Bioindykacja Bioindykacja

Bioindykacja, czyli
metoda oceny stanu
środowiska na podstawie reakcji organizmów na
zmiany panujących warunków, znana jest już od wielu
lat. Wykorzystano ją między innymi do tworzenia
kwiatowych zegarów słonecznych — pierwszy taki
zegar został zaprojektowany przez Karola Linneusza, w
Ogrodzie Botanicznym w Uppsali. Bioindykacja służy
również geologom do określania wieku skał, na
podstawie szczątków roślin i zwierząt. Jest także
pomocna przy ocenie czystości powietrza, w oparciu o
wskaźniki jakimi są porosty. Występowanie w
środowisku danych warunków, skutkuje obecnością
określonych gatunków wskaźnikowych. Na przykład
obfitość wiciowców i orzęsek sygnalizuje
zanieczyszczenie wody, zaś przy masowym pojawieniu
się sinic i glonów, możemy podejrzewać eutrofizację.
Czy wiesz, że...
Organizmy przystosowują się do życia w określonych
warunkach, które określamy jako ich optimum. Jeśli
organizm nie jest w stanie zaadaptować się do zmian
pewnych czynników (np. temperatura, zasolenie)
- choruje lub ginie. Ta reakcja organizmów na zmiany
środowiskowe wykorzystywana jest współcześnie do
oceny stanu wód.
trosce o wodę
Bioindykacja
© RZGW w Krakowie
© RZGW w Krakowie
Biomonitoring to długoterminowe obserwacje stanu
środowiska naturalnego, oparte o bioindykację. Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych
wynika z ustawy Prawo wodne i należy do zadań Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska.
Konieczność monitorowania stanu ekologicznego wód,
jako jednego z elementów oceny ich czystości i klasyfikacji, wprowadziła Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW).
Ocena ekologiczna opiera się na obserwacji obecności
w badanym ekosystemie organizmów o różnej wrażliwości na zmiany warunków środowiskowych, a także
ich kondycji i składu gatunkowego oraz ilościowego.
Według wytycznych RDW grupy organizmów tj. fitoplankton, makrofity, fitobentos, makrozoobentos, ryby,
są biologicznymi elementami oceny stanu wód.
Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie
ul. J. Piłsudskiego 22, 31-109 Kraków
www.krakow.rzgw.gov.pl
Wydział Komunikacji Społecznej
tel. (012) 62 84 356, 62 84 306
e-mail: [email protected]
„Bioindykacja
to metoda za pomocą której, dzięki
obserwacji żywych organizmów, na różnych
poziomach ich organizacji, określa się kierunek i
stopień nasilenia zmian w środowisku ich życia”
prof. Mieczysław Górny
Regionalny Zarząd
Gospodarki Wodnej
w Krakowie
Wiele organizmów spełnia niezwykle ważne funkcje w przyrodzie. Pewne gatunki m.in. roślin,
porostów, czy ryb, wykorzystuje
się do monitorowania kondycji środowiska.
Śledzenie
zmian organizmów
pozwala
wykryć
© RZGW w Krakowie
różne
problemy dotykające ekosystemy — zmiany te mogą być natury chemicznej, fizjologicznej albo behawioralnej organizmów. Gatunki o wąskim zakresie tolerancji na określone zmiany warunków środowiska określane są jako
gatunki wskaźnikowe (=biowskaźniki lub bioindykatory). Ich brak lub wyraźnie obniżona ilość, skład
gatunkowy i kondycja, sygnalizują występowanie w
Bardzo dobry stan wód:
Zły stan wód:
ekosystemie określonych czynników np. zanieczysz- elementy biologiczne mają charakter występują poważne odchylenia od
stanu naturalnego (brak wielu organiczenia, podwyższonej temperatury, zasolenia. W naturalny; charakteryzuje go m.in.
obecność właściwych dla danej rzeki:
zmów typowych dla stanu niezakłócopraktyce gatunki wskaźnikowe wykorzystuje się do
nego):
określania stanu środowiska (np. stopnia jego zanie- • niewielkich organizmów roślin• obecność gatunków odpornych na
nych (fitoplankton, fitobentos)
czyszczenia), monitorowania obecności toksyn i ich
skrajne warunki środowiskowe
np. sinice, okrzemki, zielenice,
wpływu na różne formy życia biologicznego, śledzenia
eugleniny itp.
• bardzo uboga roślinność zakorzeprocesu samooczyszczania się wód oraz testowania • makrofitów
niona w wodzie
jakości wody przeznaczonej np. do spożycia przez lu- • wodnych zwierząt bezkręgowych • brak lub ubogi skład ilościowy i
dzi. Wyróżnia się bioindykatory roślinne, zwierzęce i
(makrozoobentos) tj. małż skójka,
gatunkowy wodnych zwierząt
rak rzeczny, larwy widelnic i
bezkręgowych
mikrobiologiczne.
•
chruścików
Czy wiesz, że…
do oceny stanu czystości wód
służą przede wszystkim ryby, małże słodkowodne
i larwy owadów
•
ryb (pstrąg, łosoś)
brak ryb lub ich słaba
kondycja
© RZGW w Krakowie
© RZGW w Krakowie
© RZGW w Krakowie
Od kilku lat w Polsce prowadzi się intensywne
działania zmierzające do poprawy stanu środowiska wodnego, w oparciu o przepisy zawarte w Ramowej Dyrektywie Wodnej (RDW). Ich głównym
celem jest osiągnięcie do 2015 r. i utrzymanie w
państwach UE dobrej kondycji środowiska wodnego. By móc konkretnie planować działania naprawcze, należy ocenić aktualny stan wód uwzględniając:
Słowniczek
- biologię rzeki, czyli skład
ilościowy oraz gatunkowy
jej mieszkańców — roślin
i zwierząt (także tych mikroskopijnej wielkości), w
szczególności fitoplanktonu,
zoobentosu i ryb
- fizykochemię wody, czyli
m.in. jej barwę, zapach, temperaturę, przejrzystość, natlenienie, obecność zanieczyszczeń
- ogólny obraz rzeki i jej
brzegów (warunki hydromorfologiczne) - głębokość,
szerokość, nurt, rodzaj podłoża, kształt koryta i linii
brzegowej oraz niezakłócony przegrodami poprzecznymi bieg rzeki
Fitoplankton — mikroskopijne
organizmy roślinne (w tym
glony) oraz sinice, biernie unoszące się w wodzie.
Fitobentos — organizmy roślinne (różnej wielkości) i sinice
(mikroskopijne), związane z
dnem i strefą przydenną zbiornika lub cieku wodnego.
Makrofity — zakorzenione
wodne rośliny kwiatowe i duże
glony.
Makrozoobentos — wodne
zwierzęta bezkręgowe, stosunkowo dużych rozmiarów (np.
mięczaki, skorupiaki, owady
wodne), związane z dnem
i strefą przydenną zbiornika
lub cieku wodnego.
Ichtiofauna — skład gatunkowy ryb zamieszkujących daną
rzekę lub zbiornik.
Hydromorfologia — nauka
zajmująca się badaniem ogólnego obrazu rzeki i jej brzegów.
Warunki referencyjne - warunki środowiska najbardziej
zbliżone do naturalnych.