamierza Pan/Pani opuścic miejsce zamieszk. 18_29 Grupa wiekowa Wykres 3. Plany opuszczenia miejsca zamieszkania a kategorie wieku Wykres ukazuje bardzo spektakularne różnice w odsetkach wypowiedzi badanych mieszkańców Lubelszczyzny na temat planów zmiany miejsca zamieszkania. Im starsza kategoria wieku, tym częściej deklarują, że nie przewidują takiej zmiany. Odpowiedzi te wskazują na pewną prawidłowość – im wyższy wiek tym mniejsza mobilność mieszkańców. Potwierdza to także społeczne, a może bardziej ludowe przekonania zawarte w powiedzeniu, że „starych drzew się nie przesadza”. Również znaczącym czynnikiem dla planów związanych ze zmianą miejsca zamieszkania okazał się poziom wykształcenia. Najrzadziej plany takie deklarują osoby z wykształceniem podstawowym (4%) i zasadniczym (4,2%). Prawie trzykrotnie częściej osoby z wykształceniem średnim (11,2%) i czterokrotnie częściej osoby z wykształceniem wyższym. Można więc dostrzec, że widoczna jest swoista cezura między poziomem 12 wykształcenia a planami wskazującymi na mobilność badanych. Przebiega ona między wykształceniem zasadniczym i średnim, tworząc grupę mniej mobilnych (z wykształceniem podstawowym i średnim) i bardziej mobilnych (z wykształceniem średnim i wyższym). Wydaje się to dość ważny wniosek wynikający z przedstawionych badań. Uzyskane dane przedstawiono na kolejnym wykresie. Średnie Wyższe nie Zasadnicze tak nie wiem Czy zamierza Pan/Pani opuścic miejsce zamieszk. Podstaw ow e Poziom wykształcenia Wykres 4. Plany opuszczenia miejsca zamieszkania a poziom wykształcenia Nieco mniejsze różnice w częstotliwości deklarowanych planów zmiany miejsca zamieszkania wystąpiły w zależności od miejsca, w którym aktualnie mieszkają. Bardziej mobilną postawę wyrazili mieszkańcy miast (mniejszych 14% i większych 12%) niż mieszkańcy wsi (7,8%). Generalnie jednak można uznać, że różnice okazały się niewielkie. We wszystkich rodzajach miejscowości dominuje brak zainteresowań mieszkańców zmianą miejsca zamieszkania. 13 Wieś nie wiem nie Miasto do 45 tys. mieszkańców tak Czy zamierza Pan/Pani opuścic miejsce zamieszk. Miasto pow yżej 45 tys. mieszkańców Miejscowość zamieszkania Wykres 5. Plany opuszczenia miejsca zamieszkania a dotychczasowe miejsce zamieszkania Dodatkowo analizowano chęć opuszczenia miejsca zamieszkania w zależności od aktualnego zatrudnienia. W kontekście tego pytania pozostawała kwestia ewentualnego wyjazdu ze względu na brak pracy. Okazało się, że w zasadzie nie było różnic w deklaracjach opuszczenia miejsca zamieszkania przy zmiennej braku zatrudnienia. Wśród aktualnie pracujących ewentualną zmianę zamieszkania deklarowało nawet więcej osób (10,9%) niż wśród pozostających bez pracy (9,3%). Podsumowując analizowane zmienne w kontekście planów zmiany miejsca zamieszkania należy podkreślić znaczenie wieku i poziomu wykształcenia. Do charakterystyki profilu osoby skłonnej do opuszczenia miejsca zamieszkania należy zaliczyć wiek 18-29 lat oraz wykształcenie co najmniej średnie. Do profilu osoby nie przewidującej zmiany miejsca zamieszkania należy zaliczyć osoby 50+, z wykształceniem co najwyżej zasadniczym. Dodatkowo planom migracyjnym sprzyjać może zamieszkanie w mniejszym mieście, natomiast zamieszkanie na wsi raczej nie sprzyja takim planom. 14 Spośród 34 respondentów, którzy planują wyjazd poza granicę województwa, ponad połowa, czyli 19 (56%) wymienia województwo mazowieckie a 5 (15%) województwo pomorskie. Wśród 11 badanych, którzy planują wyjazd za granicę trudno ustalić preferencje – 4 z nich wymienia Wielką Brytanię, 3 wymienia Norwegię a pozostali wymieniają Niemcy (2), oraz Kanadę i Stany Zjednoczone (po 1). Analiza przyczyn opuszczenia miejsca pracy obejmowała wszystkich deklarujących zmianę bez względu na to, gdzie zamierzają wyjechać (to samo lub inne województwo i inny kraj). Dane na temat przyczyn objęły więc tylko 113 respondentów. Szczegółowe dane nie ukazują wyraźnie dominującej przyczyny planowanych zmian. Powód opuszczenia miejsca zamieszkania Poszukiwanie pracy 25.7% Wykonywanie pracy 14.2% Nauka, studia 11.5% Z przyczyn rodzinnych 29.2% Z innego powodu 19.5% 10 20 30 Procent Wykres 6. Przyczyny planowanej zmiany dotychczasowego miejsca zamieszkania (N =113). Wprawdzie dwie najczęściej wymieniane przyczyny to bliżej nieokreślone przyczyny rodzinne oraz poszukiwanie pracy, ale na uwagę zasługuje też deklaracja edukacyjnych przyczyn zmiany miejsca zamieszkania. 15 Brak jest też u części osób badanych z góry przyjętych planów na temat okresu pozostawania poza dotychczasowym miejscem zamieszkania. W większości jednak dominuje odpowiedź : „zależy od tego jak mi się w nowym miejscu powiedzie” ale też dla Na jak długo zamierza opuścić miejsce zamieszkania wielu są to plany wyjazdu „na zawsze”. Nie dłużej niż na rok 3.5% Na okres od jednego do dwóch lat 3.5% Na dłużej niż 2 lata 8% To zależy od tego, jak mi się w nowym miejscu powiedzie 47.8% Na zawsze 37.2% 10 20 30 40 50 Procent Wykres 7. Okres, na jaki chcą opuścić dotychczasowe miejsce zamieszkania (N =113). Z wypowiedzi wynika duża niepewność co do przyszłości, a w związku z tym może być trudne podejmowanie decyzji o zmianie miejsca zamieszkania. 4.2. Zagraniczna sieć migracyjna, doświadczenia migracyjne i ewentualne plany wyjazdu za granicę Niezależnie od tego, że tylko sporadycznie wskazana była chęć wyjazdu za granicę, starano się ustalić dla wszystkich respondentów ich sieć migracyjną. Niemal wszystkie prowadzone w różnych krajach badania na temat migracji wskazują bowiem, że sieć 16 migracyjna (członkowie rodziny, znajomi, przyjaciele przebywający za granicą) stanowi ważne tło decyzji migracyjnych. Jak wskazały badania, ponad połowa (53,6%) uczestniczących w referowanych badaniach mieszkańców Lubelszczyzny dysponuje taką siecią. Wśród krajów, w których przebywają przyjaciele/znajomi wymieniane były najczęściej Wielka Brytania (32% deklarujących osoby za granicą), Niemcy (17%), Stany Zjednoczone (13,7%) oraz Włochy (8,1%). Inne kraje miały znacznie mniej wskazań. Planowana zmiana miejsca zamieszkania jako jeden z elementów mobilności mieszkańców została uzupełniona o bezpośrednie pytanie o pobyt za granicą kraju oraz długość tego pobytu. Pobyt za granicą potwierdziło niemal 16% badanych. Najczęściej był to pobyt obejmujący 1 rok (31,6%), dwa lata (26,6%) i trzy lata (15,2%). A zatem, trzech z czterech przebywających za granicą spędziło tam nie więcej niż 3 lata. Jednak na uszczegółowione pytanie o liczbę miesięcy przebywania za granicą badani wymieniali okres od 3- 6 miesięcy (67%). Co było celem ich wyjazdów? - głównie praca zarobkowa. Niekwestionowana dominacja tego celu ukazana jest na wykresie. Cel przebywania za granicą Poszukiwanie pracy 1.7% Wykonywanie pracy Nauka, studia Z przyczyn rodzinnych Z innego powodu 85.7% 2.9% 6.3% 3.4% 20 40 60 80 Procent Wykres 8. Cel pobytu za granicą 17 Na charakter zatrudnienia za granicą wskazują odpowiedzi, w których badani wyrażali opinię na temat zgodności wykonywanej tam pracy z wykształceniem i z poziomem kwalifikacji. Okazało się, że najczęściej była to praca niezgodna zarówno z kierunkiem jak też z poziomem wykształcenia (55%). Wyniki te potwierdzają wyniki licznych badań mówiących, że imigranci wykonują prace w niszach zatrudnienia, a więc ten rodzaj prac, którymi z różnych względów, płacowych i prestiżowych, nie są zainteresowani stali mieszkańcy kraju przyjmującego. Mimo to co dwudziesty badany przyznał, że wykonywał pracę zgodną i z wykształceniem i z poziomem kwalifikacji. Praca za granicą a kwalifikacje Zgodna z moim kierunkiem wykształcenia i poziomem kwalifikacji Zgodna z moim kierunkiem wykształcenia, ale poniżej poziomu wykształcenia 19.9% 6.6% Niezgodna z moim kierunkiem wykształcenia, ale zgodna z poziomem wykształcenia 18.5% Niezgodna z moim kierunkiem wykształcenia i poniżej poziomu wykształcenia 55% 10 20 30 40 50 Procent Wykres 9. Ocena zgodności pracy wykonywanej za granicą z wykształceniem i kwalifikacjami. Czy w związku z tym można uznać, że wiedza zdobyta za granicą jest przez nich po powrocie wykorzystywana w kraju? Częściej niż co trzeci badany, który pracował za granicą, ocenia, że korzysta z tej wiedzy (36,6%). Wynik ten można uznać za bardzo 18 pozytywny i wnioskować, że w przekonaniu osób badanych praca za granicą, nawet ta, którą część z nich uznała za niezgodną z kwalifikacjami, dała możliwość wzrostu własnego kapitału intelektualnego. I to z pewnością jest można uznać za pozytywna pointę tej części badań. 5. Konkluzje statystyczne W zakończeniu należało przedstawić odpowiedź na pytanie, czy istnieją jakieś korelacje między cechami demograficzno - społecznymi a kwestiami związanymi z mobilnością badanych mieszkańców Lubelszczyzny. dodatnia korelacja (1.0) Liczba lat przebywania za granicą Praca za granicą a kwalifikacje Czy wiedza zdobyta za granicą wykorzystywana jest w kraju brak korelacji (0.0) Czy zamierza Pan/Pani opuścic miejsce zamieszk. Na jak długo zamierza opuścić miejsce zamieszkania Czy aktualnie pracuje zawodowo Miejsce zamieszkania Wykształcenie Wiek Płeć (M) Przyjaciele/znajomi za granicą ujemna korelacja (-1.0) Korelogram 1. Zmienne demograficzno- społeczne a analizowane cechy mobilności badanych mieszkańców Lubelszczyzny Przegląd korelacji pozwala dodatkowo zwrócić uwagę na kilka kwestii Po pierwsze – miejsce zamieszkania okazało się nie mieć wpływu na żadną z uwzględnionych przez respondentów odpowiedzi. Po drugie – pojawiły się w kilku przypadkach dodatnie korelacje: • najsilniejsze wystąpiły między płcią (głównie wypowiedziami 19 mężczyzn) a zgodnością pracy za granicą z kwalifikacjami i z korzystna oceną przydatności w kraju zdobytej tam wiedzy oraz między wiekiem a okresem, na jaki chce opuścić miejsce zamieszkania a także między aktualnym zatrudnieniem a pozytywną oceną przydatności w kraju zdobytej za granicą wiedzy. • słabsze korelacje pozytywne wystąpiły: między wiekiem a posiadanym doświadczeniem pracy za granicą i okresem pracy, oraz między wykształceniem a planami opuszczenia dotychczasowego miejsca zamieszkania, oraz okresem, na jaki chce to uczynić a także z posiadaniem sieci migracyjnej. Po trzecie – zaobserwowano też korelacje ujemne: • najsilniejsza między wiekiem a planami opuszczenia miejsca zamieszkania • oraz słabsze między płcią a liczbą lat pobytu za granicą, między wiekiem a liczebnością sieci migracyjnej, między wykształceniem a wykonywaniem za granicą pracy zgodnej z kwalifikacjami oraz między aktualnym zatrudnieniem a liczbą lat przebywania za granicą. 6. Wnioski końcowe i rekomendacje Podsumowując wyniki badań należy stwierdzić ogólnie słabą mobilność przestrzenną deklarowaną przez mieszkańców Lubelszczyzny. Dotyczy to zarówno migracji wewnętrznej jak i zewnętrznej. Z jednej strony może to świadczyć o przywiązaniu do miejsca urodzenia (ponad 40% mieszka stale lub z przerwami w miejscowości, w której się urodzili) , ale też o niepewności, jak im się powiedzie w nowym miejscu. Poczucie związku z dotychczasowym miejscem życia może być czynnikiem, jaki będzie sprzyjał zatrzymaniu mieszkańców na Lubelszczyźnie. Oczywiście muszą być zminimalizowane sytuacje, które ich wypychają, nie tylko za granice kraju, ale także poza województwo. Jednym z interesujacych wyników badań są ogólne pozytywne oceny doświadczeń zdobytych za granicą - 36,6% z tych osób, które pracowały za granicą oceniło, że 20 korzysta ze zdobytej tam wiedzy. Należy się więc zastanowić, jak w większym stopniu wykorzystać kapitał zawodowy i społeczny powracających na Lubelszczyznę migrantów. Ponieważ jednak problemy migracyjne, ze względu na szerokie spektrum badań zostały potraktowane dość zdawkowo, niezbędne wydaje się podjęcie bardziej pogłębionych badań zjawiska migracji, podobnie, jak uczynił to CBOS w badaniach z roku 2011. Ponieważ w badaniach CBOS-u pominięto wiele kwestii dotyczących migracji, natomiast badania prowadzone pod kierunkiem Krzysztofa Markowskiego obejmowały tylko kobiety – reemigrantki, wydaje się niezbędne, by przeprowadzić bardziej kompleksowe badania dotyczące problemów migracyjnych ludności Lubelszczyzny, jako regionu Polski Wschodniej i regionu peryferyjnego w kontekście rynku pracy. Bibliografia 1. Building Regional Partnerships to Fight Trafficking in Persons in the Context of EU Enlargement, International Organization for Migration. Warsaw, 2004. 2. Huddleson T., Nissen J., Migrant Integration Policy Index III. Bruksela, 2011. s.26. 3. Kaczmarczyk P., Łukowski W. (red.), Polscy pracownicy na rynku Unii Europejskiej. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2004.; Kępińska E., Migracje sezonowe z Polski do Niemiec. Mechanizmy rekrutacji, rola rodziny i zróżnicowanie według płci. Studia Migracyjne. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008. 4. Kawczyńska – Butrym Z., Migracje zarobkowe – w poszukiwaniu możliwości zwiększenia własnego kapitału/ potencjału. W: Migracje – wyzwanie XXI wieku. Red. M. ST. Zięba. Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin 2008. s. 53-62. 5. Kawczyńska – Butrym Z., Migracje. Wybrane zagadnienia. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 2009. 6. Kawczyńska – Butrym Z., Ogryzko – Wiewiórowska M., Butrym M,. Wyjazdy Polaków – przyjazdy Ukraińców. Lokalne problemy migracyjne na Lubelszczyźnie. Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 2012. 7. Kowalczuk K.. Mobilność a rynek pracy w województwie lubelskim. W: Migracje a rynek pracy w województwie lubelskim. Praca zbiorowa. CBOS. Warszawa [2011]. 8. Markowski K., Kawczyńska – Butrym Z., Bryk D., Rożnowski B., Raport z badań realizowanych w ramach projektu: Adaptacja reemigrantek na regionalnym rynku pracy – badania , analizy, upowszechnienie. Lublin 2010. s. 10. 9. Mechanizmy decyzyjne ludzi młodych przy wyborze kierunków kształcenia. Wojewódzki Urząd Pracy, Lublin 2009. 10. Migracje a rynek pracy w województwie lubelskim. Raport z badań. Praca zbiorowa. Red. M. Grabowska Fundacja Centrum Badania Opinii Publicznej, [Warszawa 2011]. 11. Plewko J., Sprostać migracji. Pomoc migrantom ekonomicznym z ziem polskich. Wydawnictwo KUL. Lublin 2010. 21 12. Rocznik Demograficzny 2011. GUS Warszawa 2011.s. 388. 13. Rydzewski P., Kapitał intelektualny Lubelszczyzny 2010-2013 w kontekście analiz statystycznych. cz. II . Mieszkańcy Lubelszczyzny. Lublin 2012. 14. Stola D. Kraj bez wyjścia?. Migracje z Polski 1949-1989 . IPN, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2010. 15. Thomas W. I., Znaniecki F., Chłop polski w Ameryce i w Europie. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. Warszawa 1976. 16. Wieruszewska M. (red.) Tu i tam. Migracje z polskich wsi za granicę. Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN. Warszawa 2007. 17. Word Migration, Managing Labor Mobility in the Evolving Global Economy. International Organization for Migration. Vol. 4 IOM World Migration Report Series. Switzerland 2008. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 22