FULL TEXT - Index Copernicus International

ibu
tio
np
roh
ibit
Dorota Dupla1, Marcin Frączek 2, Zdzisław Woźniak 3, Tomasz Kręcicki2
©by Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów
– Chirurgów Głowy i Szyi
Otrzymano/Received:
28.11.2008
Zaakceptowano do druku/Accepted:
16.02.2009
1
Zakład Teleradioterapii, Dolnośląskie Centrum
Onkologii, Wrocław. Kierownik:
dr B. Spytkowska
2
Klinika Otolaryngologii AM we Wrocławiu.
Kierownik: prof. dr hab. T. Kręcicki
3
Zakład Anatomii Patologicznej AM
we Wrocławiu. Kierownik: prof. dr hab.
J. Rabczyński
Wkład pracy autorów/Authors contribution:
Dorota Dupla – główny badacz oraz
przewodniczący zespołu autorów, Marcin Frączek
– analiza danych oraz przygotowanie manuskryptu,
Zdzisław Woźniak – analiza histopatologiczna
materiału, Tomasz Kręcicki – analiza materiału oraz
zebranie funduszy
Konflikt interesu/Conflicts of interest:
Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów.
Adres do korespondencji/
Address for correspondence:
imię i nazwisko: Marcin Frączek
adres pocztowy:
Klinika Otolaryngologii AM
ul. Borowska 213
50-556 Wrocław
tel. 0 71 668 324 022
e-mail [email protected]
pe
rs
on
al
us
eo
nly
-d
istr
SUMMARY
Radiotherapy and surgery are the most important treatment modalities for
the majority of laryngeal cancers. Because of high efficacy and better organ
preservation radiotherapy is generally preferred for early and intermediate
stage of the disease. Some of patients with more locally advanced cancers
can still be cured by means of radiotherapy, but we have not got reliable
prognostics factors for predicting radiocurability.
The aim of my study: was to investigate the value of p53 and EGFR expression for predicting clinical outcomes of laryngeal cancer patients treated
with radiotherapy.
Methods and materials: The study included 50 patients with laryngeal cancer
treated in Department of Radiotherapy of Silesian Oncology Center between
the years 1998 and 2003. Paraffin sections from archival material were studied immunohistochemically for detection p53 and EGFR and correlated with
clinical parameters and local tumor control and patient survival.
Results: Accumulation of p53 and EGFR were detected in 65% and 50% of
tumor respectively. No relationship was observed between immunostaining for
investigated proteins and clinicopathologic factors. The TNM tumor stage was
the most significant prognostic factor for local control and overall survival. p53
was favorable prognostic factor with 5-years disease free survival rate 82%
for patients p53-positive and 75% for p53-negative patients (p=0,04).
Conclusion: The TNM tumor stage is the most important prognostic factor
for laryngeal cancer. Tumors accumulating p53 have better prognosis what
indicates possibly role for p53 immunohistochemical analysis for predicting
outcomes of radiotherapy in patients with laryngeal cancer.
Hasła indeksowe: rak krtani, p53, EGFR, immunohistochemia, radioterapia, prognoza
Key words: laryngeal cancer, p53, EGFR, immunohistochemistry, radiotherapy,
prognosis
for
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
249
Relation between Epidermal Growth Factor Receptor (EGFR) and p53 expression
and radiocurability of laryngeal squamous cell cancer
-
y is
Wstęp
is c
op
Radioterapia jest obok chirurgii główną metodą leczenia
raka krtani. We wczesnych stopniach zaawansowania
obie metody mają podobną skuteczność, jednak przewagą radioterapii jest lepszy efekt funkcjonalny. Obecnie,
podczas kwalifikacji do leczenia brane są pod uwagę
głównie kliniczne czynniki rokownicze, które w wielu
przypadkach są zawodne. Wśród guzów o niskim stopniu
zaawansowania zdarzają się przypadki niepoddające się
leczeniu i przeciwnie zaawansowane miejscowo guzy
wykazują dobrą odpowiedź na promieniowanie. Sugeruje
to potrzebę wprowadzenia czynników predykcyjnych,
które w oparciu o biologię guza lepiej określą jego promieniowrażliwość. Poznanie mechanizmów karcinogenezy
pozwala jednocześnie wskazać nowe czynniki mogące
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
ed
.
-
Ocena związku pomiędzy ekspresją receptora dla naskórkowego
czynnika wzrostu (EGFR) i białka p53 a promieniowrażliwością
raka krtani
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
Otolar yngologia Polska tom 63, nr 3, maj – c zer wiec 20 0 9
mieć znaczenie rokownicze i predykcyjne dla pacjentów
leczonych z powodu raka krtani.
Jednym z najczęściej aktywowanych onkogenów
w nowotworach głowy i szyi jest receptor dla naskórkowego czynnika wzrostu (EGFR, ang. Epidermal Growth
Factor Receptor) którego aktywacja przez promieniowanie jonizujące spełnia funkcję cytoprotekcyjną i może
być odpowiedzialna za repopulację i przeżycie komórek
a tym samym niepowodzenie leczenia [1]. Radioterapia
jest także jednym z głównych czynników powodujących
aktywację białka p53 i włączenie mechanizmu obronnego punktu kontroli integralności DNA. Dlatego uszkodzenie funkcji p53 może w znaczący sposób wpływać
na przeżycie komórek po naświetlaniu [2].
Otolaryngol Pol 2009;
63 (3): 249-255
ed
.
-
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
is c
op
y is
for
pe
rs
on
al
us
ibu
tio
np
roh
ibit
eo
Do badań włączono 50 chorych leczonych w Zakładzie
Teleradioterapii Dolnośląskiego Centrum Onkologii we
Wrocławiu w latach 1998–2003. Wśród chorych było
40 mężczyzn i 10 kobiet. Wiek pacjentów wahał się od
33 do 82 lat (średnia 61 lat). Kliniczne zaawansowanie
nowotworu określone za pomocą klasyfikacji TNM wg
UICC. Wśród chorych były 4 przypadki raka przedinwazyjnego (Tis), 20 chorych z guzem T1, 20 z T2,
5 z T3 i 1 z T4. W 46 przypadkach nie stwierdzono
obecności przerzutów do węzłów chłonnych, 2 chorych
oceniono jako N1 a pozostałych 2 jako N2. Pierwszy
stopień zaawansowania stwierdzono u 19 chorych,
II u 18, III u 7 i IVa u 2 pacjentów. U 39 pacjentów
guz nowotworowy zlokalizowany był w głośni a w 11
przypadkach w nagłośni.
Wszyscy chorzy byli leczeni radykalną radioterapią.
W niezaawansowanych rakach głośni bez przerzutów do węzłów chłonnych obszar napromieniany był
ograniczony do samej krtani, a w rakach nadgłośni
oraz w przypadku N+ napromieniano również układ
chłonny szyi. Dawka całkowita wahała się od 51 do
72Gy, dawka frakcyjna od 2 do 3Gy. Czas trwania
radioterapii wynosił średnio 45 dni (mediana 46 dni;
SD 8 dni). Średni czas obserwacji po leczeniu wynosił
48,4 miesięcy (SD 22 miesięcy).
U 9 chorych stwierdzono wznowę procesu nowotworowego w krtani. U 1 osoby wznowie miejscowej
towarzyszyła wznowa w obrębie węzłów chłonnych
szyi. Czas ujawnienia się wznowy liczony od rozpoczęcia radioterapii do momentu potwierdzenia histopatologicznego wynosił od 4 do 46 miesięcy. Spośród
6 chorych u których wykonano ratującą laryngektomię
3 żyje bez cech wznowy, 2 zmarło z powodu progresji
miejscowej nowotworu a jedna osoba z przyczyn nienowotworowych. Z pośród pozostałych 3 osób ze wznową 1 zmarła z powodu progresji miejscowej a 2 osoby żyją nadal.
Badania immunohistochemiczne stosując metodę
ABComplex/HRP wykonywano na skrawkach parafinowych grubości 4 μm, które umieszczono na szkiełkach
silanizowanych (DAKO), odparafinowano w ksylenie
i przeprowadzono przez szereg alkoholowy o malejących
stężeniach. Endogenną peroksydazę blokowano przez
10 min. 3% roztworem H2O2. Następnie, na skrawki
nanoszono pierwotne mysie monoklonalne przeciwciała
p/ludzkiemu białku: p53 (DO-7 DAKO N1581) w stężeniu dostarczonym przez producenta, inkubowano
-d
istr
Materiał i metody
10 min.; EGFR (E30 DAKO M7239) w rozcieńczeniu
1/50, inkubowano 30 min. Inkubacje prowadzono
w temperaturze pokojowej. Reakcję immunocytochemiczną wywołano roztworem 3,3-diaminobenzidine
tetrahydrochloride (DAB) (K3486 DAKO). W kontroli
negatywnej przeciwciała zastępowano surowicami
kontrolnymi zachowując pozostałe warunki reakcji.
Do oceny preparatów użyto mikroskopu Olimpus
BX 50 i komputerowego systemu analizy obrazów
MultiScanBase v.8.08 (css Scan). Każdorazowo pod
powiększeniem 40x wybierano pola o najsilniejszej
reakcji barwnej a następnie pod powiększeniem 400krotnym zliczano komórki nowotworowe oraz komórki
wykazujące reakcję dodatnią uwzględniając co najmniej
500 komórek. Następnie obliczano odsetek komórek
wybarwionych. W przypadku białka p53 za dodatnią
uznawano reakcję jądrową, w przypadku EGFR reakcję
zlokalizowaną w błonie komórkowej lub cytoplazmie.
Obecność reakcji barwnej w więcej niż 5% komórek dla
białka p53 a dla EGFR w 50% komórek uznano jako
przypadki pozytywne.
Wyniki uzyskanych badań poddano opracowaniu
statystycznemu pakietem programów statystycznych
EPIINFO ver. 3.2. Dla parametrów dyskretnych częstość
występowania cechy w grupach analizowano testem t2
z poprawką Yates’a lub, gdy wartość oczekiwana w komórce była mniejsza od 5, testem dwustronnym Fishera. Przeżycie porównywano używając testu log-rank.
Analizę wieloczynnikową przeprowadzono stosując
model regresji proporcjonalnego hazardu Cox’a. Wartości p<0.05 uznawano za znaczące statystycznie.
nly
Celem pracy było określenie wartości predykcyjnej
EGFR i białka p53 w prognozowaniu skuteczności radioterapii, poprzez ustalenie związku ekspresji ocenianych markerów z ryzykiem wznowy miejscowej i przeżyciem swoistym pacjentów z rakiem płaskonabłonkowym
krtani leczonych samodzielną radioterapią.
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
250
Wyniki
W badaniu immunohistochemicznym białko p53
i EGFR stwierdzono odpowiednio w 28 (56%) i 26 (52%)
analizowanych przypadków. Nie wykazano związku
pomiędzy podwyższoną ekspresją analizowanych białek
a pozostałymi parametrami klinicznymi i histopatologicznymi guzów. Nie stwierdzono również zależności
pomiędzy ekspresją samych białek (tab. I).
Analiza jednowariantowa wykazała znaczący wpływ
cechy T na ryzyko wznowy miejscowej (p=0,035) i zgonu
z powodu raka krtani (p=0,035) (tab. II). Obecność przerzutów do węzłów chłonnych i zaawansowanie kliniczne
wg TNM korelowało z ryzykiem zgonu z powodu nowotworu (p=0,093 i p=0,029), ale nie osiągnęło poziomu
istotności statystycznej dla ryzyka wznowy (p=0,662
i p=0,211). Podobnie lokalizacja nadgłośniowa guza
związana była z gorszym rokowaniem i zwiększonym
ryzykiem zgonu (p=0,06), chociaż nie zdołano wykazać
istotnego statystycznie wpływu na ryzyko wystąpienia
wznowy miejscowej (p=0,392).
Chorzy powyżej 60 roku życia charakteryzowali
się dłuższym przeżyciem bez cech wznowy miejscowej
(p=0,137).
Otolar yngologia Polska tom 63, nr 3, maj – c zer wiec 20 0 9
ed
.
-
N
Zaawansowanie
Cecha N
Wznowa miejscowa
4 (40)
6 (60)
Mężczyźni
40
18 (45)
22 (55)
< 60
23
7 (30)
16 (70)
≥ 60
27
15 (56)
12(44)
Głośnia
39
18 (46)
21 (54)
Nadgłośnia
11
4 (36)
7 (64)
T1+T2+Tiss
44
19 (43)
25 (57)
T3+T4
6
3 (50)
I+II+Tiss
41
18 (44)
III+IV
9
4 (44)
N0
56
21 (46)
N+
4
1 (25)
0
41
17 (41)
1
9
≤ 50%
24
>50%
26
>50%
6 (60)
4 (40)
18 (45)
22 (55)
12 (52)
11 (48)
12 (44)
15 (56)
19 (49)
20 (51)
5 (46)
6 (54)
20 (46)
24 (54)
3 (50)
4 (77)
2 (23)
23 (56)
18 (44)
23 (56)
5 (56)
6 (67)
3 (33)
25 (54)
22 (48)
24 (52)
3 (75)
2 (50)
2 (50)
24 (59)
19 (46)
22 (54)
5 (56)
4 (44)
5 (56)
4 (44)
14 (58)
10 (42)
-
-
18 (69)
-
-
8 (31)
al
EGFR
10
≤ 50%
-d
istr
Cecha T
Kobiety
nly
Lokalizacja guza
> 5%
eo
Wiek (lata)
EGFR
≤ 5%
us
Płeć
p53
idła przedniego, stopień zróżnicowania histologicznego a także płeć i poziom hemoglobiny [3]. Uzyskane
w prezentowanej pracy wyniki potwierdzają znaczenie
części z ww. parametrów. Ponieważ w badanej grupie
chorych znalazło się jedynie 4 pacjentów z przerzutami węzłowymi, nie zdołano wykazać wpływu tego
parametru na kontrolę miejscową. Jedynie w analizie
Dyskusja
is c
op
y is
for
pe
rs
on
Analiza jednoczynnikowa nie wykazała istotnego
statystycznie wpływu badanych markerów immunohistochemicznych na ryzyko wznowy i zgonu z powodu raka krtani. Jednak w analizie wieloczynnikowej
istotnymi statystycznie, niezależnymi czynnikami
związanymi z ryzykiem wznowy miejscowej okazały się
być: cecha T, wiek i białko p53 (tab. III). Nadekspresja
białka p53 była związana z korzystnym rokowaniem.
Pięcioletnie przeżycia w tej grupie chorych były wyższe
82,4% v. 75% (p=0,042). Krzywe przeżycia wolnego od
wznowy nowotworu w zależności od obecności białka
p53 przedstawia ryc. 1.
W analizie wieloczynnikowej całkowitego czasu
przeżycia jedynym niezależnym czynnikiem rokowniczym pozostała wielkość guza nowotworowego (Tab.
IV). Ryzyko zgonu chorych z powodu raka krtani z guzami T3 i T4 było wyższe niż dla nowotworów T1 i T2
(rr=14,6; p=0,028).
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
ibu
tio
np
roh
ibit
Parametr
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
251
Tabela I. Zależność pomiędzy ekspresją analizowanych białek a cechami kliniczno-patologicznymi
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
Efektywność radioterapii w raku krtani związana jest
przede wszystkim z zaawansowaniem nowotworu,
określanym wg klasyfikacji TNM oraz lokalizacją guza
w krtani. Do innych wymienianych w piśmiennictwie
czynników rokowniczych zalicza się także zajęcie spoOtolar yngologia Polska tom 63, nr 3, maj – c zer wiec 20 0 9
Ryc.1. Czas przeżycia bez wznowy dla chorych z rakiem krtani w zależności od
ekspresji białka p53.
ed
.
-
Tabela II. Analiza jednowariantowa wznów miejscowych i zgonów swoistych pacjentów z rakiem krtani. 5Y RFS
(recurrens free survival) – 5-letnie przeżycie bez cech wznowy miejscowej, 5Y OS – ryzyko zgonu z powodu nowotworu;
p – poziom istotności statystycznej
N
Wznowa
(n=9) (%)
5Y RFS
p
Zgony
(n=3) (%)
5Y OS
p
Kobiety
10
3 (30)
-
0,254
0
-
0,425
Mężczyźni
40
6 (15)
83,3%
3 (8)
91,2%
< 60
23
6 (26)
69,6%
2 (9)
89,5%
≥ 60
27
3 (11)
87,1%
1 (4)
95,7%
Lokalizacja
guza
Głośnia
39
6 (15)
80,7%
1 (2)
97,0%
Nadgłośnia
11
3 (27)
-
2 (18)
-
Cecha T
T1+T2+Tis
44
6 (14)
83,2%
1 (2)
96,7%
T3+T4
6
3 (50)
-
2 (33)
-
41
6 (15)
81,8%
1 (2)
96,4%
III+IV
9
3 (33)
-
2 (22)
-
N0
46
8 (17)
2 (4)
94,3%
N+
4
1 (25)
1 (25)
-
≤ 5%
22
5 (23)
2 (9)
89,4%
> 5%
28
4 (14)
1 (4)
96,3%
≤ 50%
24
5 (21)
76,2%
1 (4)
95,7%
> 50%
26
3 (12)
87,5%
1 (4)
92,3%
Wiek (lata)
Zaawansowanie I+II+Tis
Cecha N
79,7%
0,035
0,211
0,662
-
75,0%
0,517
82,4%
0,576
0,06
0,035
0,029
0,093
0,511
0,8
on
al
us
-
Wariant
Wiek (lata)
< 60
N
Wznowa (n=9)
5Y RFS
rr
beta
p
23
6 (26%)
69,6%
0,055
-2,89
0,009
27
3 (11%)
87,1%
T1+T2+Tiss
44
6 (14%)
83,2%
19,7
2,98
0,004
T3+T4
6
3 (50%)
-
≤ 5%
22
5 (23%)
75,0%
0,145
-1,92
0,042
28
4 (14%)
82,4%
y is
p53
for
≥ 60
Cecha T
pe
rs
Parametr
op
> 5%
is c
jednoczynnikowej dotyczącej zgonu swoistego uwidoczniła się tendencja do gorszego przeżycia chorych
z cechą N+.
W analizowanej grupie pacjentów z rakiem krtani leczonych samodzielną radioterapią wykazano, że
podwyższona ekspresja białka p53 jest korzystnym
czynnikiem rokowniczym. Białko to jest osią systemu obronnego komórki, który zabezpiecza materiał
genetyczny przed szkodliwym działaniem czynników
zewnątrz i wewnątrzkomórkowych. Aktywacja białka
p53 powoduje zatrzymanie cyklu komórkowego dając
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
0,392
0,456
Tabela III. Analiza wielowariantowa wznów miejscowych pacjentów z rakiem krtani: rr (relative risk) – ryzyko względne; 5Y RFS (recurrens free survival) – 5 -letnie przeżycie bez cech wznowy miejscowej; p – poziom istotności satystycznej
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
EGFR
0,137
-d
istr
Płeć
nly
Parametr
p53
-
ibu
tio
np
roh
ibit
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
eo
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
252
komórce czas na naprawę uszkodzeń, a w przypadku
braku takiej możliwości eliminuje uszkodzoną komórkę kierując ją na szlak apoptozy lub końcowego
zróżnicowania i replikacyjnego spoczynku [4]. Wyniki
badań analizujących znaczenie prognostyczne białka
p53 w nowotworach głowy i szyi nie przyniosły jednak
jednoznacznych wyników. Podobnie jak w naszej pracy
Bradford i wsp. analizując grupę zaawansowanych
raków krtani poddanych radykalnej radiochemioterapii
stwierdzili mniejszą liczbę wznów w grupie chorych
z nadekspresją p53 [5 ]. W wielu badaniach dotyczących
Otolar yngologia Polska tom 63, nr 3, maj – c zer wiec 20 0 9
ed
.
-
ibu
tio
np
roh
ibit
Tabela IV. Analiza wielowariantowa zgonów swoisty pacjentów z rakiem krtani: rr (relative risk) - ryzyko względne;
5Y OS – ryzyko zgonu z powodu nowotworu; p – poziom istotności statystycznej
N
Zgon (n=3)
5Y OS
rr
T1+T2+Tiss
44
1 (2%)
96,7%
14,6
6
2 (33%)
-
-d
istr
nly
on
pe
rs
for
y is
op
is c
Otolar yngologia Polska tom 63, nr 3, maj – c zer wiec 20 0 9
beta
p
2,68
0,028
[16]. Promieniowanie jonizujące powoduje autofosforylację EGFR z następową aktywacją sprzężonych z nim
szlaków sygnałowych [17]. Autofosforylacja EGFR jest
uzależniona od jego poziomu w komórce i jest wyraźnie widoczna w komórkach z nadekspresją receptora [18]. Za pobudzenie receptora odpowiedzialne są
między innymi wolne rodniki powstające w komórce
w czasie napromieniania, które powodują fosforylację
wewnątrzkomórkowej domeny receptora i jego aktywację bezpośrednio po ekspozycji [19]. Promieniowanie
powodowało również zwiększoną produkcję TGFα, który
był odpowiedzialny za opóźnioną (120-180 min. po ekspozycji) aktywację EGFR [20]. Krótkotrwałe pobudzenie
receptora przez promieniowanie w dawkach od 1-5 Gy
powodowało między innymi aktywację Ras, Raf, PLC
oraz dróg sygnałowych MAPK i PI3K odpowiedzialnych
za proliferację i przeżycie komórek [21]. Efektem aktywacji tych dróg była zwiększona proliferacja pomiędzy
kolejnymi frakcjami RT, a komórki klonogenne przeżywające radioterapię charakteryzowały się bardzo
szybką repopulacją. Zablokowanie EGFR w komórkach
napromienianych powodowało między innymi redukcję
liczby komórek proliferujących, gromadzenie się komórek w fazie G2/M, zmniejszenie naprawy uszkodzeń
popromiennych poprzez redystrybucję DNA-PK z jądra
do cytoplazmy i zmniejszenie angiogenezy [22]. Wyniki
tych badań mogą sugerować, że nadekspresja EGFR
może być przyczyną przyspieszonej repopulacji komórek
nowotworowych, która może być odpowiedzialna za niepowodzenie radioterapii. W wielu pracach klinicznych
nadekspresja EGFR była niekorzystnym czynnikiem
rokowniczym związanym przede wszystkim ze zwiększonym ryzykiem wznowy miejscowej [23]. Wyniki publikowanych badań pozostają jednak niespójne. Podczas
gdy w pracy Anga i wsp. guzy z nadekspresją EGFR
charakteryzowały się znaczną promienioopornością
[24], Wen i wsp. podobnie jak w naszej pracy nie znalazł
zależności pomiędzy nadekspresją EGFR a rokowaniem i ryzykiem wznowy miejscowej wśród 68 chorych
z rakiem krtani leczonych samodzielną radioterapią
[25]. Również w pracy Eriksena EGFR nie korelował
z ryzykiem wznowy miejscowej w grupie pacjentów
leczonych konwencjonalną radioterapią, był natomiast
korzystnym czynnikiem rokowniczym w grupie dobrze
zróżnicowanych nowotworów leczonych przyspieszoną
radioterapią [26]. Wynik ten sugeruje zaangażowanie
EGFR w repopulację guza w czasie radioterapii. Czyni
al
raka krtani akumulacja białka p53 związana była
jednak z niekorzystnym rokowaniem i niepowodzeniem
radioterapii [6, 7], w innych nie wykazano żadnego
związku z wrażliwością na radioterapię [8]. Białko
p53 może modyfikować odpowiedź na promieniowanie poprzez regulację cyklu komórkowego, naprawę
uszkodzeń popromiennych oraz apoptozę, dlatego też
jego wpływ na promieniowrażliwość należy oceniać
w kontekście uszkodzeń innych istotnych dla tych
procesów czynników molekularnych. W komórkach
z nieaktywnym p53 nadal działają punkty kontrolne
w fazie G2 i M, których mechanizm jest niezależny od
białka p53. Mechanizmy prowadzące do „katastrofy
mitotycznej” mogą odpowiadać za zwiększoną promieniowrażliwość guzów pozbawionych p53, natomiast
mechanizmy adaptacyjne pozwalające komórce ominąć
punkty kontrolne G2 [9] prowadzą do endoreduplikacji i dalszej proliferacji komórek [10]. Dlatego też
uszkodzenie mechanizmów kontrolnych fazy G2 może
decydować o ostatecznej promieniowrażliwości komórek
z brakiem p53.
W prezentowanej pracy nie wykazano również znaczenia rokowniczego EGFR ani korelacji jego ekspresji
z parametrami kliniczno-patologicznymi co pozostaje
w zgodzie z niektórymi doniesieniami [11]. EGFR należący do grupy receptorowych kinaz tyrozynowych
obecny jest na wszystkich komórkach nabłonkowych
i zaangażowany jest między innymi w procesy rozwoju,
dojrzewania i regeneracji [12]. Poprzez promowanie
proliferacji i hamowanie apoptozy EGFR może brać
udział w promocji nowotworzenia, a poprzez szlaki
zarządzające angiogenezą i migracją także na progresję nowotworu i jego zdolność do rozwoju przerzutów.
Podwyższoną ekspresję EGFR stwierdzono w nowotworach o różnych lokalizacjach i związana była ona
zwykle z gorszym rokowaniem, zwiększonym ryzykiem
nawrotu i krótszym czasem przeżycia [13].
Obecnie uważa się także, że nadekspresja EGFR
w komórkach nowotworowych może być przyczyną ich
promieniooporności. W badaniach przedklinicznych
wykazano, że komórki wykazujące wysoki poziom
EGFR odznaczają się znaczną promienioopornością
[14, 15]. Ponadto, sztuczne zwiększenie poziomu EGFR
w komórkach promieniowrażliwych z początkowo niską
jego zawartością powodowało wzrost promieniooporności, który powracał do poprzedniego poziomu po
zastosowaniu przeciwciała C225 blokującego EGFR
eo
T3+T4
us
Cecha T
Wariant
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
253
ed
.
-
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
us
al
on
pe
rs
for
1
y is
PIŚMIENNICTWO
i wsp. Overexpression of p53 predicts organ preservation
using induction chemiotherapy and radiation in patients
with advanced laryngeal cancer. Otol Head Neck Surg
1995; 113: 408-412.
6
noma? Cancer 1998; 82(2): 287-291.
7
Int J Radiation Oncology Biol Phys 2000;46;1:21-26.
8
Kropfeld A, Slootweg PJ. Ki 67 and p53 in laryngeal cancer. Laryngoscope 1998; 108: 1548-52.
9
Andreassen PR, Lohez OD, Margolis RL. G2 and spindle
-d
istr
assembly checkpoint adaptation and tetraploidy arrest:
Implications for intristic and chemically induced genomic
instability. Mut Res. 2003; 532: 245-253.
10 Casenghi M, Mangiacasale R, Tuynder M, Caillet-Fauquet
P, Elhajouji A, LaviaP, i wsp. p53-independent apoptosis
and p53-dependent block of DNA rereplication following
nly
mitotic spindle inhibition in human cells. Exper Cell Res.
1999; 250: 339-350.
11 Ang KK, Andratschke NH, Milas L. Epidermal growth factor receptor and response of head and neck carcinoma to
therapy. Int J Radiation Oncology Biol Phys 2004; 58(3):
959-965.
12 Yarden Y. The EGFR family and its ligands in human cancer: signaling mechanism and therapeutic opportunities.
Eur J Cancer 2001; 37: S3-S8.
13 Nicholson RI, Gee JMW, Harper MC. EGFR and cancer
prognosis. Eur J Cancer 2001; 37: S9-S15.
14 Akimoto T, Hunter NR, Buchmiller L, Mason K, Ang KK,
Milas L. Inverse relationship between Epidermal Growth
Factor Receptor expression and radiocurability of murine
carcinomas. Clin Cancer Res 1999; 5: 2884-2890.
15 Milas L, Fan Z, Andratschke NH, Ang KK. Epidermal Growth Factor Receptor and tumor response to Radiation:
in vivo preclinical studies. Int J Radiation Oncology Biol
Phys. 2004; 58; 3: 966-971.
16 Liang K, Ang KK, Milas L, Hunter N, Fan Z. Epidermal
growth factor receptor mediates radioresistance. Int J Radiation Oncology Biol Phys. 2003; 57; 1: 246-254.
of radiation-induced accelerated repopulation. Radioth
of radiation-induced accelerated repopulation. Radioth
op
Oncol Invest. 1999; 7: 321-330.
18 Akimoto T, Hunter NR, Buchmiller L, Mason K, Ang KK,
of intrinsic radiosensitivity: implication for radiotherapy.
Milas L. Inverse relationship between Epidermal Growth
is c
Bristow R, Benchimol S, Hill R. The p53 gene as modifier
Overgaard J, Hansen HS, Jorgensen K, Hjelm Hansen M.
Factor Receptor expression and radiocurability of murine
carcinomas. Clin Cancer Res 1999; 5: 2884-2890.
Primary radiotherapy of larynx and pharynx an analysis of
19 Meves A, Stock SN. H2O2 mediates oxidative stress-in-
some factors influencing local control and survival. Int J
duced epidermal growth factor receptor phosphorylation.
Radiation Oncology Biol Phys 1986; 12: 515-518.
4
Narayana A, Vaughau A. p53 overexpression is associated
with bulky tumor and poor local control in glottic cancer.
17 Schmidt-Ullrich RK, Contessa JN. Molecular mechanisms
Radioth Oncol 1996; 40: 197-223.
3
Narayana A, Vaughan ATM. Gunaratne S. Is p53 an independent prognostic factor in patients with laryngeal carci-
Schmidt-Ullrich RK, Contessa JN. Molecular mechanisms
Oncol Invst 1999; 7: 321-330.
2
Bradford CR, Zhu S, Wolf GT, Poore J, Fisher SG, Beals T,
ibu
tio
np
roh
ibit
5
eo
go też niezwykle przydatnym markerem, umożliwiającym właściwy dobór chorych do schematów przyspieszonego frakcjonowania dawki. Wyniki te wymagają
jednak potwierdzenia w dalszych badaniach. Do tej
pory EGFR był oceniany w 3 dużych badaniach dotyczących przyspieszonych sposobów frakcjonowania dawki.
Dwa z nich DAHANCA i CHART, wykazały znacząco
mniejszą liczbę wznów wśród guzów z nadekspresją
EGFR leczonych przyspieszoną radioterapią, podczas
gdy w badaniu RTOG 9003 wysoki poziom EGFR był
niekorzystnym czynnikiem rokowniczym związanym
z większym ryzykiem wystąpienia wznowy miejscowej,
przerzutów odległych oraz gorszym przeżyciem, bez
względu na sposób frakcjonowania [27]. Pomimo że
różnice pomiędzy wynikami badań mogą być spowodowane różnymi sposobami przygotowania materiału
i oceny ekspresji EGFR oraz heterogennością materiału,
który pochodził z różnych lokalizacji anatomicznych,
to wydaje się, że główną przyczyną tych rozbieżności
jest złożoność mechanizmów odpowiedzialnych za
promieniowrażliwość nowotworów.
Nieskuteczność radioterapii może wynikać z wielu
przyczyn jak zbyt duża w stosunku do podanej maksymalnej dawki liczba komórek nowotworowych, ich
opornością na promieniowanie, niedotlenienie guza lub
przyspieszona repopulacja komórek nowotworowych.
Wydaje się, że najbardziej istotną przyczyną niepowodzeń leczenia raka krtani jest właśnie przyspieszona
repopulacja. Mechanizmy i przyczyny tego procesu nie
są jednak do końca wyjaśnione. Analizowana przez nas
ekspresja białek EGFR i p53 które związane są głównie
z fazą G1 cyklu, może mieć bezpośredni związek z tym
zjawiskiem. Wyniki prezentowanej pracy wskazują że
najistotniejszymi czynnikami rokowniczymi raka krtani pozostają miejscowe zaawansowanie guza, jego lokalizacja oraz przerzuty do węzłów chłonnych szyi. Białko
p53 może być korzystnym czynnikiem predykcyjnym
w raku krtani leczonym konwencjonalną radioterapią,
jakkolwiek wymagane są dalsze badania z użyciem
bardziej wysublimowanych metod genetycznych.
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
254
Toxicol Let. 2001; 122: 205-214.
Rheinwald J, Hahn WC. A two stage, p16 and p53-depen-
20 Dent P, Reardon DB, Park JSl. Radiation-induced release
dent keratinocyte senescence mechanism that limits repli-
of transforming growth factor activates the EGFR and
cative potencial independent of telomere status. Mol Cell
mitogen-activated protein kinase pathway in carcinoma
Biol 2002: 5157-5172.
cells, leading to incised proliferation and protection from
Otolar yngologia Polska tom 63, nr 3, maj – c zer wiec 20 0 9
ed
.
-
21 Schmidt-Ullrich R, Dent P, Grant S. Signal transduction
25 Wen QH, Miwa T, Yoshizaki T, Nagayama I, Furukawa M,
and cellular radiation responses. Radiation Res. 2000;
Nishijima H. Prognostic value of EGFR and TGF-alpha in
153: 245-257.
early laryngeal cancer treated with radiotherapy. Laryngoscope 1996; 106(7): 884-8.
22 Huang SM, Harari PM. Modulation of radiation response
after Epidermal Growth Factor Receptor blockade in squ-
26 Eriksen JG, Buffa FM, Alsner J, Steiniche T, Bentzen SM,
amous cell carcinomas: inhibition of damage repair, cell
Overgaard J. Molecular profiles as predictive marker for
cycle kinetics, and tumor angiogenesis. Clin Cancer Res.
the effect of overall treatment time of radiotherapy in su-
2000; 6: 2166-2174.
pragllottic larynx squamous cell carcinomas. Radioth Oncol. 2004; 72: 275-282.
23 Magne N, Pivot X, Bensadoun RJ, Guardiola E, Poisson-
27 Tu X, Berkey BA, Zhang HZ. Impact of EGFR expression
growth factor receptor unresectable pharyngeal cancer pa-
on the response of advanced head and neck carcinomas
tients treated by chemo-radiotherapy. Eur J Cancer 2001;
to concomitant boost radiotherapy in RTOG Phase III trial
37: 2169-2177.
(9003). Proceedings of the 45 Annnual ASTRO Meeting
-d
istr
net G, Dassonville O, i wsp. The relationship of epidermal
Abs.56 s157.
24 Ang KK, Andratschke NH, Milas L. Epidermal growth fac-
nly
tor receptor and response of head and neck carcinoma to
for
pe
rs
on
al
us
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
Th
is c
op
y is
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
ibu
tio
np
roh
ibit
959-965.
2506.
eo
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
therapy. Int J Radiation Oncology Biol Phys. 2004; 58; 3:
radiation-induced cell death. Mol Biol Cell 1999; 10: 2493-
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
Otolar yngologia Polska tom 63, nr 3, maj – c zer wiec 20 0 9
255