docIntegracja pozioma producentów rolnych jako przejaw innowacji
download 
Reklamacja Transkrypt
Integracja pozioma producentów rolnych jako przejaw innowacji
WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 4/2011 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 4/2011 163 Integracja pozioma producentów rolnych jako przejaw innowacji Anna Nowak∗ Słowa kluczowe: innowacje, integracja pozioma, gospodarstwa rolne Key words: innovations, horizontal integration, agricultural farms Synopsis: W artykule zwrócono uwag na integracj poziom producentów rolnych jako przejaw innowacyjnego działania, prowadz cego do poprawy pozycji konkurencyjnej. Jest to o tyle wa ne w przypadku gospodarstw rolnych, e działaj one w sektorze rozproszonym, a ich oddziaływanie na rynek jest niewielkie. Jednak skala organizowania si rolników w Polsce jest zbyt mała. Badania ankietowe przeprowadzone w ród producentów rolnych województwa lubelskiego pokazały, e wprawdzie znaczna cz rolników jest zainteresowana integracj , ale utrudniaj j liczne bariery. Nale do nich zwłaszcza obawy dotycz ce utraty samodzielno ci decyzyjnej oraz l k przed konfliktami i nieporozumieniami w grupie. Rolnictwo polskie od lat podlega gł bokim przeobra eniom, najpierw wynikaj cym z transformacji systemowej, nast pnie z przygotowa do akcesji do Unii Europejskiej i wreszcie z integracji ze Wspólnot . Gospodarstwa rolne zmuszone zostały do funkcjonowania w tych nowych warunkach i dostosowania si do stawianych im wymogów. Mog jednocze nie korzysta z przywilejów wynikaj cych z członkostwa w UE, w tym ze wsparcia finansowego w ramach Wspólnej Polityki Rolnej. Jedn z barier utrudniaj cych polskim rolnikom konkurowanie z pozostałymi uczestnikami rynku Wspólnoty jest rozproszenie potencjału produkcyjnego w naszym rolnictwie. Wynika to z niekorzystnej struktury agrarnej, z jak mamy do czynienia zwłaszcza w Polsce południowo-wschodniej. Jednym ze sposobów przezwyci ania tej sytuacji jest koncentracja potencjału produkcyjnego realizowana chocia by poprzez integracj poziom , czyli współprac producentów reprezentuj cych t sam faz procesu produkcyjnego lub dystrybucji. Jest to swoistego rodzaju novum w zarz dzaniu gospodarstwem, dlatego działanie takie mo na uzna za innowacyjne. Celem niniejszego opracowania jest wykazanie, e integracja pozioma jest przejawem innowacyjno ci i tworzy mo liwo integrowania si rolników. W artykule podj to tak e prób wskazania korzy ci wynikaj cych z podejmowania współpracy przez producentów rolnych oraz obaw i przeszkód, jakie jej towarzysz . Badania własne zrealizowane w województwie lubelskim przeprowadzono przy pomocy kwestionariusza ankiety na pocz tku 2010 r., obj to nimi 93 rolników. Dobór próby był losowy. Kwestionariusz ankiety skierowany był do kierowników gospodarstw rolnych, zawierał m.in. pytania dotycz ce kierunku i struktury produkcji, zmian dokonanych i planowanych w gospodarstwie, współpracy rolników zarówno z producentami rolnymi, jak i innymi podmiotami. - - - - Wst p - ∗ Dr Anna Nowak, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie. 164 A. Nowak, Integracja pozioma producentów rolnych jako przejaw… A. Nowak, Rural producers horizontal integration as innovation… - - - - - Istota innowacji i innowacyjno ci Innowacja jest poj ciem interpretowanym na ró ne sposoby. Brak jednoznacznej definicji sprawia, e mo e by ona rozumiana w szerszym i w w szym znaczeniu. W skie uj cie odnosi si jedynie do sfery produkcji, natomiast szerokie obejmuje wszelkie procesy twórczego my lenia, zmierzaj ce do zastosowania i u ytkowania ulepszonych rozwi za w technice, technologii i organizacji ycia społecznego [Wyrwisz, 2003, s. 248]. Pod poj ciem innowacyjno ci rozumie si natomiast zdolno do tworzenia i wdra ania zmian w ró nych sferach ycia społeczno-gospodarczego. Pojawia si ona głównie w sposobach zaspokajania potrzeb oraz działania człowieka przy realizacji procesów wytwórczych i usługowych słu cych uzyskiwaniu produkowanych wyrobów, a tak e w umo liwieniu wytwarzania nowych dóbr, co zwi zane jest ze zmianami w strukturach organizacyjnych oraz w stosowanej technice [Bogdanienko, 2004, s. 19]. Innowacyjno mo e dotyczy gospodarki jako cało ci, ale mo e by analizowana tak e w odniesieniu do poszczególnych osób, gospodarstw rolnych, przedsi biorstw czy bran . Koncentruj c si na przedsi biorstwie, mo na powiedzie , e jest ono innowacyjne, je eli umie tworzy lub kopiowa nowe produkty, efektywnie je wytwarza oraz skutecznie zdobywa . Powinno wi c posiada zdolno ci głego odnawiania swojego portfela stosownie do zmian w otoczeniu oraz dysponowa umiej tno ci sprawnego wprowadzania nowych technologii i metod organizacji niezb dnych do realizacji zmieniaj cych si celów rozwojowych [Jasi ski, 1992, s. 25]. Innowacyjno w rolnictwie spełnia te same funkcje, co w innych sektorach gospodarki, lecz musi uwzgl dnia jego specyficzne cechy, głównie biologiczny i przestrzenny charakter produkcji. Wi si z tym długie cykle produkcyjne, sezonowo produkcji oraz du a jej zale no od jako ci rolniczej przestrzeni produkcyjnej [Rudnicki, 2008, s. 156]. Mechanizmy rynkowe postawiły przed gospodarstwami rolniczymi nowe wyzwania. Obok produkcyjno ci nieodzowny stał si tak e wzrost jako ci produkcji oraz dostosowanie organizacji produkcji do rynku. Powinno to doprowadzi do wzrostu konkurencyjno ci tych podmiotów na rynku. Stanie si to mo liwe m.in. dzi ki innowacjom [ ele ca, 2002, s. 215– 225]. Bardzo powa n barier ograniczaj c innowacyjno w rolnictwie jest niski poziom wykształcenia osób w nim zatrudnionych, a przede wszystkim kieruj cych gospodarstwami [Rudnicki, 2008, s. 156]. Tymczasem przewaga konkurencyjna gospodarstwa rolnego zale y w coraz wi kszym zakresie od czynnika wiedzy, jak dysponuj rolnicy, gdy nowoczesny sektor rolny jest w wi kszym stopniu oparty na kapitale i informacji ni na pozostałych czynnikach produkcji [Coleman, Grant, Josling, 2004, s. 51]. Według danych GUS w 2007 r. wy sze wykształcenie w skali kraju posiadało 6,8% kierowników gospodarstw i oznacza to, e udział ten zwi kszył si o 1,3 punktu procentowego w stosunku do roku 2005. Wci jednak ponad 27% osób prowadz cych gospodarstwo rolne miało wykształcenie co najwy ej podstawowe lub gimnazjalne. Ponadto prawie 60% kierowników gospodarstw nie posiadało wykształcenia rolniczego [Charakterystyka…, 2008]. Gospodarstwa rolne, podobnie jak inne przedsi biorstwa funkcjonuj ce w gospodarce rynkowej, powinny skupia si na budowie i wdra aniu strategii rozwoju, czyli na zarz dzaniu strategicznym. Wynika to z faktu, e wdra anie skutecznych strategii, które dostosowuj dany podmiot do otoczenia oraz otoczenie do podmiotu, stanowi warunek przetrwania przedsi biorstwa w długim okresie [Pier cionek, 1996, s. 9]. Istotn przesłank osi gni cia okre lonej pozycji na rynku pozostaje tak e atrakcyjno sektora, w którym przedsi biorstwo funkcjonuje. Gospodarstwa rolne, działaj c w sektorze rozproszonym, poddane s jego oddziaływaniu. Specyfika tego sektora wynika z faktu, e skupia on wiele przedsi biorstw, a adne z nich nie mo e silnie oddziaływa na sektor [Porter, 1966, s. 63]. Jest to skutek zbyt małego udziału w rynku, jakim dysponuj poszczególne WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 4/2011 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 4/2011 165 podmioty. O rozproszeniu sektora rolniczego w Polsce wiadczy niekorzystna struktura agrarna. Według danych GUS w 2008 r. gospodarstwa rolne o powierzchni do 5 ha u ytków rolnych stanowiły prawie 70% ogółu gospodarstw, te o obszarze 5–20 ha nieco ponad 25%, a gospodarstwa najwi ksze, dysponuj ce powierzchni powy ej 20 ha – zaledwie 4,8% [Rocznik…, 2009]. Niesprzyjaj ca jest tak e struktura gospodarstw według ich wielko ci ekonomicznej. Z kolei w 2007 r. gospodarstwa rolne o wielko ci do 4 ESU stanowiły 78,6%, a te osi gaj ce 16 ESU i wi cej zaledwie 3,5% [Charakterystyka…, 2008]. Przekłada si to na niekorzystn pozycj konkurencyjn poszczególnych producentów rolnych i stanowi wa n przesłank poszukiwania jej poprawy. Koncentracja potencjału produkcyjnego w gospodarstwach rolnych mo e dotyczy własno ci w pojedynczych podmiotach lub tylko niektórych uprawnie zwi zanych z tytułem własno ci. Chodzi o wykreowanie takiej polityki gospodarczej, która przy pomocy instrumentów ekonomicznych b dzie nakłaniała rolników i inne przedsi biorstwa sfery agrobiznesu do współdziałania poprzez koncentracj zarz dzania, głównie strategicznego. Chodzi wi c o koncentracj organizacyjn przedsi biorstw o heterogenicznej strukturze przedmiotowej [Niezgoda, 2003, s. 208–209]. Sposobem na przezwyci anie rozproszenia sektora rolnego, a tym samym na popraw pozycji konkurencyjnej poszczególnych podmiotów w nim działaj cych, jest zatem integracja pionowa i pozioma. W opracowaniu w sposób szczególny zwrócono uwag na integracj poziom , rozumian jako ł czenie si ze sob podmiotów gospodarczych nale cych do tej samej fazy produkcji lub dystrybucji. Przykładem integracji poziomej w rolnictwie jest tworzenie grup producentów rolnych. Zespołowa działalno rolników przynosi wiele korzy ci zwi zanych z budowaniem przewagi konkurencyjnej gospodarstwa rolnego. Zachowanie takie mo na wi c uzna za innowacyjne, prowadz ce do zmian i poprawy swojej pozycji na rynku. Stan organizowania si rolników w struktury gospodarcze jest jednak daleki od doskonało ci. W dniu 31 grudnia 2007 r. funkcjonowały w Polsce 252 grupy producentów rolnych zrzeszaj ce niecałe 6 tys. producentów rolnych, nie licz c około 13 tys. producentów tytoniu, których zorganizowanie si było wymuszone ustawodawstwem Unii Europejskiej. Je eli przyjmiemy, e w Polsce mamy około 600 tys. gospodarstw sprzedaj cych na rynek, to okazuje si , e tylko 1% rolników jest członkami grup, a dodaj c producentów tytoniu, mo na stwierdzi , e stanowi to około 3,5% producentów rolnych [Domagalski, 2008, s. 4]. Sytuacj miało poprawi wej cie w ycie ustawy o grupach producentów rolnych w ko cu 2000 r. Mimo dwu nowelizacji ustawy i wielokrotnych zmian rozporz dzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do tej ustawy, stan organizowania si rolników w struktury gospodarcze jest daleki od ideału [Domagalski, 2008, s. 4]. - - - - - Mo liwo ci integracji poziomej producentów rolnych na przykładzie województwa lubelskiego Lubelszczyzna jest regionem charakteryzuj cym si najwy szym w kraju udziałem u ytków rolnych w powierzchni całkowitej. W 2007 r. stanowiły one 62,7% terytorium województwa, co wiadczy o du ym zasi gu terytorialnym rolnictwa. Zarówno ten wska nik, jak i wysoki poziom zatrudnienia w rolnictwie oraz du y wpływ tego sektora na kreowanie warto ci dodanej brutto, wskazuj na istotn rol rolnictwa jako działu gospodarki województwa. W województwie lubelskim wyst puje najwy szy odsetek zatrudnionych w rolnictwie w stosunku do ogółu zatrudnionych. Według danych GUS w 2007 r. ponad 1/3 ogółu pracuj cych zaanga owana była w tym dziale gospodarki. Liczba pracuj cych w rolnictwie wynosiła 607,7 tys. osób, ale po przeliczeniu na AWU (umowne roczne jednostki pracy – odpo- 166 A. Nowak, Integracja pozioma producentów rolnych jako przejaw… A. Nowak, Rural producers horizontal integration as innovation… wiada osobie pracuj cej w rolnictwie w wymiarze 2120 godzin), zmniejsza si ona do 282,1 tys. Na 100 ha u ytków rolnych przypadało na Lubelszczy nie 17,6 pracuj cych w rolnictwie i jedynie w trzech województwach (małopolskim, wi tokrzyskim, podkarpackim) wska nik ten był wy szy [Charakterystyka…, 2008]. W skali kraju od lat mo na obserwowa zmniejszanie si udziału rolnictwa w tworzeniu warto ci dodanej brutto. Według danych GUS w 2006 r. wska nik ten wynosił 4,3% wobec 5% w roku 2000. W województwie lubelskim udział ten był znacznie wy szy i kształtował si odpowiednio na poziomie 8,2% i 7% w roku 2000 i 2006. Tylko województwa podlaskie i warmi sko-mazurskie wyró niały si wi kszym znaczeniem rolnictwa w kreowaniu wartoci dodanej. Pomimo tak du ego wpływu rolnictwa na całkowit warto dodan Lubelszczyzny, w przeliczeniu na 1 pełnozatrudnionego w tym sektorze (AWU) warto dodana kształtuje si tu na poziomie znacznie ni szym ni rednio w kraju. Wska nik ten w województwie lubelskim w 2007 r. wynosił 11,1 tys. zł i tylko w województwie podkarpackim był ni szy [Produkt…, 2011]. Cech charakterystyczn rolnictwa województwa lubelskiego pozostaje niekorzystna struktura agrarna. rednia powierzchnia indywidualnego gospodarstwa rolnego na Lubelszczy nie jest o ponad 1 ha ni sza ni rednio w kraju i nale y do jednych z najmniejszych w ród województw. W 2007 r. gospodarstwa, których obszar nie przekracza 10 ha, stanowiły w Polsce 79,6%, natomiast w województwie lubelskim a 83,2%. Tab. 1. Struktura gospodarstw indywidualnych według grup obszarowych u ytków rolnych w 2007 r. (Rural farms structure according to area groups of arable lands in 2007) Wyszczególnienie Specification rednia powierzchnia (w hektarach) Average area (hectares) 1–2 ha (w procentach) Polska Poland Województwo lubelskie Lublin region 7,8 6,7 23,4 19,2 2–5 ha (w procentach) 34,0 36,4 5–10 ha (w procentach) 22,2 27,6 - - - - - 10–50 ha (w procentach) 19,2 50 ha i wi cej (w procentach) 1,2 50 ha and more (percents) ródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS. 16,2 0,5 rednia powierzchnia gospodarstw obj tych badaniem ankietowym była znacznie wi ksza ni pokazuj to dane GUS i wyniosła 15,6 ha. Jednak blisko 1/3 spo ród badanych rolników okre lon powierzchni gospodarstwa zawdzi czała dzier awie, natomiast 5 spo ród respondentów wydzier awiało swoj ziemi innym rolnikom. Jednocze nie 79% producentów rolnych dostrzega trudno ci zwi zane z powi kszeniem gospodarstwa, upatruj c je m.in. w trudnej sytuacji finansowej rolników czy te w niech ci rolników do zbywania ziemi. Rozdrobnienie agrarne, z jakim mamy do czynienia w Polsce, a zwłaszcza w województwie lubelskim, skutkuje słab pozycj konkurencyjn poszczególnych producentów rolnych. Niewielka siła ekonomiczna gospodarstw oraz mała skala produkcji pozostaj wi c wa n przesłank poszukiwania sposobów wzmocnienia swojej siły przetargowej. Jak wspomniano ju wy ej, jednym ze sposobów przezwyci anie rozproszenia, z jakim mamy do czynienia w sektorze rolnym, jest integracja pozioma. Tymczasem w 2007 r. w województwie lubelskim funkcjonowało zaledwie 11 grup producentów rolnych. Skupiały one 5021 członków, z czego 4843 to producenci tytoniu, a 176 to pozostali rolnicy [Domagalski, 2008, s. 10]. Spo ród 93 producentów rolnych obj tych badaniem 12 było członkami jakiego stowarzyszenia b d grupy producentów rolnych. W ród wskazywanych grup wi kszo skupiała WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 4/2011 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 4/2011 167 producentów owoców i warzyw, jedna z form zrzeszenia obejmowała producentów tytoniu, jedna trzody chlewnej, za dwie grupy zwi zane były z hodowcami bydła. Ponadto 4 rolników deklarowało, e ma w planach w najbli szym czasie przyst pienie do jakiej formy zrzeszenia. Jednocze nie 47 spo ród 93 respondentów uznało, e je li zaproponowano by im członkostwo w grupie producenckiej, to prawdopodobnie zdecydowaliby si do takiej grupy przyst pi . Rolnicy mog ze sob współpracowa tak e bez formalnego uczestnictwa w zrzeszeniu. Jak pokazały wyniki bada przeprowadzonych w województwie lubelskim, współpraca producentów rolnych dotyczy ró nych płaszczyzn i w zale no ci od tego prowadzona jest na wi ksz lub mniejsz skal . Najcz ciej spotykan form współpracy było poszukiwanie informacji, zdobywanie wiedzy oraz sprzeda produktów rolniczych. Rzadko rolnicy prowadzili wspóln działalno marketingow oraz inwestycje w rodki trwałe. Dotyczyło to zaledwie 9,7% gospodarstw z badanej próby. Tab. 2. Obszary współpracy producentów rolnych (N = 93) (Cooperation areas of rural producers (N=93)) Wyszczególnienie Tak Nie Specification Yes No zaopatrzenie w rodki produkcji 22 71 production means supplies sprzeda produktów rolniczych 32 61 agricultural products sale zakup maszyn i urz dze 15 78 rural equipment purchase pozyskiwanie informacji, zdobywanie wiedzy 39 54 information and know-how gaining inwestycje w rodki trwałe 9 84 fixed assets investment działalno marketingowa 9 84 marketing activity ródło: opracowanie własne na podstawie bada ankietowych. - - - - - Rolników poproszono tak e o wskazanie, z jakimi podmiotami chcieliby nawi za współprac , nie ograniczaj c si tylko do integracji poziomej, a wi c współdziałania z innymi producentami rolnymi. Najch tniej wskazywanym podmiotem były przedsi biorstwa przetwórcze, współpraca z którymi byłaby zdaniem rolników gwarantem pewnego zbytu wytwarzanych produktów. Prawie 40% respondentów wyraziło tak e wol podj cia współpracy z dostawcami rodków produkcji oraz z o rodkami doradztwa rolniczego lub innymi instytucjami doradczymi. Znaczna grupa rolników (29%) nie miałaby nic przeciwko współpracy z innymi producentami rolnymi, natomiast znacznie rzadziej wskazywano szkoły rolnicze, uczelnie wy sze oraz jednostki samorz du terytorialnego i izby rolnicze jako te, z którymi współpraca byłaby po dana. Tab. 3. Podmioty, z którymi producenci rolni chcieliby podj for rural producers to be eager to cooperate (N=93)) Wyszczególnienie Specification producenci rolni rural producers przedsi biorstwa przetwórcze processing enterprises dostawcy rodków produkcji deliveries of production means Tak Yes Nie No 27 66 58 35 37 56 współprac (N=93) (Entities 168 A. Nowak, Integracja pozioma producentów rolnych jako przejaw… A. Nowak, Rural producers horizontal integration as innovation… ODR, inne instytucje doradcze 37 Extension Service Centers, other advisory institutions szkoły rolnicze, uczelnie wy sze 18 rural schools, universities jednostki samorz du terytorialnego 13 territorial self-government units izby rolnicze 19 rural chambers ródło: opracowanie własne na podstawie bada ankietowych. 56 75 80 74 Uznaj c grup producentów rolnych za form integracji poziomej, poproszono rolników o ocen wskazanych korzy ci wynikaj cych z przynale no ci do takiej grupy. Oceny mo na było dokona w skali od 1 do 5, gdzie im wy sza ocena, tym wi ksza korzy z członkostwa w grupie. Najwy sz ocen przypisano pewniejszemu zbytowi produktów przez grup ni przez pojedynczych producentów. Istotnej korzy ci rolnicy upatrywali tak e w uzyskaniu wy szej ceny sprzeda y oraz mo liwo ci jej negocjacji. Najni ej oceniono za mniejsze ryzyko działalno ci oraz tworzenie marki. - - - - - Tab. 4. Ocena korzy ci wynikaj cych z przynale no ci do grupy producentów rolnych (skala 1–5) (An assessment of benefits resulting from joining producers groups (scale 1–5)) Wyszczególnienie rednia ocena Specification Average mark wspólne zaopatrzenie w rodki produkcji (negocjacje warunków zakupu) 3,44 common production means supplying (purchase conditions negotiating pewniejszy zbyt produktów 3,85 save products sale wspólne kredytowanie przedsi wzi inwestycyjnych/ 2,76 common crediting of investment wy sza cena sprzeda y i mo liwo jej negocjacji 3,66 higher sale price and opportunity to negotiate mniejsze ryzyko działalno ci 2,59 less risk mo liwo unowocze niania technologii produkcji i stosowania post pu rolniczego 2,99 opportunity for production technology modernizing and rural improvement applying lepszy dost p do informacji rynkowej 3,13 better access to market information pozyskiwanie funduszy krajowych i unijnych 3,37 domestic and union funds gaining tworzenie marki 2,65 trademark creating współu ytkowanie maszyn i budynków 3,06 sharing machines and building poprawa pozycji konkurencyjnej gospodarstwa rolnego 3,05 improvement of rural farms competitive position ródło: opracowanie własne na podstawie bada ankietowych. W zwi zku z niech ci wielu rolników do działania w strukturach grup producenckich zapytano ich o obawy i przeszkody utrudniaj ce współprac z innymi producentami rolnymi. Okazało si , e najcz ciej wskazywano mo liwo wyst pienia nieporozumie pomi dzy członkami grupy, brak zaufania w ród rolników oraz brak zainteresowania współprac . Jednocze nie ponad 70% badanej populacji uznało, e brak wiedzy na temat korzy ci wynikaj cych z działa grupowych nie stanowi bariery dla zrzeszania si . Istotn przeszkod okazała si natomiast obawa przed utrat samodzielno ci decyzyjnej. WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 4/2011 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 4/2011 169 Tab. 5. Obawy i przeszkody utrudniaj ce rolnikom podj cie współpracy z innymi producentami rolnymi (N = 93) (Obstacles hampering farmers to cooperate with other rural producers (N = 93)) Wyszczególnienie Specification utrata samodzielno ci decyzyjnej decision self-dependence loosing nieporozumienia, konflikty misunderstandings, conflicts brak zaufania w ród rolników lack of trust among farmers brak osoby, która pokierowałaby grup lack of leader brak zainteresowania ze strony rolników lack of interest from farmers rywalizacja competition brak wiedzy na temat procedury zało enia grupy producenckiej lack of knowledge concerning producer group establishing brak wiedzy na temat korzy ci wynikaj cych z działa grupowych lack of knowledge concerning benefits from group activity ródło: opracowanie własne na podstawie bada ankietowych. Tak Yes Nie No 52 41 67 26 66 27 43 50 62 31 40 53 43 50 27 66 Wydaje si wi c, e mimo trudnej sytuacji producentów rolnych w województwie lubelskim, wynikaj cej m.in. z niewielkiego potencjału ekonomicznego, jakim dysponuj , mo liwo ci zrzeszania si s ograniczone. W prawdzie wiadomo korzy ci wynikaj cych z integracji jest do wysoka, ale towarzyszy jej zbyt wiele obaw, które utrudniaj podejmowanie tego typu inicjatyw. Gospodarstwa rolne, funkcjonuj c na rynku, charakteryzuj si szeregiem powi za z ró nego rodzaju podmiotami, b d cymi tak e uczestnikami rynku. Niektóre z tych powi za s sporadyczne, inne maj charakter trwały. Najwi ksz trwało ci charakteryzowała si w przypadku badanych rolników sprzeda produktów, które zbywano cz sto u tych samych odbiorców. Rzadziej podejmowano współprac z tymi samymi producentami rolnymi oraz korzystano z usług doradczych tych samych podmiotów. - - - - - Tab. 6. Trwało powi za gospodarstw rolnych z niektórymi podmiotami (N = 93) (Durability of rural farms connections with some entities (N = 93)) Wyszczególnienie Specification zaopatrywanie si w rodki produkcji u tych samych dostawców supply in production means at the same deliverers sprzeda produktów tym samym odbiorcom sale of products to the same clients korzystanie z usług doradczych tych samych podmiotów the same advisors for the same entities podejmowanie współpracy z tymi samymi producentami rolnymi cooperation with the same rural producers ródło: opracowanie własne na podstawie bada ankietowych. Tak Yes Nie No 50 43 63 30 18 75 23 70 170 A. Nowak, Integracja pozioma producentów rolnych jako przejaw… A. Nowak, Rural producers horizontal integration as innovation… Uwagi ko cowe Podsumowuj c, nale y stwierdzi , e trudna sytuacja producentów rolnych wynika m.in. z rozproszenia sektora, w którym działaj . Mog oni jednak podejmowa prób poprawy swojej pozycji konkurencyjnej. To od kierowników gospodarstw i ich umiej tno ci zarz dczych zale y w znacznej mierze, czy podołaj nowym wyzwaniom, zwi zanym z funkcjonowaniem w gospodarce rynkowej i konkurowaniem na rynku Wspólnoty z innymi rolnikami UE. Korzystaj c z innowacyjnych rozwi za , za jakie mo na uzna współdziałanie w grupie producenckiej b d w obr bie innego zrzeszenia, rolnicy mog osi ga wiele korzy ci. wiadomo tych korzy ci nie przes dza jednak jeszcze o tym, e współpraca taka zostanie podj ta. Jak wykazały wyniki bada , przeszkod w podejmowaniu integracji poziomej w ród rolników jest obawa przed utrat samodzielno ci, brak zaufania czy te l k przed pojawieniem si konfliktów w grupie. Swoist zach t do integrowania si s z pewno ci mo liwo ci pozyskania dodatkowego wsparcia finansowego dla grupy. Istnieje jednak potrzeba przełamania barier o charakterze społecznym oraz przeorientowanie rolników na funkcjonowanie w warunkach gospodarki rynkowej. Z pewno ci promocja sprawnie działaj cych organizacji przyspieszyłaby proces organizowania si rolników. W celu popularyzacji tej idei nale ałoby jednak zaanga owa liczne podmioty, zwłaszcza o rodki doradztwa rolniczego oraz władze samorz dowe. Mo na jednocze nie przypuszcza , e szanse budowania tego typu struktur s wi ksze w regionach o mniejszym rozdrobnieniu agrarnym, gdzie wi ksza liczba producentów rolnych wytwarza na rynek, a nie tylko w ramach samozaopatrzenia. Bibliografia 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. - - - - - 9. 10. 11. 12. 13. Bogdanienko J., (2004), Innowacyjno przedsi biorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toru . Charakterystyka gospodarstw rolnych w 2007 roku, (2008), GUS, Warszawa. Coleman W., Grant W., Josling T., (2004), Agriculture in New Global Economy, Wydawnictwo Edward Elgar, Cheltencham–Northampton. Domagalski A., (2008), Perspektywy rozwoju grup producentów rolnych do 2013 roku, Krajowa Rada Spółdzielcza, Materiał opracowany w ramach projektu „PROW 2007–2013 – Promocja tworzenia Grup Producentów Rolnych II, Miedzeszyn–Warszawa. Jasi ski A.H., (1992), Przedsi biorstwo innowacyjne na rynku, KiW, Warszawa. Niezgoda D., (2003), ródła pozycji konkurencyjnej przedsi biorstwa, [w:] D. Niezgoda (red.), ródła przewag konkurencyjnych przedsi biorstw w agrobiznesie, Wydawnictwo AR w Lublinie, Lublin, s. 202–212. Pier cionek Z., (1996), Strategie rozwoju firmy, PWN, Warszawa. Porter M.E., (1966), Strategia konkurencji. Metody analizy sektorów i konkurentów, PWE, Warszawa. Produkt Krajowy Brutto. Rachunki regionalne w 2009 roku, (2011), GUS, Katowice. Rocznik statystyczny rolnictwa 2009, (2009), GUS, Warszawa. Rudnicki H., (2008), Kształtowanie przestrzeni produkcyjnej a innowacyjno w rolnictwie, [w:] Adamowicz M. (red.), Innowacje i innowacyjno w sektorze agrobiznesu, t. I, SGGW, Warszawa, s. 147–160. Wyrwisz J., (2003), Znaczenie wdra ania strategii innowacji dla konkurencyjno przedsi biorstw, [w:] D. Niezgoda (red.), ródła przewag konkurencyjnych przedsi biorstw w agrobiznesie, Wydawnictwo AR w Lublinie, Lublin, s. 247–256. ele na W., (2002), Innowacje rolnicze jako element rozwoju indywidualnych gospodarstw rolnych, Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Rolnictwo LXXXIII, nr 444, Wrocław, s. 215–225. WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 4/2011 CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 4/2011 171 Rural producers horizontal integration as innovation symptom as well as its opportunities Summary - - - - - This paper refers to horizontal integration of rural producers taking it for innovative thus bringing profits and benefits for scattered sector. The scale of farmers organizing into producers groups is still poor because such cooperation until 2007 concerns only 3,5% of rural producers producing for market. There is a special need for productive potential to concentrate in regions of scattered structure like Lublin region. Small economic power in the majority of farms as welld as small production scale result in weak competitive position of particular rural producers. The surveyed carried in Lublin region in 2010 showed that farmers are aware of benefits from horizontal integration. Save products sale as well as an opportunity to negotiate the purchase conditions to buy production means are recognized to be the greatest benefits. But there are some barriers connected with functioning within group like fear of loosing decision independence, misunderstandings and conflicts. The farmers would willingly cooperate with the following entities; processing enterprises, production means deliverers, extension service centers and other advisory institutions.
