Polska – Ukraina. Współpraca organizacji

Transkrypt

Polska – Ukraina.
Wspó³praca
organizacji
pozarz¹dowych
Fundacja im. Stefana Batorego
Fundacja Edukacja dla Demokracji
Grupa „Zagranica”
Warszawa, wrzesieñ 2003
ul. Sapie¿yñska 10a
00-215 Warszawa
tel. |48-22| 5360200
fax |48-22| 5360220
[email protected]
www.batory.org.pl
Autorzy tekstów: Gra¿yna Czubek, Piotr Kosiewski, Piotr Tyszko, Anna Wróbel
Konsultacja: Krzysztof Stanowski
Zdjêcie na ok³adce: Wies³aw Huk – Mecz siatkówki miêdzy samorz¹dowcami
z Ukrainy i Polski na przejœciu granicznym Budomierz-Hruszew
Zdjêcia: Urszula Doroszewska (s. 32), Wies³aw Huk (s. 38), Pawe³ Juszczuk (s. 30),
Rostys³aw Kramar (s. 40), O³esia Sanocka (s. 27, 28), Krzysztof Stanowski (s. 33),
Marija Wan¿a (s. 29), archiwum Lwowskiego Oddzia³u Asocjacji Miast Ukrainy (s. 36, 37),
archiwum Centrum Szkoleniowego FRDL w Szczecinie (s. 34, 35).
© Copyright for texts by Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2003
© Copyright for text „Wspólne problemy, wspólne dzia³ania”
by Fundacja Edukacja dla Demokracji, Warszawa 2003
© Copyright for photos by authors.
Opieka artystyczna nad publikacjami
Fundacji im. Stefana Batorego: Marta Kusztra
Opracowanie graficzne i sk³ad: Micha³ Poloñski
ISBN 83-89406-12-08
Publikacja jest rozpowszechniana bezp³atnie.
Warszawa, wrzesieñ 2003
Spis treœci
Lata doœwiadczeñ
i perspektywa europejska
7
Wspólne problemy, wspólne dzia³ania
16
Przyk³ady dzia³añ
Historia – dzieli nas czy zbli¿a?
Pomoc potrzebuj¹cym
Berdiañsk: miasto otwarte
Tatarzy krymscy – witamy w Europie
Wsparcie reformy samorz¹dowej
25
27
29
31
33
Akcja Czysta Ukrajina
– czysta Ziemlia
Rozwój gospodarczy
Niezale¿na prasa
Razem do Europy
36
38
40
41
Noty o polskich organizacjach
45
95
Indeks instytucji
98
Lata doœwiadczeñ
i perspektywa
europejska
Piotr Kosiewski
Na prze³omie 2000 i 2001 roku w polskiej prasie ukaza³y siê dwa wa¿ne teksty dotycz¹ce polskiej polityki wschodniej: Bart³omieja Sienkiewicza og³oszony
w „Tygodniku Powszechnym” i Wojciecha Maziarskiego opublikowany przez „Gazetê Wyborcz¹”1 . Zw³aszcza ten pierwszy wywo³a³ liczne polemiki i oskar¿enia,
³¹cznie z podejrzeniami o kwestionowanie dotychczasowej polityki wobec naszych wschodnich s¹siadów2 . Jednak temperatura tego sporu i liczba polemik
mog¹ œwiadczyæ, ¿e poruszono kwestie powa¿ne, a sprawa naszych relacji ze
wschodnimi s¹siadami uwa¿ana jest za jeden z istotnych tematów w dyskusji
publicznej. Jak podkreœla³ Sienkiewicz, jego – tak krytykowany – g³os by³ jedynie
prób¹ podsumowania osi¹gniêæ i wypunktowania niepowodzeñ, a tak¿e namys³em nad realnymi mo¿liwoœciami pañstwa polskiego (i posiadanymi narzêdziami). Nie wnikaj¹c jednak w zasadnoœæ stawianych przez niego zarzutów wobec
dotychczasowych dzia³añ, ani te¿ nie oceniaj¹c proponowanej przez niego strategii, trudno nie zauwa¿yæ, ¿e w swej analizie Sienkiewicz pomin¹³ istotny element wspó³pracy miêdzy Polsk¹ a jej wschodnimi s¹siadami, jakim s¹ kontakty
1
2
Bart³omiej Sienkiewicz, Pochwa³a minimalizmu, „Tygodnik Powszechny”, 24-31 grudnia 2000; Wojciech Maziarski, Gdzie jest Twój s¹siad?, „Gazeta Wyborcza”, 6-7 stycznia 2001.
Wybór g³osów z tej dyskusji mo¿na znaleŸæ na stronie internetowej www.batory.org.pl/debaty, tam
te¿ opublikowano pe³ny zapis debaty O polskiej polityce wschodniej, zorganizowanej przez Fundacjê
im. Stefana Batorego i redakcjê „Tygodnika Powszechnego” (skrót zosta³ zamieszczony w „Tygodniku Powszechnym”, 22 kwietnia 2001).
Polska – Ukraina. Wspó³praca
organizacji pozarz¹dowych
7
Polska – Ukraina. Wspó³praca organizacji pozarz¹dowych
spo³eczne, a zw³aszcza dzia³alnoœæ organizacji pozarz¹dowych po 1989 roku (nawet je¿eli uznamy, ¿e w porównaniu z wymian¹ gospodarcz¹ ten typ wspó³pracy
to drobny element relacji miêdzy pañstwami). Szczególne znaczenie ta dzia³alnoœæ ma w stosunkach polsko-ukraiñskich, jednak czêsto siê o niej zapomina.
Przygl¹daj¹c siê zatem wspó³pracy polsko-ukraiñskich organizacji pozarz¹dowych
po roku 1989, mo¿na podzieliæ j¹ – za Krzysztofem Stanowskim3 – na trzy etapy.
Pierwszy – obejmuj¹cy lata 1989-1994 – to nawi¹zywanie kontaktów z partnerami na Ukrainie. Podjê³y siê tego organizacje maj¹ce swe korzenie w dzia³alnoœci opozycyjnej. Wœród nich by³y miêdzy innymi: Fundacja Edukacja dla Demokracji, Helsiñska Fundacja Praw Cz³owieka, Fundacja Oœrodka KARTA, Fundacja Solidarnoœci Polsko-Czesko-S³owackiej czy te¿ Instytut na rzecz Demokracji w
Europie Wschodniej IDEE. W 1991 roku powo³ane zostaje Centrum Analiz Spo³eczno-Ekonomicznych (CASE) – pierwszy niezale¿ny oœrodek badawczy. W tym
te¿ czasie w Fundacji im. Stefana Batorego powstaje Forum Europy ŒrodkowoWschodniej, prowadz¹ce w imieniu Fundacji projekty miêdzynarodowe oraz program Wschód-Wschód, wspieraj¹cy finansowo dzia³ania innych organizacji. Dotacje na wspó³pracê polsko-ukraiñsk¹ by³y udzielane tak¿e przez fundacje zagraniczne, przede wszystkim amerykañskie: National Endowment for Democracy,
Fundacjê Forda i Fundacjê Motta.
Drugi etap obejmuje lata 1995-1998. W tym czasie wiele organizacji pozarz¹dowych, maj¹cych du¿e osi¹gniêcia w dzia³aniach krajowych, otwiera swoje programy miêdzynarodowe – by wymieniæ tylko Fundacjê Rozwoju Demokracji Lokalnej i Fundacjê Wspomagania Wsi. Natomiast Domy Pojednania i Spotkañ,
które zosta³y powo³ane do prowadzenia dzia³añ sprzyjaj¹cych porozumieniu
polsko-niemieckiemu, poszerzy³y swoje programy o uczestników ze Wschodu –
przede wszystkim z Ukrainy (ale tak¿e Bia³orusi).
Kolejny etap wspó³pracy rozpocz¹³ siê w 1999 roku. Zauwa¿yæ mo¿na znacz¹cy
wzrost liczby organizacji wspó³pracuj¹cych z partnerami z Ukrainy. W ró¿ne formy
dzia³ania zaanga¿owa³y s¹ niemal¿e wszystkie licz¹ce siê polskie organizacje po3
Patrz wyst¹pienie na spotkaniu przedstawicieli organizacji pozarz¹dowych z Wiktorem Juszczenk¹, premierem Ukrainy, w paŸdzierniku 2000 roku. Dziêkujê Autorowi za udostêpnienie tekstu tego wyst¹pienia.
8
Lata doœwiadczeñ i perspektywa europejska
zarz¹dowe. Jednoczeœnie partnerów do wspó³pracy znajduj¹ dziesi¹tki organizacji lokalnych, szczególnie pochodz¹cych z terenu Polski wschodniej i po³udniowej.
Do zwiêkszenia zainteresowania wspó³prac¹ z partnerami na Wschodzie niew¹tpliwie przyczyni³y siê nowe instytucje wspieraj¹ce finansowo dzia³alnoœæ
polskich organizacji pozarz¹dowych. Polsko-Amerykañska Fundacja Wolnoœci
stworzy³a program stypendialny im. Lane’a Kirklanda oraz program wspó³pracy
regionalnej RITA (realizowany przez Fundacjê Edukacja dla Demokracji). Dziêki
wspó³pracy rz¹dów Stanów Zjednoczonych, Polski i Ukrainy powsta³a Inicjatywa
Wspó³pracy Polsko-Amerykañsko-Ukraiñskiej PAUCI. Dzia³ania polskich organizacji pozarz¹dowych na Ukrainie wspiera tak¿e powo³ana przez polski rz¹d Fundacja „Wiedzieæ Jak”.
Dziêki tym nowym œrodkom uda³o siê zaanga¿owaæ we wspó³pracê liczne
organizacje dotychczas ograniczaj¹ce siê do dzia³añ dotycz¹cych wy³¹cznie spraw
krajowych, a prowadz¹cych cenne, czêsto specjalistyczne projekty. Fundacja SYNAPSIS pomaga³a w budowaniu wspó³pracy miêdzy lekarzami a rodzicami dzieci i doros³ych z autyzmem, Towarzystwo Przyjació³ Tworek Amici di Tworki upowszechnia³o na Ukrainie nowoczesne metody pracy z osobami chorymi psychicznie, zaœ Monar prezentowa³ metody profilaktyki i leczenia uzale¿nieñ w zak³adach
karnych. Uruchamiane s¹ tak¿e konkursy grantowe, wspieraj¹ce podejmowanie
trudnych spo³ecznie zagadnieñ, czego przyk³adem jest og³oszony w 2003 roku
przez PAUCI konkurs na projekty poœwiêcone problemowi HIV/AIDS, jednemu z
najwa¿niejszych wyzwañ na Ukrainie.
Przygl¹daj¹c siê g³ównym obszarom wspó³pracy, nale¿y zauwa¿yæ, ¿e wiêkszoœæ wspólnych programów dotyczy wymiany i przekazywania polskich doœwiadczeñ we wprowadzaniu reform po 1989 roku. Chodzi o takie zagadnienia, jak:
transformacja ustrojowa, przemiany polityczne i ekonomiczne, demokracja lokalna i funkcjonowanie samorz¹du terytorialnego, media (w tym prasa lokalna).
Spoœród wielu polskich organizacji zaanga¿owanych w podobne dzia³ania wymieniæ nale¿y Centrum Analiz Spo³eczno-Ekonomicznych (CASE), Federacjê Domów Spotkañ, Fundacjê Edukacja dla Demokracji, Fundacjê Inicjatyw Spo³eczno-Ekonomicznych (FISE), Fundacjê Nowy Staw, Fundacjê Partnerstwo dla Œrodowiska, Fundacjê Rozwoju Demokracji Lokalnej, Fundacjê Solidarnoœci
9
Polsko-Czesko-S³owackiej, Fundacjê im. Stefana Batorego, Fundacjê Wspomagania Wsi, Helsiñsk¹ Fundacjê Praw Cz³owieka, Instytut Studiów Wschodnich,
Wschodnioeuropejskie Centrum Demokracji. Szczególne miejsce zajmuje te¿
wspieranie rozwoju organizacji pozarz¹dowych i wolontariatu na Ukrainie.
Drugi obszar wspó³pracy to uspo³ecznienie oœwiaty i reforma systemu edukacji, ró¿ne formy pracy z dzieæmi, a tak¿e wymiana m³odzie¿owa i studencka (m.in.
Dom Pojednania i Spotkañ im. Œw. Maksymiliana Kolbego, Fundacja Edukacja
dla Demokracji, Fundacja Nowy Staw, Ma³opolskie Towarzystwo Oœwiatowe, Stowarzyszenie Parlament M³odzie¿y, Stowarzyszenie „Szko³a Liderów”, Zwi¹zek
Harcerstwa Polskiego, Zwi¹zek Harcerstwa Rzeczypospolitej).
Wiele organizacji podejmuje wa¿kie problemy spo³eczne, takie jak sytuacja osób
niepe³nosprawnych, chorych, przeciwdzia³anie i leczenie uzale¿nieñ, ochrona praw
grup wykluczonych, wspieranie bezrobotnych i przeciwdzia³anie bezdomnoœci
(m.in. Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka, Fundacja SYNAPSIS, Stowarzyszenie
Jeden Œwiat, Stowarzyszenie Wolontariuszy Wobec AIDS, Towarzystwo Amici di
Tworki, Komisja Edukacji w Dziedzinie Uzale¿nieñ Fundacji Batorego). Wreszcie,
rozwija siê wspó³praca organizacji ekologicznych (Ekologiczny Klub UNESCO Pracownia na rzecz Bioró¿norodnoœci, Fundacja Nasza Ziemia).
Nie wolno zapominaæ o wspó³pracy kulturalnej i naukowej (m.in. Fundacja
Oœrodka KARTA, Fundacja Pogranicze, Fundacja œw. W³odzimierza, Instytut Europy Œrodkowo-Wschodniej, Instytut Po³udniowo-Wschodni, Kasa im. Józefa Mianowskiego, Kolegium Europy Wschodniej, Polski PEN Club). Szczególne znaczenie mia³o podjêcie tematów dotycz¹cych wspólnej polsko-ukraiñskiej historii,
zw³aszcza tragicznych wydarzeñ pierwszej po³owy XX wieku. Warto wspomnieæ
tu o cyklu seminariów Trudne pytania – wspólnej inicjatywie Oœrodka KARTA,
Œwiatowego Zwi¹zku ¯o³nierzy AK i Zwi¹zku Ukraiñców w Polsce4 – bêd¹cych
prób¹ stworzenia swoistego katalogu wspólnych ocen wydarzeñ w latach 19181948 w polskiej i ukraiñskiej historiografii i protoko³u rozbie¿noœci. Materia³ów
dostarczaj¹ tak¿e prace ukraiñskich historyków, przybli¿aj¹ce Polakom tamtej-
4
Oœrodek KARTA opublikowa³ dziewiêæ tomów zawieraj¹cych referaty i zapisy dyskusji.
10
szy obraz historii, a wydane przez organizacje pozarz¹dowe5 .
Mówi¹c zaœ o wspó³pracy kulturalnej, nale¿y pamiêtaæ tak¿e o rozlicznych inicjatywach instytucji kulturalnych o ró¿nym statusie (instytucje publiczne, fundacje, stowarzyszenia, etc.) finansowanych ze œrodków pozarz¹dowych. Wymieniê tu tylko
warszawskie Centrum Sztuki Wspó³czesnej – Zamek Ujazdowski (organizatora najpe³niejszego dot¹d przegl¹du wspó³czesnej sztuki ukraiñskiej Stepy Europy w roku
1993), redakcje „Krasnogrudy”, „Kresów”, „Literatury na Œwiecie” i „Przegl¹du Politycznego”, pism zamieszczaj¹cych obszerne wybory przek³adów literatury i eseistyki ukraiñskiej, a tak¿e materia³y poœwiêcone historii i wspó³czesnoœci naszego wschodniego s¹siada, oraz wydawnictwa Czarne, Œwiat Literacki, UNIVERSITAS – publikuj¹ce ksi¹¿ki m.in. Jurija Andruchowycza i Myko³y Riabczuka.
W katalogu podsumowuj¹cym wspó³pracê organizacji pozarz¹dowych nie mo¿e zabrakn¹æ pomocy Polakom – obywatelom Ukrainy (Fundacja Pomocy Polakom na Wschodzie, Stowarzyszenie Wspólnota Polska, Zwi¹zek Harcerstwa Rzeczypospolitej).
Wymienione obszary obejmuj¹ niemal¿e wszystkie najistotniejsze pola „klasycznej” wspó³pracy miêdzynarodowej, podejmowanej przez organizacje pozarz¹dowe.
Patrz¹c na dzisiejszy stan wspó³pracy polskich i ukraiñskich organizacji pozarz¹dowych, nale¿y podkreœliæ, ¿e spoœród 2500 du¿ych organizacji oko³o 550 jest
zaanga¿owanych we wspó³pracê miêdzynarodow¹, zaœ dla 90 z nich jest ona
priorytetem6 . Wspó³praca ze Wschodem sta³a siê jednym ze podstawowych pól
dzia³añ polskich organizacji.
Warto te¿ wspomnieæ o finansowaniu tej dzia³alnoœci. Podajê dane za 2002
rok, które dotycz¹ projektów polsko-ukraiñskich, a tak¿e inicjatyw wielostronnych z udzia³em goœci z Ukrainy (przy czym ze œrodków tych wspierano nie tylko
5
6
M.in. Jaros³aw Hrycak, Historia Ukrainy 1772-1999. Narodziny nowoczesnego narodu, prze³. Katarzyna Kotyñska, Lublin 2000 (wydana przez Instytut Europy Œrodkowo-Wschodniej), Historycy polscy i
ukraiñscy wobec problemów XX wieku, pod red. Piotra Kosiewskiego i Grzegorza Motyki, Kraków
2000 (wydana przez Fundacjê im. Stefana Batorego i Wydawnictwo UNIVERSITAS).
Patrz baza danych na temat dzia³alnoœci polskich NGO poza granicami kraju, prowadzona przez Klon/
Jawor. Miêdzynarodowej dzia³alnoœci polskich organizacji pozarz¹dowych poœwiêcone jest strona internetowa www.go2east.ngo.pl, a tak¿e publikacje Miêdzynarodowa dzia³alnoœæ polskich organizacji pozarz¹dowych, pod red. Gra¿yny Czubek, Warszawa 2002, Social Diplomacy. The Case of Poland. International
Activity of Polish NGO’s and Their Dialogue with Government, ed. Gra¿yna Czubek, Warsaw 2002.
11
organizacje pozarz¹dowe, ale tak¿e projekty realizowane przez inne podmioty:
samorz¹d, szko³y i uczelnie wy¿sze).
Fundacja im. Stefana Batorego dofinansowa³a 29 projektów kwot¹ 368 353
z³otych (oraz przeznaczy³a 300 000 z³otych na kontynuowanie w latach 20032004 przez Fundacjê Popierania Nauki – Kasê im. Józefa Mianowskiego programu „Stypendia Wschodnie”).
Inicjatywa Wspó³pracy Polsko-Amerykañsko-Ukraiñskiej PAUCI wspar³a 41
projektów kwot¹ 3 598 560 z³otych.
Program Polsko-Amerykañskiej Fundacji Wolnoœci „Przemiany w Regionie –
RITA” dotowa³ 40 projektów kwot¹ 1 266 508 z³otych.
Poza tym wspó³praca polsko-ukraiñska by³a wspierana przez inne fundacje
zagraniczne, przede wszystkich amerykañskie, a tak¿e finansowana ze Ÿróde³
Unii Europejskiej.
Jednak – i to nale¿y podkreœliæ – nie mo¿na powiedzieæ, ¿e nie istniej¹ zagro¿enia dla dalszego rozwoju wspó³pracy polskich i ukraiñskich organizacji. Osi¹gniête przez Polskê i inne kraje regionu sukcesy w procesach transformacyjnych – czego wyrazem jest zaproszenie tych krajów do negocjacji w sprawie cz³onkostwa w
Unii Europejskiej, a wreszcie podpisanie traktatu akcesyjnego w kwietniu 2003 w
Atenach – sk³oni³y wielu dotychczasowych sponsorów zagranicznych do wycofywania swych œrodków finansowych z Europy Œrodkowej i przenoszenia ich do krajów, którym ta pomoc jest bardziej potrzebna. Dotyczy to przede wszystkim funduszy amerykañskich (poszczególne tamtejsze fundacje albo zamykaj¹ programy
adresowane do tej czêœci Europy, albo te¿ znacz¹co ograniczaj¹ œrodki przeznaczane na wsparcie polskich organizacji, w tym na wspó³pracê miêdzynarodow¹). Niestety, w to miejsce nie pojawiaj¹ siê – w podobnej skali – œrodki pochodz¹ce z
polskich Ÿróde³ prywatnych lub pañstwowych. Powa¿nym utrudnieniem jest tak¿e dowolnoœæ i niejasnoœæ procedur przyznawania funduszy bêd¹cych w gestii instytucji pañstwowych lub samorz¹dowych, a tak¿e rozproszenie œrodków.
Innym problemem, przed którym staj¹ polskie organizacje pozarz¹dowe, jest
postêpuj¹ca ucieczka Polaków od zaanga¿owania w sferê publiczn¹ i zamykanie siê w sferze prywatnej – o czym ostatnio wiele pisano. Proces ten, chocia¿
objawia siê przede wszystkim w niechêci do udzia³u w rozmaitych procedurach
12
pañstwa demokratycznego (jak wybory), mo¿e prowadziæ tak¿e do obumierania
lokalnych inicjatyw pozarz¹dowych, zw³aszcza mniejszych, opieraj¹cych swe
dzia³ania na pracy wolontariackiej.
Szansê na poprawienie tej sytuacji daje uchwalenie ustawy o instytucjach pou¿ytku publicznego, uregulowanie kwestii wolontariatu i wprowadzenie mo¿liwoœci przekazywania przez obywateli jednego procenta swoich podatków organizacjom pozarz¹dowym (dziêki staraniom Ministerstwa Pracy), a tak¿e zapowiadana przez Ministerstwo Kultury ustawa o instytucjach kultury. Zmiany te mog¹
przyczyniæ siê do instytucjonalnego i finansowego wzmocnienia organizacji pozarz¹dowych, a tak¿e do usuniêcia przynajmniej czêœci patologii. Nie mniejsze znaczenie ma dostrze¿enie przez instytucje pañstwowe i samorz¹dowe wa¿nego partnera spo³ecznego w organizacjach pozarz¹dowych, czego znacz¹cym przejawem
jest powo³anie Rady ds. Wspó³pracy z Organizacjami Pozarz¹dowymi przy Ministrze Spraw Zagranicznych RP.
Wreszcie du¿¹ szans¹ s¹ œrodki z Unii Europejskiej, które w przysz³oœci mog¹
zostaæ wykorzystane na wspó³pracê polskich i ukraiñskich organizacji pozarz¹dowych. Wymieniê tylko niektóre:
– TACIS Institution Building Partnership Programme (IBPP) – kontynuacja programów TACIS LIEN i TACIS City Twinning Programme. IBPP jest programem
uzupe³niaj¹cym do programów TACIS adresowanych do poszczególnych krajów Wspólnoty Niepodleg³ych Pañstw oraz Mongolii.
– TACIS Cross-Border Co-operation – Small Projects Facility – program dotycz¹cy obszarów na zachodniej granicy Rosji, Bia³orusi, Ukrainy i Mo³dowy, otwarty dla samorz¹dów lokalnych i regionalnych.
– INTERREG – program dostêpny dla pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej.
Finansuje on projekty wspó³pracy regionalnej.
Rozszerzenie Unii Europejskiej mo¿e przyczyniæ siê do zwiêkszenia mo¿liwoœci
miêdzynarodowych dzia³añ organizacji pozarz¹dowych, zw³aszcza wspó³pracy transgranicznej. Nie s¹ to zreszt¹ jedyne fundusze, z których bêdzie mo¿na skorzystaæ.
Korzystanie ze œrodków unijnych wymusza na organizacjach pozarz¹dowych
wprowadzenie wysokich standardów organizacyjnych i finansowych, a tak¿e
nabycie umiejêtnoœci wspó³pracy z innymi instytucjami, równie¿ reprezentuj¹-
13
cymi odmienne sektory. Jest to konieczne ze wzglêdu na wymogi proceduralne,
ale tak¿e ze wzglêdu na skalê dostêpnych œrodków. Proces ten mo¿e byæ tak¿e
pomocny w korzystaniu w przysz³oœci z innych œrodków europejskich ni¿ pieni¹dze unijne (europejskie fundacje, programy rz¹dowe).
Nie od dzisiaj jednak wiadomo, ¿e Ÿród³a finansowania w pewnym stopniu
wyznaczaj¹ obszary dzia³alnoœci organizacji pozarz¹dowych. Liczenie na to, ¿e œrodki europejskie w pe³ni zast¹pi¹ dotychczasowe fundusze, zw³aszcza na wspó³pracê miêdzynarodow¹, jest z³udzeniem. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e poza polem zainteresowania programów europejskich mog¹ pozostaæ pewne obszary, takie jak wymiana kulturalna (zw³aszcza promocja poprzez kulturê), wymiana naukowa (np.
badanie wspólnej przesz³oœci polsko-ukraiñskiej), czy wreszcie wymiana m³odzie¿owa. To tylko kilka przyk³adów. W tych obszarach – ale nie tylko – konieczne jest
wiêksze zaanga¿owanie œrodków zarówno polskich, jak i zagranicznych.
Dlatego tak wa¿na jest przeprowadzana w³aœnie reforma zasad dzia³ania Fundacji „Wiedzieæ Jak”, a tak¿e powo³anie – w dalszej perspektywie – Polskiego
Funduszu Demokracji7 lub te¿ innej instytucji wspieraj¹cej dzia³alnoœæ pomocow¹. Wa¿ne jest tak¿e ponowne rozwa¿enie zasad dzia³ania takich instytucji,
jak Instytut Adama Mickiewicza, Polska Agencja Inwestycji Zagranicznych (PAIZ)
czy Polska Agencja Informacyjna (PAI).
Du¿e znaczenie bêdzie mia³ równie¿ sposób wprowadzenia w ¿ycie nowych zasad przekraczania granicy polsko-ukraiñskiej i udzielania wiz obywatelom Ukrainy.
I wreszcie ostatnie zagro¿enie. Wspomniany na wstêpie artyku³ Bart³omieja
Sienkiewicza uznano – nies³usznie – za zachêtê do ucieczki od Wschodu. Czy
jednak nie jest to powa¿na groŸba? Nie wolno zapominaæ o skali zadañ stoj¹cych przed Polsk¹, a tak¿e o postêpuj¹cym rozczarowaniu jakoœci¹ demokracji u
naszych wschodnich s¹siadów – w tym tak¿e na Ukrainie.
Nasze elity czêsto deklaruj¹, ¿e Polska, wchodz¹c do Unii, widzi mo¿liwoœæ
nadania nowej jakoœci w³asnej, ale i unijnej polityce wschodniej. Próby zdefiniowania tej polityki s¹ podejmowane przez polskie organizacje pozarz¹dowe, prezentuj¹ce g³os niezale¿nych ekspertów, by wspomnieæ dzia³ania Centrum Spraw
7
Patrz Partnerstwo dla polskiej polityki zagranicznej, pod red. Gra¿yny Czubek, Warszawa 2002.
14
Miêdzynarodowych, Fundacji „Polska w Europie”, Instytutu Spraw Publicznych
czy Fundacji im. Stefana Batorego8 . Jest to g³os istotny, czego przyk³adem mo¿e
byæ wk³ad organizacji pozarz¹dowych w przygotowanie dokumentu non paper,
poœwiêconego wymiarowi wschodniemu wspólnej europejskiej polityki zagranicznej, a przedstawionego w tym roku krajom Unii przez polskie w³adze9 . Aby
przeciwdzia³aæ wspomnianym tu niebezpieczeñstwo, ten g³os powinien byæ coraz czêœciej g³osem wspólnym: polsko-ukraiñskim.
8
9
Patrz bibliografia: Overview of Polish Publication About the New Eastern Dimension of the EU, Warszawa 2003, www.batory.org.pl/pub
Non-paper z polskimi propozycjami w sprawie przysz³ego kszta³tu polityki rozszerzonej UE wobec nowych wschodnich s¹siadów, www.msz.gov.pl
15
Wspólne problemy,
wspólne dzia³ania
Anna Wróbel
Wed³ug badañ polskiego trzeciego sektora, w ci¹gu ostatnich trzech lat 16%
polskich organizacji pozarz¹dowych prowadzi³o dzia³ania na rzecz osób, organizacji i instytucji spoza Polski, z czego najwiêcej – 4,1% – na rzecz Ukrainy. Na
drugim miejscu znalaz³y siê Niemcy, z którymi wspó³pracowa³o 2,5% organizacji* . Analizuj¹c dane mówi¹ce o oko³o setce polskich organizacji pozarz¹dowych, dla których wspó³praca zagraniczna jest g³ównym kierunkiem dzia³ania,
widzimy, ¿e niemal wszystkie z nich wspó³pracuj¹ z Ukrain¹. Wspó³praca ta trwa
od pocz¹tku lat 90. i przybiera du¿¹ skalê – do dziœ s¹ to setki projektów i dziesi¹tki tysiêcy osób objêtymi ró¿norodnymi dzia³aniami.
Jako najwa¿niejsze obszary wspó³pracy polskich i ukraiñskich organizacji pozarz¹dowych wymienia siê najczêœciej, za Krzysztofem Stanowskim, trzy sfery:
doœwiadczenia polskich reform (w tym: transformacjê ustrojow¹, demokracjê
lokaln¹ i samorz¹d, prasê lokaln¹, prawa cz³owieka), oœwiatê i edukacjê oraz
naukê i kulturê. Przygl¹daj¹c siê projektom polsko-ukraiñskim podejmowanym
w ostatnich latach, mo¿na stwierdziæ, ¿e te kierunki pozostaj¹ aktualne – czêœciowo dlatego, ¿e s¹ preferowane przez programy grantodawcze, czêœciowo
zaœ – bo nadal jest w tych sferach wiele do zrobienia.
* Justyna D¹browska, Marta Gumkowska, Jakub Wygnañski, Podstawowe fakty o organizacjach pozarz¹dowych – raport z badania 2002, dostêpny na stronach www.ngo.pl
16
Projekty z dziedziny transformacji spo³eczno-ustrojowej rozpoczê³y siê na
pocz¹tku lat 90. spotkaniami elit politycznych i gospodarczych, na których dyskutowano o polskich przemianach demokratycznych i rynkowych. Do inicjatorów tych kontaktów nale¿a³o Forum Europy Œrodkowo-Wschodniej Fundacji im.
Stefana Batorego. PóŸniej coraz wiêksze znaczenie mia³a dzia³alnoœæ doradcza.
Od 1993 roku szerok¹ i systematyczn¹ dzia³alnoœæ doradcz¹ prowadzi na Ukrainie Centrum Analiz Spo³eczno-Ekonomicznych CASE. Ekspertyzy dotycz¹ce przemian politycznych i gospodarczych w Europie Wschodniej, w tym na Ukrainie,
przygotowuje Instytut Studiów Strategicznych z Krakowa (uruchomi³ on m.in.
program badawczy dotycz¹cy polityki makroekonomicznej, maj¹cy na celu wypracowanie rekomendacji dla rz¹du ukraiñskiego). W ostatnich latach wspó³praca w sferze transformacji przybiera formê specjalistycznych eksperckich projektów, prowadzonych przez think-tanki z obu krajów. Wraz z wstêpowaniem
Polski do struktur euroatlantyckich ich przedmiotem sta³y siê polskie doœwiadczenia zwi¹zane z integracj¹ europejsk¹ i wnioski p³yn¹ce z nich dla Ukrainy.
Przyk³adem mo¿e byæ m.in. projekt Instytutu Spraw Publicznych dotycz¹cy konsekwencji rozszerzenia Unii Europejskiej i wprowadzenia Uk³adu z Schengen
(partnerem z Ukrainy jest Miêdzynarodowe Centrum Studiów Politycznych); inny
przyk³ad stanowi wspólny projekt Fundacji Odrodzenia z Kijowa i Fundacji im.
Stefana Batorego „Nowa Unia Europejska i Ukraina”. W ramach obu projektów
prowadzone s¹ prace badawcze nad ekonomicznymi i spo³ecznymi skutkami rozszerzenia Unii dla Ukrainy. Propagowanie na Ukrainie polskiej drogi do Unii jest
celem projektu Fundacji Edukacja dla Demokracji „Paszport Europejski”, w ramach którego odby³a siê wizyta studyjna dziennikarzy ukraiñskich w Polsce podczas referendum europejskiego i monitoring procesu referendalnego.
Doœwiadczenia polskiej reformy administracyjnej, decentralizacji i dzia³alnoœci samorz¹dów lokalnych by³y przedmiotem polsko-ukraiñskich projektów od
pocz¹tku minionej dekady. Wizyty studyjne i sta¿e w Polsce dla przedstawicieli
samorz¹du lokalnego z Ukrainy organizowa³y m.in. Forum Europy ŒrodkowoWschodniej Fundacji Batorego, Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej (FRDL) i
jej terenowe oddzia³y, Fundacja Instytut na rzecz Demokracji w Europie Wschod-
17
niej IDEE i Fundacja Instytut Studiów Wschodnich. Szczególn¹ rolê we wzmacnianiu samorz¹dów lokalnych na Ukrainie odgrywaj¹ programy realizowane w
ostatnich latach przez FRDL, obejmuj¹ce szkolenia z zakresu samorz¹dnoœci i
administracji publicznej oraz pomoc w tworzeniu na Ukrainie regionalnych centrów szkoleniowych. Polskie doœwiadczenia wykorzystane zosta³y w programach
rozwoju spo³ecznoœci lokalnych wprowadzanych na Ukrainie – jak Akademia Rozwoju Lokalnego, prowadzona przez Fundacjê Inicjatyw Spo³eczno-Ekonomicznych FISE w latach 2000-2002, czy projekt upowszechnienia na Ukrainie metody
CAL, podjêty w roku 2002 przez Stowarzyszenie Centrum Aktywnoœci Lokalnej.
Rozpoczête na pocz¹tku lat 90. projekty przeznaczone dla ukraiñskich mediów s³u¿y³y przede wszystkim dostarczeniu œrodowiskom opiniotwórczym wiarygodnej informacji na temat wspó³czesnej Polski i Ukrainy. Z czasem pojawi³y
siê projekty bardziej specjalistyczne i „techniczne”, których celem by³a pomoc w
rozwoju profesjonalnych i niezale¿nych mediów na Ukrainie. Spoœród projektów dotycz¹cych ró¿nych aspektów funkcjonowania mediów (zarz¹dzania, promocji, reklamy, technik edytorskich, kolporta¿u, jak równie¿ etyki dziennikarskiej i dziennikarstwa œledczego) nale¿y wymieniæ sta¿e i szkolenia organizowane przez Fundacjê Solidarnoœci Polsko-Czesko-S³owackiej oraz przez nieistniej¹cy
ju¿ Instytut na rzecz Demokracji w Europie Wschodniej IDEE. Dziœ projekty „medialne” rozwijaj¹ siê w dwóch kierunkach. Programy szkoleniowe nabieraj¹ form
instytucjonalnych – piêcioletni program stypendialny dla m³odych dziennikarzy
z Europy Wschodniej, w tym z Ukrainy, otwiera Fundacja Centrum Prasowe dla
krajów Europy Œrodkowej i Wschodniej. Z drugiej strony, coraz wiêcej uwagi poœwiêca siê gazetom lokalnym i roli, jak¹ odgrywaj¹ w integracji i aktywizacji
spo³ecznoœci lokalnych. Projekty dla ukraiñskich gazet lokalnych prowadzi
Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne we wspó³pracy ze Stowarzyszeniem Gazet Lokalnych. Organizatorem warsztatów dziennikarskich z udzia³em
m³odzie¿y z Ukrainy by³y te¿ Dom Pojednania i Spotkañ im. Œw. Maksymiliana
Kolbego z Gdañska i Fundacja Nowy Staw z Lublina.
Wa¿nym obszarem wspó³pracy pozostaje oœwiata i edukacja. Doœwiadczenia
polskiej reformy oœwiaty zaczê³y docieraæ na Ukrainê w po³owie lat 90. za po-
18
œrednictwem Fundacji Edukacja dla Demokracji i Fundacji IDEE. W ci¹gu dziesiêciu lat w warsztatach, seminariach i sta¿ach uczestniczy³o kilka tysiêcy nauczycieli, doradców metodycznych, dyrektorów szkó³. Wydano kilkanaœcie broszur i
poradników metodycznych dla nauczycieli. Program „Ma³a Szko³a”, obejmuj¹cy
szkolenia i sta¿e dla ma³ych szkó³ wiejskich z Ukrainy, rozpoczê³o w 2001 roku
Centrum Inicjatyw Oœwiatowych. Ideê wykorzystania na Ukrainie stosowanych
w Polsce procedur mierzenia jakoœci pracy szkó³ podjê³o Stowarzyszenie Edukatorów. Pojawiaj¹ siê nowe inicjatywy, dotycz¹ce jakoœci kszta³cenia i nowoczesnych metod edukacyjnych, jak: warsztaty metodyczne dla nauczycieli prezentuj¹ce metody nakierowane na rozwój uczniów (organizowane przez Centrum
Kszta³cenia Liderów i Wychowawców im. Pedro Arrupe), sta¿e dla nauczycieli ze
Lwowa (prowadzone przez Fundacjê „Solidarna pomoc szkole”) czy szkolenia
dotycz¹ce wykorzystania nowych technologii (multimediów), których organizatorem jest Katolickie Centrum Edukacji M³odzie¿y KANA. Nauczyciele z Ukrainy
byli równie¿ uczestnikami warsztatów poœwiêconych stosunkom polsko-ukraiñskim, organizowanych przez Wspólnotê Kulturow¹ „Borussia”. Jednoczeœnie coraz
czêœciej kontakty szkó³ i nauczycieli nawi¹zywane s¹ bez poœrednictwa organizacji pozarz¹dowych: szko³y z Polski same przygotowuj¹ programy edukacyjne
(np. konspekty zajêæ na temat historii Polski i Ukrainy czy edukacji obywatelskiej), do których realizacji zapraszaj¹ placówki z Ukrainy. Samodzielnie znajduj¹ te¿ partnerów do wspó³pracy, w³¹czaj¹c szko³y z Ukrainy do wymiany ze
szko³ami z Europy Zachodniej. Wœród inicjatyw dotycz¹cych oœwiaty wci¹¿ niewiele jest projektów dotycz¹cych samorz¹dnoœci uczniowskiej.
Wspó³praca naukowa z Ukrain¹ jest prowadzona przez organizacje pozarz¹dowe maj¹ce programy stypendialne, a tak¿e przez oœrodki naukowo-badawcze
o statusie organizacji pozarz¹dowych. Od 1994 roku stypendia dla naukowców z
Europy Œrodkowo-Wschodniej przyznaje Kasa im. Józefa Mianowskiego przy wsparciu Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, Fundacji im. Stefana Batorego oraz Programu „Przemiany w Regionie – RITA” Polsko-Amerykañskiej Fundacji Wolnoœci. Stypendyœci odbywaj¹ w polskich oœrodkach i instytucjach badawczych sta¿e, trwaj¹ce od miesi¹ca do roku. Odsetek stypendystów z Ukrainy jest stale wysoki i waha
19
siê pomiêdzy 40 a 50% liczby przyznanych stypendiów. Obywatele Ukrainy mog¹
równie¿ ubiegaæ siê o stypendia programu im. Lane’a Kirklanda Polsko-Amerykañskiej Fundacji Wolnoœci. Program prowadzony od 2001 roku jest wzorowany
na amerykañskim Programie Fulbrighta i s³u¿y przekazaniu polskich doœwiadczeñ
transformacji m³odym liderom ze œrodowisk akademickich, jak równie¿ z administracji publicznej, polityki, gospodarki i mediów. Pobyt w Polsce trwa od dwóch do
trzech semestrów. Równie¿ i tu stypendyœci z Ukrainy stanowi¹ najliczniejsz¹ grupê (ponad 1/3), a najwiêcej zg³oszeñ nap³ywa w³aœnie z Ukrainy.
Jako specyficzny dla kontaktów polsko-ukraiñskich obszar mo¿na wskazaæ
wspó³pracê naukowo-badawcz¹, podejmowan¹ przez organizacje pozarz¹dowe. Dotyczy ona przede wszystkim wspólnej historii i „trudnych pytañ” z dziedziny stosunków polsko-ukraiñskich w XX wieku. Dzia³alnoœæ badawcza, wydawnicza i edukacyjna takich organizacji pozarz¹dowych, jak Po³udniowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemyœlu czy Fundacja Oœrodka KARTA, odegra³a ogromn¹
rolê w dialogu polsko-ukraiñskim. W tym obszarze mieszcz¹ siê równie¿ badania i publikacje Instytutu Europy Œrodkowo-Wschodniej w Lublinie, który by³
tak¿e jednym z inicjatorów Europejskiego Kolegium Polskich i Ukraiñskich Uniwersytetów, pomyœlanego jako zal¹¿ek uniwersytetu polsko-ukraiñskiego. Jednak, mimo ogromnego dorobku, ten rodzaj pracy organizacji pozarz¹dowych,
zak³adaj¹cy d³ugoterminowe dzia³ania o trudno mierzalnych efektach, nie znajduje wystarczaj¹cego finansowego zabezpieczenia. Coraz trudniej znaleŸæ dla
niej miejsce w specjalizuj¹cym siê trzecim sektorze.
Wspó³praca kulturalna to przede wszystkim promocja wspó³czesnej sztuki
i literatury ukraiñskiej w Polsce, prowadzona nie tyle przez organizacje pozarz¹dowe, ile przez instytucje kultury (teatry, galerie, wydawnictwa), które korzystaj¹ ze œrodków pozarz¹dowych. Dla propagowania kultury ukraiñskiej istotne
znaczenie maj¹ przedsiêwziêcia organizowane przez Zwi¹zek Ukraiñców w Polsce i jego terenowe oddzia³y; najwiêksze z tych wydarzeñ, Festiwal Kultury Ukraiñskiej, przyci¹ga obok goœci z Ukrainy i ukraiñskiej spo³ecznoœci w Polsce coraz
liczniejsz¹ nie-ukraiñsk¹ publicznoœæ. Uczestnicy z Ukrainy, wœród innych goœci z
Europy Œrodkowo-Wschodniej, bior¹ udzia³ w projektach i przedsiêwziêciach Fundacji Pogranicze z Sejn czy Fundacji Muzyka Kresów. Spoœród siedmiu osób z
20
Ukrainy, które w 2002 roku otrzyma³y stypendium „Looking Inside” (sta¿e dla
animatorów i menad¿erów kultury z regionu Europy Œrodkowo-Wschodniej i
Azji Centralnej, przyznawane przez Arts and Culture Network Program), a¿ piêciu wybra³o Polskê jako miejsce swojego sta¿u. Pojawiaj¹ siê nowe, cykliczne
inicjatywy – w 2001 roku odby³ siê po raz pierwszy festiwal kultury ukraiñskiej
Ukraina Viva!, organizowany przez Kolegium Europy Wschodniej z Wroc³awia –
jego druga edycja odbêdzie siê w paŸdzierniku 2003 roku.
Czy obok wymienionych wczeœniej dziedzin pojawiaj¹ siê we wspó³pracy polsko-ukraiñskiej nowe obszary? Od koñca lat 90. coraz wiêksz¹ rolê odgrywaj¹ w
niej dzia³ania zwi¹zane z najbardziej dotkliwymi problemami spo³ecznymi: ubóstwem, uzale¿nieniami, marginalizacj¹ spo³eczn¹. Zapotrzebowanie na polskie
rozwi¹zania w tych sferach, w których pomoc pañstwa jest niewielka lub niewystarczaj¹ca, jest ogromne – czêsto jest to przys³owiowe przecieranie szlaków.
Wspó³pracê z ukraiñskimi organizacjami pracuj¹cymi na rzecz osób ubogich i bezdomnych prowadzi Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka i Stowarzyszenie „Emaus”.
Modele akcji charytatywnej stosowane w Polsce (Ekipa Œwiêtego Miko³aja) przenosi na Ukrainê Stowarzyszenie „Dzielimy siê tym, co mamy”. Fundacja na Rzecz
Umacniania Wiêzi Rodzinnych i Spo³ecznych SYNAPSIS wspomaga od 2001 roku
tworzenie we Lwowie od podstaw profesjonalnej pomocy dla rodzin dzieci autystycznych. Regularn¹ wspó³pracê z Ukrain¹ prowadzi Towarzystwo Przyjació³ Tworek Amici di Tworki, organizuj¹ce szkolenia i warsztaty z zakresu pomocy osobom
chorym psychicznie i ich rodzinom, metod terapii, rehabilitacji i integracji w œrodowisku. Polskie doœwiadczenia pracy z osobami niepe³nosprawnymi poprzez
zajêcia integracyjne i artystyczne propaguje na Ukrainie Rekreacyjny Klub Nieprzetartego Szlaku. Profesjonaliœci z Ukrainy brali udzia³ w szkoleniach z zakresu
prewencji i walki z handlem kobietami, prowadzonych przez Fundacjê La Strada.
Projekty z dziedziny przedsiêbiorczoœci i biznesu, choæ s¹ podejmowane najczêœciej nie przez organizacje pozarz¹dowe, lecz przez struktury zwi¹zane z samorz¹dem i administracj¹ lokaln¹ (agencje rozwoju regionalnego, centra przedsiêbiorczoœci, oœrodki doradztwa), stanowi¹ wa¿n¹ czêœæ wspó³pracy polsko-ukraiñskiej: od roku 1999 kilkadziesi¹t projektów z tej dziedziny zosta³o wspartych przez
program Polsko-Amerykañsko-Ukraiñskiej Inicjatywy Wspó³pracy PAUCI. S¹ one
21
równie¿ czêœciej podejmowane we wspó³pracy z partnerami z Ukrainy ni¿ z pozosta³ymi wschodnimi s¹siadami, jak Bia³oruœ czy Rosja (obwód kaliningradzki). Organizacje pozarz¹dowe zajmuj¹ siê wspieraniem rozwoju ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw oraz tworzeniem œrodowiska sprzyjaj¹cego inicjatywom gospodarczym,
zw³aszcza takim, które maj¹ wp³yw na rozwój lokalny. Dzieje siê to poprzez wszelkiego rodzaju szkolenia: od podstaw (jak za³o¿yæ w³asn¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹),
po szkolenia i pomoc techniczn¹ dla ukraiñskich inkubatorów przedsiêbiorczoœci
(tego rodzaju wspó³pracê podejmowa³a m.in. Fundacja Tomaszowski Inkubator
Przedsiêbiorczoœci). Inne projekty skupiaj¹ siê na tworzeniu takich mechanizmów
pobudzania i wsparcia biznesu, jak porêczenia kredytowe czy ubezpieczenia eksportu – projekt tworzenia funduszu porêczeñ na wzór polskiego modelu realizuje
Stowarzyszenie „Radomskie Centrum Przedsiêbiorczoœci”. Nawi¹zywaniu kontaktów gospodarczych s³u¿¹ misje i fora gospodarcze, a tak¿e sta¿e w polskich firmach (organizatorem ich by³ Instytut Studiów Wschodnich). Maj¹ one szczególne
znaczenie dla obszarów przygranicznych, st¹d te¿ wiele projektów ma za cel o¿ywienie wspó³pracy gospodarczej pomiêdzy rejonami pogranicza. Przyk³adowo,
cykl wizyt, targów gospodarczych i szkoleñ dla przedstawicieli agrobiznesu z s¹siaduj¹cych rejonów Lubelszczyzny i Wo³ynia organizowa³a Fundacja Akademii
Rolniczej w Lublinie im. Wincentego Witosa. Kontakty bran¿owe, s³u¿¹ce przekazywaniu nowych technologii i kwalifikacji, podejmowane s¹ przez stowarzyszenia
zawodowe. Znaczna czêœæ projektów dotyczy informacji u¿ytecznej dla przedsiêbiorców – wiedzy o rynkach obu pañstw, przepisach prawnych i podatkowych,
c³ach, otoczeniu biznesu (dla przyk³adu, polskie t³umaczenie ukraiñskich kodeksów celnych przygotowywa³ Instytut Integracji Europejskiej, zaœ informator o ma³ym i œrednim biznesie na polsko-ukraiñskim pograniczu – Fundacja Karpacka).
Warto wspomnieæ o wspólnych przedsiêwziêciach, które dotycz¹ przedsiêbiorczoœci
na obszarach wiejskich, agrobiznesu i przemian w sektorze rolniczym (wœród nich
m.in. projekty Fundacji IDEE i Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów
Wiejskich „Poœwiêtne” oraz warsztaty dla przedsiêbiorców sektora rolnego organizowane przez Stowarzyszenie „Wieœ i Europa”), a tak¿e nierolniczych form przedsiêbiorczoœci. Pojawiaj¹ siê projekty z dziedziny agroturystyki, jak szkolenia i wizyty studyjne dla w³aœcicieli gospodarstw agroturystycznych z rejonu Karpat, organi-
22
zowane przez Stowarzyszenie Educom i PTTK, czy wizyty studyjne dla kobiet-przedsiêbiorczyñ z obwodu charkowskiego, prowadzone przez Stowarzyszenie Kobiet
Aktywnych i Twórczych.
Rozwój sektora pozarz¹dowego na Ukrainie nastêpuje niejako „si³¹ rzeczy”
wraz z rozwojem wspó³pracy polskich i ukraiñskich organizacji, jednak czêœæ dzia³añ polskich organizacji skierowana jest szczególnie na rozbudowê i podnoszenie kwalifikacji ukraiñskiego trzeciego sektora. Wizyty studyjne i sta¿e w Polsce
przeznaczone dla przedstawicieli ukraiñskich organizacji zaowocowa³y nawi¹zaniem kontaktów z Ukrain¹ przez mniejsze organizacje, spoza centrum kraju i
du¿ych miast. W latach 90. polskie organizacje prowadzi³y równie¿ dzia³alnoœæ
szkoleniow¹ z zakresu funkcjonowania trzeciego sektora – zak³adania i zarz¹dzania organizacj¹, finansowania, wspó³pracy z samorz¹dem lokalnym. Przy
wsparciu Fundacji Edukacja dla Demokracji powsta³y na Ukrainie cztery zespo³y
trenerskie, zaœ oko³o 150 osób przesz³o szkolenia organizowane przez Fundacjê
Partners Polska. Powsta³y ca³oœciowe programy szkoleñ, adaptowane do potrzeb
ukraiñskich organizacji, jak Szko³a Liderów. W ostatnim czasie coraz czêœciej
pojawiaj¹ siê projekty dotycz¹ce organizacji wolontariatu i wykorzystania potencja³u wolontariuszy w pracy organizacji pozarz¹dowych. Inn¹ form¹ wsparcia ukraiñskich organizacji by³a pomoc finansowa – przyznawane w formie konkursu ma³e granty – i ekspercka – ewaluacjê 13 ukraiñskich centrów wspierania
organizacji pozarz¹dowych przeprowadzi³a w 2000 roku Fundacja Rozwoju Spo³eczeñstwa Obywatelskiego. W tej sferze wspó³pracy mieœci siê równie¿ dzia³alnoœæ wydawnicza (materia³y szkoleniowe powstaj¹ce w ramach projektów, biuletyny) i informacyjna. Chêæ nawi¹zania kontaktów po drugiej stronie granicy,
jak¹ wykazuj¹ i polskie, i ukraiñskie organizacje, wskazuje na potrzebê silniejszych dzia³añ informacyjnych.
Zmianie ulega widoczna jeszcze trzy lata temu dysproporcja w geograficznym rozk³adzie kontaktów pomiêdzy polskimi i ukraiñskimi organizacjami, polegaj¹ca na licznych i trwa³ych kontaktach nawi¹zanych z Ukrain¹ Zachodni¹,
a tak¿e Krymem, a sporadycznych – ze wschodem kraju. Szczególne znaczenie
mia³a obecnoœæ Polaków na Krymie w czasie budowania tam od podstaw spo³eczeñstwa obywatelskiego.
23
Dziœ do grupy partnerów polskich organizacji do³¹czy³y organizacje z Charkowa, Doniecka, Berdiañska i Odessy, choæ kontakty z Galicj¹ czy Wo³yniem, ³atwiejsze do nawi¹zania i utrzymania ze wzglêdu na bliskoœæ granicy, nadal przewa¿aj¹. Do aktywniejszych dzia³añ na Ukrainie Wschodniej zachêcaj¹ grantodawcy. Jednoczeœnie coraz wiêcej polskich organizacji stara siê dobieraæ partnerów z
ró¿nych regionów lub w³¹cza do istniej¹cej ju¿ wspó³pracy z zachodnioukraiñskimi organizacjami nowych uczestników ze wschodu kraju. Najs³abiej na tej
„mapie kontaktów” widoczne s¹ organizacje z centralnej Ukrainy (poza Kijowem).
W Polsce zaœ we wspó³pracê polsko-ukraiñsk¹ w³¹czaj¹ siê oœrodki z mniejszych
miast (w tym organizacje lokalne), czêsto rozpoczynaj¹ce w ten sposób dzia³alnoœæ miêdzynarodow¹.
Za sukces wspó³pracy polskich i ukraiñskich organizacji w ostatnich latach
nale¿y uznaæ coraz wiêksz¹ liczbê projektów, które wyrastaj¹ z konkretnych problemów i dostarczaj¹ konkretnych metod ich rozwi¹zywania. S¹ to z jednej strony projekty spo³eczne, z drugiej – ekspertyzy polityczno-ekonomiczne. W obu
przypadkach organizacje pozarz¹dowe staj¹ siê autorami i realizatorami coraz
bardziej specjalistycznych i profesjonalnych zadañ. Sukcesem jest równie¿ wzrost
liczby inicjatyw lokalnych, które podejmowane s¹ na coraz ni¿szych szczeblach i
rozwój coraz sprawniej nawi¹zywanych bezpoœrednich kontaktów. Otwart¹ kwesti¹ pozostaje przysz³oœæ takich sfer wspó³pracy, które maj¹ charakter czasoch³onnych inwestycji, a których efekty s¹ p³ynne i trudne do oszacowania: kultury,
projektów badawczych i wymiany m³odzie¿y. Pozostaj¹c na uboczu zainteresowañ funduszy grantodawczych, wci¹¿ nie znajduj¹ wystarczaj¹cego wsparcia ze
strony instytucji pañstwowych czy samorz¹du.
24
Przyk³ady
dzia³añ
Piotr Tyszko
Historia – dzieli nas czy zbli¿a?
Przez kilkadziesi¹t lat panowania systemu komunistycznego Polacy i Ukraiñcy nie mieli mo¿liwoœci prowadzenia swobodnego dialogu na temat wspólnej
historii. Dialog taki toczy³ siê przede wszystkim w oœrodkach emigracyjnych. Du¿e
znaczenie mia³y tak¿e nieoficjalne
kontakty historyków obu narodów.
Rezultaty niezale¿nych badañ by³y
publikowane przede wszystkim poza
granicami bloku komunistycznego
oraz w „drugim obiegu”.
Swobodny dialog polskich i ukraiñskich historyków móg³ zaistnieæ dopiero po odzyskaniu przez oba narody suwerennoœci. W dzisiejszych debatach obok publicznych instytucji
naukowych wa¿n¹ rolê odgrywaj¹ organizacje pozarz¹dowe.
¯yj¹ce dziœ pokolenie historyków
korzysta z przywileju pracy bez presji ideologii totalitarnych i nacjonalistycznych. Naukowcy opisuj¹ na
25
nowo historiê stosunków polsko-ukraiñskich. Zwracaj¹ uwagê nie tylko na to, co
nas dzieli³o, ale i na to, co by³o wspólne. Wyjaœniaj¹ kwestie sporne i zape³niaj¹
bia³e plamy.
Oœrodek KARTA w 1994 roku zorganizowa³ miêdzynarodow¹ konferencjê „Polacy i Ukraiñcy 1918–1948. Trudne pytania”. To wydarzenie zainicjowa³o sta³e
spotkania naukowców z obu krajów, poœwiêcone polsko-ukraiñskim stosunkom
w pierwszej po³owie XX wieku. Seminaria by³y organizowane dwa razy w roku,
na przemian w Warszawie i £ucku. Organizatorami byli Œwiatowy Zwi¹zek ¯o³nierzy AK (Okrêg Wo³yñ) i Zwi¹zek Ukraiñców w Polsce (przy udziale Oœrodka
KARTA i Uniwersytetu Wo³yñskiego w £ucku). Na ka¿dym spotkaniu prezentowano wybrane zagadnienia z punktu widzenia polskiej i ukraiñskiej historiografii, a nastêpnie uczestnicy seminarium dyskutowali o spornych punktach, co mia³o
prowadziæ do zredagowania ostatecznego protoko³u uzgodnieñ i rozbie¿noœci.
Ten trudny dialog pozwoli³ – mimo emocji zwi¹zanych z pamiêci¹ o bolesnych
wydarzeniach – wype³niæ wiele luk w wiedzy historycznej.
Zapis dyskusji zosta³ opublikowany przez Oœrodek KARTA w dziewiêciu tomach, czêœciowo tak¿e po ukraiñsku. Oœrodek KARTA zbiera tak¿e dokumentacjê tych wydarzeñ oraz inicjuje dalsze badania prowadzone przez historyków.
Po³udniowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemyœlu zosta³ powo³any w roku
1990 jako organizacja spo³eczna. Jego celem jest prowadzenie badañ nad mniejszoœciami narodowymi oraz stosunkami Polaków z narodami po³udniowowschodniej Europy, zw³aszcza z Ukraiñcami. Instytut prowadzi badania naukowe, wzbogaca i udostêpnia swój ksiêgozbiór, organizuje seminaria oraz publikuje ksi¹¿ki i materia³y Ÿród³owe. Wyda³ ponad dwadzieœcia publikacji na temat
Ukrainy i Ukraiñców.
W roku 1999 Instytut zrealizowa³ projekt „Partnerstwo na przekór stereotypom – edukacja historyczna na polsko-ukraiñskim pograniczu etnicznym”, skierowany do m³odych polskich i ukraiñskich naukowców. W programie znalaz³o
siê seminarium na temat konfliktów polsko-ukraiñskich w XX wieku oraz dwa
spotkania m³odzie¿y polskiej i ukraiñskiej, poœwiêcone kulturze ukraiñskiej i stosunkom polsko-ukraiñskim. Odby³y siê równie¿ publiczne wyk³ady, wystawa ksi¹¿ek oraz wymiana sta¿ystów.
26
Instytut prowadzi „Seminarium narodowoœciowe” dla uczniów starszych klas
przemyskich szkó³ œrednich (w tym dla szko³y z ukraiñskim jêzykiem nauczania).
M³odzie¿ polska i ukraiñska spotyka siê raz w tygodniu na dwugodzinnych zajêciach z zakresu problematyki narodowoœciowej, stosunków polsko-ukraiñskich i
wzajemnego przenikania kultur na pograniczu etnicznym. Celem programu jest
wzajemne poznawanie siê i prze³amywanie funkcjonuj¹cych stereotypów o Ukraiñcach i Polakach.
W roku 2003 Instytut zaprezentowa³ grupie ukraiñskich historyków zasady
prowadzenia pozarz¹dowej placówki naukowo-edukacyjnej, co ma siê przyczyniæ do powstania podobnej instytucji na Ukrainie. Instytut by³ tak¿e g³ównym
organizatorem miêdzynarodowej konferencji „Polsko-ukraiñska wspó³praca transgraniczna i regionalna w perspektywie przyst¹pienia Polski do Unii Europejskiej”,
która odby³a siê w maju 2003 roku w Przemyœlu.
Pomoc potrzebuj¹cym
Pomys³ powo³ania Fundacji Wzajemnej Pomocy „Oselia”1 narodzi³ siê w 2002
roku podczas sta¿u w placówkach polskiej organizacji Fundacja Pomocy Wzajemnej Barka przedstawiciela lwowskiej organizacji „Doroha”, pracuj¹cej z
osobami uzale¿nionymi.
Wa¿n¹ inspiracj¹ by³y tak¿e doœwiadczenia Stowarzyszenia „Emaus” z Lublina. Podobnie jak polscy
partnerzy, „Oselia” stara
siê wspieraæ osoby wykluczone ze spo³eczeñstwa,
ucz¹c je samopomocy.
Wieczerza dla samotnych w katedrze Œw. Jana
1
S³owo „oselia” oznacza dom, sadybê, osadê.
27
W Wigiliê Bo¿ego Narodzenia, 6
stycznia 2003, odby³a siê na terenie Katedry Œw. Jura wieczerza dla samotnych
i ubogich, zorganizowana przez wspólnotê „Oselia”, Szpital im. Metropolity
Szeptyckiego i Katedrê. Ponad 300 bezdomnych i samotnych wspólnie modli³o siê, spo¿ywa³o wieczerzê, œpiewa³o kolêdy – prze¿y³o Œwiêty Wieczór z
dala od swej codziennej samotnoœci i
beznadziei. W Niedzielê Wielkanocn¹
ju¿ ponad 1000 osób przysz³o do KateWspólnota przy pracy
dry Œw. Jura œwiêtowaæ Zmartwychwstanie Pañskie razem ze wspólnot¹. Przyszli nie tylko po kawa³ek chleba, ale po
mi³oœæ, godnoœæ, poczucie solidarnoœci. Lwowskie œwi¹teczne spotkania wzorowane
s¹ na tych organizowanych od lat przez Fundacjê Barka w Poznaniu.
W roku 2003 wspólnota „Oselia” przyst¹pi³a do tworzenia wspólnoty ¿ycia i
pracy ludzi wykluczonych – bezdomnych, uzale¿nionych czy niepe³nosprawnych
– wzorowanej na wspólnotach inicjowanych przez Barkê i „Emaus”. Dziêki pomocy Emaus International zakupiono dom w podlwowskich Wynnykach. Ciekawa jest historia tego miejsca – w tym budynku w czasach radzieckich mieœci³ siê
nielegalny ¿eñski klasztor grekokatolicki. Dom zosta³ wyremontowany przez
pracowników organizacji i wolontariuszy. Latem zamieszka³o w nim pierwszych
piêcioro cz³onków wspólnoty, którzy, razem z kolejnymi dziesiêcioma osobami,
pracuj¹ w warsztacie artystycznej renowacji mebli. Zbierane od mieszkañców
Lwowa sprzêty s¹ naprawiane, upiêkszane i sprzedawane. Dziêki pracy cz³onkowie wspólnoty „Oselia” odzyskuj¹ niezale¿noœæ i poczucie w³asnej wartoœci. Organizacja zapewnia im te¿ wsparcie psychologa oraz umo¿liwia uczestnictwo w
kursie komputerowym.
Pracownicy i wolontariusze lwowskiej organizacji kilkakrotnie brali udzia³ w
sta¿ach i wizytach studyjnych we wspólnotach Barka i „Emaus”. Uczestniczyli w
28
„barkowej” Wigilii i œniadaniu wielkanocnym w Poznaniu, co zainspirowa³o ich
do przygotowania wspomnianych ju¿ spotkañ we Lwowie. Tak¿e przedstawiciele polskich partnerów nieraz przyje¿d¿ali na Ukrainê. Przekazywali swoje doœwiadczenia i pomagali w organizacji œwi¹tecznych spotkañ i przy remoncie
budynku w Wynnykach. Obecnie rozpoczyna siê roczny pobyt we wspólnocie
specjalisty z Barki, który jako wolontariusz prowadzi kursy komputerowe. Z Polski przyjecha³ tak¿e instruktor, który uczy cz³onków wspólnoty renowacji mebli.
Berdiañsk: miasto otwarte
Do niedawna ma³o kto w Polsce s³ysza³ o Berdiañsku, mieœcie po³o¿onym nad
Morzem Azowskim, w odleg³ym zak¹tku Ukrainy. Obecnie kolejne polskie organizacje pozarz¹dowe s¹ zapraszane do wspó³pracy przez tamtejsze organizacje.
Du¿e znaczenie dla rozwoju tej wspó³pracy mia³ pobyt w Polsce – jako stypendystki programu Lane’a Kirklanda w latach 2001-2002 – mieszkanki Berdiañska, Mariny GudŸ. Tematem jej studiów by³ rozwój samorz¹dnoœci i decentralizacja systemu kierowania pañstwem. Dziêki nawi¹zanym przez ni¹ kontaktom z
polskimi organizacjami pozarz¹Marina GudŸ z merem Berdiañska, Wa³erijem Baranowem
dowymi, w Berdiañsku podjêto
liczne inicjatywy poprawiaj¹ce jakoœæ ¿ycia mieszkañców miasta.
Dla mieszkañców Berdiañska
najbardziej odczuwalne jest
wprowadzanie w urzêdzie miasta
– po raz pierwszy na Ukrainie –
systemu zarz¹dzania jakoœci¹ ISO
9001. Procedur¹ objête s¹ wydzia³y zajmuj¹ce siê obs³ug¹
mieszkañców. Widocznym znakiem nowych porz¹dków w ratu-
29
szu jest stworzenie nowoczesnego punktu
obs³ugi interesantów,
którzy otrzymuj¹ tam
precyzyjn¹ informacjê
o wszelkich procedurach administracyjnych. Proces certyfikacji ISO 9001 ma nie tylko usprawniæ pracê
urzêdu, ale i spowodoStowarzyszenie Europejska Droga podczas parady
waæ zmianê mentalz okazji miejskiego œwiêta m³odzie¿y
noœci jego pracowników. Jesieni¹ 2003 roku berdiañski urz¹d miejski bêdzie spe³nia³ warunki otrzymania tego certyfikatu. Projekt jest realizowany wspólnie z lubelsk¹ Fundacj¹
M³oda Demokracja, przy wspó³pracy z Centrum Szkolenia Samorz¹du i Administracji w Lublinie i z Urzêdem Miasta Bychawa.
Akademia M³odych Liderów Berdiañska zgromadzi³a 14 z 18 dzia³aj¹cych w
mieœcie organizacji m³odzie¿owych. W ramach Akademii m³odzi spo³ecznicy realizuj¹ program wychowawczy wzorowany na doœwiadczeniach lubelskiej Fundacji „Szczêœliwe dzieciñstwo”. Podczas warsztatów i sta¿u w Fundacji ukraiñscy
dzia³acze zapoznali siê z wypracowan¹ przez ni¹ metodyk¹ pracy w spo³ecznoœci lokalnej. W pierwszej wspólnie zorganizowanej akcji 240 wolontariuszy sprz¹ta³o berdiañsk¹ mierzejê – popularne miejsce odpoczynku mieszkañców miasta. Zbierali œmieci i sadzili drzewa. M³odzie¿ zorganizowa³a tak¿e œwi¹teczny
koncert dla weteranów II wojny œwiatowej. Akademia M³odych Liderów Berdiañska sta³a siê kuŸni¹ kadr dla organizacji pozarz¹dowych, przygotowuj¹c ich do
planowania i prowadzenia dzia³añ lokalnych, pozyskiwania funduszy i sojuszników, wspó³pracy z w³adzami miejskimi, aktywizowania spo³ecznoœci poprzez
tworzenie samopomocowych grup zadaniowych.
W 2002 roku Marina GudŸ za³o¿y³a m³odzie¿owe stowarzyszenie Europejska
Droga, zajmuj¹ce siê upowszechnianiem wiedzy o Unii Europejskiej. Organiza-
30
cja ta, we wspó³pracy z innymi inicjatywami pozarz¹dowymi, zorganizowa³a
„Dzieñ Europy” w berdiañskich szko³ach. Bra³a aktywny udzia³ w miejskim œwiêcie m³odzie¿y. Dwoje przedstawicieli Europejskiej Drogi wziê³o udzia³ w miêdzynarodowym forum m³odzie¿y „Agora 2003” w Ligano we W³oszech – byli pierwszymi delegatami Ukrainy, obecnymi na tej imprezie. Na co dzieñ Europejska
Droga prowadzi dzia³alnoœæ informacyjn¹ w ramach Spo³ecznego Centrum Integracji Europejskiej oraz przygotowuje materia³y edukacyjne o Unii Europejskiej.
Latem 2003 roku cz³onkowie organizacji odbyli sta¿e w zaprzyjaŸnionych lubelskich fundacjach „Szczêœliwe dzieciñstwo” i M³oda Demokracja.
Wiele jest wspólnych przedsiêwziêæ, podejmowanych w Berdiañsku wraz z
polskimi organizacjami pozarz¹dowymi. Kilkoro m³odych dzia³aczy tamtejszych
organizacji podjê³o studia w lubelskiej filii Wy¿szej Szko³y Dziennikarstwa. Trwaj¹
prace nad zawi¹zaniem partnerskich kontaktów miêdzy rejonem kujbyszewskim
a powiatem le¿ajskim. Zapewne jeszcze nieraz us³yszymy o Berdiañsku i jego
aktywnych mieszkañcach.
Tatarzy krymscy – witamy w Europie
Tatarzy, po trwaj¹cym pó³ wieku wygnaniu w Azji Centralnej, powrócili do swej
ojczyzny na niepodleg³ej Ukrainie. Na Krymie mieszka ich oko³o 280 tysiêcy (stanowi¹ 12 procent mieszkañców). Powoli odbudowuj¹ podstawy swego bytu – gospodarcze, spo³eczne i kulturalne (mimo licznych trudnoœci zwi¹zanych z kryzysem gospodarczym na Ukrainie oraz lokalnymi napiêciami politycznymi). Trudnoœci i konflikty pierwszych lat po powrocie uda³o siê im przezwyciê¿yæ dziêki solidarnoœci,
wytrwa³ej pracy nad budowaniem porozumienia z s¹siadami i braniu odpowiedzialnoœci nie tylko za w³asny los, ale za ¿ycie spo³eczne ca³ego Krymu. Dziêki inicjatywie
Fundacji IDEE oraz Fundacji Edukacja dla Demokracji, które ju¿ w pocz¹tkach lat 90.
nawi¹za³y kontakty z Mejilisem – krymskotatarskim samorz¹dem – w tym procesie
31
wspieraj¹ ich liczne
polskie organizacje
pozarz¹dowe.
Polscy partnerzy
pomogli w organizowaniu szkó³,
opracowaniu i rozp ow s z e c h n i e n i u
programów nauczania kultury i jêzyka krymskotatarRada Rodziców przy szkole w Bakczysaraju skiego, w kszta³ceniu nauczycieli i w³adz oœwiatowych, tworzeniu rad rodziców, samorz¹dów
uczniowskich i szkolnych gazet.
Powsta³o ponad 100 organizacji spo³ecznych, zajmuj¹cych siê edukacj¹, pomoc¹ ubogim czy tworzeniem miejsc pracy. O stopniu rozwoju spo³ecznego i
aktywnoœci Tatarów krymskich œwiadczy fakt, ¿e w ostatnich wyborach lokalnych 930 ich przedstawicieli wybrano do w³adz lokalnych.
Utworzony przy pomocy polskich organizacji pozarz¹dowych zespó³ trenerów lokalnych poprowadzi³ kilkaset warsztatów dla nauczycieli, liderów politycznych, samorz¹dowych i spo³ecznych. W zajêciach przeprowadzonych latem
2003 roku bra³ udzia³ nawet Minister Edukacji Krymu. Trzon dzia³aj¹cego od 1997
roku zespo³u trenerów tworzy grupa kilkunastu krymskotatarskich nauczycieli
oraz dzia³aczy spo³ecznych, zaanga¿owanych w tworzenie narodowych szkó³ oraz
wspó³pracuj¹cych z kilkudziesiêcioma organizacjami pozarz¹dowymi. Wa¿nym
osi¹gniêciem zespo³u by³o zainicjowanie ruchu rad rodziców w szko³ach krymskotatarskich oraz ruchu gazet uczniowskich. Obecnie ukazuje siê 19 takich gazet. Cz³onkowie zespo³u prowadzili tak¿e warsztaty na terenie Wschodniej Ukrainy, na Kaukazie, w Rosji i w Azji Centralnej.
W roku 2002 dzia³acze oœwiatowi z Krymu – Rosjanie, Ukraiñcy i Tatarzy – zapoznali siê z funkcjonowaniem szkolnictwa kaszubskiego na Pomorzu. Odwiedzili szko³y,
spotkali siê urzêdnikami ró¿nych szczebli oraz dzia³aczami kaszubskimi. Byli w me-
32
czecie i w cerkwi grekokatolickiej. Po powrocie na Krym w
trzech miastach zorganizowano
seminaria, podczas których
uczestnicy wizyty w Polsce dzielili siê swoimi wra¿eniami. Projekt pokaza³ im inny sposób myœlenia o relacjach miêdzyetnicznych. Zobaczyli, ¿e w pañstwie
demokratycznym istniej¹ mechanizmy rozwi¹zywania konfliktów, a mniejszoœæ etniczna
Szko³a krymskotatarska w Majskoje
mo¿e zachowaæ swoj¹ to¿samoœæ, jednoczeœnie w pe³ni uczestnicz¹c w ¿yciu spo³eczeñstwa.
Kilkadziesi¹t osób z Krymu, zwi¹zanych z rolnictwem, uczestniczy³o w wizytach
studyjnych i sta¿ach w Polsce organizowanych przez oœrodek doradztwa rolniczego Poœwiêtne w P³oñsku. Poznawali polskie rolnictwo, przemys³ spo¿ywczy i rynek rolny. Zapoznali siê z przebiegiem przekszta³cenia Pañstwowych Gospodarstw
Rolnych oraz zagadnieniami rozwoju obszarów wiejskich. Uzupe³nieniem wizyt w
Polsce by³y spotkania i seminaria przeprowadzone na Krymie.
Wsparcie reformy samorz¹dowej
Kontakty miêdzy polskimi i ukraiñskimi samorz¹dami s¹ podtrzymywane równie¿ przez organizacje pozarz¹dowe – zarówno ogólnokrajowe, jak i lokalne –
dzia³aj¹ce w miastach partnerskich. Organizacje te s³u¿¹ swoim doœwiadczeniem
w realizacji reformy samorz¹dowej.
Budowa sieci regionalnych oœrodków szkoleniowych dla samorz¹dów terytorialnych jest czêœci¹ prowadzonego przez Rutgers University i US-Ukraine Foun-
33
dation Programu Partnerstwa Gmin (Community Partnership Program). Oœrodki powsta³y w Czerkasach,
Lwowie, Chersoniu, Doniecku i Charkowie.
Partnerami czterech z
piêciu ju¿ istniej¹cych
centrów szkoleniowych
s¹ oœrodki Fundacji RozZespó³ Centrum w Czerkasach i polscy goœcie woju Demokracji Lokalnej (FRDL). Polacy dziel¹ siê doœwiadczeniem dotycz¹cym funkcjonowania polskich samorz¹dów, pomagaj¹ w organizowaniu pracy ukraiñskich oœrodków i w
tworzeniu programów szkoleniowych. „W swojej pracy centra szkoleniowe staraj¹ siê dostarczyæ najnowsz¹ wiedzê tam, gdzie jest najbardziej potrzebna – do
ma³ych i œrednich miast na ca³ej Ukrainie. Znaczna czêœæ metod stosowanych
przez centra to efekt wizyt w Polsce – polskie wzory z powodzeniem mog¹ byæ
zaadaptowane do ukraiñskich realiów”, podkreœla Walerij Mychajlenko, doradca Programu Partnerstwa Gmin.
Szczeciñski oœrodek FRDL wspó³pracuje z czerkaskim Œrodkowoukraiñskim Regionalnym Centrum Szkoleniowym od 2001 roku. Podczas cyklu spotkañ w Czerkasach i Szczecinie polski partner zaprezentowa³ swoje doœwiadczenie w organizowaniu dzia³alnoœci szkoleniowej. Ukraiñcy wraz ze szczeciñskim partnerem przygotowali tak¿e publikacje poœwiêcone partycypacji obywatelskiej.
W roku 2002 partnerzy zrealizowali projekt „Wspó³praca samorz¹dowa i obywatelska Polaków i Ukraiñców”. Merowie ma³ych miast centralnej Ukrainy poznawali polski samorz¹d terytorialny na poziomie gminnym i powiatowym. Przygl¹dali siê pracy biur obs³ugi interesanta i gminnych centrów przedsiêbiorczoœci, funkcjonowaniu gminy ¿yj¹cej z turystyki, dyskutowali z polskimi
samorz¹dowcami o wspólnych problemach. Dziêki tej inicjatywie powo³ano Klub
Mera oraz przygotowano projekt powo³ania biura obs³ugi interesanta w Pry³u-
34
kach, stworzono plan wspó³pracy Czehryna z polsk¹ gmin¹ oraz rozpoczêto pracê nad specjalnym projektem adresowanym do nauczycieli i urzêdników zajmuj¹cych siê oœwiat¹.
Wiosn¹ 2003 nauczyciele i urzêdnicy z centralnej Ukrainy przygotowywali
reformê samorz¹du uczniowskiego w swoich szko³ach. Rozmawiali na ten temat
z polskimi partnerami i poznawali ich doœwiadczenia. Podsumowaniem tego
projektu by³a konferencja w Komsomolsku. Powsta³a Karta Samorz¹du Uczniowskiego na Ukrainie, opracowana przez dyrektorów, nauczycieli i uczniów z Ukrainy; w szko³ach piêciu miast powsta³y nowe samorz¹dy, zaœ istniej¹ce zaczê³y
dzia³aæ na nowych zasadach.
Partnerem katowickiego oœrodka FRDL jest Agencja Rozwoju Samorz¹du Lokalnego z Doniecka, która realizuje zadania zlecone przez Wschodnioukraiñski
Oœrodek Szkoleniowy Programu Partnerstwa Gmin. Przygotowany przez katowicki oœrodek projekt „Wspó³praca samorz¹dowa i obywatelska” dotyczy³ organizacji i prowadzenia pomocy spo³ecznej przez samorz¹dy terytorialne w Polsce. Obejmowa³ trzy fazy: szkolenia w Doniecku, wizytê studyjn¹ dla merów miast
górniczych Donbasu na Œl¹sku oraz wydanie i rozpowszechnienie na Ukrainie
broszury podsumowuj¹cej efekty programu. Uczestnicy programu, po zapoznaniu siê z polskimi doœwiadczeniami, staraj¹ siê wprowadzaæ rozwi¹zania zaadaptowane do warun„Uczniowie nie s¹ wystarczaj¹co doroœli, by pozwoliæ im na samorz¹d”
ków ukraiñskich.
– debata oksfordzka w Szczecinie z udzia³em Ukraiñców i Polaków
W styczniu
2000 roku w Ma³opolskim Instytucie
Samorz¹du Terytorialnego i Administracji (MISTiA) w
Krakowie odby³a
sta¿ grupa pracowników Zachodnioukraiñskiego Centrum Szkoleniowe-
35
go Samorz¹du Terytorialnego we Lwowie. Delegacja zapozna³a siê z dzia³alnoœci¹ i metodyk¹ pracy Instytutu oraz odwiedzi³a gminy, w których MISTiA realizowa³a strategie rozwoju. Efektem tych kontaktów by³o przygotowanie i przeprowadzenie w 2000 roku warsztatów szkoleniowych, w których uczestniczyli konsultanci partnera ukraiñskiego oraz przedstawiciele w³adz samorz¹dowych miast
Zachodniej Ukrainy. W trakcie warsztatów omówiono aktywne metody planowania strategicznego, techniki pracy zespo³owej, narzêdzia zarz¹dzania strategicznego, a tak¿e opracowano standardy wspó³pracy miêdzy organizacjami pozarz¹dowymi, spo³ecznoœci¹ lokaln¹ i w³adz¹ samorz¹dow¹.
Akcja Czysta Ukrajina – czysta Zemlia
We wrzeœniu 2002 roku po raz drugi odby³a siê akcja Czysta Ukrajina – czysta
Zemlia. Bra³o w niej udzia³ 320 tysiêcy wolontariuszy (pierwsza zmobilizowa³a
75 tysiêcy uczestników). Mieszkañcy wspólnie sprz¹tali tereny publiczne – parki,
lasy, ulice. Odbywa³y siê festyny i imprezy edukacyjne, maj¹ce na celu uwra¿liwienie obywateli na stan œrodowiska. Akcja skupia wokó³ wspólnego celu spoNajliczniejsz¹ grupê wolontariuszy ³ecznoœci lokalne – mieszkañstanowi m³odzie¿ szkolna
ców, w³adze, biznes, szko³y, organizacje
spo³eczne.
Uczestnicy uczyli siê wspó³pracy i odpowiedzialnoœci za miejsce, w którym ¿yj¹ i pracuj¹.
Akcja s³u¿y tak¿e promowaniu
nowoczesnych, ekologicznych
metod zagospodarowania odpadów, w szczególnoœci zbiórki selektywnej i przerobu surowców wtórnych.
36
Inicjatywê przeprowadzenia
akcji Sprz¹tanie œwiata na Ukrainie poprzedzi³y partnerskie kontakty ukraiñskiego miasteczka ¯ó³kiew, polskiej gminy Pomiechówek oraz Fundacji Nasza Ziemia.
Fundacja Nasza Ziemia od
1994 roku prowadzi akcjê Sprz¹tanie œwiata – Polska, która corocznie mobilizuje oko³o pó³tora
miliona wolontariuszy w ca³ym
kraju. Polscy partnerzy przekazali ukraiñskim organizatorom doPodczas akcji sprz¹ta siê tereny publiczne
œwiadczenia z prowadzenia akcji
na poziomie lokalnym i w skali kraju, a tak¿e pomogli w przygotowaniu pierwszego sprz¹tania na Ukrainie w roku 2001 (g³ównym parterem by³ wówczas lwowski
oddzia³ Asocjacji Miast Ukrainy). Zorganizowano wizytê studyjn¹ w Polsce, a nastêpnie warsztat w podlwowskiej ¯ó³kwi dla animatorów akcji z ró¿nych regionów
Ukrainy. Jego uczestnicy posprz¹tali miejski park. Podobne seminaria odby³y siê
latem 2001 roku miêdzy innymi w Dniepropietrowsku i Ka³uszu.
W akcjê Czysta Ukrajina – czysta Zemlia w³¹czyli siê mieszkañcy ca³ego kraju.
W Sewastopolu w akcji uczestniczy³o blisko 5 tysiêcy osób – przedstawicieli
organizacji spo³ecznych, szkó³, przedsiêbiorstw oraz marynarze flot Ukrainy
i Rosji. Zlikwidowano 16 nielegalnych wysypisk œmieci i posprz¹tano teren wzd³u¿
rzeki Ba³ak³awy. Miejscowa prasa, radio i telewizja wspar³y akcje medialnie.
W Ka³uszu ekolodzy uporz¹dkowali brzegi rzek. W Konotopie w Sprz¹tanie œwiata
w³¹czy³y siê aktywnie s³u¿by komunalne i administracje budynków mieszkalnych, a tak¿e jednostki wojskowe. W Humaniu m³odzie¿ posprz¹ta³a zabytkowy
park „Zofiówka”. Niesprzyjaj¹ca pogoda nie powstrzyma³a ekologów od sprz¹tania Howerli, najwy¿szej góry Ukrainy.
Koordynatorem krajowym akcji Czysta Ukrajina – czysta Zemlia jest Asocjacje
Miast Ukrainy. W miastach i wsiach Ukrainy akcjê prowadz¹ w³adze lokalne, szko³y
37
oraz organizacje spo³eczne, w tym przede wszystkim oddzia³y Ukraiñskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody. Akcja jest organizowana w ramach globalnej kampanii Clean Up the World, która zaczê³a siê w roku 1989 w Australii, a obecnie
odbywa siê w ponad 100 krajach œwiata.
Rozwój gospodarczy
Polska zebra³a wiele doœwiadczeñ – wynikaj¹cych zarówno z sukcesów, jak i
pora¿ek – na swojej drodze transformacji gospodarczej. Organizacje pozarz¹dowe próbuj¹ dzieliæ siê tym doœwiadczeniem z ukraiñskimi partnerami. Organizuj¹ liczne seminaria i wizyty studyjne, doradzaj¹ zarówno w zakresie lokalnego
rozwoju gospodarczego, jak i w kwestiach makroekonomicznych.
Wœród regionalnych organizacji pozarz¹dowych wspieraj¹cych rozwój gospodarczy wyró¿nia siê Stowarzyszenie Rozwoju Ziemi Lubaczowskiej (SRZL). Przeprowadzi³o ono wspólnie z ukraiñsk¹ Regionaln¹ Fundacj¹ Rozwoju Jaworowszczyzny (RFRJ) cykl konferencji na tematy zwi¹zane z miejscow¹ gospodark¹ (rolMecz siatkówki miêdzy samorz¹dowcami z Ukrainy i Polski nictwo, ma³y biznes i
na przejœciu granicznym przygraniczna wspó³praca gospodarcza). Podczas tych spotkañ przedsiêbiorcy i samorz¹dowcy z obu nadgranicznych
regionów nawi¹zali wiele nowych kontaktów. Obecnie a¿
dwie trzecie firm, które zainwestowa³y w Jaworowskiej
Specjalnej Strefie Ekonomicznej, pochodzi z Polski (33
przedsiêbiorstwa). Warto
38
wspomnieæ, ¿e na terenie partnerskich powiatów lubaczowskiego i jaros³awskiego oraz rejonu jaworowskiego wiele jednostek samorz¹du lokalnego z obu
stron granicy jest zaanga¿owanych we wspó³pracê. Wspó³pracuj¹ ze sob¹ gminy, szko³y, zespo³y artystyczne, jednostki stra¿y po¿arnej, ko³a gospodyñ wiejskich i leœnicy.
Wspomniane konferencje stanowi³y tak¿e wsparcie dla starañ spo³ecznoœci z
obu stron granicy o otwarcie nowego przejœcia granicznego Budomierz–Hruszew.
Przejœcie to u³atwi wspólne przedsiêwziêcia gospodarcze miêdzy firmami powiatu lubaczowskiego i rejonu jaworowskiego. SRZL i RFRJ wspólnie opracowa³y
i wyda³y „Gospodarczy Informator Transgraniczny Lubaczów-Jaworów”.
Wa¿n¹ kwesti¹ s¹ problemy makroekonomiczne. Tymi zagadnieniami zajmuje siê Centrum Analiz Spo³eczno-Ekonomicznych (CASE), badaj¹ce procesy transformacji, integracji europejskiej oraz gospodarki œwiatowej. Fundacja prowadzi
dzia³alnoœæ szkoleniowo-edukacyjn¹ i wydawnicz¹, a tak¿e doradza rz¹dom,
organizacjom miêdzynarodowym i pozarz¹dowym w krajach przechodz¹cych
transformacjê. W sierpniu 1999 roku zosta³a zarejestrowana „organizacja-córka” – CASE Ukraina.
Od 1996 roku ekonomiœci Centrum Analiz Spo³eczno-Ekonomicznych i CASE
Ukraina wspólnie pracuj¹ nad pionierskim modelem prognostycznym. S³u¿y on
do opracowania prognoz podstawowych kwartalnych wskaŸników gospodarczych, miêdzy innymi PKB, inflacji, bezrobocia, salda handlu zagranicznego, bud¿etu pañstwa, kursu walutowego. Model opisuje g³ówne zale¿noœci ekonomiczne i mo¿e byæ wykorzystywany do analizy ró¿nych scenariuszy rozwoju gospodarczego. Odbiorcami tych prognoz – publikowanych w wydawanym od 2000
roku kwartalniku „Ekonomika Ukrainy: Tendencii, Ocenki, Prognozy” (w rosyjskiej, a tak¿e angielskiej wersji jêzykowej) – s¹ politycy, ekonomiœci, instytucje
finansowe, prywatni inwestorzy oraz przedsiêbiorcy.
39
Niezale¿na prasa
Niezale¿ne media s¹ gwarancj¹ demokracji. Polskie organizacje pozarz¹dowe prezentuj¹ ukraiñskim wydawcom i dziennikarzom doœwiadczenia dotycz¹ce funkcjonowania wolnych mediów, a tak¿e ucz¹ nowoczesnego redagowania,
dystrybucji i marketingu.
Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne i Stowarzyszenie Gazet Lokalnych prowadz¹ programy szkoleniowe dla wydawców i redaktorów gazet na
Ukrainie. W latach 2001-2002 zorganizowano seminaria dla przedstawicieli gazet krajowych i regionalnych. Polscy eksperci prowadzili zajêcia na temat zarz¹dzania gazet¹ jako przedsiêbiorstwem, uczyli pozyskiwania reklamodawców,
promocji i dystrybucji oraz polityki redakcyjnej. Na zakoñczenie programu uczestnicy szkoleñ odbywali sta¿e w redakcjach polskich gazet krajowych i regionalnych. Jak napisa³a uczestnicz¹ca w tych sta¿ach Natalia Perminowa, kierowniczka dzia³u reklamy gazety „Panorama” (Sumy), „Najbardziej produktywne i ciekawe by³y dla mnie spotkania w «Polityce» i w «Gazecie Wyborczej». Te spotkania
da³y mi bardzo du¿o w dziedzinie organizacji pracy dzia³u reklamy i jego struktury. Teraz przeprowadzam «aksamitn¹ rewolucjê» w swoim dziale. Jestem pewna, ¿e bêdzie ona owocna”.
W roku 2003 realizowany jest kolejny program szkoleniowy, przeznaczony
dla gazet lokalnych i regionalUczestnicy warsztatów w trakcie pracy
nych. Seria warsztatów zosta³a uzupe³niona o sta¿e w redakcjach polskich gazet oraz o konsultacje z ekspertami. Tematem
przewodnim programu jest doskonalenie koncepcji pisma
oraz dostosowanie jej do oczekiwañ czytelników i wymagañ
reklamodawców. Miêdzy innymi przeprowadzono æwiczenia
z projektowania szaty graficznej. Ju¿ w okresie miêdzy ko-
40
lejnymi warsztatami cztery z uczestnicz¹cych w nich gazet unowoczeœni³y swój
wygl¹d (w przypadku jednej z nich przyczyni³o siê to do wzrostu sprzeda¿y).
Fundacja Solidarnoœci Polsko-Czesko-S³owackiej prowadzi od roku 1992 szkolenia z zakresu technik sk³adu komputerowego, przeznaczone dla niezale¿nych
wydawnictw z Europy Wschodniej (program „Technika wolnego s³owa”). W oœmiu
edycjach programu wziê³o udzia³ 140 osób z Ukrainy, reprezentuj¹cych 100 organizacji. Ponad 50 ukraiñskich wydawnictw otrzyma³o tak¿e sprzêt komputerowy. Fundacja organizuje równie¿ trzytygodniowe sta¿e dla dziennikarzy prasy,
radia, telewizji oraz redaktorów wydawnictw (program „Niezale¿ne media”). W
czterech edycjach programu wziê³o udzia³ ponad 60 dziennikarzy z Ukrainy. Jesieni¹ 2003 rusza kolejna edycja programu.
Razem do Europy
Polska obecnie przygotowuje siê do wst¹pienia do Unii Europejskiej, perspektywy akcesji Ukrainy s¹ odleg³e i niepewne. Polskie organizacje spo³eczne zdoby³y
ju¿ wiele doœwiadczeñ w promowaniu cz³onkostwa we Wspólnocie oraz pracy na
rzecz spe³nienia przez kraj warunków koniecznych do rozpoczêcia negocjacji. Dotyczy³y one miêdzy innymi kontaktów z instytucjami wspólnotowymi, edukacji
europejskiej, a tak¿e dostosowania prawodawstwa do acquis communautaire. T¹
wiedz¹ polskie organizacje wspieraj¹ ukraiñskie organizacje pozarz¹dowe, promuj¹ce europejski wybór Ukrainy.
Fundacja Edukacja dla Demokracji wraz z lwowskim dziennikiem „Wysokij Zamok” latem 2003 zrealizowa³a na Ukrainie konkurs „Europejski Paszport”. Odby³ siê
on w trzech kategoriach. W przypadku organizacji spo³ecznych zadanie polega³o na
zorganizowaniu imprezy popularyzuj¹cej Uniê Europejsk¹. Studenci szkó³ wy¿szych
musieli zaprojektowaæ kampaniê informacyjn¹ o Unii, natomiast dziennikarze przygotowywali artyku³ prasowy o integracji europejskiej i miejscu Ukrainy w Europie.
Parlament M³odzie¿y z Przemyœla, wspólnie z lwowsk¹ M³odzie¿ow¹ Organi-
41
zacja „Euroklub”, przeprowadzi³ szkolenia dla dzia³aczy organizacji proeuropejskich, pochodz¹cych ze wszystkich obwodów Ukrainy. Przygotowane
z tej okazji materia³y pomocnicze obejmowa³y wiadomoœci o historii Unii Europejskiej, o podstawach prawa wspólnotowego, systemie instytucji, integracji
ekonomicznej,
krajach
cz³onkowskich i aktualnych kandydatach. Opracowano tak¿e przewodnik
metodyczny dla animatorów dzia³añ
proeuropejskich. Materia³y te umieszczono w witrynie internetowej
www.europe.org.ua, zapisano je tak¿e na p³ycie CD. 600 p³yt rozprowadzono wœród ukraiñskich organizacji spo³ecznych, szkó³, instytucji naukowych. Utworzona w ramach projektu sieæ ukraiñskich organizacji proeuropejskich bêdzie rozwijana.
Powa¿nym wyzwaniem dla polsko-ukraiñskich stosunków jest nowa granica
– granica Unii Europejskiej. Polskie organizacje pozarz¹dowe staraj¹ siê, aby nie
sta³a siê ona barier¹ dla spo³ecznoœci obu krajów; podejmuj¹ dzia³ania na rzecz
uwzglêdnienia w polityce zagranicznej Unii szczególnych relacji Polski z Ukrain¹. Fundacja im. Stefana Batorego promuje wspó³pracê z krajami, które w najbli¿szym czasie pozostan¹ poza strukturami Unii. Jednym z g³ównych celów jej
dzia³ania jest wspieranie przemian demokratycznych i tworzenie instytucji obywatelskich u wschodnich s¹siadów Polski, w tym na Ukrainie.
„Monitoring otwartoœci wschodnich granic Polski” – wspólny projekt Fundacji im. Stefana Batorego i Helsiñskiej Fundacji Praw Cz³owieka, we wspó³pracy z
wieloma innymi organizacjami spo³ecznymi – dotyczy sytuacji osób przekraczaj¹cych polsk¹ granicê wschodni¹. Na podstawie zebranych ankiet zosta³ przygotowany raport opisuj¹cy stosunek polskich s³u¿b granicznych do podró¿nych z
42
Ukrainy, Bia³orusi i Rosji. Przygotowano tak¿e dla polskich w³adz rekomendacje,
maj¹ce na celu poprawienie sytuacji na przejœciach granicznych.
Celem rozpoczêtego w 2002 roku projektu „Nowa Unia Europejska i Ukraina”
jest ocena obecnych stosunków miêdzy Uni¹ a Ukrain¹ oraz przeanalizowanie
wp³ywu, jaki na te stosunki bêdzie mia³o rozszerzenie Unii. Przygotowane zostan¹ mo¿liwe strategie i propozycje konkretnych rozwi¹zañ, dotycz¹cych relacji miêdzy now¹ Uni¹ a Ukrain¹. W ramach projektu prowadzone s¹ badania
nad problemami politycznymi, gospodarczymi i spo³ecznymi w stosunkach pomiêdzy Uni¹ a Ukrain¹ oraz badania opinii publicznej w Polsce i na Ukrainie. W
projekcie uczestnicz¹ eksperci z krajów Unii Europejskiej (Belgia, Wielka Brytania), Polski, S³owacji, Ukrainy i Wêgier. Koñcowy raport, zawieraj¹cy podsumowanie prac ekspertów wraz z rekomendacjami, opublikowany bêdzie w jêzykach angielskim, polskim i ukraiñskim i zaprezentowany na spotkaniach z udzia³em polityków, dzia³aczy organizacji pozarz¹dowych i dziennikarzy (Ukraina, kraje
Unii i kraje kandydackie, prze³om 2003 i 2004 roku).
43
Noty
o polskich
organizacjach
Gra¿yna Czubek
Caritas Polska
Skwer Kard. Stefana Wyszyñskiego 6, 01-015 Warszawa
tel. (0-22) 530 48 03, fax (0-22) 838 70 59
www.caritas.pl
Zakres dzia³ania
Organizacja ma statut koœcielnej osoby prawnej – zosta³a reaktywowana w
1990 roku. G³ówne podejmowane problemy: kryzys œrodowiska rodzinnego, choroba, niepe³nosprawnoœæ, ubóstwo, bezdomnoœæ, klêski ¿ywio³owe. Caritas realizuje projekty w Polsce i na ca³ym œwiecie.
Dotychczasowa wspó³praca z Ukrain¹
Caritas Polska wspó³pracuje z Ukrain¹ od 1996 roku, zrealizowa³a szereg projektów o charakterze pomocowym, charytatywnym, a tak¿e formacyjno-edukacyjnym.
W ci¹gu ostatnich lat (2001-2002) zrealizowano 14 projektów. Obejmowa³y one:
– pomoc ofiarom powodzi
– pomoc dzieciom (prowadzenie sto³ówek, organizowanie letniego wypoczynku, przygotowanie i transport paczek œwi¹tecznych)
– wspieranie dzia³alnoœci Domu Mi³osierdzia w Gródku Podolskim
– organizacja wypoczynku dla osób niepe³nosprawnych
45
– transport leków
– szkolenie pracowników Caritas Koœcio³a Rzymskokatolickiego na Ukrainie
Plany dotycz¹ce Ukrainy
Caritas Polska planuje dalsz¹ realizacjê projektów pomocowych na rzecz Caritas na Ukrainie. Ma równie¿ kontynuowaæ projekty formacyjno-edukacyjne,
skierowane do swoich pracowników i wolontariuszy, zwi¹zane z podwy¿szaniem
zdolnoœci organizacyjnej Caritas (szkolenia, warsztaty itp.).
Centrum Analiz Spo³eczno-Ekonomicznych (CASE)
ul. Sienkiewicza 12, 00-944 Warszawa
tel.(0-22) 622 66 27, 828 61 33, fax (0-22) 828 60 69
[email protected], www.case.com.pl
Zakres dzia³ania
Centrum Analiz Spo³eczno-Ekonomicznych (CASE) jest prywatn¹ fundacj¹,
za³o¿on¹ w 1991 roku, prowadz¹c¹ badania w zakresie transformacji, integracji
europejskiej oraz gospodarki œwiatowej. Fundacja realizuje projekty spo³ecznoekonomiczne, prowadzi dzia³alnoœæ szkoleniowo-edukacyjn¹ i wydawnicz¹, a
tak¿e dzia³alnoœæ doradcz¹ na rzecz rz¹dów, organizacji miêdzynarodowych i
sektora pozarz¹dowego w krajach transformacji. W latach 1991-2003 projekty
CASE prowadzone by³y w szesnastu pañstwach: Bia³orusi, Bu³garii, Czarnogórze, Gruzji, Kazachstanie, Kirgistanie, Macedonii, Mo³dowie, Mongolii, Rosji,
Rumunii, Serbii, Tad¿ykistanie, Turkmenistanie, Ukrainie, Uzbekistanie oraz niezale¿nym terytorium Kosowo.
CASE jest za³o¿ycielem regionalnej sieci think thank'ów, do której nale¿¹: CASE
Ukraina (Kijów, Ukraina), CASE Kyrgyzstan (Biszkek, Republika Kirgiska), CASE
Transcaucasus (Tbilisi, Gruzja), IPM-CASE Research Center (Miñsk, Bia³oruœ).
46
CASE pracuje na Ukrainie od roku 1993. W sierpniu 1999 roku zosta³a zarejestrowana „organizacja-córka” Centrum Analiz Spo³eczno-Ekonomicznych – CASE Ukraina.
W latach 1993-2003 Fundacja CASE (ostatnio we wspó³pracy z CASE Ukraina)
zrealizowa³a szereg projektów badawczo-doradczych z zakresu makroekonomii,
polityki monetarnej, rozwoju sektora bankowego oraz nadzoru bankowego, polityki fiskalnej i reformy systemu podatkowego, reformy systemu emerytalnego i
opieki spo³ecznej. Eksperci CASE zajmowali siê monitorowaniem bie¿¹cej sytuacji
gospodarczej, jak równie¿ pracowali nad stworzeniem modelu makroekonomicznego gospodarki ukraiñskiej. Partnerami i odbiorcami byli przede wszystkim urzêdnicy wy¿szego szczebla administracji pañstwowej: Narodowego Banku Ukrainy,
Ministerstwa Gospodarki i Ministerstwa Finansów Ukrainy.
Od po³owy 2000 roku wydawany jest kwartalnik „Ekonomika Ukrainy: Tendencii, Ocenki, Prognozy” (w jêzyku rosyjskim).
CASE zamierza kontynuowaæ badania i doradztwo makroekonomiczne i dotycz¹ce polityki spo³ecznej oraz, w miarê pojawiania siê zapotrzebowania, tak¿e
doradztwo mikroekonomiczne. Jednym z wa¿nych aspektów dzia³alnoœci na Ukrainie jest monitorowanie i prognozowanie aktualnej sytuacji gospodarczej kraju.
Organizacja bêdzie nadal wydawaæ kwartalnik „Ekonomika Ukrainy: Tendencii,
Ocenki, Prognozy”. CASE prowadziæ bêdzie tak¿e dzia³ania wspieraj¹ce rozwój
sektora pozarz¹dowego w krajach przechodz¹cych okres transformacji systemowej. Jednym z d³ugofalowych celów Fundacji CASE na Ukrainie pozostaje rozwój
instytucjonalny CASE Ukraina, kszta³cenie na jej bazie m³odego pokolenia ekonomistów ukraiñskich oraz przekazanie doœwiadczeñ zdobytych w ci¹gu dwunastu lat istnienia CASE.
47
Dom Pojednania i Spotkañ
im. Œw. Maksymiliana M. Kolbego
ul. Œw. Trójcy 4, 80-822 Gdañsk
tel./fax (0-58) 301 57 21
[email protected], www.dmk.pl
Zakres dzia³ania
Dom Pojednania i Spotkañ im. Œw. Maksymiliana M. Kolbego w Gdañsku zosta³ za³o¿ony w 1992 roku przez Zakon OO. Franciszkanów. Ka¿dego roku w Domu
Pojednania i Spotkañ odbywaj¹ siê miêdzynarodowe spotkania m³odzie¿y z Europy Zachodniej, Œrodkowej i Wschodniej, zwi¹zane z zagadnieniami przemian
spo³eczno-politycznych w krajach by³ego „bloku komunistycznego”. Od wielu
lat szkoleni s¹ organizatorzy miêdzynarodowej wymiany m³odzie¿y. Organizacja posiada w centrum Gdañska w³asn¹ bazê seminaryjn¹ i noclegow¹. W Domu
goœciæ mo¿e jednoczeœnie 50 osób.
Pola dzia³añ: oœwiata, edukacja, wychowanie, wspó³praca miêdzynarodowa,
integracja europejska.
Wspó³praca z Ukrain¹ trwa od 1998 roku.
Podejmowane dzia³ania:
– M³odzie¿owe Centrum Debat, Donieck (Ukraina) – prezentacja polskich doœwiadczeñ w procesie integracji europejskiej
Kontynuacja programów z zakresu polskich doœwiadczeñ w procesie transformacji ustrojowej.
48
Ekologiczny Klub UNESCO
Pracownia na rzecz Bioró¿norodnoœci
ul. Partyzantów 19, 21–050 Piaski
tel. (0-81) 582 10 01, fax (0-81) 743 66 13
[email protected]
Zakres dzia³ania
Klub to niekomercyjna organizacja, której misj¹ jest ochrona dziedzictwa naturalnego i kulturowego, zw³aszcza na terenach wiejskich oraz dbanie o zrównowa¿ony rozwój tych terenów. Klub powsta³ w 1995 roku po przekszta³ceniu
kilku organizacji dzia³aj¹cych w Zespole Szkó³ w Piaskach.
– Od pocz¹tku 1996 roku Klub prowadzi polsko-ukraiñsk¹ kampaniê „Po³¹czy
nas Bug”. W ramach kampanii utworzone zosta³y przez samorz¹dy i organizacje pozarz¹dowe, a wiêc po raz pierwszy na œwiecie ca³kowicie „oddolnie”,
rezerwaty biosfery – które wkrótce po³¹cz¹ siê we wspólny miêdzynarodowy
Rezerwat Biosfery Polesie Zachodnie.
– organizuje liczne festiwale na pograniczu polsko-ukraiñskim („Kolêdy i szczodrywki nad Bugiem”, „Bug – wart jest œwieczki”, „Dni Bugu”)
– organizuje sp³ywy oraz rajdy rowerowe („Ekspedycja Bug”, „Wyprawa do
Wielkiej G³uszy”)
– pomaga tworzyæ nad Bugiem sieæ stanic i przystani (np. Stanica Kostom³oty)
– wydaje kwartalnik „Zaczarowane Polesie”.
Klub prowadzi program „Goœciñce zielonej Europy”, którego celem jest wpisanie doliny Bugu i miejscowoœci nadbu¿añskich na listê œwiatowego dziedzictwa ludzkoœci.
49
Fundacja Dobro Lokalne
ul. Cietrzewia 5, 02-492 Warszawa
tel. (0-22) 633 38 62, fax (0-22) 835 94 44
[email protected], www.dobrolokalne.org.pl
Zakres dzia³ania
Fundacja Dobro Lokalne zosta³a za³o¿ona w 1998 roku.
Celem Fundacji jest:
– wspieranie dzia³alnoœci spo³ecznej, kulturalnej, naukowej i oœwiatowej
– kszta³towanie instytucji pañstwa demokratycznego na poziomie lokalnym i regionalnym
– integrowanie œrodowisk lokalnych
– ochrona tradycji lokalnych i specyfiki regionalnej
– ochrona œrodowiska i zabytków
– wspieranie budowy Zjednoczonej Europy
Fundacja promuje samorz¹d terytorialny i dzia³a na rzecz spo³eczeñstw lokalnych. Stara siê w atrakcyjny sposób prezentowaæ inicjatywy lokalne i trwale
wzmacniaæ wiêzi spo³eczne – co roku organizuje Biesiady Samorz¹dowe, Konwersatoria Samorz¹dowe na bie¿¹ce tematy dotycz¹ce Polski lokalnej.
Fundacja promuje demokracjê lokaln¹ poza granicami – w krajach Europy
Wschodniej – Bia³oruœ, Ukraina, Litwa. Podczas tygodniowych pobytów grup z
Ukrainy i Bia³orusi prezentuje dzia³ania polskiego samorz¹du.
Fundacja Edukacja dla Demokracji
ul. Nowolipie 9/11, 00-150 Warszawa
tel. (0-22) 635 72 51, fax (0-22) 635 40 06
[email protected], www.edudemo.org.pl
Zakres dzia³ania
Celem dzia³aj¹cej od 1989 roku Fundacji Edukacja dla Demokracji (FED) jest
krzewienie wiedzy o demokracji i gospodarce wolnorynkowej oraz kszta³towa-
50
nie umiejêtnoœci dzia³ania obywatelskiego w pañstwie demokratycznym. D¹¿¹c
do osi¹gniêcia tego celu, Fundacja wspiera spo³ecznoœci lokalne w dzia³aniach
na rzecz budowy spo³eczeñstwa obywatelskiego przez:
– wspieranie samorz¹dnoœci lokalnej, szkolenie pedagogów, dzia³aczy lokalnych organizacji pozarz¹dowych oraz tworzenie samodzielnych zespo³ów trenerskich prowadz¹cych edukacjê obywatelsk¹
– uspo³ecznianie szko³y – wspieranie œwiadomego udzia³u spo³ecznoœci lokalnej, rodziców, pedagogów oraz samorz¹du terytorialnego w decydowaniu o lokalnej
polityce edukacyjnej, treœciach i metodach oraz programie wychowawczym szko³y
– tworzenie i publikowanie materia³ów poœwiêconych edukacji obywatelskiej i
funkcjonowaniu spo³eczeñstwa obywatelskiego.
FED wspó³pracuje z ludŸmi ró¿nych narodowoœci, wyznañ czy przekonañ politycznych w Polsce oraz krajach Europy Wschodniej (Ukraina, Bia³oruœ, Rosja,
Litwa, £otwa), Zakaukazia (Azerbejd¿an), Azji Centralnej (Uzbekistan, Kirgistan,
Kazachstan, Tad¿ykistan) i Mongolii.
Na terenie Ukrainy FED dzia³a od 1992 roku. W pierwszych dwóch latach uczestnikami warsztatów organizowanych przez Fundacjê byli przedstawiciele polskich
stowarzyszeñ dzia³aj¹cych na Ukrainie (Fundacja pomaga³a w tworzeniu Federacji
Organizacji Polskich na Ukrainie oraz w kszta³ceniu pierwszych jej kadr). Od 1995
roku FED systematycznie wspó³pracuje z kilkunastoma organizacjami pozarz¹dowymi z Zachodniej Ukrainy, Krymu, a od 1999 tak¿e z Ukrainy Wschodniej.
G³ównymi partnerami FED na Ukrainie s¹: Towarzystwo Lwa (Lwów), Fundacja Odrodzenie Krymu (Bakczysaraj) Krymskotatarska Inicjatywa (Bakczysaraj),
Rada Nauczycieli (Bakczysaraj). Wymienione organizacje dzia³aj¹ równie¿ w ramach Education for Democracy International Network – sieci organizacji pozarz¹dowych zaanga¿owanych w budowanie spo³eczeñstwa obywatelskiego w
swoich regionach.
Najwiêkszym osi¹gniêciem FED by³o wyszkolenie 4 zespo³ów trenerskich,
dzia³aj¹cych w spo³ecznoœciach lokalnych na terenie Ukrainy Zachodniej, Krymu
i Ukrainy Wschodniej. Ich cz³onkowie nale¿¹ do elity trenerów w Europie Wschod-
51
niej. Prowadz¹ warsztaty nie tylko na terenie Ukrainy, ale tak¿e Kanady, Polski,
Rosji, Azji Centralnej i Zakaukazia. FED ze swoimi partnerami z Ukrainy zorganizowa³a ³¹cznie kilkaset warsztatów i kilkadziesi¹t miêdzynarodowych sta¿y.
Wspólnie z Fundacj¹ IDEE FED pomaga³a w odbudowie spo³eczeñstwa obywatelskiego wœród Tatarów krymskich, wracaj¹cych na ziemie ojców po kilkudziesiêciu latach zes³ania. Fundacja pomaga³a szkoliæ pierwsze kadry organizacji pozarz¹dowych, dzia³aczy Mejilisu – tatarskiego samorz¹du narodowego, nauczycieli i lokaln¹ administracjê oœwiatow¹, liderów m³odzie¿owych, kandydatów
do w³adz lokalnych. Dziêki wsparciu fundacji stworzono ponad 100 organizacji
pozarz¹dowych na Krymie, 15 krymskotatarskich szkó³, 19 gazetek uczniowskich.
W 1992 roku do w³adz lokalnych wybrano 930 Tatarów Krymskich.
Od 1997 roku dzia³a przy Towarzystwie Lwa zespó³ trenerów-nauczycieli oraz
dzia³aczy organizacji pozarz¹dowych z Zachodniej Ukrainy (Lwów, Iwanofrankiwsk, Równe, Czerwonogród). Wspó³pracuj¹c w regionie z wieloma organizacjami, zespó³ odgrywa istotn¹ rolê w szkoleniu liderów lokalnych organizacji na
terenie Ukrainy. W 2001 roku we wspó³pracy z lokaln¹ administracj¹ oœwiatow¹
ze Lwowa stworzono zespó³ trenerów-metodyków „Poszuk”, kszta³c¹cy nauczycieli i administracjê oœwiatow¹. W 2002 roku we wspó³pracy z Towarzystwem
Lwa na Wschodniej Ukrainie powsta³ nowy zespó³ trenerów, dzia³aj¹cy w oparciu o lokalne organizacje pozarz¹dowe z Doniecka, Lugañska, Sum, Zaporo¿a,
Charkowa oraz Berdiañska.
–
–
–
–
Najwa¿niejsze tematy programów realizowanych przez FED:
reforma oœwiaty – aktywne metody nauczania w przedmiotach spo³ecznych,
tworzenie klubów nauczycielskich, kszta³cenie lokalnej administracji oœwiatowej, prawa ucznia i samorz¹dnoœæ uczniowska – sta¿e w Polsce i na Ukrainie dla samorz¹dów lokalnych, nauczycieli i trenerów
wsparcie dla organizacji pozarz¹dowych
organizacje pozarz¹dowe wobec wyborów
informowanie na Ukrainie o przygotowaniach Polski do integracji z Uni¹ Europejsk¹ (projekt „Ukrainski Paszport”)
52
– kszta³cenie trenerów organizacji pozarz¹dowych, zaanga¿owanych w programy dotycz¹ce HIV/AIDS
– wsparcie finansowe projektów polsko-ukraiñskich w ramach programu RITA
– budowanie wspó³pracy organizacji z Polski, Bia³orusi, Ukrainy i Litwy
– wydanie atlasu organizacji ukraiñskich (w jêzyku polskim i ukraiñskim) oraz
kilkudziesiêciu publikacji w jêzyku ukraiñskim o funkcjonowaniu organizacji
pozarz¹dowych oraz edukacji obywatelskiej.
Kontynuacja wspó³pracy z zespo³ami trenerskimi, szersze zaanga¿owanie w
reformowanie oœwiaty na szczeblu lokalnym, programy dla niezale¿nych mediów.
Fundacja Inicjatyw Spo³eczno-Ekonomicznych (FISE)
ul. Jezuicka 1/3, 00-281 Warszawa
tel. (0-22 ) 635 62 77, fax (0-22) 635 62 78
[email protected], www.fise.org.pl
Zakres dzia³ania
Fundacja Inicjatyw Spo³eczno-Ekonomicznych (FISE) istnieje od wrzeœnia 1990
roku. Wspiera rozwój spo³eczeñstwa obywatelskiego. Podstawowe cele realizowane s¹ we wspó³pracy z lokalnymi partnerami, w³adzami samorz¹dowymi, organizacjami pozarz¹dowymi, szeroko rozumianymi spo³ecznoœciami lokalnymi.
G³ównym obszarem dzia³ania jest Polska, choæ realizowano projekty równie¿ z
partnerami z Ukrainy, Kosowa, Albanii i Rosji.
Od 1999 roku FISE realizuje projekty, których odbiorcami s¹ Ukraiñcy. Latem
1999 roku powsta³ pierwszy projekt pod nazw¹: Akademia Rozwoju Lokalnego
(ARL). Celem Akademii jest aktywizacja spo³ecznoœci ma³ych i œrednich miast
Ukrainy poprzez pracê z lokalnymi liderami reprezentuj¹cymi w³adzê, biznes i
organizacje pozarz¹dowe. Praca ta obejmuje:
53
– obszerny program edukacyjny, przekazuj¹cy zarówno wiedzê ogóln¹, jak i
specyficzne polskie doœwiadczenia stymulowania rozwoju lokalnego
– sta¿e w Polskich gminach i organizacjach pozarz¹dowych
– konsultacje indywidualne w miejscu dzia³añ adresatów projektu.
Celem praktycznym jest przygotowanie i wdro¿enie projektów rozwoju lokalnego, bazuj¹cych na inicjatywach obywateli, z udzia³em wszystkich wymienionych œrodowisk. W czasie trzyletniej historii ARL powsta³o 16 takich projektów.
Obecnie wydawany jest „Biuletyn Absolwentów”, informuj¹cy o ich dzia³aniach podejmowanych po ukoñczeniu Akademii. FISE znajduje siê w trakcie procesu przekazywania ARL swemu partnerowi ukraiñskiemu: Konsorcjum Zakarpackich Organizacji Rozwoju Lokalnego i Regionalnego CRADLIZ (U¿horod).
Pozostali partnerzy projektu: Comité Catholique Contre la Faim et Pour Le
Développement CCFD z Francji, Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarz¹dowych FIP, Fundacja „Wiedzieæ Jak”, Agencja Rozwoju Miasta (Tarnopol),
Agencja Rozwoju Regionalnego „Donbas” (Donieck), Towarzystwo Lwa (Lwów),
Zwi¹zek Demokratycznych Rad Ukrainy (Kijów).
W latach 2000-2001, w ramach projektu LARGIS Brytyjskiego Departamentu Rozwoju Miêdzynarodowego (DFID), zrealizowano piêæ wizyt studyjnych przeznaczonych
dla pracowników administracji publicznej i poœwiêconych problemom rozwoju regionalnego. Wœród najwa¿niejszych tematów wizyty znalaz³y siê: wspieranie rozwoju
lokalnego, strategie rozwoju, programy zwalczania bezrobocia, wsparcie procesu reform i ograniczanie jego negatywnych efektów, dzia³alnoœæ Agencji Rozwoju Regionalnego, reforma administracji w Polsce, specjalne strefy ekonomiczne, wspó³praca
przygraniczna oraz rola polskiego systemu bankowego w rozwoju regionalnym.
W drugiej po³owie 2003 roku FISE bêdzie pracowaæ nad przekazywaniem ukraiñskim partnerom wiedzy i narzêdzi z zakresu aktywnych form poszukiwania pracy.
FISE przygotowuje siê do projektów zwi¹zanych z rozwojem ekonomicznych
ma³ych i œrednich miast Ukrainy.
54
Fundacja Instytut Spraw Publicznych (ISP)
ul. Szpitalna 5 lok. 22, 00-031 Warszawa
tel. (0-22) 556 42 60, fax (0-22) 556 42 62
[email protected], www.isp.org.pl
Zakres dzia³ania
Instytut powsta³ w 1995 roku. Jest niezale¿n¹, pozarz¹dow¹ placówk¹ badawcz¹. Realizuje projekty zwi¹zane z praktyk¹ ¿ycia publicznego, inicjuje debaty spo³eczne, przedstawia idee przyczyniaj¹ce siê do rozwi¹zywania obecnych i
przysz³ych problemów, tworzy p³aszczyznê porozumienia miêdzy œrodowiskami
naukowców, polityków, dziennikarzy i dzia³aczy spo³ecznych.
Dzia³ania ISP wyznacza chêæ dzielenia siê polskimi doœwiadczeniami w budowaniu spo³eczeñstwa obywatelskiego, we wprowadzaniu reform instytucjonalnych
oraz d¹¿eniu do przyst¹pienia Polski do UE. Kluczowe znaczenie maj¹ publikacje
syntetycznie opisuj¹ce polskie reformy: Druga fala polskich reform (wydana po
ukraiñsku i rosyjsku) i Cztery Reformy – od koncepcji do realizacji (po rosyjsku).
Wœród projektów wymieniæ nale¿y:
– „Pojednanie i wspó³praca. Polacy i Ukraiñcy wobec baga¿u przesz³oœci i wyzwañ przysz³oœci”. Na podstawie badañ sonda¿owych przeprowadzonych w
Polsce (2000) i na Ukrainie (2001) wydano po polsku i po ukraiñsku raport
Polska-Ukraina. Wzajemny wizerunek, prezentowany na seminariach w Warszawie i Kijowie.
– „Information collection and assessment of international donor activities in
Poland and Ukraine 1990-2000”. Badanie pozwoli³o na sformu³owanie wniosków, dotycz¹cych dzia³alnoœci zagranicznych instytucji pomocowych w obu
krajach oraz przysz³ych strategii wykorzystania funduszy zagranicznych przez
samorz¹dy lokalne. Ukraiñski partner – Miêdzynarodowe Centrum Studiów
Perspektywicznych (International Centre for Policy Studies).
– „Regulacje prawne kwestii finansowania partii politycznych oraz zapobiegania
55
–
–
–
–
konfliktowi interesów”. W ramach brytyjsko-polsko-ukraiñskiego projektu odby³y siê w Warszawie (2001) warsztaty dla dziennikarzy i przedstawicieli organizacji pozarz¹dowych oraz konferencje w Warszawie (2001) i w Kijowie (2002).
Podsumowuj¹ca wyniki projektu ksi¹¿ka Kulisy finansowania polityki ukaza³a
siê w jêzyku polskim i ukraiñskim. Ukraiñski partner – Fundacja Europa XXI.
„Europejski wybór Ukrainy: kampania œwiadomoœci publicznej”. Projekt realizowany z Miêdzynarodowym Centrum Studiów Perspektywicznych, promowa³ europejsk¹ i demokratyczn¹ drogê w spo³eczeñstwie ukraiñskim. Dla przedstawicieli biznesu, mediów, organizacji pozarz¹dowych, oœrodków badawczych oraz
rz¹du odby³y siê w Kijowie seminaria poœwiêcone polskim doœwiadczeniom w
zakresie: polityki inwestycyjnej, wykorzystania funduszy pomocowych UE i promocji idei europejskich. Projekt realizowany w latach 2000-2001 promowa³ te¿
wspó³pracê miêdzy polskimi i ukraiñskimi organizacjami pozarz¹dowymi.
„Konsekwencje rozszerzenia UE i uk³adu z Schengen na kraje kandydackie w
regionie Europy Œrodkowo Wschodniej”. W projekcie koordynowanym przez
ISP uczestniczy³o dziewiêæ oœrodków z Europy Œrodkowo-Wschodniej (ze strony
ukraiñskiej Miêdzynarodowe Centrum Studiów Perspektywicznych). W Warszawie odby³y siê dwa seminaria, powsta³y raporty eksperckie obejmuj¹ce
wymiar gospodarczy, spo³eczny i prawny. Przeprowadzono te¿ badania terenowe w rejonach przygranicznych (raporty dostêpne na stronie ISP). Projekt
realizowano w latach 2002-2003.
„Czy rzeczywiœcie potrzebujemy imigrantów? Nowe posuniêcia w europejskiej polityce imigracyjnej a polityka wobec zatrudnienia: Wielka Brytania,
Niemcy, Polska i Ukraina”. ISP i Miêdzynarodowe Centrum Studiów Perspektywicznych zorganizowa³y w Kijowie (2002) konferencjê poœwiêcon¹ najwa¿niejszym problemom oraz sformu³owaniu rekomendacji dotycz¹cych polityki
migracyjnej. W przygotowaniu ksi¹¿ka Migration and Labour Markets in Poland and Ukraine (po angielsku i ukraiñsku).
„Building European Awareness – Highlighting Poland’s EU Accession Experience for Ukrainian Opinion Leaders and Thinking Publics”. ISP i Fundacja „Demokratyczne Inicjatywy” zorganizowa³y w Warszawie i Kijowie seminaria, w których uczestniczyli przedstawiciele rz¹du, parlamentu, mediów oraz
56
think-tank'ów (2003). Spotkania mia³y pomóc w informowaniu spo³eczeñstwa
ukraiñskiego o korzyœciach p³yn¹cych z integracji z UE i o krokach, jakie nale¿y
podj¹æ w celu dopasowania ukraiñskiego prawa do wymogów europejskich.
G³ówny kierunek dzia³añ na przysz³oœæ to przekazywanie doœwiadczeñ zwi¹zanych z przygotowaniem Polski do wymogów cz³onkostwa w Unii Europejskiej
i wprowadzaniem europejskich standardów w dziedzinie polityki i gospodarki.
Fundacja Instytutu Artes Liberales
ul. Nowy Œwiat 4, 00-497 Warszawa
tel. (0-22) 696 33 15, fax (0-22) 628 10 12
[email protected], www.ial.org.pl
Zakres dzia³ania
Dzia³alnoœæ za³o¿onej w 1997 Fundacji Instytutu Artes Liberales (FIAL) ma na celu
wspieranie rozwoju nowych, tak¿e eksperymentalnych, metod edukacyjnych, szczególnie w dziedzinach „humanistyki niestosowanej”, przyczynianie siê do tworzenia
i rozwoju dzia³aj¹cych w tym zakresie jednostek naukowo-badawczych i edukacyjnych, w szczególnoœci Uniwersytetu Warszawskiego, wspieranie poznawania i zachowywania dziedzictwa œródziemnomorskiego, ze szczególnym uwzglêdnieniem
tradycji helleñskiej i ³aciñskiej, w Europie Œrodkowej i Wschodniej.
FIAL dzia³a na Ukrainie od chwili powstania.
– „Miêdzynarodowa Szko³a Humanistyczna Europy Œrodkowej i Wschodniej”
(MSH) – poœwiêcona rozwojowi kszta³cenia interdyscyplinarnego na poziomie miêdzynarodowym. Szko³a jest organizowana we wspó³pracy z uczelniami ukraiñskimi (m.in. Pañstwowy Uniwersytet im. I. Franki we Lwowie, Ukraiñski Uniwersytet Katolicki we Lwowie, Narodowy Uniwersytet „Akademia
Kijowsko-Mohylañska”, Pañstwowy Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki w Ki-
57
jowie), bia³oruskimi (Miñski Uniwersytet Humanistyczny, Pañstwowy Uniwersytet im. J. Kupa³y w Grodnie), litewskimi (Uniwersytet im. Witolda Wielkiego
w Kownie, Litewski Instytut Historyczny w Wilnie, oraz rosyjskimi (Instytut
Smolny w Sankt Petersburgu).
Sesje MSH w latach 1999-2003 organizowano we Lwowie, Warszawie, Oroñsku, Perkozie, Stê¿ycy, Miêtnem, Grodnie, Bia³ymstoku, Lublinie, Cieszynie, Poznaniu i GnieŸnie – bra³o w nich udzia³ 1020 uczestników. Ponad po³owa z nich
przyjecha³a z Ukrainy (513 osób).
Pomoc przy organizacji studiów typu MISH (Miêdzywydzia³owe Indywidualne
Studia Humanistyczne) – otwartych ju¿ we Lwowie, przygotowywanych w Kijowie.
Organizacja wspólnych studiów doktoranckich.
Fundacja Nasza Ziemia
ul. Ho¿a 3 m. 5, 00-528 Warszawa
tel./fax (0-22) 622 81 18
[email protected], www.naszaziemia.pl
Zakres dzia³ania
Fundacja powsta³a w 1994 roku dla zainicjowania i koordynowania w Polsce
akcji Clean Up the World (Sprz¹tanie œwiata) – miêdzynarodowej kampanii publicznej edukacji ekologicznej. Fundacja prowadzi programy wsparcia edukacji i
organizacji gospodarki odpadami, przeznaczone szczególnie dla samorz¹dów i
szkó³.
Pierwsze wspólne dzia³ania z partnerami z Ukrainy rozpoczê³y siê w 2000 roku.
Pola dzia³ania:
– ekologiczna edukacja publiczna i wspomaganie organizacji selektywnej zbiórki
odpadów oraz rozwi¹zywania problemów z zanieczyszczeniem œrodowiska
58
– edukacja obywatelska – anga¿owanie obywateli w procesy rozwi¹zywania problemów lokalnych, wspomaganie integrowania lokalnych spo³ecznoœci: w³adz
samorz¹dowych, organizacji pozarz¹dowych, biznesu, mediów
Partnerami Fundacji na Ukrainie by³y do tej pory: Asocjacja Miast Ukrainy
(Kijów), Towarzystwo Lwa (Lwów), Towarzystwo Ochrony Przyrody (Dniepropietrowsk), Eko-Ha³ Ostwind (Ka³usz).
– 2003, Kijów – miêdzynarodowe warsztaty dla koordynatorów i organizatorów kampanii Sprz¹tanie œwiata z Europy Œrodkowej i Wschodniej
– przekazywanie doœwiadczeñ polskich samorz¹dów w zakresie organizowania gospodarki odpadami i edukacji ekologicznej
Fundacja Nowy Staw
ul. 3 Maja 18/3A, 20-078 Lublin
tel. (0-81) 534 61 91, fax (0-81) 534 61 92
[email protected], www.nowystaw.lublin.pl
Zakres dzia³ania
Nazwa Fundacji pochodzi od miejscowoœci po³o¿onej w Koz³owieckim Parku
Narodowym, gdzie realizowane by³y pierwsze projekty Fundacji, powsta³ej w
1993 roku. Celem jej dzia³añ jest umacnianie ukszta³towanych przez chrzeœcijañstwo podstawowych wartoœci demokracji i gospodarki rynkowej oraz edukacja
m³odego pokolenia i wspó³praca miêdzynarodowa m³odzie¿y. W 2000 roku zakoñczono rozbudowê oœrodka szkoleniowego w Miêdzynarodowym Domu Spotkañ M³odzie¿y w Nasutowie ko³o Lublina. W Domu organizowane s¹ seminaria, warsztaty, konferencje i spotkania m³odzie¿y. Korzystaj¹ z niego tak¿e inne
organizacje pozarz¹dowe Lubelszczyzny. Fundacja prowadzi dzia³alnoœæ edukacyjno-kulturaln¹ – seminaria, warsztaty i spotkania m³odzie¿y
59
Fundacja wspó³pracuje z Ukrain¹ od 1996 roku, organizuj¹c seminaria, warsztaty i spotkania:
– spotkania m³odzie¿y na rzecz porozumienia i budowania wspólnego s¹siedztwa
– seminaria i warsztaty dla m³odych dziennikarzy
– warsztaty ekologiczne
– seminaria na temat polskich reform gospodarczych.
Do chwili obecnej zorganizowano 39 spotkañ dwu- i wielostronnych z udzia³em goœci z Ukrainy.
G³ówni partnerzy na Ukrainie: M³ody Ruch ¯ytomierszczyzny (¯ytomierz),
Europejskie Centrum M³odzie¿y (Równe), Ukraiñsko-Polskie Forum M³odych im.
W. Lipiñskiego (£uck), Studenckie Bractwo (Nadrawina), M³odzie¿ Chrzeœcijañsko-Demokratyczna (Kijów), Zwi¹zek Niezale¿nych Dziennikarzy (¯ytomierz) oraz
Towarzystwo Lwa (Lwów), „Nowe Horyzonty” (Drohobycz), Centrum „M³oda
Demokracja” (Lwów), Fundacja „Nasz Stanis³awów” (Iwano-Frankiwsk), „Europejski Dialog” (Lwów).
Kontynuacja programów dla m³odzie¿y.
Fundacja Oœrodka KARTA
ul. Narbutta 29, 02-536 Warszawa
tel. (+22) 848-07-12, fax 646-65-11
[email protected], www.karta.org.pl
Zakres dzia³ania
Oœrodek KARTA jest organizacj¹ pozarz¹dow¹, zajmuj¹c¹ siê dokumentowaniem i upowszechnianiem historii najnowszej Polski i Europy Wschodniej. Pocz¹tkiem dzia³añ by³o powo³anie w 1982 roku w Warszawie „Karty” jako podziemnej gazetki publicystycznej. W roku 1990 zarejestrowane zosta³y œciœle ze
60
sob¹ wspó³pracuj¹ce Fundacja Archiwum Wschodniego i Fundacja KARTA. Pod
koniec 1991 roku powo³ano Oœrodek KARTA, ³¹cz¹cy obie fundacje.
Fundacja Oœrodka KARTA prowadzi:
– dzia³alnoœæ badawcz¹ – dokumentacja najnowszej historii Polski
– dzia³alnoœæ edukacyjn¹ – upowszechnianie najnowszej historii Polski
– dzia³alnoœæ wydawnicz¹.
– „Wspólne miejsce – Europa Wschodnia” to program miêdzynarodowy realizowany przez Oœrodek we wspó³pracy z zagranicznymi partnerami (finansowany g³ównie ze œrodków National Endowment for Democracy i Fundacji
Forda). Jest to program badawczo-opiniotwórczy, prowadzony od 1993 roku,
realizowany niemal we wszystkich krajach Europy Œrodkowo-Wschodniej.
Obecnie jego g³ównym celem jest opracowanie miêdzynarodowego S³ownika dysydentów (1956-89). G³ównym partnerem Oœrodka KARTA, bêd¹cego koordynatorem, jest Oœrodek Badañ Informacji i Upowszechniania „Memoria³”
w Moskwie. Z czasem do³¹czy³y siê tak¿e niezale¿ne oœrodki z Ukrainy, Bia³orusi, Bu³garii i innych krajów by³ego bloku sowieckiego. W 1998 roku, dziêki
wspó³pracy z „Memoria³em” Oœrodek opublikowa³ £agry. Przewodnik encyklopedyczny.
– Oœrodek wspiera tak¿e dialog polsko-ukraiñski. W tym celu wydaje seriê Polska–
Ukraina: trudne pytania dokumentuj¹c¹ kolejne spotkania historyków obu stron.
Projekt o tym samym tytule oprócz seminariów obejmowa³ tak¿e dokumentacjê
ofiar konfliktu polsko-ukraiñskiego w latach czterdziestych XX wieku.
61
Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej (FRDL)
ul. Hauke Bosaka 11, 01-540 Warszawa
tel. (0-22) 869 92 07, fax (0-22) 839 22 85
[email protected]; www.frdl.org.pl
Zakres dzia³ania
Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej (FRDL) jest organizacj¹ pozarz¹dow¹,
apolityczn¹, niezale¿n¹ i niekomercyjn¹. Zosta³a ustanowiona 18 wrzeœnia 1989
i wpisana do rejestru fundacji 9 stycznia 1990.
Misj¹ FRDL jest szerzenie idei samorz¹dnoœci obywatelskiej, rozumianej jako
podstawowa forma demokracji. Wype³niaj¹c swoj¹ misjê, Fundacja wspiera dzia³ania samorz¹dów lokalnych i organizacji pozarz¹dowych, przyczyniaj¹c siê tym
samym do budowy i wzmacniania spo³eczeñstwa obywatelskiego.
Dziêki profesjonalizmowi us³ug, ich dostêpnoœci dla samorz¹dowców i dzia³aczy lokalnych w ca³ym kraju oraz doskonale przygotowanej i doœwiadczonej
kadrze trenerów i ekspertów, Fundacja zajmuje pierwsze miejsce w kraju na liœcie najpopularniejszych organizacji szkol¹cych samorz¹d terytorialny.
Od 1993 roku programy miêdzynarodowe s¹ jedn¹ z g³ównych dziedzin dzia³alnoœci FRDL. Rosn¹ca liczba projektów miêdzynarodowych spowodowa³a, ¿e
powo³ano wyspecjalizowan¹ jednostkê organizacyjn¹ Fundacji pod nazw¹ Polski Instytut Demokracji Lokalnej. Jego zadaniem jest koordynacja wszystkich
dzia³añ realizowanych przez Fundacjê za granic¹ oraz bezpoœrednia realizacja
du¿ych programów, wspieraj¹cych budowê i rozwój samorz¹du terytorialnego
w innych krajach.
W ostatnich latach g³ównymi odbiorcami, do których kierowano zagraniczne
programy Fundacji, byli reprezentanci w³adz pañstwowych, samorz¹du terytorialnego, organizacji pozarz¹dowych oraz dziennikarze i dzia³acze lokalni z Ukrainy,
Bia³orusi, Albanii, Macedonii, Serbii i Czarnogóry, Boœni i Hercegowiny, Obwodu
Kalinigradzkiego oraz Kazachstanu. Projekty Fundacji realizowane by³y tak¿e dla
uczestników z Bu³garii, Gruzji oraz Rosji. Eksperci Fundacji doradzaj¹ rz¹dom lub
w³adzom lokalnym w S³owenii, Czeczenii i Rumunii.
62
Swoj¹ dzia³alnoœæ na Ukrainie FRDL rozpoczê³a w 1992 konferencj¹ „Od Centralizmu do demokracji lokalnej – spotkania samorz¹dowców Europy Œrodkowej i
Wschodniej” (Kraków 1992), realizowan¹ przy wspó³pracy Dyrekcji Programu Local Democracy in Poland z Uniwersytetu Rutgers, gdzie spotkali siê przedstawiciele 14 krajów, w tym Ukrainy, w celu uzgodnienia scenariuszy dzia³añ prowadz¹cych do utworzenia struktur nowych w³adz lokalnych. Od tamtego czasu FRDL
regularnie realizuje projekty zwi¹zane z Ukrain¹. Projekty te skierowane s¹ zarówno do organizacji pozarz¹dowych, jak i do przedstawicieli samorz¹du, administracji pañstwowej, mieszkañców, ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw oraz dziennikarzy. Projekty realizowane s¹ w ró¿nej formie: wizyt ekspertów polskich na Ukrainie, szkoleñ w Polsce, wizyt studyjnych, warsztatów, szkoleñ trenerów, konferencji,
seminariów, t³umaczeñ publikacji oraz materia³ów szkoleniowych. Projekty finansowane by³y m.in. przez Polsko-Amerykañsko-Ukraiñsk¹ Inicjatywê Wspó³pracy
PAUCI, MATRA (program MSZ Holandii), US-Ukraine Foundation i innych.
Aktualnie i w przysz³oœci Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej planuje, korzystaj¹c
z wieloletniego doœwiadczenia, dalsz¹ wspó³pracê z partnerami ukraiñskimi w budowaniu spo³eczeñstwa obywatelskiego oraz wspieranie rozwoju regionalnego Ukrainy.
Fundacja na rzecz Umacniania
Wiêzi Rodzinnych i Spo³ecznych SYNAPSIS
ul. Ondraszka 3, 02-085 Warszawa
tel. (0-22) 825 77 57, 825 87 22, fax (0-22) 825 77 57
[email protected], www.synapsis.waw.pl
Zakres dzia³ania
Fundacja SYNAPSIS powsta³a w 1990 roku i zajmuje siê pomoc¹ osobom z
autyzmem oraz wspó³prac¹ z podobnymi organizacjami w kraju i na œwiecie;
przewodniczy Radzie Porozumienia Organizacji Pozarz¹dowych Pracuj¹cych na
63
rzecz Dzieci i Osób Doros³ych z Autyzmem i Pokrewnymi Zaburzeniami oraz ich
Rodzin, jest tak¿e cz³onkiem Autism Europe (organizacji zrzeszaj¹cej europejskie organizacje zajmuj¹ce siê problematyk¹ autyzmu). Fundacja korzysta z doœwiadczeñ licznych organizacji w krajach zachodnioeuropejskich, dziel¹c siê jednoczeœnie tymi doœwiadczeniami z organizacjami na Ukrainie.
Fundacja wspó³pracuje z Ukrain¹ od czerwca 2001 roku.
Dotychczas zrealizowane programy:
– IV-XII 2001 – program „Wymiana doœwiadczeñ miêdzy rodzinami i profesjonalistami – profesjonalne wsparcie œrodowiska rodzin wychowuj¹cych dzieci
z autyzmem we Lwowie”, we wspó³pracy z Fundacj¹ KONTAKT ze Lwowa (dawna nazwa: Stowarzyszenie Wzajemnej Pomocy Rodzin Dzieci Autystycznych):
wspó³praca merytoryczna, przekazywanie doœwiadczeñ polskich, rozwijanie
kontaktów w regionie przygranicznym Przemyœl-Lwów, szkolenia prowadzone przez psychoterapeutów, psychologów, pedagogów Fundacji SYNAPSIS,
udzia³ uczestników z Ukrainy w Europejskim Tygodniu Autyzmu w Polsce;
– IV 2002- IV 2003 – projekt „Partnerstwo rodziców i profesjonalistów w tworzeniu skutecznego systemu pomocy dla dzieci i osób z autyzmem – wymiana
doœwiadczeñ œrodowisk polskich i ukraiñskich” w ramach Programu WschódWschód – we wspó³pracy z Fundacj¹ KONTAKT ze Lwowa, Ukraiñskim Instytutem Badawczym Psychiatrii Spo³ecznej i S¹dowej oraz Uzale¿nieñ z Kijowa.
Wspó³praca z organizacjami rodziców na terenie Lwowa i Kijowa, przygotowanie profesjonalistów do tworzenia placówek terapeutyczno-edukacyjnych,
wsparcie akcji uœwiadamiania istnienia niedostrzeganych dot¹d na Ukrainie
problemów osób z autyzmem.
Kolejny etap wspó³pracy, planowany na jesieñ 2003 roku, bêdzie konsekwencj¹
poprzednich projektów. Tym razem, odpowiadaj¹c na potrzeby œrodowisk ze
Lwowa i Kijowa, Fundacja SYNAPSIS chce skupiæ siê na szkoleniach z zakresu
rzecznictwa interesów osób autystycznych, tworzenia szerszej reprezentacji ta-
64
kich œrodowisk, uczenia grup dotkniêtych autyzmem samodzielnego zaspakajania potrzeb, zak³adania organizacji, podstaw pisania wniosków o fundusze, tworzenia i rozliczania bud¿etów, szukania Ÿróde³ finansowania. Bêd¹ mia³y one
formê konsultacji i wyk³adów, opartych na polskich doœwiadczeniach.
Fundacja Solidarnoœci Polsko-Czesko-S³owackiej
ul. Szpitalna 5/5, 00-031 Warszawa
tel. (0-22) 828 91 45 w. 141, 826 35 98, fax (0-22) 828 9129
[email protected]; www.free.ngo.pl/spczs
Zakres dzia³ania
Celem za³o¿onej w 1990 roku Fundacji jest dzia³alnoœæ naukowa, oœwiatowa,
kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony œrodowiska, dobroczynnoœci i pomocy spo³ecznej prowadzona na rzecz wspó³pracy, porozumienia i
solidarnoœci narodów Polski, Czech, S³owacji oraz innych krajów. Obecnie Fundacja koncentruje siê na programach pomocowych dla organizacji oraz mediów
z krajów by³ego Zwi¹zku Radzieckiego.
Fundacja wspó³pracuje z Ukrain¹ od 1992 roku; wspó³praca ta obejmuje przede
wszystkim media i organizacje pozarz¹dowe:
– Program „Technika Wolnego S³owa” (1992–2003) – szkolenia z zakresu technik sk³adu komputerowego dla potrzeb niezale¿nych wydawnictw. Kursanci
wyje¿d¿aj¹ z Polski z umiejêtnoœciami pozwalaj¹cymi na obs³ugê programów
komputerowego sk³adu tekstów. Uczestnicy bardziej zaawansowani s¹ szkoleni wed³ug zg³aszanych potrzeb. Dodatkowo wybrane organizacje otrzymuj¹
sprzêt komputerowy.
W 2003 roku zakoñczy³a siê ósma edycja programu. Ogó³em w programie
udzia³ w wziê³o oko³o 430 osób reprezentuj¹cych kilkaset organizacji z Bia³orusi,
Ukrainy, Rosji, Mo³dawii, Litwy, £otwy, Mongolii, Azerbejd¿anu, Gruzji, Armenii,
Kirgizji, Turkmenii, Kazachstanu, Uzbekistanu.
65
– Program „Niezale¿ne media” (1996–2002) – trzytygodniowe sta¿e dla dziennikarzy prasy, radia, telewizji i redaktorów wydawnictw. Prezentowane by³y
polskie doœwiadczenia z lat transformacji, rozwój niezale¿nych mediów w Polsce (w tym etyka mediów, odpowiedzialnoœæ dziennikarza za s³owo, dziennikarstwo œledcze). W programie przewidziane by³y spotkania z politykami, naukowcami, przedstawicielami œwiata kultury oraz z dzia³aczami organizacji
pozarz¹dowych.
Wa¿nym elementem programu by³a mo¿liwoœæ nawi¹zania bezpoœrednich
kontaktów z polskimi dziennikarzami podczas wizyt studyjnych w warszawskich redakcjach. W polskiej prasie zamieszczano materia³y dziennikarzy –
uczestników programu na tematy zwi¹zane z aktualnymi wydarzeniami w ich
pañstwach, jak równie¿ opinie i komentarze dotycz¹ce wydarzeñ œwiatowych.
W 2002 roku zakoñczy³a siê czwarta edycja tego programu. Ogó³em wziê³o w
nim udzia³ ponad 120 dziennikarzy.
– Dzia³anie kulturalne – Fundacja organizuje imprezy promuj¹ce kulturê m.in.
Ukrainy. I tak np. w 2002 roku zorganizowano wystawê malarstwa lwowskiego, podczas której zaprezentowano kilkadziesi¹t prac oœmiu wspó³czesnych malarzy.
W 2003 roku planowana jest kolejna edycja sta¿y dziennikarskich „Niezale¿ne media V”, w których przewidywany jest udzia³ przedstawicieli mediów
ukraiñskich.
W roku 2004 maj¹ siê odbyæ kolejne szkolenia w zakresie sk³adu komputerowego „Technika Wolnego S³owa IX”.
Równie¿ w roku 2004, wspólnie z Instytutem Rozwoju Miasta ze Lwowa, Fundacja Solidarnoœci Polsko-Czesko-S³owackiej planuje zorganizowanie programu
samorz¹dowego „Spo³eczna kontrola w³adz lokalnych”.
66
ul. Sapie¿yñska 10a, 00-215 Warszawa
tel. (0-22) 536 02 00, fax (0-22) 536 02 20
[email protected]; www.batory.org.pl
Zakres dzia³ania
Celem Fundacji im. Stefana Batorego, powo³anej w maju 1988 roku, jest
wspieranie rozwoju otwartego, demokratycznego spo³eczeñstwa. Przez 15 lat
Fundacja dzia³a³a na polu edukacji, kultury, ochrony zdrowia i pomocy spo³ecznej, wspomaga³a rozwój lokalnych organizacji pozarz¹dowych, wspiera³a przemiany demokratyczne i rynkowe w Polsce oraz w Europie Œrodkowej i Wschodniej. Na inicjatywy te przeznaczy³a 320 milionów z³otych, przyznaj¹c przesz³o 10
tysiêcy dotacji i 5 tysiêcy stypendiów.
W 2002 roku Fundacja okreœli³a na nowo pola i zakres swojej aktywnoœci,
kieruj¹c siê analiz¹ spo³ecznych potrzeb i bior¹c pod uwagê wysokoœæ œrodków,
jakie pozostaj¹ w jej dyspozycji. Dzia³ania Fundacji koncentruj¹ siê dziœ na wzmacnianiu spo³ecznej aktywnoœci, propagowaniu wolnoœci obywatelskich i zasad
pañstwa prawa oraz rozwijaniu wspó³pracy i solidarnoœci miêdzynarodowej.
Programy w³asne Fundacji Batorego
Przedsiêwziêcia podejmowane przez Fundacjê obejmowa³y ró¿norodn¹ problematykê: od polityki po wymianê m³odzie¿y, od samorz¹du lokalnego po debaty historyków. Wœród wa¿nych projektów wymieniæ mo¿na: pierwsze spotkanie
parlamentarzystów z Polski i Ukrainy (1990), konferencjê „Renesans Ukrainy” (1996),
seminaria: „Trudne pytania. Polacy i Ukraiñcy 1918–1948” (1994) i „Historiografia
Polski i Ukrainy po 1989 roku” (1998), wizyty studyjne i warsztaty dla dziennikarzy,
redaktorów pism spo³eczno-kulturalnych, liderów zwi¹zków zawodowych, prawników, samorz¹dowców, historyków oraz dzia³aczy organizacji pozarz¹dowych.
67
Projekty podjête w ostatnich latach
– „Nowa Unia Europejska i Ukraina” – rozpoczêty w 2002 roku projekt ma oceniæ obecne stosunki miêdzy rozszerzaj¹c¹ siê Uni¹ Europejsk¹ a Ukrain¹, a
tak¿e przygotowaæ opracowanie mo¿liwych strategii i konkretnych rozwi¹zañ dotycz¹cych tych relacji. W projekcie uczestnicz¹ eksperci z krajów Unii
Europejskiej (Belgia, Wielka Brytania), Polski, S³owacji, Ukrainy i Wêgier. Koñcowy raport, wraz z rekomendacjami, zostanie opublikowany w jêzykach angielskim, polskim i ukraiñskim.
– „Monitoring otwartoœci wschodnich granic Polski” – Wspólnie z Helsiñsk¹
Fundacj¹ Praw Cz³owieka oraz grup¹ organizacji pozarz¹dowych prowadziliœmy w 2002 i 2003 roku monitoring warunków przekraczania wschodnich
granic Polski przez cudzoziemców. Na podstawie tych badañ zosta³ opracowany i wydany raport, zwracaj¹cy uwagê na przestrzeganie praw i respektowanie godnoœci osób przekraczaj¹cych granicê, a tak¿e zawieraj¹cy rekomendacje dla stra¿y granicznej i s³u¿b celnych.
– „Historia alternatywna” – projekt realizowany w latach 1999-2003 wspólnie z
redakcj¹ miesiêcznika „Mówi¹ Wieki”. W formule spotkañ warsztatowych
zespo³y uczniowskie z Bia³orusi, Litwy, Ukrainy i Rosji pod kierownictwem
nauczycieli przygotowa³y wspólne prace ³¹cz¹ce w sobie elementy „historii
alternatywnej” („co by by³o gdyby...”) z prób¹ zastosowania rozmaitych technik krytyki Ÿróde³. Na podstawie materia³ów powsta³ych podczas warsztatów
opracowano cykl broszur edukacyjnych w czterech jêzykach.
– „Bia³oruœ, Ukraina, Polska – klub dziennikarzy” – cykl warsztatów i wizyt studyjnych dla grupy 25-30 dziennikarzy prasy regionalnej, pomagaj¹cych w wymianie informacji miêdzy redakcjami, w usprawnieniu i podniesieniu jakoœci
pracy oraz zwiêkszeniu liczby publikacji prasowych poœwiêconych zagadnieniu rozszerzenia Unii i sytuacji w krajach regionu.
Programy grantodawcze
Dzia³aj¹cy od 1991 roku Program „Wschód-Wschód” wspomaga realizacjê
projektów dotycz¹cych problematyki spo³ecznej, przemian demokratycznych oraz
aktywizacji m³odzie¿y w krajach naszego regionu. Wspó³pracê kulturaln¹ z Ukra-
68
in¹ wspiera³ w latach 1995-2002 Program Kulturalny. Natomiast Program Wydawniczy do koñca 2002 roku dotowa³ publikacjê t³umaczonych z jêzyka ukraiñskiego na polski ksi¹¿ek z zakresu humanistyki, nauk spo³ecznych i politycznych
oraz wspó³czesnej literatury piêknej.
W nastêpnych latach kontynuowany bêdzie monitoring wschodnich granic
Polski (przede wszystkim procedury wydawania wiz i pracy konsulatów), bêd¹
siê te¿ odbywa³y kolejne spotkania klubu dziennikarzy. W ramach projektu „Przemieszczone dobra kultury” przygotowane zostanie opracowanie na temat wspó³pracy polsko-ukraiñskiej w tej dziedzinie.
Na prze³omie lat 2003 i 2004 zaprezentujemy podsumowuj¹cy raport „Nowa
Unia Europejska i Ukraina”, a tak¿e krótsze policy papers, poœwiêcone polityce
rozszerzonej Unii wobec Ukrainy. W 2004 roku zostan¹ rozpoczête prace nad
przygotowaniem projektu badawczego poœwiêconego programom pomocowym
Unii. Chcemy precyzyjnie zdiagnozowaæ dzia³ania adresowane do Ukrainy, Mo³dowy i Bia³orusi, zaproponowaæ modyfikacjê celów, sposobów finansowania i
procedur oraz opracowaæ metody wspierania spo³eczeñstwa obywatelskiego i
pro-europejskich elit w Europie Wschodniej.
Jesieni¹ 2003 rozpocznie dzia³alnoœæ nowy, kilkuletni program grantodawczy
„Inicjatywy Obywatelskie w Europie Wschodniej”, finansowany ze œrodków Fundacji Forda. Do wspó³pracy zapraszamy organizacje pozarz¹dowe z wybranych
obwodów Bia³orusi i Ukrainy, które s¹ zainteresowane wspieraniem lokalnych
inicjatyw obywatelskich, dzia³aniem na rzecz rozwoju wspó³pracy miêdzy organizacjami oraz administracj¹ publiczn¹, a tak¿e dzia³aniem na rzecz zmian prawa i praktyki administracyjnej, sprzyjaj¹cych rozwojowi inicjatyw obywatelskich.
69
Fundacja Wspomagania Wsi
ul. Bellottiego 1, 01-022 Warszawa
tel. (0-22) 636 25 70 -75, fax (0-22) 636 62 70
[email protected]; www.fww.org.pl
Zakres dzia³ania
Fundacja Wspomagania Wsi (FWW) powsta³a w 1999 roku w wyniku po³¹czenia Fundacji Wspomagaj¹cej Zaopatrzenie Wsi w Wodê (dzia³aj¹cej od 1987
roku) i Fundacji Rolniczej (powsta³ej w 1991).
FWW wspiera spo³eczny, gospodarczy i kulturalny rozwój obszarów wiejskich.
Dzia³aj¹c na rzecz ochrony œrodowiska naturalnego, Fundacja propaguje wykorzystywanie niekonwencjonalnych Ÿróde³ energii.
Fundacja prowadzi program mikropo¿yczek, program finansowego wspierania inwestycji w dziedzinie ochrony œrodowiska, szkolenia w zakresie zarz¹dzania ma³ym przedsiêbiorstwem, szkolenia przygotowuj¹ce do prowadzenia dzia³alnoœci agroturystycznej, programy szkoleniowe dla m³odzie¿y, konkursy grantowe dla organizacji lokalnych.
Fundacja wspó³pracuje z Ukrain¹ od 1994 roku.
FWW, we wspó³pracy z ukraiñskim Uniwersytetem Narodowym Akademia Ostrohska i kanadyjsk¹ organizacj¹ Canada World Youth (CWY), prowadzi dwa programy:
– „Kanadyjsko-Polsko-Ukraiñski Program Wymiany M³odzie¿y” – siedmiomiesiêczny, realizowany na terenie Kanady i w Polsce. Jest to program (dla osób
od 18 do 22 lat), którego celem jest szkolenie aktywnych obywateli, rozumiej¹cych znaczenie spo³ecznej odpowiedzialnoœci, czynnie uczestnicz¹cych w
¿yciu regionu, oddanych sprawom w³asnej spo³ecznoœci. Uczestnicy s¹ równie¿ przygotowywani do sprostania wymogom nowoczesnego rynku pracy.
W programie uczestniczy 4 Ukraiñców, 12 Polaków i 16 Kanadyjczyków.
– „NetCorps Kanadyjsko-Polsko-Ukraiñski Program Wymiany M³odzie¿y” – szeœciomiesiêczny sta¿ na terenie Kanady i Ukrainy dla osób od 19 do 24 lat,
którego celem jest poszerzenie wiedzy uczestników na temat nowoczesnych
70
technologii komputerowych i kszta³towanie aktywnych postaw obywatelskich.
W programie uczestniczy 4 Ukraiñców, 4 Polaków i 8 Kanadyjczyków.
W obu programach uczestnicy pracuj¹ spo³ecznie m.in. w ma³ych przedsiêbiorstwach i szko³ach, zaœ dwa dni wype³nione s¹ zajêciami edukacyjnymi. W programie NetCorps praca zwi¹zana jest z wykorzystaniem wiedzy informatycznej.
Program NetCorps bêdzie kontynuowany w nastêpnych latach.
Helsiñska Fundacja Praw Cz³owieka
ul. Bracka 18 m. 62, 00-028 Warszawa,
tel./fax (0-22) 828 10 08,
[email protected], www.hfhrpol.waw.pl
Zakres dzia³ania
Helsiñska Fundacja Praw Cz³owieka (HFPC) powsta³a w 1989 roku w Warszawie. Za³o¿yli j¹ dzia³acze podziemnego Komitetu Helsiñskiego. Jest instytucj¹
niedochodow¹, niezale¿n¹ od pañstwa i ugrupowañ politycznych, a w swej zagranicznej dzia³alnoœci zajmuje siê kszta³ceniem – w zakresie praw cz³owieka,
rz¹dów prawa i konstytucjonalizmu – osób zwi¹zanych z organizacjami pozarz¹dowymi, instytucjami pañstwowymi i mediami. HFPC naucza równie¿ skutecznego dzia³ania na rzecz ochrony i promocji praw cz³owieka. Od wielu lat jest
jednym z g³ównych œwiatowych oœrodków kszta³c¹cych specjalistów i dzia³aczy
praw cz³owieka w œwiecie postkomunistycznym.
Do pañstw priorytetowych nale¿¹ Rosja, Ukraina i Bia³oruœ, a tak¿e pañstwa
po³udniowego Kaukazu oraz postkomunistyczne pañstwa Azji Centralnej. Fundacja dzia³a równie¿, choæ mniej aktywnie, w pañstwach ba³tyckich, na S³owacji,
w Albanii i w Serbii.
Szkolenia organizowane przez HFPC przesz³o do tej pory ponad 3 tysi¹ce cudzoziemców, w wiêkszoœci przedstawicieli elit spo³ecznych, z ponad 20 krajów.
71
Dzia³alnoœæ HFPC na poziomie miêdzynarodowym obejmuje:
– szkolenia teoretyczne z zakresu wiedzy o prawach cz³owieka i mechanizmach
ich ochrony
– szkolenia w zakresie umiejêtnoœci skutecznego dzia³ania na rzecz ochrony
praw cz³owieka i poszanowania prawa (np. techniki monitoringu praw cz³owieka, prowadzenie dzia³añ prawnych w interesie publicznym, organizowanie kampanii spo³ecznych itp.)
– szkolenia przedstawicieli grup zawodowych (prawnicy, adwokaci, sêdziowie,
pracownicy biur rzeczników praw obywatelskich, politycy i eksperci parlamentarni, dziennikarze, nauczyciele) przekazuj¹ce wiedzê o prawach cz³owieka i
stosowanych w tych zawodach technikach ochrony praw cz³owieka
– konsultacje eksperckie strategicznych planów dzia³ania oraz realizacji poszczególnych projektów
– edukacjê publiczn¹ (np. przez produkcjê i dystrybucjê filmów edukacyjnych
w wersji rosyjskiej i angielskiej, które czêsto s¹ emitowane w stacjach telewizyjnych rozmaitych krajów).
Pocz¹wszy od roku 1990 – a od 1991 we wspó³pracy z Rad¹ Europy – HFPC
organizuje coroczne Miêdzynarodowe Letnie Szko³y Praw Cz³owieka dla osób
aktywnie zajmuj¹cych siê ochron¹ praw cz³owieka we wszystkich krajach postkomunistycznych.
Od 1998 roku, z uwagi na ogromne zainteresowanie Letni¹ Szko³¹ (co roku
Fundacja otrzymuje oko³o 1000 zg³oszeñ), Fundacja organizuje równie¿ Miêdzynarodowe Zimowe Szko³y Praw Cz³owieka.
Program ukraiñski zosta³ uruchomiony w kwietniu 1999 roku. Jego celem jest
wspomaganie procesu powstawania ruchu na rzecz praw cz³owieka na Ukrainie. HFPC inicjuje projekty wspieraj¹ce wspó³pracê oœrodków pozarz¹dowych,
uniwersyteckich i pañstwowych oraz przyczyniaj¹ce siê do profesjonalizacji dzia³añ organizacji pozarz¹dowych (zw³aszcza z prowincji), a tak¿e udziela pomocy
w realizacji tych projektów.
72
Beneficjentami tych programów s¹ dzia³acze organizacji pozarz¹dowych, pracownicy naukowi, przedstawiciele zawodów prawniczych (adwokaci, sêdziowie),
pracownicy instytucji pañstwowych (biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, samorz¹dy lokalne, parlament, ministerstwa).
Od 1990 do lutego 2003 roku, oko³o 250 osób zosta³o objêtych rozmaitymi
szkoleniami HFPC. Absolwenci szkoleñ utrzymuj¹cy kontakt z Fundacj¹ (90 osób)
spotkali siê na ZjeŸdzie Ukraiñskich Absolwentów w Ja³cie w maju 2001 roku.
Celem tego spotkania by³o wzajemne poznanie siê absolwentów oraz zaplanowanie i omówienie mo¿liwoœci wspó³pracy rozmaitych oœrodków dzia³aj¹cych
na rzecz praw cz³owieka w tym kraju.
Projekty:
– 1998 – seminarium na temat monitoringu praw cz³owieka dla przedstawicieli organizacji pozarz¹dowych z Ukrainy, Rosji i Bia³orusi
– 1999 – specjalistyczne szkolenie dla pracowników nowopowsta³ego biura
Rzecznika Praw Obywatelskich Ukrainy na temat praw i wolnoœci cz³owieka,
technik monitoringu oraz pracy ze skargami indywidualnymi
– 1999 – Ukraiñska Letnia Szko³a Praw Cz³owieka – seminarium z programem
podobnym do Miêdzynarodowych Letnich Szkó³ HFPC – organizowane w
Warszawie dla uczestników z Ukrainy
– 1999-2000 – seminarium poœwiêcone technikom monitoringu praw cz³owieka dla dzia³aczy organizacji pozarz¹dowych i pracowników biura Rzecznika
Praw Obywatelskich (w ramach projektu zorganizowano we wspó³pracy z kijowsk¹ Fundacj¹ Odrodzenie zamkniêty konkurs ma³ych grantów na najlepsze projekty opracowane przez uczestników szkolenia)
– 2000 – seminarium na temat wykorzystania raportu z monitoringu w kampanii
na rzecz wprowadzenia systemowych zmian w zakresie przestrzegania praw
cz³owieka dla organizacji pozarz¹dowych z Ukrainy i Federacji Rosyjskiej
– 2001 – seminarium poœwiêcone strategii i technikom edukacji w zakresie praw
cz³owieka, organizowane na Ukrainie dla przedstawicieli organizacji pozarz¹dowych oraz pracowników wy¿szych uczelni; seminarium by³o czêœci¹ szerszego programu „Organizowanie i Wzmacnianie Ruchów na Rzecz Praw Cz³o-
73
wieka dla Spo³eczeñstwa Obywatelskiego w Krajach WNP”
– 2001 – seminarium na temat planowania strategicznego i technik dzia³ania
na rzecz interesu publicznego dla dzia³aczy organizacji pozarz¹dowych z Ukrainy, Federacji Rosyjskiej i Mo³dowy
– 2002 – seminarium na temat strategii pracy organizacji pozarz¹dowych z instytucjami penitencjarnymi, organizowane na terenie Ukrainy dla przedstawicieli organizacji pozarz¹dowych oraz pracowników s³u¿by wiêziennej, bêd¹ce czêœci¹ programu: „Organizowanie i Wzmacnianie Ruchów na Rzecz Praw
Cz³owieka dla Spo³eczeñstwa Obywatelskiego w Krajach WNP”
Kontynuacja dotychczasowych projektów (Miêdzynarodowe Letnie i Zimowe
Szko³y Praw Cz³owieka).
Fundacja Instytut Studiów Wschodnich
ul. Kozia 3/5 lok. 6, 00-070 Warszawa
tel./fax (0-22) 827 20 64, 827 20 52, 828 52 84
[email protected]; www.forum-ekonomiczne.pl
Zakres dzia³ania
Fundacja prowadzi dzia³alnoœæ na rzecz zbli¿enia pomiêdzy pañstwami Europy
Œrodkowej i Wschodniej. Celem podejmowanych od 1993 roku przedsiêwziêæ jest
edukacja spo³eczna i polityczna, s³u¿¹ca budowaniu demokratycznej przysz³oœci Polski
i pañstw zza naszej wschodniej i po³udniowej granicy. Realizowane na ró¿nych szczeblach przedsiêwziêcia s³u¿yæ maj¹ rozwojowi wspó³pracy kulturalnej, naukowej oraz
gospodarczej miêdzy pañstwami Europy Œrodkowej i Wschodniej.
– wspomaganie inicjatyw, które uzupe³niaj¹ kontakty oficjalne w³adz politycznych
– „inwestowanie” w przysz³e stosunki, tj. inicjowanie i wspomaganie kontaktów m³odzie¿y
– pog³êbianie wiedzy o gospodarkach Polski, Ukrainy, Rosji i Bia³orusi
74
Fundacja ustanowi³a fundusz stypendialny dla ukraiñskich studentów. W roku
szkolnym 2000/2001 przyznano 10 stypendiów o wartoœci 4900 dolarów dla studentów Akademii Kijowsko-Mohylañskiej.
Najwiêkszym przedsiêwziêciem realizowanym przez Instytut jest coroczne „Forum Ekonomiczne” odbywaj¹ce siê w Krynicy Górskiej. W tym roku odbêdzie siê
ono ju¿ po raz 12. W 2001 roku w Beskidy przyjecha³o ok. 1000 polityków, biznesmenów, dziennikarzy z 19 pañstw: Armenii, Azerbejd¿anu, Bia³orusi, Bu³garii, Czech, Estonii, Gruzji, Kazachstanu, Litwy, £otwy, Mo³dowy, Polski, Rosji, Rumunii, S³owacji, Ukrainy, Uzbekistanu, Wêgier, USA oraz przedstawiciele Unii
Europejskiej. Wœród nich byli prezydenci Polski, Litwy, Mo³dowy i S³owacji oraz
piêciu premierów. Forum w Krynicy z roku na rok rozwija siê i uczestniczy w nim
coraz wiêcej osób. Nazywane jest nawet „polskim Davos”.
Instytut organizuje tak¿e wakacyjne praktyki dla studentów, przede wszystkim z Ukrainy, jak równie¿ z Bia³orusi i Rosji. Praktykanci bior¹ udzia³ w seminariach i wyk³adach dotycz¹cych problemów transformacji systemowej Polski w
latach 90., wolnego rynku i rozwoju przedsiêbiorczoœci w naszym kraju, odbywaj¹ sta¿e zawodowe zgodne z kierunkiem studiów, spotykaj¹ siê z polskimi
studentami oraz bior¹ udzia³ w wielu imprezach kulturalnych w tych miastach.
W 2000 roku w Polsce goœci³o 40 studentów. Program zrealizowano wspólnie z
Fundacj¹ Rozwoju Demokracji Lokalnej, Fundacj¹ „Wiedzieæ Jak”, Fundacj¹ im.
Konrada Adenauera, Fundacj¹ im. Stefana Batorego, Fundacj¹ Uniwersytetu Jagielloñskiego „Bratniak”, Wy¿sz¹ Szko³a Administracji Publicznej, Studium Europy Wschodniej UW, Krajow¹ Izb¹ Gospodarcz¹ oraz studentami UW, SGH i UJ.
W grudniu 2000 instytut zorganizowa³ w Polsce studyjn¹ wizytê dziennikarzy
rosyjskich. Wspó³organizatorem projektu jest Fundacja im. Konrada Adenauera.
Inny projekt, to szkolenie w Polsce urzêdników ukraiñskiej administracji samorz¹dowej. W szeœciodniowych modu³ach szkoleniowych na terenie Województwa Ma³opolskiego wziê³o udzia³ 144 samorz¹dowców z Ukrainy. We wspó³pracy z Instytutem Transformacji Spo³eczeñstwa w Kijowie Fundacja goœci³a w Polsce 70 ukraiñskich specjalistów
od bankowoœci i polityków. Wziêli oni udzia³ w seminarium szkoleniowym „Jak adaptowaæ system bankowy Ukrainy i Polski do wymogów i oczekiwañ Unii Europejskiej”.
75
Partnerzy ukraiñscy:
Centrum im. O. Razumkowa w Kijowie, Forum Polsko-Ukraiñskie, Instytut
Transformacji Spo³eczeñstwa, Instytut Reform, samorz¹dy wojewódzkie, rejonowe, wiejskie z 25 regionów (ob³ast) Ukrainy, Ukraiñski Zwi¹zek Przemys³owców i Przedsiêbiorców, uczelnie techniczne z Kijówa, Lwówa, Czerkasów, Iwano-Frankiwska, Tarnopola, Pañstwowy Uniwersytet Akademia Kijowsko-Mohylañska w Kijowie.
Kontynuowanie organizacji Forum Ekonomicznego.
Instytut Europy Œrodkowo-Wschodniej
Pa³ac Czartoryskich, Pl. Litewski 2, 20-080 Lublin
tel./fax (0-81) 532 29 07
[email protected], www.iesw.lublin.pl
Zakres dzia³ania
Instytut Europy Œrodkowo-Wschodniej powsta³ w 1991 roku. Zosta³ powo³any na prawach stowarzyszenia jako Towarzystwo Instytutu Europy Œrodkowo-Wschodniej. Jest organizacj¹ pozarz¹dow¹. Inicjatywa powo³ania Instytutu zrodzi³a siê z potrzeby ukazania historycznej i kulturowej specyfiki Europy
Œrodkowo-Wschodniej, rozumianej jako obszar rozci¹gaj¹cy siê pomiêdzy Ba³tykiem, Adriatykiem i Morzem Czarnym. Instytut skupia swoj¹ uwagê na procesach kszta³tuj¹cych przez wieki to¿samoœæ Europy Œrodkowo-Wschodniej,
które s¹ tak¿e kluczem do rozumienia sytuacji aktualnej. Instytut inicjuje i wspomaga liczne przedsiêwziêcia badawczo-naukowe, których celem jest badanie
dziejów i promocja kultury œrodkowoeuropejskiej. Jest organizatorem wielu
miêdzynarodowych konferencji. Prowadzi dzia³alnoœæ wydawnicz¹, która dokumentuje naukowe ¿ycie placówki.
Instytut wspó³pracuje z licznymi krajowymi i zagranicznymi oœrodkami naukowymi i badawczymi. Uczestniczy³ w tworzeniu Kolegium Polskich i Ukraiñ-
76
skich Uniwersytetów, które zaczê³o funkcjonowaæ jesieni¹ 2001 roku. W latach
1997-1999 Instytut realizowa³ tak¿e projekt „EuroDialog” – internetowy serwis,
który mia³ stanowiæ p³aszczyznê dialogu na mo¿liwie wiele tematów zwi¹zanych ze wspó³czesn¹ kultur¹ europejsk¹.
Instytut prowadzi projekty badawcze, przygotowuje publikacje oraz organizuje konferencje.
Publikacje:
– „Dzieje Bia³orusi, Litwy, Polski i Ukrainy” w nowym ujêciu historiograficznym
(projekt naukowo-wydawniczy) opracowanie w miêdzynarodowym zespole
redakcyjnym syntez dziejów wymienionych krajów od ich pocz¹tków do czasów najnowszych. Powsta³e dzie³o w znacznie wiêkszym ni¿ dotychczas stopniu ma uwzglêdniæ odmienny punkt widzenia s¹siadów na wiele wa¿nych i
trudnych kwestii dotycz¹cych historii.
– „Historia Europy Œrodkowo-Wschodniej” (projekt naukowo-wydawniczy)
Celem tego wieloletniego projektu by³o przygotowanie i opublikowanie przez
miêdzynarodowy zespó³ historyków syntezy dziejów tej czêœci Europy, od pocz¹tku ludów s³owiañskich po dzieñ dzisiejszy. Owocem wspólnej pracy jest
dwutomowa Historia Europy Œrodkowo-Wschodniej pod redakcj¹ prof. Jerzego K³oczowskiego, wydana przez Instytut Europy Œrodkowo-Wschodniej w
roku 2000. Synteza uka¿e siê tak¿e w jêzyku francuskim w ramach presti¿owej serii „Nouvelle Clio”, wydawanej przez Presses Universitaires de France.
– „Sytuacja religijno-wyznaniowa w Europie Œrodkowo-Wschodniej (X-XX wiek)”
Celem tego przedsiêwziêcia by³o prowadzenie porównawczych badañ historycznych nad dziejami spo³eczno-religijnymi na obszarze Europy ŒrodkowoWschodniej od czasów staro¿ytnych a¿ do obecnej sytuacji religijnej krajów
regionu. Badania, uwzglêdniaj¹ce najnowsze pogl¹dy oraz tendencje wystêpuj¹ce w historiografii, koncentrowa³y siê zw³aszcza na problematyce rozwoju i przemian Koœcio³ów i wspólnot wyznaniowych, problematyce ¿ycia religijnego, rozwoju wspólnot zakonnych etc.
77
Towarzystwo inicjowa³o i realizowa³o wiele prac badawczych, dotykaj¹cych
podobnej problematyki. Najwiêkszym przedsiêwziêciem w tej mierze by³o
przygotowanie miêdzynarodowego Kongresu Historii Porównawczej Koœcio³ów (CIHEC). „Chrzeœcijañstwo w Europie Œrodkowo-Wschodniej i jego zwi¹zki ze Wschodem i Zachodem”, zorganizowanego w roku 1996 w Lublinie. Do
koñca roku 2000 wydano w jêzykach kongresowych ³¹cznie cztery tomy materia³ów z kongresu.
– „Aktualne stosunki miêdzynarodowe na obszarze Europy Œrodkowo-Wschodniej”
Towarzystwo prowadzi³o obserwacjê oraz analizê najwa¿niejszych procesów
politycznych w Europie Œrodkowo-Wschodniej. Szczególn¹ uwagê koncentrowano na rozwoju stosunków Polski i innych krajów europejskich z Ukrain¹, które maj¹ podstawowe znaczenie dla stabilizacji tej czêœci Europy i ca³ego kontynentu. Towarzystwo dwukrotnie przygotowa³o konferencje
polsko-ukraiñskie (Lublin – 1997, Kijów – 1999), odbywaj¹ce siê pod auspicjami premierów rz¹dów Polski i Ukrainy. Zgromadzi³y one przedstawicieli œwiata nauki i polityki, œrodowisk kulturowych, opiniotwórczych, organizacji pozarz¹dowych i samorz¹dów, którzy podejmowali dyskusjê na temat aktualnych
aspektów i barier we wspó³pracy polsko-ukraiñskiej.
Jednoczeœnie zwracano uwagê na miejsce krajów naszego regionu w zmieniaj¹cym siê uk³adzie europejskim, zw³aszcza w procesie integracji europejskiej. Wskazywano na mo¿liwe scenariusze rozwoju sytuacji miêdzynarodowej, m.in. w perspektywie stosunków pomiêdzy Francj¹, Niemcami, Polsk¹ i
Ukrain¹. Problematyce tej poœwiêcono dwie miêdzynarodowe konferencje
zorganizowane w Poznaniu (1998) oraz Pary¿u (2000).
– „Aktualna sytuacja spo³eczno-kulturowa Europy Œrodkowo-Wschodniej”
Projekt badawczy koncentruj¹cy siê wokó³ czynników kszta³tuj¹cych aktualne oblicze spo³eczno-kulturowe tej czêœci kontynentu, w tym: zjawisk demograficznych (liczba ludnoœci i jej zmiany, mniejszoœci etniczne etc.), zjawisk spo³ecznych i politycznych (np. geografii wyborów), wyznaniowych (liczby i organizacji
wspólnot religijnych), ekonomicznych, edukacyjnych i ekologicznych. W chwili
obecnej dok³adne okreœlenie stanu krajów Europy Œrodkowo-Wschodniej jest
istotne dla procesów integracyjnych przebiegaj¹cych w tej czêœci Europy.
78
Kolegium Europy Wschodniej
ul. Kie³baœnicza 5, 50-108 Wroc³aw
tel./fax (0-71) 342 16 81; tel. (0-71) 341 71 97
[email protected]; www.kew.org.pl
Zakres dzia³ania
Fundacja Kolegium Europy Wschodniej zosta³a za³o¿ona w 2001 roku z inicjatywy Jana Nowaka-Jeziorañskiego. Poza nim za³o¿ycielami byli m.in. Gmina
Wroc³aw, Województwo Dolnoœl¹skie, Zak³ad Narodowy im. Ossoliñskich.
G³ówne obszary dzia³alnoœci: Ukraina, Bia³oruœ, Rosja, Litwa, Mo³dowa, Rumunia i Bu³garia.
G³ówne pola dzia³ania: kultura; wspieranie rozwoju samorz¹dnoœci; wymiana m³odzie¿y, promocja wspó³pracy gospodarczej, polityka spo³eczna etc.
–
–
–
–
–
–
–
Kolegium wspó³pracuje z Ukrain¹ od 2001 roku. Najwa¿niejsze przedsiêwziêcia:
Festiwale Kultury Ukraiñskiej Ukraina Viva! (od 2001 roku)
Miêdzynarodowa Konferencja Naukowa „Od irredenty do wspó³pracy. Stosunki polsko-ukraiñskie w XX wieku” (2002)
Konferencja „Przesz³oœæ, która dzieli. Eksterminacja ludnoœci polskiej na Wo³yniu i w Galicji Wschodniej w latach 1943-1945” (maj 2003, wraz z Instytutem
Pamiêci Narodowej)
Forum Europejskie Wroc³aw–Lwów (od czerwca 2003 roku, organizowane na
przemian we Lwowie i we Wroc³awiu; partnerzy ukraiñscy: Rada Miejska Lwowa, Instytut Rozwoju Miasta we Lwowie, Stowarzyszenie DZYGA)
dzia³alnoœæ wydawnicza, m.in. ksi¹¿ka Nie jesteœmy ukrainofilami. Polska myœl
polityczna wobec Ukraiñców i Ukrainy. Wybór tekstów (Wroc³aw 2002)
œrodkowoeuropejskie czasopismo „Potiah 76” (wersja ukraiñska od czerwca 2003,
od paŸdziernika 2003 – wersja polska, redaktor naczelny: Jurij Andruchowycz)
od lipca 2003 roku Kolegium Europy Wschodniej koordynuje wspó³pracê miasta Wroc³awia z miastami partnerskimi w Europie Œrodkowej i Wschodniej,
w tym wspó³pracê ze Lwowem
79
– Polsko-Ukraiñskie Forum Gospodarcze na Dolnym Œl¹sku (2-3 paŸdziernika
2003 roku; organizatorzy KEW i Urz¹d Marsza³kowski Województwa Dolnoœl¹skiego; partnerzy ukraiñscy: Ministerstwo Gospodarki Ukrainy, Dniepropietrowska Agencja Rozwoju Regionalnego, Instytut Rozwoju Miasta ze Lwowa, Instytut Transformacji Spo³eczeñstwa w Kijowie)
– III Festiwal Kultury Ukraiñskiej Ukraina Viva! (2-6 paŸdziernika 2003 roku)
– Forum Europejskie Wroc³aw – Lwów
– wymiana m³odzie¿y miêdzy Lwowem i Wroc³awiem oraz Okrêgiem Dniepropietrowskim i Województwem Dolnoœl¹skim
– Zimowa Szko³a Wschodnia z udzia³em studentów z Ukrainy (22-29 lutego
2004 roku; organizatorzy: KEW i Uniwersytet Warszawski)
Ma³opolskie Towarzystwo Oœwiatowe
ul. Limanowskiego 7, 33-300 Nowy S¹cz
tel./fax (0-18) 444 25 57
[email protected]; www.mto.org.pl
Zakres dzia³ania
Towarzystwo powsta³o w Nowym S¹czu w 1988 roku. Jego dzia³alnoœæ ogniskuje siê wokó³ wspierania niezale¿nej oœwiaty, innowacji oœwiatowych, edukacji, rehabilitacji dzieci niepe³nosprawnych, wspieranie NGO w Polsce i krajach
Europy Œrodkowo–Wschodniej.
Dzia³alnoœæ miêdzynarodowa Towarzystwa rozpoczê³a siê z pocz¹tkiem lat
dziewiêædziesi¹tych. W latach 1991–1995 odby³o siê piêæ dwutygodniowych
warsztatów dla nauczycieli i administratorów szkó³ z obszarów wiejskich. Warsztaty realizowane by³y we wspó³pracy z Amerykanami z Educators for Social Responsibility. Mia³y one na celu zmianê podejœcia do procesu nauczania – jego
demokratyzacjê i dzia³ania w duchu „myœl globalnie, dzia³aj lokalnie”. Bra³y w
nich udzia³ osoby z Polski, Litwy, Wêgier.
80
Wspó³praca zosta³a zainicjowana w 2002 roku.
MTO ma kontakty ze szko³ami we Lwowie i Winnicy. Do tej pory zrealizowano
program wymiany uczniów i nauczycieli oraz warsztaty na temat innowacyjnych
metod nauczania i wychowania obywatelskiego.
W roku szkolnym 2003/2004 MTO ma zamiar w³¹czyæ kilka szkó³ na Ukrainie
do sieci SZKÓ£ PLUS i zainicjowaæ projekt „Dura lex, sed lex” ucz¹cy poszanowania prawa i korzystania z niego na co dzieñ.
Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnej
ul. Kredytowa 6 m. 73, 00-062 Warszawa
tel. (0-22) 423 36 12, 423 76 92, fax (0-22) 644 47 18
[email protected], www.psep.pl
–
–
–
–
–
Zakres dzia³ania
Stowarzyszenie powsta³o w 1994 roku i realizuje swoje cele poprzez:
prowadzenie kliniki „Prawo na co dzieñ” na Uniwersytecie Warszawskim
oraz czterech innych uniwersytetach w Polsce (w Krakowie, Bia³ymstoku,
Rzeszowie i Szczecinie)
prowadzenie projektów edukacyjnych, skierowanych do ró¿nych grup spo³ecznych – w ich ramach PSEP prowadzi szkolenia dla nauczycieli szkó³ œrednich, funkcjonariuszy s³u¿by wiêziennej, bezdomnych, bezrobotnych i in.;
s¹ one oparte na najlepszych wzorcach i doœwiadczeniach ekspertów krajowych i zagranicznych
kszta³cenie nauczycieli szkó³ œrednich w celu przygotowania ich do prowadzenia przedmiotu „Prawo na co dzieñ”, a poprzez to do szerzenia edukacji
prawnej wœród m³odzie¿y
wspieranie realizacji idei praw cz³owieka
popieranie przedsiêwziêæ spo³ecznych i akcji, maj¹cych na celu poszerzenie
81
wiedzy prawnej obywateli, ze szczególnym uwzglêdnieniem równego statusu kobiet i mê¿czyzn
– dzia³anie na rzecz reform wymiaru sprawiedliwoœci i polityki karnej.
Stowarzyszenie wspó³pracuje z krajami by³ego ZSRR: Bia³orusi¹, Rosj¹, Ukrain¹, Armeni¹, Kazachstanem, Tad¿ykistanem, a tak¿e z Dani¹, Wielk¹ Brytani¹,
S³owacj¹, Wêgrami, Stanami Zjednoczonymi i Republik¹ Po³udniowej Afryki.
Stowarzyszenie wspó³pracuje z organizacjami ukraiñskimi od 1998 roku.
Wspó³praca opiera siê na dzieleniu siê doœwiadczeniami – przewa¿nie z zakresu prowadzenia edukacji prawnej i obywatelskiej oraz rozwoju uniwersyteckich klinik prawnych. Stowarzyszenie wspó³pracowa³o do tej pory z Uniwersytetami w Doniecku, Iwano-Frankiwsku oraz organizacjami pozarz¹dowymi: Fundacj¹ „Pro Bono”, Fundacj¹ „Oœwiata Prawna” z Doniecka, Ukraiñsk¹ Organizacj¹
Spo³eczn¹ Centrum Rozwoju Demokracji z Kijowa.
Planowany jest wspólny program wraz z Centrum Rozwoju Demokracji z Kijowa oraz Stowarzyszeniem VIT (Grodno, Bia³oruœ), polegaj¹cy na wprowadzeniu
do szkó³ nowej metodologii nauczania o prawach cz³owieka.
Po³udniowo-Wschodni Instytut Naukowy
ul. Grodzka 3, 37-700 Przemyœl
tel. (0-16) 678 73 33, fax (0-16) 678 64 95
[email protected], www.pwin.c-net.pl
Zakres dzia³ania
Po³udniowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemyœlu powsta³ 2 lutego
1990 roku i jest placówk¹ o statusie organizacji pozarz¹dowej, prowadz¹c¹
dzia³alnoœæ naukowo-badawcz¹ we wspó³pracy z Ukrain¹. Specjalizuje siê
w problematyce mniejszoœci narodowych i stosunków narodowoœciowych
82
miêdzy Polakami a innymi narodami Europy Œrodkowo-Wschodniej, przede
wszystkim Ukraiñcami. Prócz dzia³alnoœci badawczej (badania ukrainoznawcze w szerokim rozumieniu – nie tylko historia, ale i socjologia, antropologia spo³eczna, politologia, prowadzi szerok¹ dzia³alnoœæ wydawnicz¹ i dokumentacyjn¹ (obszerna biblioteka dokumentuj¹ca aktualne badania ukrainoznawcze).
Instytut wspó³pracuje z Ukrain¹ od 1990 roku.
–
–
–
–
–
–
–
Prowadzone dzia³ania:
organizacja „Oœrodka informacji o stosunkach polsko-ukraiñskich, sytuacji
mniejszoœci ukraiñskiej w Polsce i polskiej na Ukrainie” (1997-1998)
wakacyjne seminaria dla m³odych historyków z Polski i Ukrainy „Poznajmy
wspóln¹ przesz³oœæ” (1996 i 1997)
„Partnerstwo na przekór stereotypom. Edukacja historyczna na polsko-ukraiñskim pograniczu etnicznym” (1999)
„Polsko-ukraiñski region przygraniczny. Dzieje – doœwiadczenia – perspektywy”; program wieloletni realizowany w latach 1998-2001
„Seminarium Narodowoœciowe” dla uczniów starszych klas szkó³ œrednich –
program organizowany corocznie od 1993 do 2002 roku; zajêcia odbywaj¹ siê
w ci¹gu roku szkolnego w ka¿dy pi¹tek w godzinach wieczornych
warsztaty dla magistrantów i doktorantów historii Uniwersytetu Lwowskiego; program wieloletni realizowany od 1999 do 2003 roku
Studium Wiedzy Obywatelskiej. „Wspó³praca polsko-ukraiñska: doœwiadczenia i perspektywy”; roczny program edukacyjny w 2002 roku – wyk³ady, seminaria i rozbudowa bazy bibliotecznej
Inne formy wspó³pracy:
– sta³a wymiana wydawnictw w³asnych (Instytut wysy³a swe ksi¹¿ki do kilkunastu uniwersytetów i instytucji naukowych na Ukrainie, w zamian otrzymuj¹c
od nich wydawnictwa z zakresu nauk humanistycznych. W wydawnictwie In-
83
stytutu publikuj¹ swoje prace naukowcy ukraiñscy (seria „Polska-Ukraina. 1000
lat s¹siedztwa”, „Biuletyn Ukrainoznawczy”).
– prace nad przek³adami literatury ukraiñskiej na jêzyk polski i literatury polskiej na jêzyk ukraiñski. Dotychczas przy wzajemnej wspó³pracy Instytut wyda³
w przek³adzie z jêzyka polskiego na ukraiñski: Janusz Kaczmarczyk, Hetman
Bohdan Chmielnicki, Przemyœl 1996; Józef £obodowski, Naród jest nieœmiertelny, Przemyœl 1999; z jêzyka ukraiñskiego na polski: Wiaczes³aw Lipiñski,
Religia i Koœció³ w dziejach Ukrainy, Przemyœl 1999; Osip Nazaruk, Ucieczka ze
Lwowa do Warszawy. Wspomnienia ukraiñskiego konserwatysty z pierwszej
po³owy paŸdziernika 1939 r., Przemyœl 1999.
– wydawanie prac dotycz¹cych wspólnego dziedzictwa kulturowego Polaków i
Ukraiñców. Program ten zak³ada wydawanie prac pozostaj¹cych dotychczas
w rêkopisach (przechowywanych w bibliotekach lub w archiwach). Wydano
dotychczas S³owo o pu³ku Igorowym w przek³adzie na jêzyk polski Iwana
Wagilewicza (dziewiêtnastowieczny rêkopis przechowywany dotychczas w Bibliotece Stefanyka we Lwowie, wydanie 1999); Polscy pisarze Rusini wraz z
dodatkiem £aciñscy pisarze Rusini (dziewiêtnastowieczny rêkopis przechowywany dotychczas w Bibliotece Ossolineum we Wroc³awiu, wydanie 1996); Borys Kudryk, Dzieje muzyki ukraiñskiej w Galicji (rêkopis doktoratu obronionego w latach trzydziestych XX wieku na Uniwersytecie Lwowskim
przechowywany w Bibliotece Stefanyka we Lwowie, wydanie 2001); Biskup
Innocenty Winnicki, Ustawy rz¹du duchownego i inne pisma (praca przechowywana w Archiwum Pañstwowym w Przemyœlu i Bibliotece Narodowej w
Warszawie, wydanie 1998).
– bezgotówkowa wymiana ksi¹¿ek, tzw. wymiana miêdzybiblioteczna. Instytut
prowadzi j¹ z kilkunastoma placówkami na Ukrainie.
– organizacja konferencji naukowych we wspó³pracy z Ukrain¹, które odbywa³y siê w Przemyœlu lub we Lwowie. W latach 1990-2003 odby³o siê 12
konferencji.
Przy organizacji konferencji Instytut wspó³pracowa³ od pocz¹tku z Towarzystwem Naukowym im. Tarasa Szewczenki we Lwowie, Instytutem Ukrainoznawstwa Uniwersytetu Kijowskiego w Kijowie, Instytutem Ukrainoznawstwa Naro-
84
dowej Akademii Nauk Ukrainy we Lwowie, Instytutem Historii Cerkwi Ukraiñskiego Uniwersytetu Katolickiego we Lwowie, Instytutem Badañ Historycznych
Uniwersytetu Lwowskiego, Centralnym Pañstwowym Archiwum Historycznym
Ukrainy we Lwowie.
Stowarzyszenie Parlament M³odzie¿y
ul. Konarskiego 5, skr. poczt. 116, 37-700 Przemyœl
tel. (0-16) 678 58 18, (0) 604 585 598, (0) 604 585 678
[email protected], www.free.ngo.pl/parlament
Zakres dzia³ania
Stowarzyszenie jest organizacj¹ pozarz¹dow¹ istniej¹c¹ od 1995 roku. Zrzesza przede wszystkim m³odzie¿ ze szkó³ ponadgimnazjalnych oraz studentów.
Najwa¿niejszymi obszarami dzia³alnoœci s¹: edukacja europejska, wspó³praca
miêdzynarodowa i samorz¹dnoœæ uczniowska.
– Program Rozwoju Ukraiñskich Organizacji Proeuropejskich
G³ównym celem projektu jest przekazanie organizacjom pozarz¹dowym z
terenu Ukrainy kilkuletnich doœwiadczeñ Stowarzyszenia w obszarze tzw. edukacji europejskiej. W ramach projektu zostanie przygotowany komplet materia³ów informacyjnych w jêzyku ukraiñskim oraz powstanie serwis internetowy, poœwiêcony integracji europejskiej. Opracowane materia³y i serwis
internetowy zostan¹ wydane w formie p³yty CD-ROM, która bêdzie bezp³atnie i bez ¿adnych ograniczeñ rozpowszechniana na terenie Ukrainy.
– Polsko-Ukraiñskie Forum Wspó³pracy M³odzie¿y
Miêdzynarodowy projekt poœwiêcony wspó³pracy polskich i ukraiñskich organizacji pozarz¹dowych, realizowany w okresie od 1 kwietnia do 30 wrzeœnia 2001 roku. Projekt by³ z³o¿ony z trzech etapów, w których uczestniczy³o
³¹cznie ok. 80 osób z Polski i Ukrainy.
85
– Przygraniczne Warsztaty Samorz¹dowe
Projekt dla trzydziestoosobowej grupy m³odzie¿y z Polski, Ukrainy i S³owacji,
poœwiêcony wspó³pracy transgranicznej i mniejszoœciom narodowym. Projekt
by³ realizowany w Ruszelczycach k. Przemyœla w dniach 21-23 lutego 1997 roku.
– Polsko-Ukraiñska Konferencja „Dialog i Wspó³praca”
Projekt z³o¿ony z trzech czêœci, maj¹cy na celu rozwój wspó³pracy polskoukraiñskiej w kilku obszarach (samorz¹d, szko³y, m³odzie¿). G³ównym organizatorem projektu by³a Gmina Medyka, a Stowarzyszenie odpowiada³o za realizacjê drugiego etapu projektu, w którym wziê³a udzia³ czterdziestoosobowa
grupa m³odzie¿y z Polski i Ukrainy.
Stowarzyszenie Szko³a Liderów
ul. Sienkiewicza 12/14, pok. 4D19, 00-944 Warszawa
tel./fax (0-22) 828 64 83, 828 64 05
[email protected], www.szkola-liderow.pl
Zakres dzia³ania
Szko³a Liderów powsta³a latem 1994 roku z inicjatywy profesora Uniwersytetu Oxfordzkiego Zbigniewa Pe³czyñskiego, jako autonomiczny program Fundacji im. Stefana Batorego, a póŸniej Polskiej Fundacji im. Roberta Schumana. W
lutym 1997 roku, po usamodzielnieniu siê programu, powsta³o Stowarzyszenie
Szko³a Liderów. Zgodnie z przyjêt¹ w 1999 roku strategi¹ dzia³ania prace Stowarzyszenia koncentruj¹ siê w trzech nurtach-programach: wspó³pracy miêdzynarodowej i wymiany doœwiadczeñ, ogólnopolskiej edukacji obywatelskiej oraz
aktywizacji i rozwoju regionalnego. Dzia³ania te obejmuj¹ ca³¹ Polskê oraz Ukrainê, Bia³oruœ, Serbiê i Federacjê Rosyjsk¹ (obwód kaliningradzki).
Szkolenia, na które Stowarzyszenie zaprasza uczestników z Ukrainy organizowane s¹ od 1996 roku, natomiast realizacja programów na terenie Ukrainy
zaczê³a siê w roku 1999.
86
We wspó³pracy ze lwowsk¹ organizacj¹ pozarz¹dow¹ „Dialog Europejski” Szko³a
Liderów zorganizowa³a dwie ukraiñskie szko³y dla m³odych liderów politycznych i
spo³ecznych, dwie szko³y dla m³odych dzia³aczy samorz¹dowych, a tak¿e wspó³pracowa³a przy wielu innych projektach, wœród których najwa¿niejsze to „Pomosty Miêdzymorza” oraz „Bia³oruska Szko³a Liderów”. Te programy koncentrowa³y
siê g³ównie na przekazaniu polskich rozwi¹zañ w zakresie edukacji obywatelskiej,
a tak¿e polskich doœwiadczeñ zwi¹zanych z transformacj¹ ustrojow¹.
Stowarzyszenie Szko³a Liderów planuje rozwijanie wspó³pracy z Ukrain¹ poprzez realizacjê wspólnych programów szkoleniowo-edukacyjnych dla dzia³aczy publicznych, promocjê rzetelnej dyskusji o sprawach publicznych i modelu
pañstwa oraz aktywizacjê spo³ecznoœci lokalnych.
Stowarzyszenie Wschodnioeuropejskie
Centrum Demokratyczne
ul. Szpitalna 5, lok. 16, 00-031 Warszawa
tel./fax (0-22) 827 95 87, 828 03 50, 828 03 89
[email protected], www.eedc.org.pl
Zakres dzia³ania
Stowarzyszenie Wschodnioeuropejskie Centrum Demokratyczne zosta³o zarejestrowane na pocz¹tku 2001 roku. Powsta³o po usamodzielnieniu siê programu bia³oruskiego Fundacji Instytut na rzecz Demokracji w Europie Wschodniej
IDEE, istniej¹cego od 1994 roku, i w du¿ym stopniu kontynuuje jego dzia³alnoœæ.
Prowadzi projekty edukacyjno-szkoleniowe przeznaczone dla dziennikarzy
i wydawców prasy regionalnej, nauczycieli i dzia³aczy organizacji pozarz¹dowych. Bia³oruskie projekty Stowarzyszenia realizowane by³y we wspó³pracy z
Fundacj¹ im. Stefana Batorego, Fundacj¹ Edukacja dla Demokracji, Fundacj¹ IDEE
oraz z organizacjami z innych krajów (Litwy, Czech, S³owacji). Stowarzyszenie
wspó³pracuje z niezale¿nymi grupami naukowymi, badawczymi i oœrodkami kul-
87
turalnymi na Bia³orusi, wspieraj¹c wydawnictwa analityczno-infomacyjne. Jest
wydawc¹ informatora Bia³oruœ – trzeci sektor. W 2001 roku Stowarzyszenie rozpoczê³o realizacjê projektów analogicznych do bia³oruskich we wspó³pracy
z partnerami ukraiñskimi.
– pierwszym ukraiñskim projektem by³ prowadzony w latach 2001-2002 we
wspó³pracy z Polsko-Ukraiñskim Klubem Dziennikarzy „Bez Uprzedzeñ” projekt „Skuteczne zarz¹dzanie ukraiñskimi mediami drukowanymi”. Jego adresatami byli wydawcy gazet regionalnych i ogólnokrajowych oraz dziennikarze pe³ni¹cy funkcje zwi¹zane z reklam¹ i promocj¹. Celem projektu by³o
przedstawienie im doœwiadczeñ polskich gazet w zakresie skutecznej reklamy i promocji. W ramach projektu odby³y siê dwa seminaria dla dziennikarzy i mened¿erów z prasy ogólnokrajowej oraz sta¿e w polskich gazetach
ogólnokrajowych i regionalnych, w których wziê³o udzia³ ponad 20 przedstawicieli ukraiñskiej prasy. W wyniku tego projektu Stowarzyszenie podjê³o bli¿sz¹ wspó³pracê z prywatnymi gazetami regionalnymi, które najbardziej potrzebuj¹ profesjonalnej wiedzy z zakresu zarz¹dzania, reklamy,
designu, dystrybucji i promocji.
– w 2003 roku Stowarzyszenie jest organizatorem szkoleñ „Gazeta lokalna jako
ma³e przedsiêbiorstwo – polskie doœwiadczenia dla gazet na Ukrainie”. Partnerem w Polsce jest Stowarzyszenie Gazet Lokalnych, partnerami na Ukrainie
s¹ „¯owta Hazeta” z Po³tawy i „Ternopilska Hazeta” z Tarnopola. Celem cyklu
seminariów, szkoleñ, prowadzonych przez trenerów Stowarzyszenia Gazet
Lokalnych, oraz wizyt studyjnych w Polsce, jest pomoc wydawcom i dziennikarzom ukraiñskich gazet lokalnych w uzyskaniu niezale¿noœci finansowej i
podniesieniu atrakcyjnoœci ich tytu³ów. W projekcie bierze udzia³ 30 gazet z
miast rejonowych Ukrainy centralnej i wschodniej.
– kolejny projekt realizowany w 2003 roku skierowany jest do organizacji i œrodowisk m³odzie¿owych z tych samych regionów. Poprzez seminaria i konkursy
ma³ych grantów zostan¹ one przygotowane do realizacji niewielkich projektów na rzecz lokalnej spo³ecznoœci. Partnerami koordynuj¹cymi dzia³ania na
88
Ukrainie s¹ Towarzystwo Lwa (Lwów) i Zwi¹zek Ukraiñskiej M³odzie¿y (Kijów),
uczestnikami projektu – organizacje z obwodu chmielnickiego, sumskiego, czerkaskiego, winnickiego, tarnopolskiego, ¿ytomierskiego, czernihowskiego i po³tawskiego. Celem projektu jest samoorganizacja i aktywizacja m³odzie¿y, wci¹gniêcie jej w dzia³ania na rzecz lokalnej spo³ecznoœci, a docelowo – wspó³praca
œrodowisk m³odzie¿owych z ró¿nych obwodów i koordynacja ich dzia³añ.
W nastêpnych latach Stowarzyszenie planuje dalsz¹ pracê ze œrodowiskami lokalnymi (mediami, organizacjami pozarz¹dowymi, m³odzie¿¹) z Ukrainy centralnej, w miarê mo¿liwoœci chce rozszerzyæ sw¹ dzia³alnoœæ na Ukrainê wschodni¹.
Towarzystwo Demokratyczne Wschód
ul. Marsza³kowska 10/16, m. 25, 00-626 Warszawa
tel. (0-22) 629 56 90, fax (0-22) 622 41 28
[email protected]
Zakres dzia³ania
Fundacja powsta³a w 2002 roku. Jest kontynuatorem wiêkszoœci programów
Fundacji IDEE, dzia³aj¹cej w latach 1991-2002. Ukraina jest podstawowym adresatem dzia³añ fundacji, zaœ sieci¹ informacji objête s¹ wszystkie kraje WNP.
Towarzystwo kontynuuje realizacjê zadañ programu ukraiñskiego, zainicjowanego w Fundacji IDEE w 1994 roku.
Wspiera organizacje pozarz¹dowe poprzez przydzielanie ma³ych grantów,
szkolenia dla samorz¹dowców i osób z organizacji pozarz¹dowych oraz szkolenia i sta¿e w Polsce w takich dziedzinach jak:
– reforma ekonomiczna, w szczególnoœci kwestie zwi¹zane z prywatyzacj¹ ziemi
– reforma szkolnictwa: szkolnictwo mniejszoœci narodowych, wspó³praca w tej
dziedzinie samorz¹du i organizacji pozarz¹dowych.
89
Sta³ymi partnerami s¹ organizacje z Krymu: Fundacja Odrodzenie Krymu,
Ukraiñski Dom, Krymskotatarska Inicjatywa, Rada Nauczycieli Bakczysaraju i kilkanaœcie rad rodziców, a tak¿e Towarzystwo Lwa ze Lwowa oraz administracja i
rada Bakczysaraju.
– Towarzystwo zaczyna wydawaæ biuletyn dla organizacji pozarz¹dowych z terenu WNP, który bêdzie zawiera³ miêdzy innymi informacje o ukraiñskich organizacjach i pomaga³ im znaleŸæ polskich partnerów
– kontynuacja prac z samorz¹dem i organizacjami pozarz¹dowymi na Krymie
– plany zainicjowania Programu Wolontariat na Wschód – wysy³anie wolontariuszy z Polski do organizacji na Ukrainie
Towarzystwo Edukacyjno-Naukowe
Oœrodek Myœli Politycznej
Al. S³owackiego 64, Kraków
adres do korespondencji: skr. poczt. 322, 30-960 Kraków
tel. (0-12) 632 33 82; [email protected], www.omp.org.pl
Zakres dzia³ania
Oœrodek powsta³ w 1992 roku i prowadzi dzia³alnoœæ edukacyjn¹, badawcz¹ i
popularyzatorsk¹ w dziedzinie filozofii politycznej oraz stosunków miêdzynarodowych i wiedzy o pañstwie.
Oœrodek Myœli Politycznej podejmowa³ problematykê:
– stosunków polsko-ukraiñskich w kontekœcie cz³onkostwa Polski w Unii Europejskiej i NATO (debata „Stosunki polsko-ukraiñskie” Kraków 1997, zorganizowana wraz z Instytutem Polsko-Ukraiñskim)
– polsko-ukraiñskich relacji kulturalnych (Konferencja „Kultura i to¿samoœæ”
Warszawa 2001, wraz z Fundacj¹ im. Stefana Batorego)
90
– historii stosunków polsko-ukraiñskich (Konferencja „50. rocznica Akcji Wis³a
– czas na przypomnienie, czas na zapomnienie, czas na zamkniêcie”, Kraków
1997 wraz z Polsk¹ Fundacj¹ im. Roberta Schumana i Instytutem Polsko-Ukraiñskim; konferencja „Narody i historia. W stronê nowej Europy Œrodkowej i
Wschodniej”, Kraków 1999)
– stosunków polsko-ukraiñskich i wizerunku Ukraiñców w polskiej myœli politycznej (m.in. studia poœwiêcone myœli politycznej W³odzimierza B¹czkowskiego i Leona Wasilewskiego)
Ponadto OMP porusza³ problematykê polsko-ukraiñsk¹ w swoich przedsiêwziêciach edukacyjnych, w ramach programów „Miêdzy Niemcami a Rosj¹”, „W
stronê nowej Europy Œrodkowo-Wschodniej” oraz „Integracja europejska”.
W 2004 roku planowana jest kontynuacja dotychczasowych prac, ze szczególnym naciskiem po³o¿onym na kwestiê stosunków polsko-ukraiñskich po przyst¹pieniu Polski do Unii Europejskiej.
Towarzystwo Przyjació³ Tworek Amici di Tworki
ul. Partyzantów 2/4, 05-802 Pruszków
tel. (0-22) 758 63 71, fax (0-22) 758 75 70
[email protected]
Zakres dzia³ania
Towarzystwo powsta³o w 1994 roku. Swoje dzia³ania prowadzi w Polsce i za
granic¹ (Dania, Belgia, Niemcy, Ukraina).
G³ówne zadania:
– dzia³alnoœæ na rzecz respektowania praw osób psychicznie chorych
– przeciwstawianie siê dyskryminacji i spo³ecznej izolacji osób psychicznie chorych
– promocja twórczoœci osób psychicznie chorych
91
Towarzystwo wspó³pracuje z Ukrain¹ od 9 lat. Podejmowane zagadnienia (w
formie warsztatów i konferencji szkoleniowo-naukowych):
– prawa osób psychicznie chorych
– psychiatria œrodowiskowa
– rola organizacji pozarz¹dowych dzia³aj¹cych na rzecz osób psychicznie chorych i ich rodzin
– rehabilitacja psychiatryczna w projektach „Razem w sztuce i ¿yciu” oraz „Byæ
razem i ¿yæ razem”
– osoby chore psychicznie w œrodowisku
– pomoc ku samopomocy
– œwiatowy program „Schizofrenia – Otwórzcie Drzwi”
Partnerzy ukraiñscy:
Ukraiñskie Towarzystwo Psychosocjalnej Rehabilitacji, Regionalne Psychiatryczne Towarzystwo Galicyjskie, Klinika i Szpital Psychiatryczny Lwów.
– tworzenie na Ukrainie œrodowiskowych otwartych form wsparcia rehabilitacyjno–pomocowego dla osób chorych psychicznie
– wdra¿anie programu „Schizofrenia – Otwórzcie Drzwi”
Wspólnota Kulturowa „Borussia”
ul. Wyzwolenia 2/7, 10-106 Olsztyn
tel. (0-89) 523 72 93, tel./fax (0-89) 534 00 26
[email protected], [email protected], www.free.ngo.pl/borussia
Zakres dzia³ania
Stowarzyszenie Wspólnota Kulturowa „Borussia” z Olsztyna dzia³a od 1990 roku
na rzecz budowania i pog³êbiania kultury dialogu i tolerancji miêdzy osobami
ró¿nych narodowoœci, wyznañ i tradycji. Poprzez realizowane przez nas projekty
92
edukacyjne dla doros³ych i m³odzie¿y (konferencje, seminaria, warsztaty i obozy),
dzia³alnoœæ wydawnicz¹ i kulturaln¹ propagujemy ideê zjednoczonej Europy. Odwo³uj¹c siê do wielokulturowego dziedzictwa regionu Warmii i Mazur, dawnych
Prus Wschodnich, staramy siê kreowaæ i promowaæ szeroko zakrojone dzia³ania
edukacyjne na rzecz budowania spo³eczeñstwa obywatelskiego, wspólnie z partnerami z Austrii, Bia³orusi, Estonii, Francji, Litwy, Niemiec, Rosji i Ukrainy.
W 1995 roku stowarzyszenie nawi¹za³o wspó³pracê z organizacjami pozarz¹dowymi na Ukrainie. W latach 1996–1998 ukraiñscy studenci z Towarzystwa Lwa
ze Lwowa uczestniczyli w projektach edukacyjnych dla m³odzie¿y z Polski, Niemiec
i Ukrainy organizowanych przez stowarzyszenie (obozy konserwatorskie, których
celem by³a renowacja dawnych cmentarzy z I wojny œwiatowej i przywracanie ich
krajobrazowi kulturowemu regionu: £yna ko³o Nidzicy 1996, 1997; warsztaty muzyczno-ekologiczno, Sorkwity 1995; obóz „Wyspa dzieci”, £yna 1997, 1998).
Towarzystwo Lwa by³o równie¿ partnerem w organizacji warsztatów „Polacy –
Ukraiñcy. Historie zapomniane, historie prze¿ywane” (Kruklanki ko³o Gi¿ycka, 18–
23 maja 1999) z edukacyjnego cyklu seminariów dla nauczycieli, które od 1996 roku
organizuje „Borussia”. Spotkanie zosta³o przygotowane wspólnie z Liceum Ogólnokszta³c¹cym z Ukraiñskim Jêzykiem Nauczania w Górowie I³aweckim. W warsztatach uczestniczyli nauczyciele z Warmii i Mazur oraz Ukrainy, jak równie¿ nauczyciele ze szkó³ ukraiñskich w Polsce oraz nauczyciele pochodzenia polskiego z Ukrainy.
Warsztaty mia³y za zadanie – obok wyjaœniania kwestii spornych ze wspólnej historii polsko-ukraiñskiej – równie¿ ukazanie przejawów wspó³pracy i zgodnego wspó³¿ycia obu narodów w przesz³oœci oraz perspektyw na przysz³oœæ.
Materia³y ze spotkania w Kruklankach, uzupe³nione o teksty pisarzy i nauczycieli z obu krajów zosta³y opublikowane w roku 2001 w serii „Tematy” (Tematy
polsko-ukraiñskie, red. Robert Traba, Olsztyn 2001).
Na zaproszenie Europejskiego Centrum M³odzie¿y z Równego (Ukraina) „Borussia” uczestniczy³a w organizowanej w czerwcu 1999 roku w Równem konferencji „Rola organizacji m³odzie¿owych w kszta³towaniu spo³eczeñstwa obywatelskiego”, poœwiêconej wspó³pracy miêdzy Ukrain¹ i Polsk¹. Przedstawiciele
93
Centrum – studenci z Równego byli uczestnikami warsztatów polsko-niemieckoukraiñskich „Walczymy ze stereotypami” (¯ywy ko³o Gi¿ycka, 1999).
Udzia³ w podró¿y studyjnej na Ukrainê zorganizowanej na prze³omie lutego i
marca 2000 przez Fundacjê im. Stefana Batorego zaowocowa³ nawi¹zaniem wspó³pracy z Centrum Technologii Humanistycznych „AHALAR”, organizacj¹ z Czernichowa ko³o Kijowa. M³odzie¿ z tej organizacji uczestniczy³a w roku 2000 w
polsko-niemiecko-ukraiñskim projekcie „Wyspa dzieci” w Napiwodzie ko³o Nidzicy.
„Wyspa dzieci” to cykliczny, coroczny projekt o charakterze socjalnym, organizowany przez WK „Borussia”. Uczestnicy obozu organizuj¹ zajêcia wakacyjne w
formie gier i zabaw, zajêæ plastycznych oraz nauki jêzyka ukraiñskiego i niemieckiego dla dzieci z regionów objêtych strukturalnym bezrobociem. W sierpniu 2001
i 2002 roku obóz „Wyspa dzieci” zosta³ zorganizowany w Dubeninkach ko³o Go³dapi, wspólnie z niemieck¹ Inicjatyw¹ Chrzeœcijan dla Europy (Drezno) oraz ukraiñskim Wo³yñskim Centrum Resursów (Równe). W czasie obozu uczestnicy zajmowali siê tak¿e renowacj¹ i uporz¹dkowaniem cmentarza z I wojny œwiatowej.
Inne projekty m³odzie¿owe przygotowane z partnerami ukraiñskimi to:
– lipiec 2001 – „Upiorny ca³un – Mürbe Schleier”, warsztaty teatralne w Wêgajtach, zorganizowane wspólnie z Teatrem Wiejskim Wêgajty; uczestniczy³a w
nich m³odzie¿ z Polski, Niemiec i Ukrainy (Wo³yñskie Centrum Resursów z
Równego)
– lipiec 2001 – sp³yw kajakowy Czarn¹ Hañcz¹; uczestniczy³a w nich m³odzie¿ z
Polski, Niemiec i Ukrainy (Wo³yñskie Centrum Resursów)
– latem 2003 m³odzie¿ z Ukrainy (Wo³yñskie Centrum Resursów) wziê³a udzia³
w obozie „Wyspa dzieci” (Waplewo ko³o Olsztynka).
Problematyka ukraiñska ma równie¿ swoje sta³e miejsce na ³amach pisma
„Borussia. Kultura. Historia. Literatura”.
94
Grupa
„Zagranica”
Grupa „Zagranica” jest koalicj¹ polskich organizacji pozarz¹dowych, dzia³aj¹cych poza granicami kraju.
Sta³¹ wspó³pracê polskich organizacji pozarz¹dowych dzia³aj¹cych za granic¹
zapocz¹tkowa³a konferencja „NATO, Unia Europejska, Europa Œrodkowa
i Wschodnia. Organizacje pozarz¹dowe w polskiej polityce zagranicznej”, przygotowana przez Fundacjê im. Stefana Batorego we wspó³pracy z Ministerstwem
Spraw Zagranicznych (Falenty, grudzieñ 1999).
Pierwsze spotkanie organizacji w ramach Grupy odby³o siê 26 marca 2001 roku.
Dzia³ania Grupy obejmuj¹:
– wspieranie wymiany informacji i doœwiadczeñ pomiêdzy polskimi organizacjami pozarz¹dowymi dzia³aj¹cymi poza granicami kraju oraz wprowadzanie
wspólnych standardów ich pracy,
– rozwijanie wspó³pracy polskich organizacji pozarz¹dowych z innymi sektorami (z MSZ i placówkami dyplomatycznymi, z mediami),
– wywieranie wp³ywu na formu³owanie i sposób realizowania polskiej polityki
zagranicznej wobec krajów, w których zaanga¿owane s¹ polskie organizacje
pozarz¹dowe, oraz na politykê udzielania przez Polskê pomocy rozwojowej ,
– u³atwianie kontaktów miêdzy polskimi organizacjami pozarz¹dowymi a ich
potencjalnymi partnerami ze Wschodu,
– nawi¹zywanie kontaktów i wspó³pracy z pokrewnymi porozumieniami i koPolska – Ukraina. Wspó³praca
95
alicjami organizacji pozarz¹dowych w innych krajach (w tym z europejsk¹
platform¹ organizacji pozarz¹dowych zajmuj¹cych siê pomoc¹ rozwojow¹)
oraz z instytucjami Unii Europejskiej, z zamiarem wp³ywania na europejsk¹
politykê pomocy rozwojowej i czynnego uczestniczenia w jej realizowaniu,
– upowszechnianie informacji o dzia³alnoœci polskich organizacji pozarz¹dowych,
poza granicami kraju, i zabieganie o jej wsparcie ze strony opinii publicznej.
Dotychczas organizacje tworz¹ce Grupê „Zagranica”:
– przygotowa³y dokument Dobra praktyka w pracy polskich organizacji pozarz¹dowych za granic¹, wyznaczaj¹cy normy postêpowania przy realizacji programów miêdzynarodowych, a przyjêty przez kilkadziesi¹t polskich organizacji pozarz¹dowych pracuj¹cych w Europie Wschodniej i Azji Centralnej,
– podjê³y inicjatywê „Partnerstwo dla polityki zagranicznej”, w ramach której
opracowa³y skierowane do polskich w³adz postulaty, dotycz¹ce miêdzy innymi prowadzenia konsultacji i wspó³pracy pomiêdzy organizacjami pozarz¹dowymi a pañstwowymi oœrodkami polityki zagranicznej, udzia³u organizacji
w planowaniu i œwiadczeniu przez Polskê pomocy rozwojowej oraz sposobów jej finansowania; przedstawiony dokument zosta³ zaakceptowany przez
Ministra Spraw Zagranicznych RP,
– uczestniczy³y w pracach powo³anej przez MSZ (zgodnie z postulatami przedstawionymi przez organizacje) Rady do spraw wspó³pracy z organizacjami
pozarz¹dowymi oraz w konsultacjach dotycz¹cych polskiej pomocy zagranicznej i zasad jej finansowania,
– wziê³y udzia³ w konsultacjach dotycz¹cych zmian statutu Fundacji „Wiedzieæ
Jak” – pierwszej polskiej instytucji powo³anej w celu wspierania ze œrodków
publicznych rozwoju demokracji w krajach postkomunistycznych – i rekomendowa³y cz³onka do jej Rady,
– zajmowa³y oficjalne stanowisko w sprawach miêdzynarodowych, le¿¹cych
w polu ich zainteresowania – takich jak ograniczanie swobody dzia³ania
organizacji pozarz¹dowych na Bia³orusi czy polska polityka wizowa wobec
s¹siadów ze Wschodu,
– zorganizowa³y konferencjê „Dyplomacja spo³eczna” (Warszawa, 26-27 czerwca
96
–
–
–
–
–
2002), poœwiêcon¹ roli organizacji pozarz¹dowych w stosunkach miêdzynarodowych; bra³y udzia³ w Forum Ekonomicznym w Krynicy (5-7 wrzeœnia 2002); przygotowa³y seminarium „Polskie organizacje pozarz¹dowe dzia³aj¹ce za granic¹.
Perspektywy wspó³pracy po wejœciu Polski do UE” (31 marca – 1 kwietnia 2003),
przedstawia³y dzia³alnoœæ polskich organizacji pozarz¹dowych pracuj¹cych
za granic¹ podczas spotkañ z przedstawicielami Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Sejmow¹ Komisj¹ Spraw Zagranicznych, polskim korpusem dyplomatycznym, goœæmi zagranicznymi (premierem Ukrainy Wiktorem Juszczenk¹,
uczestnikami odbywaj¹cej siê w Warszawie konferencji OBWE), a tak¿e podczas spotkañ otwartych,
za³o¿y³y internetowy serwis www.go2east.ngo.pl, poœwiêcony dzia³alnoœci
polskich organizacji pozarz¹dowych pracuj¹cych za granic¹,
wspólnie z Towarzystwem Wzajemnej Informacji opracowa³y bazê danych o
organizacjach pozarz¹dowych z Europy Wschodniej oraz bazê danych o dzia³alnoœci krajowych organizacji pozarz¹dowych poza graniami Polski (w lipcu
2003 baza liczy³a ponad 500 wpisów),
wyda³y CD-ROM informuj¹cy o pracy Grupy „Zagranica” oraz dzia³alnoœci krajowych organizacji pozarz¹dowych poza granicami Polski oraz broszury Partnerstwo dla polskiej polityki zagranicznej i Miêdzynarodowa dzia³alnoœæ polskich organizacji pozarz¹dowych, a tak¿e publikacjê Social Diplomacy. The Case
of Poland. International Activity of Polish NGO’s and Their Dialogue with Government, stanowi¹c¹ wybór tekstów zawartych w polskich wersjach,
przygotowa³y wystawê poœwiêcon¹ miêdzynarodowej dzia³alnoœci polskich
organizacji pozarz¹dowych, kilkakrotnie prezentowan¹ zarówno w kraju, jak
i za wschodni¹ granic¹.
97
98
Indeks instytucji
99
100
Indeks instytucji
101
102
Indeks instytucji
103
104

Polska – Ukraina. Współpraca organizacji

Transkrypt

Podobne dokumenty

Przelicznik wagowy - E

"Ma³opolskie Doradztwo Biznesowe"

Zgłoszenia na spotkanie w Jeleniej Górze należy przesyłać na

Praktyki Studenckie w firmie LUVIER SP. Z O.O.

generuj pdf

Przekształcenia w przestrzeni 3D: składanie przekształceń

Gastronomia