Matura pisemna

Teksty wykorzystane do zadań dla poziomu podstawowego pochodzą z podstawy
programowej. Obowiązuje ich znajomość, więc powinieneś/powinnaś się orientować, z jaką
epoką, filozofią, ideami, programem artystycznym, konwencją stylistyczną lub kontekstem
biograficznym należy je łączyć. Należy jednak cały czas pamiętać, iż podstawą twojej
wypowiedzi, jest konkretny fragment tekstu, który należy zanalizować pod kątem wymagań
tematu. Należy czytać przytoczony fragment i pisać o nim, zaś wiedzę o całości utworu
traktować jako pomocniczą, chyba że w poleceniu wyraźnie domagają się odwołania do treści
całej lektury.
Tematy układane na pisemny egzamin dojrzałości z języka polskiego dla poziomu
podstawowego mogą mieć następujące formy:
- analiza fragmentu jako klucz do interpretacji całego utworu (albo analiza wiersza jako wstęp
do omówienia twórczości danego poety/poetki);
- porównanie dwóch tekstów (lub ich fragmentów), głównie na poziomie idei;
idea – główny element zawartości utworu, jego myśl przewodnia. Zasadnicza prawda, którą
zgodnie z intencją autora ma przekazać utwór. Odzwierciedla ona postawę autora wobec
rzeczywistości pozaliterackiej, do której odwołuje się, nawiązuje jego dzieło poprzez świat
przedstawiony.
- analiza i interpretacja utworu lub jego fragmentu w odniesieniu do innego dzieła
przywołanego z pamięci, które podejmuje podobną tematykę;
charakterystyka
bohaterki/bohatera/
bohaterów/
grup
społecznych/zjawiska
kulturowego/postaw/ pojęć na podstawie analizy i interpretacji utworu bądź jego fragmentu z
odniesieniem do innych dzieł o podobnej tematyce.
Jak w takim razie napisać pracę maturalną, aby zgromadzić jak najwięcej punktów?
Oto 15 kroków o których należy pamiętać:
1. Przeczytaj dokładnie temat wypracowania a następnie zastanów się, czego się od
ciebie wymaga tak, abyś był pewny tego, o czym masz pisać.
2. Sposób sformułowania tematu (podany powyżej jako forma tematu) możesz
potraktować jako podpowiedź dotyczącą kompozycji twej pracy.
3. Określ rodzaj literacki (liryka, epika czy dramat) oraz gatunek (opowiadanie, nowela,
powieść, powieść poetycka, powieść-utopia, rozprawa, traktat, komedia, tragedia,
dramat antyczny, tragifarsa itp.)
4. Zwróć uwagę na tytuł fragmentu bądź utworu, gdyż może on być kluczem do
interpretacji utworu.
Interpretacja – analiza poszczególnych elementów dzieła i wyjaśnienie ich znaczenia
oraz treści bądź idei
5. Określ konteksty kulturowe utworu – np. może to być nawiązanie do antyku, Biblii,
związki ze światopoglądem i sztuką epoki, w której utwór powstał, związki z biografią
autora;
6. Przy analizie tekstu lirycznego (najczęściej jest to wiersz) określ typ liryki
(bezpośrednia – wprost wyraża uczucia i przeżycia „ja” lirycznego, pośrednia –
ukrywa coś poprzez opis sytuacji, zarysowanie zdarzenia, liryka apelu – dominuje
zwrot do „ty” lirycznego, np. Kiedy przyjdą podpalić twój dom (…) stań (ty) u drzwi,
bagnet na broń), podaj przynależność tematyczną (np. liryka patriotyczna,
filozoficzna, miłosna, tyrtejska czyli zagrzewająca do walki), sytuację liryczną
(wyznanie, zwrot do adresata, modlitwa, polemika) określ gatunek (fraszka, oda,
hymn, elegia, tren, epigramat, sielanka, sonet), scharakteryzuj podmiot liryczny (kim
jest, jakie poglądy reprezentuje, w czyim imieniu mówi i do kogo się zwraca, jaką
postawę reprezentuje (zaangażowaną, zdystansowaną, obiektywną czy subiektywne
poglądy), zastanów się nad budową utworu (wiersz stroficzny czyli są zwrotki, wolny
a może ciągły bądź biały, a może dystych?), zwróć uwagę na kompozycje i środki
artystycznego wyrazu (onomatopeja, instrumentacja zgłoskowa, zdrobnienia i
zgrubienia, neologizmy i archaizmy, inwersja, przerzutnia, anafora, antyteza,
oksymoron, kolokwializmy, eufemizmy i synonimy oraz metafory, epitety i
porównania, wyjaśnij jaką funkcję czyli rolę odgrywają w utworze. Sformułuj
wnioski podporządkowane tematowi pracy!
7. Analiza tekstu epickiego (jest narrator, który opowiada) – scharakteryzuj narratora
(pierwszoosobowy czy trzecioosobowy, wszystkowiedzący czy też o ograniczonej
wiedzy) oraz techniki narracyjne (mowa niezależna, zależna a może pozornie
zależna), zanalizuj kreacje bohaterów (kim są, jacy są, co robią, jak mówią, jakich
wyborów dokonują, czy noszą znaczące nazwiska, co sądzą o nich inni bohaterowie,
itp.), opisz świat przedstawiony – czas i miejsce akcji, czas narracji, sposób kreowania
świata przedstawionego (realistyczny, fantastyczny, groteskowy), przedstaw fabułę –
układ zdarzeń i związki między nimi, określ cechy języka i stylu wypowiedzi, zwróć
uwagę na zastosowane w tekście środki stylistyczne i wyjaśnij ich rolę oraz znaczenie
w utworze. Sformułuj wnioski podporządkowane tematowi!
8. Analiza tekstu dramatycznego: określ typ dramatu ( np. antyczny, nowożytny,
romantyczny, awangardowy), określ konwencję artystyczną (realizm, symbolizm,
groteska), zbadaj kompozycję utworu (zamknięta czy otwarta), napisz jaką funkcję
odgrywają didaskalia w utworze, scharakteryzuj bohaterów, określ czas i miejsce
zdarzeń. Sformułuj wnioski podporządkowane tematowi!
9. Przy analizie porównawczej dwóch tekstów: rozpoznaj zasadę ich zestawienia
(podobieństwo tematyczne czy kontrast a może kontynuacja bądź nawiązanie czy też
dialog z tradycją), poszukaj podobieństw i różnic i wyjaśnij, jakie to ma znaczenie,
wyjaśnij tytuły. Jeśli porównywane teksty reprezentują różne rodzaje i gatunki,
zastanów się, jakie to ma znaczenie. Przemyśl kompozycję swojej pracy: możesz
najpierw zanalizować najpierw pierwszy a potem drugi tekst i na końcu sformułować
wnioski albo porównywać poszczególne elementy równolegle obu tekstów,
formułując wnioski w podsumowaniu.
10. Pamiętaj o trójdzielnej kompozycji twojego wypracowania i proporcjach pomiędzy
wstępem, rozwinięciem i zakończeniem. Wstęp jest nieodzowny jako wprowadzenie
do tematu, ale powinien być krótszy od zakończenie, w którym sformułujesz wnioski
końcowe ściśle powiązane z tematem . Najobszerniejszą częścią twoje pracy
powinno być rozwinięcie, które powinno być co najmniej 3 razy dłuższe od
zakończenia.
11. Zadbaj o spójność wypowiedzi, by to co piszesz teraz łączyło się z tym, co napisałeś i
jeszcze napiszesz. Używaj spójników-haczyków wskazujących na związki między
akapitami i kolejnymi fragmentami twojej wypowiedzi.
12. Zadbaj o poprawność językową i gramatyczną wypowiedzi.
13. Zachowuj czujność ortograficzną.
14. Stosuj akapity i pisz w sposób jasny, przejrzysty i czytelny, gdyż to, co niewyraźnie
napisane może być źle zrozumiane.
15. Zapomnij o ołówku, korektorze i kolorowych długopisach, ale pamiętaj o tym, by
mierz ze sobą 2 długopisy z czarnym wkładem.
Punkty od 1 do 9 składają się na rozwinięcie tematu, za co możesz otrzymać 25 pkt = 50%;
Punkty 10 i 11 odnoszą się do kompozycji i stylu twej pracy, za co możesz otrzymać 10 pkt =
20%
Punkty 12 i 13 za poprawność językową mogą ci dać 12 pkt = 24%
14 i 15 punkt za zapis możesz zgromadzić 6 pkt = 6%
Powodzenia☺