slajdy - Wszechnica Żywieniowa w SGGW

Żywienie a depresja
i inne zaburzenia psychiczne
Ewa Fürstenberg
Katedra Dietetyki
Wydział Nauk
o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji
21.03.2007
Budowa mózgu
kora mózgowa, jądra podstawy
(myślenie, refleksja, reakcja)
układ limbiczny (podwzgórze,
hipokamp, ciało migdałowate,
kora mózgowa)
(pamięć, sen, apetyt, funkcje
seksualne, emocje, motywacja,
napęd, agresja)
pień mózgu
(podstawowe funkcje życiowe,
agresja)
Neurotransmitery
• noradrenalina
ucieczka/walka/strach
(n. pobudzający, hamujący)
• dopamina
(n. hamujący)
przyjemność (układ nagrody);
motywacja, napęd
• serotonina
apetyt, nastrój, impulsy,
odczuwanie bólu
• acetylocholina
pamięć, pobudzenie
(n. pobudzający)
• GABA, glicyna
(n. hamujące)
• glutaminian
(n. pobudzający)
Zaburzenia psychiczne
„…utrudnienia
funkcjonowania
społecznego lub
psychicznego
jednostki dotyczące
zachowania, afektu
i/lub funkcji
poznawczych, noszące
znamiona cierpienia „
ICD-10
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
zab. rozwojowe
zab. lękowe
zab. nastroju (afektywne)
zab. osobowości
schizofrenia i zaburzenia
schizotypowe
zab. urojeniowe (paranoiczne)
zab. jedzenia
reakcja na ciężki stres
i zaburzenia adaptacyjne
nieorganiczne zaburzenia snu
dysfunkcje seksualne
zab. pod postacią dolegliwości
somatycznych
nerwica natręctw i inne
zaburzenia nerwicowe
Biopsychospołeczny model zaburzeń
psychicznych
Predyspozycje
biologiczne
np. genetyczne
Zaburzenia
aktywności
neuroprze-
Czynniki
Środowiskowe
Infekcje
Urazy
Subst. toksyczne
Składniki pokarmowe
Środowisko społeczne
kaźników
stres
Objawy
dotyczące:
myślenia,
emocji,
zachowania
i/lub ich
receptorów
Kobayashi, 2005
Fazy rozwoju mózgu
neurogeneza
różnicowanie neuronów
migracja neuronów
tworzenie synaps
niszczenie synaps
mielinizacja
1 tr.
2 tr. 3 tr
Okres prenatalny
Okres postnatalny – do ok. 20 r.ż
czucie, motoryka
uwaga/socjalizacja/regulacja nastroju
myślenie abstrakcyjne/
funkcje wykonawcze/
socjalizacja
zwoje podstawy
ADHD
wiek
5
10
układ limbiczny kora
przedczołowa
zaburzenia nastroju schizofrenia
15
20
czynniki
genetyczne
stres
stan zdrowia matki
czynniki
toksyczne
stan zdrowia dziecka
Keen i wsp., 2003
Płodowe programowanie chorób wieku dorosłego – hipoteza
Barkera
Niska/wysoka masa urodzeniowa / dysproporcje rozwojowe
płodu, zwiększona masa łożyska, zwiększony obwód głowy
związane są z
 otyłością (Yanjik, 2000)
 nadciśnieniem w wieku dorosłym
(Barker, 1990)






chorobą wieńcową i udarem (Barker i Osmond,1986)
insulinoopornością (Phillips i wsp, 1994)
dyslipidemią (Barker, 1993)
PCOS
osteoporozą (Godfrey i Barker, 2000)
zaburzeniami psychicznymi: schizofrenia, osobowość
schizoidalna, antyspołeczna, depresja (Susser i Stein, 1994)
PROGRAMOWANIE PŁODOWE
Nieprawidłowe żywienie w krytycznym okresie
rozwoju organizmu (tj. prenatalnym – in utero i wczesnym
okresie
postnatalnym)
wywołuje
długotrwałe
i nieodwracalne adaptacyjne zmiany
strukturalne,
funkcjonalne i metaboliczne.
Zmiany te:
zwiększają szanse płodu na przeżycie
„programują” wystąpienie chorób w późniejszym okresie
życia, zwłaszcza gdy zadziałają wtedy niesprzyjające
czynniki środowiskowe (nieprawidłowa dieta, stres)
Zaburzenia wzrostu płodu
niskapre-pregnancy
masa ciała matki
Low
weight
niski wzrost
Short
staturematki
Low
caloric
intake
niskie
spożycie
energii i skł.
pokarmowych przez matkę
Maternal
lowurodzeniowa
birth-weight
niska masa
matki
Non
nutritional
factors
czynniki
pozażywieniowe
Kramer, 1989
Prawidłowe żywienie matki
0
1
2
3
x zapotrzebowanie sprzed ciąży
w okresie ciąży
• rezerwy są szczególnie
istotne w 1. trymestrze
• wzrost zapotrzebowania
na składniki pokarmowe
w 2. i 3. trymestrze,
zwłaszcza u dziewcząt
i kobiet niedożywionych
• zapewnia pokrycie
zapotrzebowania płodu
na składniki pokarmowe
i optymalny jego
wzrost, prawidłową
urodzeniowej masy ciała
oraz dobry stan zdrowia
• zapobiega/zmniejsza
ryzyka wad
rozwojowych
Żywienie a rozwój mózgu
metabolizm mózgu
20-25% RMR (8-10% u innych naczelnych)
zużywa
66% glukozy, 25 % tlenu
B12
Fe, B6
DOPA
mielinizacja neuronów
C20, 22 kwasy
tłuszczowe
witamina E
• Udowodniona skuteczność interwencji żywieniowej/farmakologicznej:
– energia/białko
• okres okołokoncepcyjny: wady rozwojowe układu nerwowego, schizofrenia
• 1. trymestr: przedwczesny poród, poród martwego płodu, śmierć
noworodka
• 2. i 3. trymestr: niska masa urodzeniowa, SGA, przedwczesny poród
– olej rybi
• 3. trymestr: rozwój układu nerwowego, przedwczesny poród
– kwas foliowy w okresie przedkoncepcyjnym
• wady rozwojowe układu nerwowego, anencefalia
– witamina A
• niska masa urodzeniowa, poród martwego płodu
– żelazo
• niska masa urodzeniowa, zaburzenia poznawcze
– cynk
• niska masa urodzeniowa, wady rozwojowe układu nerwowego, anencefalia
– jod
• okres przedkoncepcyjny-5/6. miesiąc ciąży: kretynizm
– miedź
• anencefalia, wysoka masa urodzeniowa
– selen
• wady rozwojowe układu nerwowego
– magnez
• przedwczesny poród, opóźnienie rozwoju wewnątrzmacicznego
typowy posiłek
niedotlenienie
↓ rozwój łożyska
prawidłowy posiłek
opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego
atrofia hipokampu
Depresja
• 10 charakterystycznych objawów depresji
• zaburzenia nastroju
– smutek, przygnębienie, niemożność odczuwania radości („nic nie
cieszy”)
– zmniejszenie zainteresowań (np. niechęć zajmowania się swoim hobby)
– poczucie beznadziejności, niska samoocena,
– lęk, uczucie wewnętrznego napięcia, „niepokój w środku”
• zaburzenia poznawcze
– trudności w koncentracji, zapamiętywaniu i podejmowaniu decyzji
– wrażenie niesprawności intelektualnej
• objawy fizyczne
– zmniejszenie aktywności, apatia, spowolnienie, niechęć do działania
– problemy ze snem (bezsenność lub nadmierna senność)
– zmniejszenie apetytu, spadek wagi ciała (rzadziej zwiększenie apetytu i
przyrost masy ciała), suchość w ustach
– uczucie ciągłego zmęczenia, brak energii
– dolegliwości bólowe (bóle głowy, brzucha, bóle w klatce piersiowej,
nerwobóle)
Zaburzenia lękowe
•
zaburzenie lękowe uogólnione
– długotrwały, nadmierny i irracjonalny lęk dotyczący życia
codziennego zaburzający normalne funkcjonowanie (praca,
koncentracja)
•
zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne
– nie dające się skontrolować nieuzasadnione myśli wywołujące lęk
(wątpliwości, potrzeba nadmiernego porządku, zachowania
agresywne) i zachowania zmierzające do zmniejszenia
dyskomfortu związanego z obsesyjnymi myślami zakłócające
normalne funkcjonowanie (praca, relacje społeczne) – np. mycie,
powtarzanie słów, liczenie
•
Zaburzenie lękowe z napadami lęku (lęk paniczny)
– silne nieoczekiwane ataki paniki, którym towarzyszą intensywne
objawy fizyczne ( m.in. pocenie, palpitacje serca, nudności,
uderzenia gorąca) i lęk przed śmiercią
•
fobia społeczna
– intensywny lęk przed byciem ocenianym przez innych: dotyczy
występów publicznych, poznawania nowych ludzi
Schizofrenia
Gr. "schizo" - rozszczepiać i "fren" - umysł, wola, serce
....grupa chorób psychicznych,
w których dochodzi do rozpadu procesów psychicznych
i stworzenia nieprawidłowego obrazu świata i własnej osoby
•choroby ludzi młodych, najczęściej pojawia się między 15 a 30 rokiem życia
• występują mniej więcej u 1% populacji z taką samą częśtością i obrazem
klinicznym u kobiet i mężczyzn
•mają przebieg epizodyczny: faza ostra choroby przeplata się z fazą remisji
postaci:
paranoidalna (omamy i urojenia, brak formalnych zaburzeń myślenia)
katatoniczna (postać hipokinetyczna i hiperkinetyczna)
zdezorganizowana (hebefreniczna) (dezorganizacja myślenia)
częste współwystępowanie otyłości i cukrzycy
Zaburzenia odżywiania…
poważne zaburzenia w zakresie zachowań
związanych z pobieraniem pokarmu
– drastyczne ograniczenie spożywania pokarmu
(anoreksja psychiczna)
– znaczące objadanie się (żarłoczność psychiczna)
– stosowanie zachowań kompensacyjnych
–
–
–
–
–
•
zaburzone postrzeganie własnego ciała
uczucie dyskomfortu związane z kształtem lub masą ciała
obawa przed wzrostem masy ciała
samoocena na podstawie masy ciała
ciągłe myślenie o jedzeniu
często współwystępują z innymi zaburzeniami psychicznymi:
depresją, uzależnieniami, zaburzeniami lękowymi
Zespół gwałtownego objadania się
• nawracające epizody objadania się
–
–
–
–
–
–
zjadanie większej niż normalnie ilości pożywienia
spożywanie pożywienia szybciej niż normalnie
jedzenie aż do momentu poczucia dyskomfortu
brak kontroli nad ilością spożywanego pokarmu
jedzenie dużych ilości pokarmu mimo braku uczucia głodu
jedzenie w samotności (zmieszanie z powodu ilości zjadanego
pokarmu)
– znaczący dyskomfort psychiczny wynikający
z nieprawidłowych zachowań żywieniowych
– brak regularnych zachowań kompensacyjnych (→ nadwaga,
otyłość)
– poczucie winy, zdegustowania, wstydu z powodu przejadania
„zagłuszane” często kolejnym napadem obżarstwa
Dietoterapia
Produkty dobre:
• pełnoziarniste prod. zbożowe
– Se, błonnik, wit. B
• warzywa (zwłaszcz zielone liściaste), owoce – do każdego posiłku (wit. B,
kwas foliowy, błonnik)
• prod. mleczne niskotłuszczowe (wit. B)
• gotowane warzywa strączkowe – 2-3 x/tydz (wit. B)
– prod sojowe (100 mg izoflawonów)
• ryby, glony morskie – 2-3 x/tydz
– (KT n-3 - pamięć, nastrój)
– łosoś, tuńczyk, dorsz, makrela, sardynki, śledź
inne źródłą KT n-3: oleje roślinne (lniany – 2 łyżki dziennie w przypadku
depresji, orzechy włoskie)
(stosunek kwasów n-3 – n-6 1:3; n-3’s: 1-2% energii, n-6 – 5-8%
Produkty niewskazane w dużych ilościach
• rafinowane węglowodany, cukry proste
• tłuszcz zwierzęce
• tłuszcze trans
• żywność fermentowana i marynowana
• kawa, alkohol, nikotyna (zab. Lękowe)
• dodatki do żywności
Dietoterapia
• 5-6 regularnych posiłków, tak by nie czuć
uczucia głodu, o urozmaiconym składzie
• pamiętać o śniadaniu (stabilizacja poziomu
glukozy we krwi – synteza
neurotransmiterów)
• w każdym posiłku powinien być produkt
białkowy
– źródło aminokwasów, Zn, Fe (synteza
neurotransmiterów)
• jeśli konieczne jest redukcja masy ciała –
pod kontrola lekarza/dietetyka
ADHD
• prawidłowy sposób żywienia, korekta błędów żywieniowych
– utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi
• hiperglikemia – pobudzenie
• hipoglikemia – zaburzenia
koncentracji
• eliminacja alergenów pokarmowych
• suplementacja
–
–
–
–
–
kwasy tłuszczowe n-3
cynk
magnez
witaminy antyoksydacyjne
bakterie probiotyczne
• Wyniki badań epidemiologicznych i modelowych
wskazują, że stan odżywienia matki w momencie
poczęcia oraz środowisko in-utero determinuje
predyspozycje organizmu do wielu chorób
w późniejszym okresie życia
• Podjęcie odpowiednich działań na etapie życia
płodowego oraz w późniejszym okresie życia
może znacząco zredukować ryzyko zachorowania
na tzw. choroby cywilizacyjne i zaburzenia
psychiczne