CZĘŚĆ II EDUKACJA JAKO KLUCZOWY ELEMENT W

CZĘŚĆ II
EDUKACJA JAKO KLUCZOWY ELEMENT
W BUDOWANIU GOW
Katarzyna Włodarczyk – Śpiewak
Katedra Mikroekonomii
Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania
Uniwersytet Szczeciński
ROLA EDUKACJI W ZDOBYWANIU PRZEWAGI
KONKURENCYJNEJ W GOSPODARCE OPARTEJ NA WIEDZY (NA
PRZYKŁADZIE POLSKI)
Wprowadzenie
W gospodarce XXI wieku jednym z najważniejszych zasobów, a jednocześnie
czynników decydujących o „sile” i konkurencyjności, zarówno gospodarki jak i
poszczególnych przedsiębiorstw, jest wiedza. Podnosi ona walory konkurencyjne dóbr i
usług, a poza tym wskazuje na ważność wykwalifikowanej siły roboczej. W ujęciu
makroekonomicznym przy określaniu przewagi konkurencyjnej istotne znaczenie odgrywa
zidentyfikowanie czynników ekonomicznych, sytuacji ekonomicznej, stanu koniunktury
rynkowej, stanu równowagi, lub też nierównowagi na rynku, funkcjonowania systemu
prawnego, finansowego, polityki ekonomicznej oraz społecznej i ustalenie wpływu tych
determinant na procesy tworzenia i użytkowania wiedzy w gospodarce. W ujęciu
mikroekonomicznym szczególne znaczenie przypisuje się strategiom konkurencyjnym
opartym na wiedzy, strukturom organizacyjnym przedsiębiorstw wykorzystujących wiedzę
oraz instrumentom zarządzania wiedzą1.
Obserwując sposoby budowania przewagi konkurencyjnej przez współczesne
przedsiębiorstwa w gospodarce opartej na wiedzy niezaprzeczalnym pozostaje fakt, iż coraz
większą rolę odgrywają procesy kreowania pracowników. Realizacja tych procesów wymaga
zaangażowania państwa, które powinno stosować instrumenty w zakresie tworzenia
infrastruktury naukowej, jak chociażby: badania, kształcenia i szkolenia. Z tego względu
można powiedzieć, że osiąganie przewagi konkurencyjnej polega na stosowaniu strategii
opartej na wiedzy (zarówno w odniesieniu do kraju, jak i przedsiębiorstw), czyli
wykorzystaniu wiedzy istniejącej, przy jednoczesnym świadomym dążeniu do jej
wzbogacania i uzupełniania, tak by eliminować zagrożenia jakie niesie ze sobą zmieniający
się „paradygmat” społeczno-gospodarczy2. Wdrażanie gospodarki opartej na wiedzy polega
1
A.K. Koźmiński, Zarządzanie wiedzą warunkiem konkurencyjności firmy, w: VII Kongres Ekonomistów
Polskich, Przedsiębiorczość i Konkurencyjność, praca zbior. Pod red. J. Kotowicz – Jawor, Dom Wydawniczy
Bellona, PTE, Warszawa 2001, t. IV, s. 19.
2
Por. m.in.: M. Lubiński, Konkurencyjność gospodarki. Pojęcia i sposób mierzenia, w: Międzynarodowa
konkurencyjność gospodarki Polski – uwarunkowania i perspektywy, Raporty. Studia nad konkurencyjnością,
IRiSS, Warszawa 1995, s. 14; R.M. Grant, The resource-based strategy of competitive advantage: implications
46
Katarzyna Włodarczyk-Śpiewak
na wspieraniu i promocji, a tym samym stymulowaniu rozwoju pięciu podstawowych
dziedzin życia społeczno – gospodarczego, czyli: edukacji, nauki i BiR, high – tech, usług
biznesowych oraz sektora usług społeczeństwa informacyjnego.
Celem niniejszego referatu jest przedstawienie jednej z podstawowych determinant
gospodarki opartej na wiedzy – edukacji, a w szczególności wskazanie jej rangi w procesach
wzrostu i rozwoju gospodarki oraz konieczności uznania edukacji za jeden z podstawowych
identyfikatorów w zdobywaniu przewagi konkurencyjnej w gospodarce opartej na wiedzy.
Przewaga konkurencyjna w gospodarce opartej na wiedzy
Konkurencja jest podstawowym mechanizmem ekonomicznym gospodarki rynkowej.
Według założeń klasycznej ekonomii celem działań konkurencyjnych jest maksymalizowanie
przez podmioty gospodarcze przychodu ze sprzedaży lub korzyści z zakupu towarów i usług.
Działania konkurencyjne przedsiębiorstw to przede wszystkim pozyskiwanie rynków,
zwiększanie swoich udziałów i ograniczanie działania konkurentów poprzez zdobywanie
nowych źródeł zaopatrzenia, polepszanie potencjału kapitału pracowniczego i zdobywania
nowych rynków zbytu. Źródeł trwałej przewagi konkurencyjnej można upatrywać w
przedsiębiorstwie między innymi: w zarządzaniu nastawionym na reformowanie i
realizowanie strategii długookresowego działania, czy też wyróżniających go lub kluczowych
kompetencjach. Style zarządzania, budowanie strategii, umiejętności i kompetencje są
wynikiem twórczej inwencji i postaw ludzi zatrudnionych w przedsiębiorstwie. Zatem o
konkurencyjności w znacznej mierze decydują wybitne jednostki i zespoły ludzi
funkcjonujące w przedsiębiorstwie oraz posiadana przez nich wiedza. Z tego względu ważne
jest nie tylko tworzenie nowej wiedzy, którą mogliby przyswoić sobie pracownicy, ale
również wykorzystywanie dotychczasowej i wyciąganie wniosków z doświadczeń3.
Konkurencyjność gospodarki może także być określana, podobnie jak w IMD’s World
Competitiveness Yearbook, poprzez osiem podstawowych determinant, do których należą:
wewnętrzna siła gospodarki, umiędzynarodowienie gospodarki, zakres oddziaływania polityki
państwa, sektor finansowy, infrastruktura, sposób zarządzania, nauka i technologia, zasoby
ludzkie4.
Zatem, zdobywanie przewagi konkurencyjnej, zwłaszcza w GOW, polega między
innymi na stosowaniu strategii rozwoju poprzez promowanie i wspieranie edukacji.
Poszukiwanie nowych rozwiązań uzyskiwania przewagi konkurencyjnej dla danego kraju
powinno być oparte na analizie nośnika GOW jakim jest edukacja.
Mimo, iż Unia Europejska nie wymaga ujednolicenia systemów edukacyjnych od
swoich członków, to przyjęte do realizacji w Deklaracji Bolońskiej w czerwcu 1999 roku
założenia wymuszają konieczność stworzenia do 2010 roku Europejskiego Obszaru
Szkolnictwa Wyższego. Realizacja tego założenia z jednej strony ma stanowić próbę
unifikacji szkolnictwa wyższego w Europie, natomiast z drugiej ma wskazywać na
konieczność prowadzenia wspólnej polityki edukacyjnej. Sprawny, funkcjonalny i kreatywny
system edukacyjny powinien być czynnikiem zachęcającym dzieci i młodzież do pracy
intelektualnej, zdobywania umiejętności, które będą przydatne zarówno im samym, jak i
for strategy formulation, California Management Review Vol. 33 Nr 3 / 1991, s. 115.
3
G. Hamel. C.K. Prahalad, Przewaga konkurencyjna jutra, Business Press, Warszawa 1999, s. 231-246; cyt. za:
M. Rybak, Budowanie potencjału konkurencyjności, w: Kapitał ludzki a konkurencyjność przedsiębiorstw, praca
zbior. Pod red. M. Rybak, Poltekst, Warszawa 2003, s. 13, 16.
4
Zob. IMD’s World Competitiveness Yearbook 1996 Edition. The Fundamentals of World Competitiveness,
Lausanne 1996, za: I. Pawlas, T. Sporek, Pozycja konkurencyjna Polski w latach 1995-2000, w: Ewolucja
przewagi konkurencyjnej polskiej gospodarki a procesy jej otwierania w drugiej połowie lat 90; praca zbior. Pod
red. T. Sporka, Akademia Ekonomiczna, Katowice 2001, s. 41.
Rola edukacji w zdobywaniu przewagi konkurencyjnej w gospodarce opartej na wiedzy ...
47
gospodarce5.
Istotne znaczenie przy budowaniu GOW ma również Strategia Lizbońska6. Realizacja
jej założeń w zakresie GOW powinna doprowadzić do rozwoju społeczeństwa
informacyjnego, badań i innowacji oraz wykształcenia odpowiednich kwalifikacji i
umiejętności. Działania dotyczące społeczeństwa wiedzy w ramach realizowania tej Strategii
koncentrują się na rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz na promowaniu „edukacji
przez całe życie” i kształcenia odpowiednich kwalifikacji i umiejętności. Ponadto istotną
kwestią omawianej części Strategii Lizbońskiej jest przeciwdziałanie wykluczeniu
społecznemu, poprzez zapewnienie dostępu do pracy, edukacji, przeciwdziałanie
dyskryminacji, profilaktykę i leczenie uzależnień7.
Edukacja jako element zdobywania przewagi konkurencyjnej w GOW na przykładzie
Polski
W Polsce również rozpoczęto wdrażanie strategii, jaką jest budowanie gospodarki
opartej na wiedzy (GOW). Z jednej strony jest to wynikiem przyjęcia do realizacji założeń
Strategii Lizbońskiej, z drugiej natomiast wynika z celów Narodowego Planu Rozwoju.
Rezultatem podjętych działań w perspektywie długookresowej powinno być m.in.:
przyspieszenie rozwoju gospodarczego kraju mierzonego wzrostem PKB, wzrost
konkurencyjności polskiej gospodarki oraz rozwój sektorów gospodarki wiedzy8.
Priorytetowe znaczenie w budowaniu GOW, a tym samym zdobywaniu przewagi
konkurencyjnej, odgrywa system edukacji oraz jego przystosowanie do gospodarczych
warunków danego kraju. System edukacji w Polsce przeszedł w okresie ostatnich kilkunastu
lat ogromne zmiany. Najbardziej pozytywnym zjawiskiem, zachodzącym od momentu
rozpoczęcia przemian gospodarczych w Polsce, jest ciągły wzrost liczby osób legitymujących
się wykształceniem ponadpodstawowym. W 1988 roku odsetek osób z wykształceniem
ponadpodstawowym wynosił około 55% i wzrósł do około 67% w 2002 roku. W 2002 roku
10,2% ludności w wieku 15 lat i więcej posiadało wyższe wykształcenie, podczas gdy w 1988
roku tylko 6,5%9. Stosunkowo wysoki wzrost poziomu wykształcenia dotyczy kobiet. W
1988 roku tylko połowa z nich miała wykształcenie ponadpodstawowe, a w 2002 roku już
62%. Coraz mniejszy dystans w zdobywaniu wykształcenia dzieli mieszkańców wsi i miast.
Chociaż ludność miejska charakteryzuje się zdecydowanie wyższym odsetkiem osób z
wykształceniem ponadpodstawowym (w 2002 roku wskaźnik ten wynosił 73%), to jednak
ludność wiejska również szybko podnosi swój poziom wykształcenia. Odsetek osób z
wykształceniem ponadpodstawowym na wsi wzrósł z 39% w 1988 roku do prawie 56% w
5
Polska wobec wyzwań edukacyjnych Unii Europejskiej, pr. zbior. Pod red. L. Dziewięckiej – Bokun, A.
Ładyżyńskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004, s. 7.
6
W marcu (23-24) 2000 roku na posiedzeniu Rady Europejskiej w Lizbonie przyjęto do realizacji strategię,
która została ogłoszona najważniejszym programem gospodarczo – społecznym Unii Europejskiej. Za cel
główny przyjęto: Stworzenie na terytorium Europy do 2010 roku najbardziej konkurencyjnej gospodarki na
świecie. Miała to być gospodarka konkurencyjna, dynamiczna, oparta na wiedzy, zdolna do trwałego rozwoju, z
większą liczbą lepszych miejsc pracy; za: Lisbon Strategy, http://europa.eu.int/comm/lisbon_strategy;
7
Por. m.in.: Wdrażanie strategii Lizbońskiej. Reformy dla rozszerzonej Unii. Raport Komisji na wiosenny
szczyt Rady Europejskiej, 26.03.2204 r.; Lisbon Strategy, http://europa.eu.int/comm/lisbon_strategy
8
Por. m.in.: według KBN, za: http://www.kbn.gov.pl/analizy/#2: Narodowy Plan Rozwoju: Polska znajduje się
we wstępnej fazie procesu kształtowania gospodarki opartej na wiedzy, który obejmuje trzy etapy: I – lata 2004
– 2006; II – 2007 – 2013; III – działania po 2013r.
9
W tym czasie w krajach Unii Europejskiej odsetek osób posiadających wyższe wykształcenie w grupie
ludności powyżej 15 lat wynosił 16%. Por.: Polska – Ludność, Stan i struktura demograficzno – społeczna,
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002, Powszechny Spis Rolny, Warszawa, sierpień 2003; UE
– Statistics in focus, Theme 9-5/2003, dane Community Labour Force Survey, Eurostat 2003.
48
Katarzyna Włodarczyk-Śpiewak
2002 roku, w tym z wykształceniem wyższym dwukrotnie (z niecałych 2% do ponad 4%)10.
W długim okresie negatywnym aspektem zmian zachodzących w dziedzinie edukacji
w Polsce może okazać się nierównomierny rozkład studentów pomiędzy poszczególnymi
kierunkami studiów. Jednymi z ważniejszych dla rozwoju GOW są kierunki inżynieryjnotechniczne i ścisłe. Tymczasem, dominujące kierunki kształcenia na poziomie szkolnictwa
wyższego w Polsce to biznes i administracja (33,2% absolwentów w roku akademickim
2001/2002). Liczną grupę stanowili również absolwenci kierunków pedagogicznych – 14,7%
i społecznych 14,5%. Natomiast tendencję spadkową obserwuje się w odniesieniu do
absolwentów kierunków inżynieryjno-technicznych (w roku akademickim 2001/2002 ich
liczba zmniejszyła się do 6,2%), co prowadzi do braku specjalistycznej młodej kadry
badawczej zdolnej do kreowania innowacji technologicznych w kraju i niskiej efektywności
badań na kierunkach technicznych. Słabą stroną systemu edukacji w Polsce jest również
znaczny spadek budżetowego finansowania nauki na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat oraz,
w efekcie, zmniejszenie finansowania pozabudżetowego - pomimo wciąż dobrego
jakościowo, zwłaszcza w zakresie badań podstawowych i teoretycznych, stanu nauki11.
Przyjmując założenie o zdobywani przewagi konkurencyjnej drogą rozwoju edukacji
należy pamiętać, że zagadnienia dotyczące analizy gospodarki opartej na wiedzy opracowane
przez ekspertów częściej wykorzystują szersze pojęcie, a mianowicie „inwestycja w wiedzę”.
Mimo trudności jego zdefiniowania i pomiaru przyjmuje się, iż obejmuje ono: nakłady na
działalność B+R, wydatki — publiczne i prywatne — na szkolnictwo wyższe oraz nakłady na
oprogramowanie12. Nie zostały również opracowane ściśle obowiązujące mierniki „inwestycji
w wiedzę”, ani mierniki oceny ich wpływu na rozwój gospodarki opartej na wiedzy w
poszczególnych krajach. Z tego względu o pozycji konkurencyjnej gospodarki mogą
informować między innymi:
• relacja „inwestycji w wiedzę” do PKB (tabela1);
• udział środków asygnowanych przez rząd na działalność BiR w ogóle wydatków
budżetowych (tabela 2);
• udział osób dorosłych w kształceniu ustawicznym i w edukacji (tabela 3);
• udział działu „szkolnictwo wyższe” w wydatkach budżetu państwa (tabela 4);
• udział działu „nauka” w wydatkach budżetu państwa (tabela 5).
Tabela 1. Relacja „inwestycji w wiedzę” do PKB (dane dla Polski na tle UE).
ROK
1995
2000
2001
2002
2003
UE (1998)
Nakłady na B i R
0,65
0,66
0,64
0,58
0,56
1,81
Wydatki publiczne i prywatne na
szkolnictwo wyższe
0,76
1,10
1,26
1,33
1,33
0,7
Źródło: Polska – dane GUS i Ministerstwo Finansów; UE – OECD Science, Technology and
Industry Scoreboard Towards a Knowledge – based Economy, Science and Innovation, 2001
Edition, OECD, Paris 2001.
Jak widać w tabeli 1 wskaźnik „nakłady na B i R” w relacji do PKB w Polsce jest około
trzech razy mniejszy niż średni wskaźnik w UE i niestety wykazuje on, niekorzystną dla
10
Por. Spis powszechny ludności 1988; Spis powszechny mieszkań 2002; zob.: www.stat.gov.pl
wg KBN, za: http://www.kbn.gov.pl/analizy/#2.
12
Według definicji OECD, The STI Scoreboard (The OECD Science, Technology and Industry Scoreboard,
2001 Edition.
11
Rola edukacji w zdobywaniu przewagi konkurencyjnej w gospodarce opartej na wiedzy ...
49
kraju, tendencję malejącą. Na tym tle cieszyć może wzrost udziału wydatków na szkolnictwo
wyższe w polskim PKB. Wskaźnik ten jest nawet wyższy od średniej unijnej. Jednakże
należy pamiętać, że nasz PKB jest dużo mniejszy od PKB krajów unijnych w okresie
porównawczym i w związku z tym zwiększanie w Polsce wydatków na szkolnictwo wyższe
jest tylko nadrabianiem zaległości w tym zakresie.
Tabela 2. Procentowy udział środków asygnowanych przez rząd na działalność BiR w ogóle
wydatków budżetu państwa w 2002 roku
KRAJ
Finlandia
Procentowy udział środków asygnowanych przez rząd na
działalność BiR w ogółe wydatków budżetu państwa
2,02%
Francja
1,92%
Hiszpania
1,73%
W. Brytania
1,72%
Niemcy
1,67%
Holandia
1,61%
Polska
Portugalia
1,50%
1,50%
Szwecja
1,49%
Włochy
1,43%
Dania
1,22%
Belgia
1,16%
Austria
1,13%
Irlandia
0,97%
Grecja
0,59%
Luxemburg
0,46%
Źródło: Statistics in Focus Science and technology, Theme 9 – 7/2003, Eurostat 2003.
Wskaźnik udziału środków przeznaczanych na BiR z budżetu państwa w Polsce jest średni w
stosunku do wskaźnika w innych państwach unijnych, co mogłoby sugerować, że sytuacja w
tym zakresie nie jest najgorsza. Niestety nie należy zapominać, że budżet tamtych państw jest
dużo większy od polskiego budżetu, a zatem środki przeznaczane tam na BiR są również
dużo większe.
Tabela 3. Udział osób dorosłych w kształceniu ustawicznym i w edukacji w 2003 roku
UE-15
10,0%
UE-25
9,3%
Polska
5,0%
Cel – 2010 rok *
12,5%
* według założeń Strategii Lizbońskiej
Źródło: http://europa.eu.int/comm/eurostat/structuralindicators
Wskaźnik udziału osób dorosłych w kształceniu ustawicznym w Polsce jest dwukrotnie
mniejszy od średniej unijnej, co wskazuje jak wiele wysiłku musimy ponieść w tej dziedzinie,
aby nadrobić dystans edukacyjny dzielący nas od innych państw.
50
Katarzyna Włodarczyk-Śpiewak
Tabela 4. Procentowy udział działu „szkolnictwo wyższe” w wydatkach budżetu państwa w
Polsce
Udział działu „szkolnictwo wyższe” w wydatkach
budżetu państwa
3,5
3,7
3,7
3,7
ROK
2000
2001
2002
2003
Źródło: dane Ministerstwa Finansów
Wskaźnik udziału wydatków na szkolnictwo wyższe w ogóle wydatków budżetu państwa
właściwie pozostaje na niezmienionym poziomie. Z punktu widzenia wdrażania GOW
wskaźnik ten powinien się zwiększać, gdyż wykształcone społeczeństwo jest jedną z podstaw
realizacji tej koncepcji. W sytuacji braku „chęci” do kształcenia się społeczeństwa, jako kraj
pozostajemy „w tyle”. Równie niekorzystne jest zmniejszanie się wskaźnika udziału
wydatków na naukę w ogóle wydatków budżetowych. Świadczy to, bowiem o ograniczaniu
możliwości badań, a zatem i powstawania różnorakich nowych rozwiązań korzystnych dla
społeczeństwa i gospodarki.
Tabela 5. Procentowy udział działu „nauka” w wydatkach budżetu państwa Polski
ROK
2000
2001
2002
2003
Udział działu „nauka” w wydatkach budżetu państwa
1,9
1,8
1,5
1,4
Źródło: dane Ministerstwa Finansów.
Jednak, obok wymienionych wskaźników, do najważniejszych wskaźników
określających poziom edukacji w danym kraju należą: procentowy udział wydatków
publicznych na edukację w PKB oraz liczba uczniów i studentów na tysiąc mieszkańców
(tabela 6 i tabela 7), a także dynamika zmian tych dwóch identyfikatorów (tabela 8 i tabela
9).
Tabela 6. Wydatki publiczny na edukację jako odsetek PKB
KRAJ
Polska
USA
UE – 15
Austria
Belgia
Dania
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Niemcy
Portugalia
Szwecja
W. Brytania
Włochy
Źródło: Eurostat
1995
5,14
5,03
5,19
6,04
1997
4,84
4,86
5,08
5,80
1999
4,88
4,93
5,04
5,80
7,67
6,85
6,04
2,87
4,66
5,06
5,07
4,62
5,37
7,22
5,24
4,85
7,94
6,52
6,03
3,44
4,54
4,75
5,15
4,63
5,60
7,62
4,88
4,53
8,14
6,31
5,93
3,64
4,50
4,77
4,57
4,58
5,74
7,47
4,58
4,79
2001
5,56
5,08
5,09
5,70
6,11
8,50
6,24
5,76
3,90
4,41
4,99
4,35
4,57
5,91
7,31
4,69
4,98
Rola edukacji w zdobywaniu przewagi konkurencyjnej w gospodarce opartej na wiedzy ...
51
Tabela 7. Studenci na 10 tys. ludności
KRAJ
Polska
USA
UE – 15
Austria
Belgia
Dania
Finlandia
Francja
Grecja
Hiszpania
Holandia
Irlandia
Niemcy
Portugalia
Szwecja
W. Brytania
Włochy
1990
143
543
263
265
276
278
332
299
191
314
319
256
257
188
225
218
256
1995
265
537
320
297
353
318
418
359
314
406
318
354
262
323
295
327
310
2001
409
507
324
322
347
355
523
343
401
460
307
425
250
366
391
339
307
Źródło: Rocznik statystyki międzynarodowej 2003, GUS, Warszawa 2003, s. 35
Tabela 8. Dynamika zmian publicznych wydatków na edukację w % PKB (1995 rok = 100)
Polska
USA
UE – 15
1995
100
100
100
1997
94,0
96,6
97,9
1999
94,9
98,0
97,1
2001
108,2
101,0
98,1
Źródło: opracowanie własne
Tabela 9. Dynamika zmian liczby studentów na 10 tys. Mieszkańców (1995 rok = 100)
Polska
USA
UE – 15
1990
100
100
100
1995
185,3
98,9
121,7
2001
286,0
93,4
123,2
Źródło: opracowanie własne
Uwzględniając dwa najistotniejsze wskaźniki, które mogą być uznawane za
priorytetowe w budowaniu gospodarki opartej na wiedzy - wydatki na edukację jako % PKB
oraz liczbę studentów na 10 tysięcy mieszkańców - można powiedzieć, iż w Polsce nie
odbiegają one znacznie od innych krajów UE – 15. Na podstawie danych z tabeli 6 można
stwierdzić, iż procentowy udział wydatków na edukację w PKB jest bardzo podobny we
wszystkich krajach. Porównując pod tym względem Polskę do Unii Europejskiej nie są
zauważalne znaczące różnice. O ile udział ten jest niższy niż w Belgii, Danii, Finlandii czy
Szwecji, to kształtuje się podobnie jak we Francji czy Portugalii, a przewyższa w: Grecji,
Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Wielkiej Brytanii i Włoszech.
Podobnie wygląda drugi wskaźnik, czyli liczba studentów przypadająca na 10 tysięcy
mieszkańców (tabela 7). Wprawdzie w Polsce w ciągu ostatniej dekady przemian
gospodarczych nastąpił znaczący (prawie trzykrotny) wzrost liczby studentów, ale mimo tego
badany wskaźnik jest niższy w porównaniu do Finlandii, Hiszpanii i Irlandii. W porównaniu
do pozostałych państw omawiany wskaźnik jest w Polsce wyższy. Analizując ten wskaźnik
pamiętać należy, że mimo relatywnie dużej dynamiki zmian danego wskaźnika w stosunku do
innych państw UE, Polska ma znacznie mniejszy odsetek wysoko wykształconego
społeczeństwa i tak naprawdę, aby nadrobić opóźnienie cywilizacyjne powinniśmy
52
Katarzyna Włodarczyk-Śpiewak
zintensyfikować wysiłki w celu zwiększenia tego wskaźnika. Jednocześnie, poziom
szkolnictwa wyższego, a także badań naukowych w Polsce był oceniany wysoko w
porównaniach międzynarodowych,13 zwłaszcza przez emigrujących do innych krajów
absolwentów polskich uczelni. Zatem, także i w tym przypadku, Polska ma w miarę dobre
podstawy dla tworzenia GOW.
Istotną rolę w budowaniu takiej gospodarki, zwłaszcza dla krajów dopiero ją
wprowadzających, powinny odegrać doświadczenia krajów UE–15. Zarówno Polska, inni
nowi członkowie UE, jak i państwa dopiero kandydujące do członkostwa mogłyby
wykorzystać dotychczasowe doświadczenia państw UE–15, powtarzając sukcesy, a unikając
błędów. W zakresie edukacji, która stanowi istotny czynniki wzmacniania konkurencyjności,
pozytywne doświadczenia można czerpać z polityki edukacyjnej prowadzonej przez:
• Finlandię i Szwecję, które utrzymują wiodącą pozycję w przechodzeniu do gospodarki
opartej na wiedzy, a Finlandia ma ponadto najwyższy poziom wykształcenia młodzieży w
UE (1999–2003);
• Belgię, Portugalię, Irlandię, gdzie od 1999 roku stale jest widoczny wzrost poziomu
wykształcenia młodzieży,
• Danię, Finlandię, Szwecję i Wielką Brytanię, które posiadają wysoki odsetek
uczestniczenia osób dorosłych w kształceniu ustawicznym i edukacji;
• Austrię, w której poziom wykształcenia młodzieży kształtuje się powyżej średniej dla UE
(1999–2003).
Natomiast nie należałoby powtarzać błędów:
• Belgii, w której występuje niski poziom uczestnictwa obywateli w edukacji i kształceniu;
• Danii, Niemiec, Luksemburgu, gdzie mamy do czynienia z niskim poziomem
wykształcenia młodzieży;
• Grecji i Włoch, w których występuje niski odsetek osób dorosłych w kształceniu
ustawicznym i edukacji;
• Hiszpanii, gdzie odnotowywany jest ciągły spadek poziomu wykształcenia młodzieży
(1999–2003); czy też
• Portugalii mającej nie tylko niski odsetek osób dorosłych w kształceniu ustawicznym i
edukacji, ale i słabe wyniki w dziedzinie edukacji oraz najwyższy odsetek osób wcześnie
kończących edukację w UE.
Zakończenie
Zgodnie z zapisami w Białej Księdze: „Europa musi inwestować w edukację, aby
podnieść ogólny poziom kształcenia i kwalifikacji pracowników oraz ogółu aktywów, dzięki
nauczaniu podstawowemu i zachęcaniu do zdobywania nowych umiejętności w ciągu całego
życia”. Nakłady poniesione na edukację powinny przyczynić się z jednej strony do lepszego
spełnienia wymogów rynkowych, natomiast z drugiej do zmniejszenia rozbieżności między
kwalifikacjami pracowników a wymaganiami pracodawców, rozwoju usług, zmian w
układzie na rynku pracy, zwiększenia konkurencyjności na arenie międzynarodowej.
Osiągnięcie takich efektów przez poszczególne kraje, w tym Polskę, jest zdeterminowane
stopniem rzetelności oferty edukacyjnej oraz solidnością jej realizowania. Oba te elementy
decydują o przydatności i dostosowaniu zdobytego wykształcenie, wiedzy i umiejętności do
wymagań rynku pracy obecnie i w przyszłości14.
13
Instytut IMD z Lozanny zajmujący się m.in. oceną konkurencyjności światowych gospodarek w tegorocznym
raporcie dobrze ocenił w Polsce właśnie poziom edukacji. Zob. T.Surdel: Odwróć tabelę – Polska na czele,
„Gazeta Wyborcza” 12.05.2005.
14
Por.: Komisja Europejska, Biała Księga Kształcenia i Doskonalenia. Nauczanie i uczenie się. Na drodze do
uczącego się społeczeństwa, Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Warszawa 1995; za: L. Dziewięcka – Bokun,
Rola edukacji w zdobywaniu przewagi konkurencyjnej w gospodarce opartej na wiedzy ...
53
Reasumując powyższe rozważania, należy podkreślić jeszcze raz istotną rolę całego
systemu edukacyjnego w budowaniu gospodarki opartej na wiedzy i zdobywaniu przewagi
konkurencyjnej w tej gospodarce. Z jednej strony zachęcanie do zdobywania wiedzy, z
drugiej natomiast inwestowanie w system szkoleń, edukacji, podnoszenie kwalifikacji, w
perspektywie czasu powinny przyczynić się do rozwoju innowacyjnych dziedzin gospodarki,
tworzenia nowych i nowoczesnych produktów, rozwoju przedsiębiorczości. Jednocześnie
wzajemne pozytywne powiązania i zależności między rozwojem gospodarki, jej
konkurencyjnością i systemem edukacji mogą gwarantować, przy dobrze działającym
ostatnim z trzech wymienionych ogniw, pomyślne zmiany gospodarcze i wzrost przewagi
konkurencyjnej danego kraju na arenie międzynarodowej.
LITERATURA:
1. Grant R.M., The resource-based strategy of competitive advantage: implications for
strategy formulation, California Management Review Vol. 33 Nr 3 / 1991.
2. Hamel G., Prahalad C.K., Przewaga konkurencyjna jutra, Business Press, Warszawa 1999.
3. Kapitał ludzki a konkurencyjność przedsiębiorstw, praca zbior. Pod red. M. Rybak,
Poltekst, Warszawa 2003.
4. Komisja Europejska, Biała Księga Kształcenia i Doskonalenia. Nauczanie i uczenie się.
Na drodze do uczącego się społeczeństwa, Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP, Warszawa
1995.
5. Lubiński M., Konkurencyjność gospodarki. Pojęcia i sposób mierzenia, w:
Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki Polski – uwarunkowania i perspektywy,
Raporty. Studia nad konkurencyjnością, IRiSS, Warszawa 1995.
6. Polska – Ludność, Stan i struktura demograficzno – społeczna, Narodowy Spis
Powszechny Ludności i Mieszkań 2002, GUS, Warszawa 2003.
7. Polska wobec wyzwań edukacyjnych Unii Europejskiej, pr. zbior. Pod red. L.
Dziewięckiej – Bokun, A. Ładyżyńskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego,
Wrocław 2004.
8. Polska wobec wyzwań edukacyjnych Unii Europejskiej, pr. zbior. pod red. L.
Dziewięckiej – Bokun, A. Ładyżyńskiego, op. Cit., s. 25- 31.
9. Powszechny Spis Rolny, GUS, Warszawa 2003.
10. Rocznik statystyki międzynarodowej 2003, GUS, Warszawa 2003.
11. Statistics in Focus Science and Technology, Theme 9 – 7/2003, Eurostat 2003.
12. The STI Scoreboard (The OECD Science, Technology and Industry Scoreboard, 2001
Edition).
13. UE – OECD Science, Technology and Industry Scoreboard Towards a Knowledge –
based Economy, Science and Innovation, 2001 Edition, OECD, Paris 2001.
14. UE – Statistics in focus, Theme 9-5/2003, dane Community Labour Force Survey,
Eurostat 2003.
15. VII Kongres Ekonomistów Polskich, Przedsiębiorczość i Konkurencyjność, praca zbior.
Pod red. J. Kotowicz – Jawor, Dom Wydawniczy Bellona, PTE, Warszawa 2001, t. IV.
System szkolnictwa wyższego w Polsce wobec zadania permanentnej edukacji, w: Polska wobec wyzwań
edukacyjnych Unii Europejskiej, pr. zbior. pod red. L. Dziewięckiej – Bokun, A. Ładyżyńskiego, op. Cit., s. 2531.
54
Katarzyna Włodarczyk-Śpiewak
THE ROLE OF EDUCATION IN GAINING COMPETITIVENESS DOMINATION IN
THE ECONOMY OF KNOWLEDGE SOCIETY (FOR EXAMPLE POLAND)
Summary
Competitiveness is very important problem in today’s economy, but it includes many
elements, for example: power of economy, internationalize economy, policy, finance,
management, science and technology, human resources. There are many new concepts of
competitiveness in modern economy.
Knowledge is very important determinant in gaining competitiveness position in
economy, mostly in the economy of knowledge. The carrier of knowledge is such things as
education.
This article describes the part of education in creation of the economy of the
knowledge society, for example Poland. It shows basic indicators of education in knowledge
economy – students per 10.000 inhabitants and public expenditure on education as a
percentage of GNP. International comparisons on education can be done on the basis of these
indicators, which are very good information to designate perspectives of further growth the
economy of knowledge society.