pobierz

PODNIESIENIE JAKOŚCI KSZTAŁCENIA AKADEMICKIEGO W ZAKRESIE GEODEZYJNEGO URZĄDZANIA OBSZARÓW WIEJSKICH
W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA PRAKTYKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO BAWARII
PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ JACKA M. PIJANOWSKIEGO
Rola planowania przestrzennego w zabezpieczeniu wymagań ochrony
środowiska, gospodarowania wodami oraz ochrony gruntów rolnych i
leśnych na przykładzie kompleksowego postępowania „Środkowy bieg rzeki
Rezat” w Środkowej Frankonii (Bawaria)
Dr inż. Barbara Prus
Prof. dr hab. inż. Krzysztof Gawroński
Katedra Planowania, Organizacji i Ochrony Terenów Rolniczych
Wstęp
W planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym wymagania ładu przestrzennego, ochrony środowiska, w tym gospodarowania wodami i ochrony gruntów rolnych i leśnych stanowią podstawę kształtowania polityki przestrzennej
przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej.
charakterze wtórnym, odnowę miejsc
użyteczności publicznej w ramach
odnowy wsi, jak również poprawiono
systemy zabezpieczeń przeciwpowodziowych realizując inwestycję budowy
dużego zbiornika retencyjnego wraz z
zaporą, wspomaganego szeregiem
małych zbiorników retencyjnych.
Zasada ta jest uniwersalną i nie ulega
przewartościowaniu po przekroczeniu
granic państw.
Działania ochronne zostały wsparte
odnową cieków wodnych, mającą na
celu przywrócenie bioróżnorodności
krajobrazu nad rzeką Rezat. Artykuł
został
zainspirowany
wyjazdem
studialnym do Bawarii w ramach
programu „Uczenie się przez całe życie”
LEONARDO DA VINCI w dniach 1016.10.2010 r.
Artykuł prezentuje przykład kompleksowego postępowania urządzeniowo-rolnego o nazwie „Środkowy bieg rzeki Rezat” przeprowadzonego w Środkowej
Frankonii, w Bawarii w latach 19942013. Projekt ten obejmował swoim
zasięgiem obszar kilku gmin i miasteczek. Na
urządzanym
obszarze
przeprowadzono
zarówno typowe postępowania scaleniowe o
Rozwój obszarów wiejskich w Bawarii – kompetencje
Urząd ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich
Środkowej Frankonii,
Urząd ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich
Górnej Frankonii,
Urząd ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich
Dolnej Frankonii,
Urząd ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich
Górnej Bawarii,
Urząd ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich
Dolnej Bawarii,
Urząd ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich
Górnego Palatynatu,
Urząd ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich
Szwabii.
Ministerstwo Gospodarki Żywnościowej, Rolnictwa oraz Leśnictwa Bawarii prowadzi działania z zakresu:
Gospodarki Żywnościowej oraz Rolnictwa,
Gospodarki Terenów Zadrzewionych oraz
Lasów Zagospodarowanych,
Przestrzeni Wiejskiej oraz Rozwoju Obszarów Wiejskich.
W ramach struktury urzędów, kompetentnymi
organami państwowymi odpowiedzialnymi za
obszary wiejskie jest siedem urzędów ds.
Rozwoju Obszarów Wiejskich:
21
PODNIESIENIE JAKOŚCI KSZTAŁCENIA AKADEMICKIEGO W ZAKRESIE GEODEZYJNEGO URZĄDZANIA OBSZARÓW WIEJSKICH
W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA PRAKTYKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO BAWARII
PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ JACKA M. PIJANOWSKIEGO
Urząd ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich Środkowej Frankonii obejmuje zasięgiem swojego
działania obszar 70,2 mln ha, zamieszkiwany
przez 1,7 mln mieszkańców. Urząd realizuje
swoją działalność w ramach zintegrowanego
programu „Rozwój Obszarów Wiejskich”, który
łączy w sobie instrumenty tradycyjnego
postępowania scaleniowego oraz postępowania „Odnowa Wsi”.
Projekt „Środkowy Bieg Rzeki Rezat”
Kompleksowe postępowanie „Środkowy Bieg
rzeki Rezat” to działanie prowadzone w pobliżu miasta Ansbach w Środkowej Frankonii
(Bawaria, Niemcy), na obszarze o powierzchni
14 tys. ha. Projekt ten obejmuje 30 postępowań scaleniowych o charakterze szczegółowym oraz projekty mające na celu
przywrócenie świetności przestrzeniom użyteczności publicznej oraz prywatnym nieruchomościom w ramach programu „Odnowa
wsi”. Projekt został zrealizowany przy
współudziale środków finansowych państwa,
gmin oraz mieszkańców. Na obszarze objętym
projektem znalazło się 260 gospodarstw
rolnych. W ramach „odnowy wsi” odrestaurowano obiekty zlokalizowane w 57 częściach
miejscowości zamieszkiwanych przez ok. 15,7
tys. mieszkańców w 7 miastach i gminach.
W roku 1996 rozpoczęto prace budowlane.
Przewidywany termin zakończenia projektu to
rok 2013. W ramach postępowania scaleniowego Urząd ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich
Środkowej Frankonii dążył do:
wspierania interesu prywatnych gospodarstw rolnych,
wprowadzania przystosowań obszarów do
pełnienia funkcji turystycznej,
wprowadzania ekologicznych zabezpieczeń
przestrzeni rolniczej,
poprawy infrastruktury technicznej i społecznej,
wprowadzania urządzeń służących ochronie przeciwpowodziowej oraz renaturyzacji
cieków i zbiorników wodnych.
W celu wspierania prywatnych gospodarstw
rolnych przeprowadzone zostało postępowanie scaleniowe, które objęło swoim zasięgiem 9 700 działek gruntowych.
Kompleksowe postępowanie „Środkowy Bieg
rzeki Rezat” rozpoczęto w roku 1994 zarządzeniem o wszczęciu postępowania scaleniowego. W latach 1994-97 powstał plan
dotyczący uwzględniania w postępowaniu
obiektów i przestrzeni o znaczeniu lokalnym a
także przestrzeni użytku publicznego.
Stan po scaleniu wyniósł 4 100 działek
gruntowych. Kolejnym wsparciem dla
miejscowych rolników było wybudowanie
134 km dróg rolniczych utwardzonych.
Rys. 5. Przykład wspierania prywatnych gospodarstw rolnych w postępowaniu scaleniowym
przeprowadzonym w ramach projektu „Środkowy bieg rzeki Rezat” – stan gospodarstw przed scaleniem oraz
po scaleniu (źródło: [Materiały 2010])
22
PODNIESIENIE JAKOŚCI KSZTAŁCENIA AKADEMICKIEGO W ZAKRESIE GEODEZYJNEGO URZĄDZANIA OBSZARÓW WIEJSKICH
W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA PRAKTYKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO BAWARII
PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ JACKA M. PIJANOWSKIEGO
Urząd ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich
Środkowej Frankonii był również inicjatorem
wykonania dla regionu map turystycznych,
ułatwiających lokalną turystykę rowerową,
szlakiem kościołów, opactw, zabytkowych
młynów oraz szlakiem specjalności lokalnej –
pól z uprawami różnych odmian ziemniaków.
W ramach wspierania ochrony krajobrazu
wprowadzone zostały nasadzenia śródpolne
oraz nasadzenia wzdłuż cieków wodnych.
Inicjatywa ta została przeprowadzona z
udziałem mieszkańców.
Rys. 6. Obszar objęty postępowaniem kompleksowej ochrony oraz rozwoju obszarów wiejskich „Środkowy
bieg rzeki Rezat” wraz z przestrzennym rozmieszczeniem tablic informacyjnych (źródło: [Materiały 2010])
Tab. 2. Zakres tematyczny tablic informacyjnych (źródło: [Materiały 2010])
Nr
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Tematyka tablic informacyjnych
Ochrona przeciwpowodziowa oraz zgodne z naturą kształtowanie zbiorników i cieków wodnych.
Stan wielkiej wody z roku 2000 oraz jego następstwa. Analiza różnych wariantów zatrzymywania wysokiej wody.
Zbiornik Silberbachtal.
Element technicznej ochrony osiedli położonych nad rzeką Rezat. Zapora.
Retencja powierzchniowa wody. Propozycje postępowań scaleniowych.
Rozwój zbiorników wodnych zbliżony do warunków naturalnych. Ochrona przeciwpowodziowa przy pomocy pasów
ochronnych.
Biotop – wody płynące. Struktura zbiorników wodnych. Szlaki przemieszczania się ryb.
Ochrona przeciwpowodziowa w miejscowości Immeldorf. Zasięg terenów zalewowych. Podejmowane działania
przeciwpowodziowe na rzece Rezat. Gospodarka gruntami wyzwaniem dla ochrony przeciwpowodziowej.
Zbiorniki zatrzymujące nadmiar wody powodziowej nad potokiem Büschelbach. Część ochrony przeciwpowodziowej
w Immeldorf.
Czysta woda dla nienaruszonego środowiska. Oczyszczalnie ścieków poprawiają jakość rzek i potoków. Zmniejszanie
ilości azotanów w wodzie poprzez zatrzymanie wody na powierzchni.
23
PODNIESIENIE JAKOŚCI KSZTAŁCENIA AKADEMICKIEGO W ZAKRESIE GEODEZYJNEGO URZĄDZANIA OBSZARÓW WIEJSKICH
W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA PRAKTYKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO BAWARII
PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ JACKA M. PIJANOWSKIEGO
10.
11.
12.
13.
Rzeka a osiedla mieszkaniowe. Mosty łączą. Zbiornik retencyjny Wernsbach.
Zbiornik retencyjny. Przeciwpowodziowa ochrona w Wernsbach.
Ochrona gatunkowa i siedliskowa. Gospodarka gruntami jako wyzwanie dla przywrócenia bogactwa gatunkowego.
Ochrona przeciwpowodziowa i bliskie z naturą kształtowanie cieków wodnych. Kompleksowe postępowanie „Środkowy bieg rzeki Rezat”. Rezat Frankoński. Ochrona przeciwpowodziowa w Windsbach.
Projekt „Środkowy bieg rzeki Rezat” obejmował także budowę obwodnicy miejscowych
osad, wraz z wyposażeniem tej trasy w
zbiorniki małej retencji wody opadowej.
tycji oraz ich skutków dla regionu. „Woda i
Natura” to temat 13 tablic informacyjnych
ustawionych wzdłuż rzeki Rezat. W ramach
postępowania scaleniowego i odnowy wsi zostały również wprowadzone na obszarze objętym projektem zabezpieczenia przeciwpowodziowe. Zakupione zostały działki gruntowe w
celu umożliwienia realizacji projektu pasów
zieleni wzdłuż cieków wodnych. Na przestrzeni
dziesięciolecia (2000-2010) powstały liczne
duże i małe zbiorniki retencyjne.
Na obszarze objętym projektem, w ramach
ochrony przeciwpowodziowej oraz zbliżonego
do naturalnego kształtowania zbiorników i
cieków wodnych powstały 3 zbiorniki
przeciwpowodziowe wielkokubaturowe o
łącznej pojemności 300 tys. m3. Wybudowano
również 200 mniejszych zbiorników retencyjnych o łącznej pojemności 85 tys. m3.
Powstało 18 km pasów zieleni naturalnej
otaczających rzekę Rezat oraz 16 km pasów
zieleni na potokach dopływowych.
Zrównoważona ochrona przeciwpowodziowa
oraz zbliżone do naturalnych warunków
kształtowanie cieków wodnych są wspólnym
zadaniem Urzędów ds. Rozwoju Obszarów
Wiejskich Środkowej Frankonii oraz Urzędu ds.
Gospodarki Wodnej w Ansbach. W ramach
ochrony przeciwpowodziowej oraz odnowy
cieków wodnych zgodnie z naturą wybudowano w Silberbachtal zbiornik retencyjny
wraz z zaporą zatrzymujący 200 tys. m3 wody
na powierzchni 9 ha.
W celu ochrony przeciwpowodziowej poddano
renaturyzacji cieki wodne i podjęto prace
zabezpieczające teren przed potencjalnymi
skutkami erozji wodnej powierzchniowej.
Przeprowadzone zabiegi przeciwerozyjne, w
tym pasy ochronne w poprzek stoków oraz
wzdłuż cieków wodnych chronią teren nie
tylko przed mechanicznymi uszkodzeniami
wierzchniej warstwy gleby na skutek erozji,
przyczyniają się również do zmniejszenia
wymywania z powierzchni użytkowanych
rolniczo azotanów stosowanych do produkcji.
Obszar ten pozyskano dokonując zakupu oraz
wymiany gruntów. 200 małych zbiorników
retencyjnych
spowalnia
odpływ
powierzchniowy zatrzymując wodą opadową
na powierzchni terenu. Pasy zieleni ochronnej
wzdłuż cieków służą dla dobra i rozwoju
cieków. Powstałe pasy przeciw erozyjne w
poprzek stoku pomiędzy sąsiadującymi
działkami
zapobiegają
erozji
wodnej
powierzchniowej.
Skutkiem tych działań zmniejszone zostało
zanieczyszczenie cieków wodnych środkami
chemicznymi, oraz odnotowano mniejszy ich
ubytek w powierzchniach uprawowych.
Prace inwestycyjne w postępowaniu kompleksowym zostały zaplanowane oraz przeprowadzone przez Urząd ds. Rozwoju Obszarów Wiejskich Środkowej Frankonii we
współpracy z miejscowym Urzędem Gospodarki Wodnej w Ansbach.
Tab. 3. Budżet projektu „Środkowy bieg rzeki
Rezat” (kwoty w mln EUR) (źródło:
[Materiały 2010])
Postępowanie scaleniowe
Odnowa wsi, w tym:
- tereny użyteczności publicznej
- tereny prywatne
Koszty pozyskania gruntów
Łącznie
Wraz z postępowaniem kompleksowym
„Środkowy bieg rzeki Rezat” w celu zapewnienia mieszkańcom wglądu w zagadnienia
objęte postępowaniem, umieszczono na terenie
objętym
projektem
13
tablic
informacyjnych, umożliwiających mieszkańcom prześledzenie przeprowadzonych inwes-
Inwestycje Dotacje
26,8
20,9
55,3
16,6
21,2
11,6
34,1
5,0
7,7
2.2
89,8
39,7
Budżet kompleksowego projektu „Środkowy
bieg
rzeki
Rezat”
zamknęła
kwota
24
PODNIESIENIE JAKOŚCI KSZTAŁCENIA AKADEMICKIEGO W ZAKRESIE GEODEZYJNEGO URZĄDZANIA OBSZARÓW WIEJSKICH
W OPARCIU O DOŚWIADCZENIA PRAKTYKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO BAWARII
PRACA ZBIOROWA POD REDAKCJĄ JACKA M. PIJANOWSKIEGO
129,5 mln EUR, z czego 30,7% stanowiły
dotacje.
wielofunkcyjny rozwój wsi, np. w kierunku
turystyki. Zachodzące zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym to wynik współpracy
użytkowników gruntów (mieszkańców), związków międzygminnych oraz przedstawiciela
państwa – Urzędu ds. Rozwoju Obszarów
Wiejskich.
W zakres zintegrowanego rozwoju obszarów
wiejskich należy zaliczyć współpracę gmin na
terenie objętym projektem, w tym m.in.
wymianę informacji, potencjału wolnych
środków kapitałowych (udział własny gmin) w
zakresie przestrzeni użyteczności publicznej.
Współpraca obejmowała również wspólne,
sięgające ponad granice poszczególnych gmin
projekty zarówno scaleniowe, jak i dotyczące
odnowy wsi. Współpraca międzygminna skutkowała również utworzeniem Międzygminnego Związku Wodnego.
Skutkiem wieloletniej współpracy w ramach
kompleksowego postępowania „Środkowy
bieg rzeki Rezat” zrealizowano szereg
inwestycji zapewniających ochronę środowiska, ochronę gruntów rolnych i leśnych,
gospodarowanie zasobami wodnymi oraz
wymagania bezpieczeństwa przeciwpowodziowego ludzi i ich mienia. Tak ukształtowana
przestrzeń
tworzy
harmonijną
całość,
uwzględniając w uporządkowanych relacjach
uwarunkowania oraz wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe,
kulturowe, kompozycyjno estetyczne. Powstał
zatem nowy ład przestrzenny.
Podsumowanie
Kompleksowe postępowanie urządzenioworolne obejmuje m.in. prace scaleniowe, prace
w ramach działania „Odnowa wsi”, zabiegi
przeciwerozyjne i przeciwpowodziowe, w tym
budowę zbiorników retencyjnych wielko i
małokubaturowych, przebudowę zlewni rzek i
potoków. Kształtowanie zgodnego z wymogami ochrony środowiska ładu przestrzennego
wpływa na poprawę warunków życia społeczności lokalnych, jak również warunkuje
Źródła
Materiały szkoleniowe z konferencji „Leonardo da
Vinci – uczenie się przez całe życie”; Wyjazd
studialny do Bawarii w dniach 10-16.10.2010 r.
25