Wykład inauguracyjny Maria Mendel

Uniwersytet Jagielloński
Międzynarodowa Konferencja
Jakość edukacji czyli jakość ewaluacji.
Ucząca się szkoła
Zakopane, 12 kwietnia 2014 roku
SZKOŁA POZA SZKOŁĄ
Maria Mendel
Uniwersytet Gdański
[email protected]
agenda
„Szkoła poza szkołą”
Dwa obrazy szkoły, która „wyszła poza siebie” i grunt, z
którego wyrosły
Co z nich wynika?
Ku szkole uspołecznionej i wspólnotowej, instytucji
całożyciowego uczenia się
Jak pozyskiwać i wykorzystywać dane pozwalające szkole być
taką instytucją?
Szkoła poza szkołą
Wieloznaczność
pozwalająca powiedzieć coś o szkole dzisiaj;
wyrazić aktualnie istotne jej cechy
jako instytucji całożyciowego uczenia się w miejscach życia uczących się ludzi
(life-long , life-wide learning)
i nadać znaczący obecnie kierunek jej funkcjonowaniu
w lokalnej wspólnocie,
której część stanowi
Dwa obrazy
OBRAZ 1.
Szkoła poza szkołą - poza edukacją jedynie
formalną i poza własnymi murami
OBRAZ 2.
Szkoła poza szkołą – już nie szkoła,
szkoła poza prawem przewidzianym dla szkoły
OBRAZ 1.
Szkoła poza szkołą - poza edukacją jedynie formalną
„PERSPEKTYWA” - w lutym 2011 r. rząd przyjął politykę rozwoju LLL w Polsce, jako element kluczowych
dokumentów strategicznych Państwa: Strategii Rozwoju Kapitału Społecznego oraz Strategii Rozwoju Kapitału
Ludzkiego:
Polityka na rzecz uczenia się przez całe życie polega na ułatwianiu wszystkim osobom dostępu do
dobrej jakości uczenia się w różnych formach, miejscach i okresach życia oraz na ocenianiu i
docenianiu efektów takiego uczenia się w spójnych i przejrzystych systemach kwalifikacji.
Polityka ta obejmuje całość uczenia się – we wszystkich kontekstach (formalnym, pozaformalnym i
nieformalnym), na wszystkich etapach życia oraz na wszystkich poziomach kompetencji i
kwalifikacji.
Realizowana jest we współpracy rządu, samorządu terytorialnego, pracodawców, pracobiorców i
organizacji społecznych.
W związku z postawieniem osób uczących się w centrum zainteresowania tej polityki miary jej
skuteczności odnoszą się wprost do doświadczeń osób w zakresie równości szans edukacyjnych,
jakości uczenia się oraz jego efektów - poziomu kompetencji i kwalifikacji (Perspektywa, 2010:5).
Uczenie się FORMALNE
„Uczenie się formalne” oznacza uczenie się, które jest
realizowane w zorganizowanym i usystematyzowanym
środowisku przeznaczonym specjalnie do uczenia się i
zwykle prowadzi do uzyskania kwalifikacji, na ogół w
postaci świadectwa lub dyplomu;
składa się na nie m.in. system kształcenia ogólnego,
kształcenia zawodowego oraz szkolnictwa wyższego.
Źródło: Załącznik do Zalecenia Rady z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie walidacji uczenia się
pozaformalnego i nieformalnego
Uczenie się POZAFORMALNE
„Uczenie się pozaformalne” oznacza uczenie się, które jest realizowane poprzez
zaplanowane działania (pod względem celów i czasu uczenia się) i które
przewiduje pewną formę pomocy w nauce (np. relacje uczeń – nauczyciel);
może ono obejmować programy służące przekazaniu umiejętności zawodowych,
przekazaniu dorosłym umiejętności czytania oraz przekazaniu podstawowej
edukacji osobom wcześnie kończącym naukę; popularne przykłady uczenia się
pozaformalnego to: szkolenia w miejscu pracy, za pomocą których
przedsiębiorstwa uaktualniają i podnoszą umiejętności swoich pracowników
(np. umiejętności w dziedzinie technologii informacyjno-komunikacyjnych);
usystematyzowane uczenie się za pomocą Internetu (np. z użyciem otwartych
zasobów edukacyjnych), a także kursy prowadzone przez organizacje
społeczeństwa obywatelskiego dla swoich członków, grup docelowych lub ogółu
społeczeństwa.
Źródło: Załącznik do Zalecenia Rady z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie walidacji uczenia się
pozaformalnego i nieformalnego
Uczenie się NIEFORMALNE
„Uczenie się nieformalne” oznacza uczenie się wynikające z codziennej
aktywności w pracy, w rodzinie lub w czasie wolnym. Nie jest zorganizowane
ani usystematyzowane pod względem celów, czasu ani pomocy w nauce.
Uczenie się nieformalne może być niezamierzone ze strony osoby uczącej się;
przykładami efektów uczenia się nieformalnego są umiejętności zdobyte w
wyniku doświadczeń życiowych i zawodowych, umiejętności zarządzania
projektami lub umiejętności w dziedzinie technologii informacyjnokomunikacyjnych zdobyte w pracy, znajomość języków i umiejętności
międzykulturowe uzyskane podczas pobytu w innym kraju, umiejętności w
dziedzinie technologii informacyjno- komunikacyjnych zdobyte poza pracą
zawodową, a także umiejętności zdobyte poprzez wolontariat, zajęcia
kulturalne, sport, pracę z młodzieżą lub czynności wykonywane w domu (na
przykład opieka nad dzieckiem).
Źródło: Załącznik do Zalecenia Rady z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie walidacji uczenia się pozaformalnego
i nieformalnego
Szkoła jako instytucja uczenia się przez całe życie
Kluczowa potrzeba i aktualny kierunek działania szkół:
osiąganie statusu instytucji całożyciowego uczenia się, czyli
-
dostosowywanie oferty do poszerzającego się kręgu zróżnicowanych odbiorców (uczniów,
realizujących obowiązek szkolny, uczniów w różnym wieku, realizujących swoje cele edukacyjne,
członków lokalnej społeczności, zaspokajających swoje potrzeby edukacyjne, społeczne, kulturalnooświatowe - osób rozwijających zainteresowania, dzielących się doświadczeniem, działających w
przestrzeni obywatelskiej partycypacji, itd.);
-
kształtowanie profilu instytucji twórczej i innowacyjnej, włączającej i odpowiadającej na potrzeby
ludzi – rozumiejącej ideę całożyciowego uczenia się jako integralny element swojej misji
edukacyjnej, społecznej i kulturalnej, i zgodnie z nią działającej w lokalnej społeczności;
- pełnienie funkcji INTEGRATORA całożyciowego uczenia się w środowisku.
patrz m.in.:
- Straetegia „EUROPA 2020” oraz towarzyszące jej inicjatywy przewodnie, np. „Mobilna młodzież”, „program na rzecz
nowych umiejętności i zatrudnienia”
- Zalecenia Rady z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie walidacji uczenia się pozaformalnego i nieformalnego
Kurs jaki obiera szkoła – instytucja uczenia się
przez całe życie
Dąży do integracji dotyczącej całożyciowego uczenia się,
przebiegającej w dwóch wymiarach:
1/ indywidualny: integracja dotycząca osoby uczącej się (uczniów „tradycyjnych” i
„nietradycyjnych” – lifelong learner’ów) – wsparcie w tworzeniu i realizacji indywidualnej,
elastycznej strategii uczenia się przez całe życie.
2/ instytucjonalny – społeczny: integracja oferty edukacyjnej: własnej i innych instytucji
Dąży do zintegrowanego pojmowania edukacji i do jej organizacji w sposób integrujący
edukację formalną, pozaformalną i nieformalną.
Chodzi o edukację opartą na zasadzie równoważności uczenia się w różnych formach,
miejscach i okresach życia (LLL + LWL).
Szkoła LLL traktuje równoważnie (i poważnie) wszystkie rodzaje i miejsca uczenia się
(edukację pozaformalną i nieformalną).
To instytucja otwarta i uspołeczniona, zanurzona w lokalnej społeczności, ważna w jej życiu.
Patrz m.in..: Zalecenia Rady z dnia 20 grudnia 2012 r. w sprawie walidacji uczenia się
pozaformalnego i nieformalnego, zalecenie nr 3h (równoważność – j,w.).
Ugruntowanie w orientacji nauczyciela
Uczeń, przekraczając próg szkoły, wnosi do niej problemy środowiska, w którym żyje.
To ono kształtuje go bardziej, niż szkoła.
Świadomy tego nauczyciel wie, że jego praca nigdy nie jest nakierowana wyłącznie na ucznia i że
jej efekty wiążą się z (współ)pracą z domem i najbliższym otoczeniem ucznia. Jest więc nią
zainteresowany. Dąży do niej i organizuje ją, lokując się PO STRONIE tych, pośród których działa,
pro publico bono.
Uczy ich własnym przykładem i w demokratycznej przestrzeni działa za nich - dopóty, dopóki nie
będą oni gotowi, by przemówić głosem własnym (Sleeter, 1998).
Pokonuje liczne przeszkody, ale nie zniechęca się, bo wspólny cel jednoczy ludzi i zasila w
energię do dalszego działania.
W pracy z uczniem i dla ucznia, która jest pracą z i dla jego otoczenia, znajduje głęboki,
indywidualny i społeczny sens pracy nauczyciela.
NAUCZYCIEL SPRZYMIERZENIEC
Ugruntowanie w orientacji nauczyciela i szkoły:
partnerstwo szkoły, rodziny i lokalnej społeczności, jako gorące wyzwanie
PARTNERSTWO
- pars, część CAŁOŚCI (wspólny cel jednoczy ludzi)
- partnerstwo jako spółka (wynegocjowana równość wnoszonego wkładu oraz czerpanych
korzyści)
- partnerstwo jako „dialog bez arbitra”
Styl bycia oparty na uznaniu równości partnerów, nie uzależnianiu ich pozycji od wieku,
doświadczenia, prestiżu społecznego, wiedzy, a przeciwnie – na odnajdywaniu atutów w ich
różnorodności i odmienności.
Istota rzeczy sprowadza się do tego, aby w czynnościach negocjacyjnych
potraktować serio głos i pomysł każdego uczestnika wymiany,
aby skoncentrować się na nim i obdarzyć uwagą,
wnikliwie przeanalizować i rozważyć,
aby następnie skorzystać z najmniejszych nawet elementów przydatnych do tworzenia
konstruktywnej propozycji.
Idzie przede wszystkim o to, aby w procesie kreowania ciągle nowych rozwiązań zachować uznanie dla
odmienności, czerpać z niej inspirację, szanować ją, a unikać jednostronnego, ujemnego jej
szacowania
[na podst.: Rutkowiak, 1992,ss.39-40]
OBRAZ 2.
Szkoła poza szkołą – poza obszarem dobra publicznego
[szkoła i nie szkoła: AKADEMIA ]
Akademie rosną w Wielkiej Brytanii jak grzyby po deszczu.
Na podstawie Academies Act z 2010r. szybko zastępują wspólnotowe, samorządowe szkoły
publiczne (community schools) . Najwięcej akademii przybywa na poziomie
ponadpodstawowym – w dwa lata 59% szkół przekształciło się w akademie (Academies
Annual Report, 2011-12, s.6).
Akademie, prowadzone przy wsparciu sponsorów (ok.10% kosztów) przez organy spoza
sektora publicznego, są finansowane bezpośrednio z budżetu państwa (ok.90% kosztów),
bez pośrednika, jakim jest gmina.
Rośnie więc liczba szkół za które lokalne samorządy nie płacą nic,
lecz z którymi nie mają już żadnego związku.
Tracą na tym lokalne wspólnoty,
traci też demokracja, oddając pole postdemokracji (C.Crouch), utożsamianej z
prywatyzacją.
Szkoła poza szkołą, poza prawem
Przypadek:
W gdańskich Kokoszkach buduje się właśnie bogato wyposażona (biblioteka, basen, boisko ze
sztuczną trawą, hala sportowa z boiskiem, siłownią, salami korekcyjnymi) szkoła dla 625
uczniów, za 36 mln zł. pochodzących z miejskiej kasy.
Zgodnie z rozstrzygniętym konkursem rozpisanym przez Miasto Gdańsk ma ją prowadzić
fundacja Pozytywne Inicjatywy, dokładniej: spółka z o.o. „Zespół Szkół im. Macieja Płażyńskiego”
(K.Kafka, 2014).
Postdemokratyczny mechanizm pełzającej prywatyzacji :
Samorząd ze swoich środków wznosi budynek z przeznaczeniem na szkołę, następnie rozpisuje
wymagany przez ustawę o gospodarce nieruchomościami konkurs na najemcę budynku, a w
warunkach najmu zapisuje prowadzenie szkoły publicznej przez wyłoniony podmiot. Formalnie
nie dochodzi tu zatem do prywatyzacji szkoły publicznej, a jedynie do wynajęcia budynku z
przeznaczeniem na szkołę. Nie narusza to zatem przepisów Ustawy o systemie edukacji, nawet
jeśli do tak prowadzonej szkoły uczęszczać ma więcej, niż 70 uczniów, o których mówi Ustawa
(D.Sześciłło, 2014).
Kto na prywatyzacji szkoły traci najbardziej ?
Uczniowie
Edukacja uboższa o korzyści z kapitału społecznego najbliższego środowiska.
Nauczyciele
Status branżowy na podstawie zbiorowego układu pracy (Karta Nauczyciela)
Lokalna wspólnota
Status wynikający z przynależności do lokalnej wspólnoty staje się niewystarczający w staraniu o
dostęp do oferty szkoły i dobra publicznego, jakie stanowi.
Szkoła przestaje być „nasza” – wspólna, społeczna, publiczna. Jako taka nie jest także najbliższą
obywatelowi, lokalną sferą demokratycznego działania.
Redukcja edukacyjnych zysków z kapitału społecznego, które obejmują całą społeczność lokalną i
dostarczają możliwości uczenia się przez całe życie (M.Theiss, 2007, s. 93)
Mechanizmy wpływu kapitału społecznego środowiska na wyniki edukacyjne:
1. sieciowanie za pośrednictwem układów rodzinnych: międzygeneracyjny przepływ kapitału ludzkiego [rola
matek (Coleman)]
2. sieciowanie przez kontakty w środowisku szkolnym: osiągnięcia uczniów są wyższe tam, gdzie wszyscy się
znają (Coleman); lepsze wyniki niesie uczenie się razem - w związku z celami określonymi przez szkołę
(Putnam)
3. sieciowanie przez odniesienie do dobra wspólnego lokalnej wspólnoty (z wynikami edukacyjnymi powiązane
są silnie nieformalne postaci kapitału społecznego: poziom zgeneralizowanego zaufania i skala kontaktów
towarzyskich)
Dwa obrazy w konfrontacji:
gra o demokratyczną wspólnotę
OBRAZ 1.
Szkoła poza szkołą - poza edukacją jedynie formalną i poza własnymi murami
OBRAZ 2.
Szkoła poza szkołą – już nie szkoła,
szkoła poza prawem przewidzianym dla szkoły
Gra, w której stawką jest lokalna wspólnota
(jej jakość życia, zasoby – edukacja, kultura, in.)
i demokracja (partycypacja, lokalny rozwój, społeczeństwo obywatelskie, in.)
Co z tego wynika? 1.
Czyń szkołę bliską lokalnej wspólnocie!
Przemyśl relację pomiędzy edukacją, jaką teraz oferuje szkoła, a uczeniem się przez
całe życie i…
złam bariery pomiędzy nimi, jeżeli trzeba!
Przekonaj kadrę do uczenia w perspektywie środowiskowego uczenia się przez całe życie!
Uwrażliwiaj ją na wiedzę, umiejętności i kompetencje społeczne, które uczniowie przynieśli
spoza szkoły!
Ucz diagnozowania środowiska i jego zasobów pod kątem aktualnych i potencjalnych
osiągnięć ucznia!
Spraw, że w edukacji mającej miejsce w szkole, oraz w procesie oceniania w szkole
doceniane będą osiągnięcia uczniów ukształtowane poza szkołą!
Pomagaj je dokumentować i ucz, jak to robić, by służyły w potencjalnym procesie walidacji
przeprowadzanym na wyższych poziomach kształcenia (wiedza, umiejętności, kompetencje
społeczne)!
Spraw, że będzie dostrzeżony i szeroko wykorzystany w ich pracy potencjał okolicznych
instytucji i samych mieszkańców wsi, miasta, którego częścią jest szkoła!
Otwórz ofertę na „nietradycyjnych” uczniów wszędzie tam, gdzie to możliwe!
Otwórz szkołę na potrzeby lokalnej społeczności!
Co z tego wynika? 2.
Przemyśl relację pomiędzy szkołą a jej otoczeniem i…
pomyśl jakie są potrzeby w zakresie kapitału ludzkiego
(na rynku pracy, w związku ze społeczeństwem obywatelskim, z indywidualnymi
potrzebami defaworyzowanych osób i grup, itd.)!
Szukaj powiązań z innymi sektorami edukacji, kultury, oraz z rynkiem pracy (prowadź
własne jego analizy; zbieraj dane i buduj z nich podstawę swojego refleksyjnego
przywództwa, nadającego pełen sensu kierunek rozwojowi szkoły)!
Określ grupy celowe i sposób pozyskiwania potencjalnych interesariuszy i….
Otwórz przyjazne centra doradztwa (np.: analizowanie biografii edukacyjnych,
zawodowych i wsparcie w dokumentowaniu dotychczasowych osiągnięć oraz w
tworzeniu indywidualnych ścieżek LLL, z szerokim wykorzystaniem oferty najbliższego
środowiska)!
Związuj absolwentów ze szkołą; kształć ich dalej jako „Lifelong-learnerów”
Rozpowszechniaj wiedzę o możliwościach jakie obecnie stwarza system edukacji – z
KRK , które służą uczeniu się przez całe życie!
Oprac. z wykorzystaniem: EUCEN: „dobre rady”, E.Chmielecka, 2012)
Zmierzaj ku szkole uspołecznionej i otwartej,
szkole - instytucji całożyciowego uczenia się
Ku uspołecznionej szkole
– instytucji uczenia się przez całe życie (jak pozyskiwać i wykorzystywać
dane pozwalające szkole być taką instytucją?)
Diagnozowanie środowiska, jego zasobów i potrzeb
a/ w związku z zainteresowaniem aktualnymi i potencjalnymi osiągnięciami ucznia
b/ w związku z zainteresowaniem aktualnymi i potencjalnymi zasobami środowiska możliwymi do
wykorzystania w ofercie edukacyjnej szkoły adresowanej do różnych grup:
np. „mapa zasobów i potrzeb”; szacowanie kapitału kulturowego, kapitału społecznego
Rozpoznawanie i uwzględnianie w procesie oceniania ucznia jego osiągnięć ukształtowanych
poza szkołą:
np. metody badawcze (m.in. biograficzne) obejmujące ucznia, jego rodziców i dalsze otoczenie;
zadania – problemy dywergencyjne pozwalające ujawnić się potencjałom, którymi dysponuje
uczeń
Kształtowanie umiejętności dokumentowania oraz wspieranie dokumentowania osiągnięć
uczniów w różnym wieku – tak, by służyły w potencjalnym procesie walidacji przeprowadzanym na
wyższych poziomach kształcenia (wiedza, umiejętności, kompetencje społeczne)
np. analiza efektów uczenia się osiągniętych niestandardowo” przebiegająca jako:
1/ identyfikacja dokonywana w dialogu z indywidualną osobą przedstawiającą swoje
szczegółowe doświadczenia uczenia się,
2/ dokumentacja, czyli ich uwidocznienie.
[Oprac. z wykorzystaniem: Zalecenie Rady… op.cit.]
Dziękuję za uwagę!