FULL TEXT - Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

ZESZYTY TEORETYCZNE RACHUNKOWOŚCI, tom 52 (108), Warszawa 2009
Propozycja publikowania zintegrowanej informacji
o wieloaspektowych dokonaniach przedsiębiorstwa
a praktyka największych spółek giełdowych w Polsce
Przemysław Kabalski
∗
1. Wprowadzenie
Informacje o dokonaniach jednostki gospodarczej w różnych aspektach (a nie
jedynie w aspekcie finansowym) są przydatne nie tylko menedżerom, ale także
użytkownikom zewnętrznym. Obecni i potencjalni dostarczyciele kapitału chcieliby widzieć spółkę oczami zarządu, czyli znać nie tylko jej aktualną pozycję
finansową i wynik za miniony rok obrotowy, ale także strategię i postępy w jej
realizacji, fundamenty przyszłego rozwoju, generatory wartości, słabe i mocne
strony spółki. Inni interesariusze mogą być zainteresowani np. kwestią oddziaływania spółki na środowisko naturalne, jej odpowiedzialności społecznej, relacji z pracownikami.
Celem artykułu jest:
1) sformułowanie propozycji dotyczącej zakresu i struktury informacji o wieloaspektowych dokonaniach przedsiębiorstwa dla użytkowników zewnętrznych
(inspiracją i punktem odniesienia przy formułowaniu tej propozycji będą częściowo wytyczne Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości
i brytyjskiej Rady Standardów Rachunkowości),
2) zbadanie praktyki największych spółek giełdowych w Polsce w zakresie publikowania informacji o wieloaspektowych dokonaniach (także dla znalezienia w praktyce wzorca takiej informacji).
W artykule przedstawiono najpierw krótką systematykę sposobów prezentacji
zewnętrznym użytkownikom informacji o wieloaspektowych dokonaniach przedsiębiorstwa. Następnie zaprezentowano wytyczne Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB) oraz brytyjskiej Rady Standardów Rachunko∗
Dr Przemysław Kabalski, adiunkt w Katedrze Rachunkowości Wydziału Zarządzania, Uniwersytet Łódzki.
1 Zesz. 33(89)
59
12/2006
wości (ASB) dotyczące informacji zarządu o jednostce i jej dokonaniach. Dalej
podjęto próbę określenia wzorca (modelu) informacji (raportu) o dokonaniach
wieloaspektowych, przeznaczonej dla użytkowników zewnętrznych, z wykorzystaniem niektórych wskazówek IASB i ASB. Na koniec przedstawiono praktykę
największych spółek Giełdy Papierów Wartościowych (GPW) w Warszawie w zakresie publikowania informacji o ich dokonaniach oraz ocenę, czy i w jakim
stopniu praktyka ta jest zbieżna z proponowanym przez nas wzorcem. Być może
okaże się, że któraś ze spółek prezentuje informacje o swoich wieloaspektowych
dokonaniach w sposób, który można uznać za modelowy.
W celu opracowania artykułu wykorzystano następujące metody badawcze:
a) studia literaturowe – przede wszystkim analizę wybranych źródłowych dokumentów normatywnych (standardów rachunkowości dotyczących informacji
o dokonaniach przedsiębiorstwa),
b) podejście aprioryczne – sformułowanie normatywnych zaleceń, jaka pod względem treści i formy powinna być informacja o dokonaniach przedsiębiorstwa,
przeznaczona dla użytkowników zewnętrznych,
c) przegląd i analizę praktyki w zakresie publikowania przez przedsiębiorstwa
informacji o wieloaspektowych dokonaniach (materiałem empirycznym były
informacje publikowane na oficjalnych stronach internetowych dwudziestu
największych spółek notowanych na GPW).
2. Ogólna systematyka informacji o dokonaniach
przedsiębiorstwa
Treść i forma informacji o dokonaniach przedsiębiorstwa może być różna.
Z punktu widzenia charakteru tematyki można prezentować:
1) informacje monotematyczne, dotyczące jednego obszaru (jednego zagadnienia), np. raport środowiskowy, raport na temat działalności społecznej przedsiębiorstwa, raport o pracownikach oraz świadczeniach i działaniach na ich
rzecz itp.;
2) informacje wieloaspektowe, opisujące dokonania jednostki jednocześnie
w różnych perspektywach; informacje wieloaspektowe mogą być prezentowane w formie:
a) serii odrębnych raportów, z których każdy dotyczy innego aspektu działalności jednostki,
b) pojedynczego wielowątkowego (zintegrowanego, zrównoważonego) raportu,
w którym obok siebie są prezentowane informacje o dokonaniach we wszystkich ważnych aspektach działalności jednostki.
Najwyższym stopniem zaawansowania prezentacji informacji o dokonaniach
jest wieloaspektowy raport przedstawiający wyniki i skutki działalności w wielu
obszarach, z uwzględnieniem ich hierarchii i związków przyczynowo-skutkowych
(mapa dokonań).
1 Zesz. 33(89)
60
12/2006
Ze względu na typ informacji można wyróżnić:
1) informacje kwantytatywne, czyli dające się ująć w liczbach, obejmujące wielkości wyrażone w mierniku pieniężnym (np. wydatki spółki na cele społeczne)
lub w innych jednostkach (np. liczba pracowników lub klientów, poziom emisji
gazów cieplarnianych w m3),
2) informacje o charakterze narracyjnym (opisowym),
3) informacje o charakterze mieszanym, czyli narracja uzupełniona informacjami
kwantytatywnymi (lub odwrotnie).
Trudno jednoznacznie określić, które z wymienionych rodzajów informacji są
najbardziej przydatne dla użytkowników zewnętrznych. Z jednej strony, informacje wielowątkowe („zrównoważone”) pozwalają użytkownikom na ocenę działalności jednostki na różnych polach. Zdaniem Hamiltona (2003 s. 3), osoby odpowiedzialne za dostarczanie informacji do podejmowania decyzji powinny komunikować takie informacje, które pozwolą „widzieć cały obraz, a nie cząstkowe obrazki”. Z drugiej strony, informacja monotematyczna stanowi komunikat na
temat tego, jaki aspekt działalności jednostki jest w danym momencie (uwarunkowania sytuacyjne) najważniejszy, choć to, co kierownictwo jednostki uznaje za
najważniejsze, nie musi być najważniejsze dla właścicieli, kredytodawców, kontrahentów i innych interesariuszy.
Jeśli chodzi o charakter informacji, to najlepszym rozwiązaniem wydaje się
połączenie informacji kwantytatywnych z narracją. Prezentacja samych tylko
informacji liczbowych może być niewystarczająca. Po pierwsze, nie wszystkie
aspekty działalności przedsiębiorstwa można zmierzyć; po drugie, liczby często
nie oddają skali (znaczenia) danego przedsięwzięcia, a po trzecie, „są tylko początkiem” (Hamilton, 2003, s. 2–3). Oznacza to, że nie można przekazywać
użytkownikom „suchych” liczb, należy je uzupełnić o krótkie wyjaśnienie istoty
problemu (zjawiska), który kryje się pod daną wartością lub liczbą.
3. Wytyczne ASB i IASB dotyczące prezentacji informacji
o wieloaspektowych dokonaniach
3.1. Operating and Financial Review brytyjskiej
Rady Standardów Rachunkowości
W 2006 r. brytyjska Rada Standardów Rachunkowości (ASB) opublikowała
Standard Sprawozdawczości pt. Przegląd Operacyjny i Finansowy (Reporting
Statement: Operating and Financial Review – OFR). Zaleca on publikowanie analizy strategicznej przedsiębiorstwa przeprowadzonej przez zarząd. Taka analiza
będzie przydatna przede wszystkim dla akcjonariuszy, ale mogą z niej skorzystać także inni interesariusze. Standard ma status wzoru dobrej praktyki, a nie
bezwzględnie obowiązujących norm. Został opracowany z myślą o spółkach publicznych (choć mogą go stosować także inne jednostki).
1 Zesz. 33(89)
61
12/2006
Przegląd Operacyjny i Finansowy (OFR) powinien być zrównoważoną
i wszechstronną analizą przedsiębiorstwa, a w szczególności dotyczącą:
a) dokonań i rozwoju w minionym roku obrotowym,
b) pozycji na koniec roku,
c) głównych trendów i czynników, które kształtowały rozwój, dokonania i pozycję jednostki w minionym roku,
d) głównych trendów i czynników, które będą determinowały dokonania, rozwój
i pozycję jednostki w przyszłości.
Raport OFR ma pomóc w ocenie strategii przyjętej przez kierownictwo jednostki oraz prawdopodobieństwa, jakie ma ona szanse powodzenia.
W pierwszej części standardu na temat OFR zostały określone główne zasady
jego przygotowywania i prezentacji. Stwierdzają one, że OFR powinien:
1) być analizą przedsiębiorstwa z punktu widzenia zarządu;
2) koncentrować się na kwestiach istotnych z punktu widzenia interesu właścicieli (a także innych interesariuszy);
3) mieć orientację prospektywną i dotyczyć czynników i trendów determinujących obecne i przyszłe wyniki jednostki oraz jej postępy w drodze do realizacji celów strategicznych;
4) dopełniać i uzupełniać informacje zawarte w sprawozdaniu finansowym; dopełnianie oznacza prezentowanie informacji, które nie zostały zawarte
w sprawozdaniu finansowym, uzupełnianie zaś jest dodatkowym wyjaśnieniem kwot zawartych w sprawozdaniu finansowym oraz okoliczności i zdarzeń, które je kształtowały;
5) być wszechstronny i zrozumiały; wszechstronność oznacza, że zakres informacji prezentowany w raporcie powinien być jak najszerszy (choć liczy się
jakość, a nie ilość);
6) zawierać informacje zrównoważone i neutralne (chodzi m.in. o prezentowanie informacji zarówno dobrych, jak i złych;
7) być porównywalny z okresu na okres.
W dalszej części Standardu określono zakres tematyczny OFR. Raport powinien zawierać informacje dotyczące następujących głównych obszarów:
a) charakteru działalności jednostki, w tym: rynku, konkurencji, regulacji oraz
celów i strategii;
b) dokonań i rozwoju jednostki w minionym roku i w przyszłości,
c) zasobów, głównych czynników ryzyka oraz relacji determinujących długookresową wartość jednostki,
d) pozycji jednostki, a w szczególności struktury kapitałowej, polityki finansowej, płynności w minionym roku i w przyszłości.
Jeżeli jest to niezbędne do spełnienia powyższych zaleceń, to jednostka powinna ujawnić informacje dotyczące:
a) środowiska naturalnego,
b) pracowników,
c) kwestii społecznych,
d) osób, z którymi jednostka zawarła umowne lub inne porozumienia o dużym
znaczeniu dla jej działalności,
e) transakcji z akcjonariuszami,
f) innych kwestii uznanych przez zarząd za istotne.
1 Zesz. 33(89)
62
12/2006
W odniesieniu do kwestii środowiskowych, pracowniczych i społecznych
jednostka powinna przedstawić przyjętą politykę oraz stopień jej realizacji.
OFR powinien zawierać tzw. kluczowe wskaźniki dokonań, czyli finansowe
i niefinansowe mierniki umożliwiające skuteczną ocenę dokonań, pozycji i rozwoju jednostki w odniesieniu do poszczególnych obszarów tematycznych. Kluczowe wskaźniki dokonań odzwierciedlają najważniejsze czynniki sukcesu jednostki i pokazują jej postępy w realizacji określonych celów. Jednostka powinna
ujawnić takie informacje o każdym z podanych wskaźników, które umożliwią
jego zrozumienie. W szczególności powinna przedstawić:
a) definicję i sposób pomiaru wskaźnika,
b) cel stosowania wskaźnika,
c) źródło danych wykorzystanych do pomiaru wskaźnika,
d) docelowy poziom wskaźnika (wraz z odpowiednim komentarzem),
e) uzgodnienie wielkości wskaźnika z odnośną kwotą ze sprawozdania finansowego (w sytuacji gdy wskaźnik ustalono na podstawie skorygowanej informacji ze sprawozdania finansowego),
f) poziom wskaźnika za poprzedni rok (jeżeli jest to możliwe),
g) wyjaśnienie wszelkich zmian wskaźnika (sposobu jego pomiaru, źródła informacji, zasad rachunkowości itp.).
Treść Standardu Przegląd Operacyjny i Finansowy została uzupełniona o wytyczne w sprawie jego zastosowania. Zawierają one rekomendacje i przykłady
dotyczące wskaźników dokonań w poszczególnych obszarach tematycznych OFR.
Przedstawia je tabela 1.
Tabela 1. Przykładowe wskaźniki dokonań w głównych obszarach tematycznych OFR
Obszar tematyczny raportu
Charakter, cele i strategia
działalności gospodarczej
Rozwój, dokonania i pozycja
Relacje
Kluczowe wskaźniki dokonań
Aspekt finansowy
• Zwrot z kapitału
• Krańcowy zwrot z inwestycji
• Mierniki zysku ekonomicznego
Aspekt rynkowy
• Udział w rynku
• Przychód na jednego klienta
• Liczba klientów
• Odsetek przychodów z nowych produktów
• Liczba produktów na jednego klienta
• Liczba i zaawansowanie projektów nowych produktów
• Koszt jednostkowy
• Struktura kapitału
• Płynność
• Przepływy pieniężne w relacji do zysku operacyjnego
Klienci
• Rotacja klientów (odsetek rezygnacji)
• Liczba stałych klientów
• Satysfakcja klientów
Środowisko naturalne
• Zużycie wody
• Zużycie energii
• Odpady
• Emisja CO2
1 Zesz. 33(89)
63
12/2006
c.d. tabeli 1.
Obszar tematyczny raportu
Zasoby
Kluczowe wskaźniki dokonań
Pracownicy
• Rotacja pracowników
• Satysfakcja pracowników
• Liczba szkoleń
• Liczba wypadków w pracy
• Liczba pracowników z określonymi kwalifikacjami lub wykształceniem
• Struktura wiekowa i płciowa
• Przychody na jednego pracownika
Społeczeństwo
• Liczba przypadków naruszenia praw człowieka przez jednostkę lub jej dostawców
• Środki przekazywane na rzecz organizacji społecznych i
charytatywnych
• Liczba skarg członków społeczności lokalnej na działalność
jednostki
Wskaźniki dotyczące:
• Kapitału intelektualnego
• Marek
• Infrastruktury
• Reputacji
• Licencji, patentów i praw autorskich
• Bazy badawczo-rozwojowej
• Zasobów naturalnych w dyspozycji jednostki
Źródło: opracowanie własne na podstawie (Reporting Statement, 2006).
Zalecany w OFR zakres tematyczny informacji jest bardzo szeroki i obejmuje
niemal wszystkie kwestie istotne dla interesariuszy. Uwzględnia zarówno osiągnięte wyniki finansowe i rynkowe, jak i czynniki (zasoby) stanowiące podwaliny sukcesu rynkowego i finansowego w przyszłości. Odnosi się do pracowników, społeczeństwa i środowiska naturalnego. Przedstawia działalność przedsiębiorstwa i jej szeroko rozumiane rezultaty w sposób wszechstronny i zbilansowany. Nie zwraca jednak uwagi na kwestię powiązania (lub hierarchizacji) poszczególnych obszarów, celów i rezultatów.
3.2. Wytyczne Rady Międzynarodowych Standardów
Rachunkowości – Komentarz zarządu
Przed charakterystyką wytycznych IASB (Management Commentary, 2009)
warto przypomnieć, że MSR 1 „Prezentacja sprawozdań finansowych” podaje, iż
wiele jednostek sporządza, oprócz sprawozdania finansowego – raporty i sprawozdania dotyczące wpływu jednostki na środowisko naturalne lub wytworzonej
wartości dodanej i że dotyczy to głównie tych sektorów, w których czynniki
1 Zesz. 33(89)
64
12/2006
środowiskowe są bardzo ważne, a pracownicy są postrzegani jako znacząca grupa użytkowników sprawozdań finansowych. Takie raporty i sprawozdania są
wyłączone z uregulowań MSSF/MSR. Oznacza to, że jednostka nie jest zobowiązana do ich sporządzania, a jeśli decyduje się na to działanie, to treść i forma
takich raportów może być dowolna.
W czerwcu 2009 r. IASB opublikowała projekt wytycznych pt. Managament
Commentary (Komentarz zarządu). Opinie na temat projektu należy zgłaszać do
1 marca 2010 r. Zgodnie z intencją IASB, ostateczny tekst nie będzie obowiązującym Międzynarodowym Standardem Sprawozdawczości Finansowej, a jedynie
wskazówką dotyczącą prezentacji informacji w komentarzu zarządu.
Komentarz zarządu powinien objaśniać główne tendencje i czynniki, które
będą wpływały na przyszłe wyniki i rozwój spółki. Ma odzwierciedlać pogląd
kierownictwa nie tylko na to, co się wydarzyło, ale także na to, co się wydarzy.
W ten sposób użytkownicy sprawozdań finansowych będą mogli łatwiej ocenić
dokonania spółki oraz działania jej kierownictwa w ramach przyjętych strategii,
planów i kierunków rozwoju. Przydatne w tej ocenie będą m.in. następujące informacje:
a) ryzyko, któremu podlega jednostka oraz jej strategie w zakresie zarządzania
ryzykiem i ich skuteczność,
b) potencjalny wpływ zasobów nie wykazanych w bilansie na działalność jednostki,
c) wpływ czynników niefinansowych na informacje prezentowane w sprawozdaniu finansowym.
Komentarz zarządu powinien mieć orientację prospektywną i koncentrować
się na najbardziej istotnych kwestiach.
Informacje komentarza zarządu powinny charakteryzować się cechami jakościowymi, które są wymagane od informacji zawartych w sprawozdaniach finansowych, zgodnie z projektem nowych ram konceptualnych (Conceptual Framework, 2008).1 Oznacza to, że informacje muszą posiadać dwie cechy fundamentalne, czyli istotność i wierność odzwierciedlenia rzeczywistości. Ponadto należy
dążyć do maksymalizacji czterech cech dodatkowych: porównywalności, sprawdzalności, terminowości i zrozumiałości.
1
Jest to jeden z kluczowych projektów realizowanych przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB) wraz z amerykańską Radą Standardów Rachunkowości Finansowej (FASB) Jego celem jest stworzenie wspólnych i udoskonalonych ram konceptualnych sprawozdawczości finansowej. W lipcu 2006 r. IASB i FASB
opublikowały dokument dyskusyjny pt. Wstępne poglądy na temat udoskonalonych ram
konceptualnych sprawozdawczości finansowej: cele sprawozdawczości finansowej i cechy
jakościowe użytecznej informacji pochodzącej ze sprawozdawczości finansowej. Opracowanie to było pierwszą z serii publikacji przygotowanych wspólnie przez obie organizacje w ramach projektu rozwoju podstaw koncepcyjnych sprawozdawczości finansowej (kolejne dotyczą lub będą dotyczyć: definicji elementów sprawozdania finansowego, ujmowania elementów w sprawozdaniu finansowym oraz ich usuwania ze sprawozdania, początkowej i późniejszej wyceny elementów sprawozdania finansowego oraz
koncepcji jednostki sprawozdawczej).
1 Zesz. 33(89)
65
12/2006
Choć zawartość komentarza zarządu będzie zależała od specyfiki działalności
jednostki (jej uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych), to zawarte w nim informacje powinny umożliwić zrozumienie:
a) charakteru działalności (branży, rynku, pozycji konkurencyjnej, otoczenia
ekonomicznego i prawnego, produktów, procesów, metod dystrybucji i struktury organizacyjnej),
b) celów zarządu oraz strategii ukierunkowanych na ich realizację,
c) kluczowych zasobów (finansowych i niefinansowych), relacji (powiązań z klientami i innymi interesariuszami) oraz źródeł ryzyka,
d) rezultatów działalności,
e) perspektyw (ze wskazaniem docelowego poziomu wskaźników niefinansowych
i finansowych oraz prawdopodobieństwa i ryzyka ich osiągnięcia),
f) kluczowych mierników i wyznaczników dokonań stosowanych przez kierownictwo do oceny stopnia realizacji przyjętych celów.
W projekcie Management Commentary wyraźnie stwierdzono, że poszczególne elementy są ze sobą powiązanie i nie należy prezentować żadnego z nich
w oderwaniu od pozostałych. Analiza powiązań między poszczególnymi elementami umożliwi użytkownikom zrozumienie sprawozdań finansowych jednostki oraz celów i strategii przyjętych przez zarząd. Ważne jest odwzorowanie
relacji między celami, strategią a działaniami kierownictwa.
Mierniki dokonań prezentowane w komentarzu zarządu są informacją o charakterze ilościowym lub wartościowym i powinny odzwierciedlać kluczowe czynniki sukcesu przedsiębiorstwa, przedstawiając dokonania spółki w sposób bezpośredni. Z kolei wyznaczniki dokonań mogą mieć charakter zarówno narracyjny,
jak i kwantytatywny. W pierwszym przypadku opisują, jak jednostka jest zarządzana, a w drugim – są miarami pośrednio ilustrującymi jej dokonania. Zastosowanie mierników i wyznaczników dokonań stosowanych powszechnie w danej
branży lub w całej gospodarce zwiększy porównywalność informacji zawartych
w komentarzu. Chodzi, oczywiście, o porównywalność w przestrzeni. Porównywalność w czasie zostanie osiągnięta wtedy, gdy jednostka będzie stosowała
w kolejnych okresach te same mierniki i wyznaczniki. Zarząd może jednak
uznać za zasadną ich zmianę, jeżeli nastąpi zmiana celów i strategii jednostki.
Management Commentary w porównaniu z Operating and Financial Review
nie podaje szczegółowych wskaźników dokonań przedsiębiorstwa. Ponadto niektóre obszary tematyczne są w nim określone bardzo ogólnie (np. jest mowa o
innych interesariuszach, podczas gdy OFR wyodrębnia pracowników, społeczeństwo, środowisko). Jednak Komentarz zarządu, podobnie jak OFR, wskazuje konieczność wszechstronnej prezentacji dokonań spółki. W przeciwieństwie
do OFR, Management Commentary zwraca uwagę na znaczenie wzajemnego
powiązania poszczególnych elementów.
1 Zesz. 33(89)
66
12/2006
4. W poszukiwaniu wzorca informacji dla użytkowników
zewnętrznych o wieloaspektowych dokonaniach spółki
Zdaniem autora, wzorcowy raport o dokonaniach spółki powinien uwzględniać
jednocześnie wszystkie istotne aspekty jej funkcjonowania, a także wszystkich
ważnych interesariuszy. Informacje w takim raporcie powinny być prezentowane
w sposób usystematyzowany. Poszczególne elementy (cząstkowe informacje o celach, dokonaniach, działaniach) powinny być ze sobą logicznie powiązane z uwzględnieniem związków przyczynowo-skutkowych. Wzorcem takiego logicznego uporządkowania jest – zdaniem autora – zrównoważona karta wyników (Balanced
Scorecard), która poprzez powiązanie celów, działań ukierunkowanych na ich
osiągnięcie oraz miar ich realizacji odzwierciedla w sposób spójny i kompleksowy działalność, dokonania i strategię przedsiębiorstwa2.
Zrównoważona karta wyników może, ale nie musi być także podstawą klasyfikacji mierników i wyznaczników dokonań. Alternatywą w stosunku do podziału na perspektywę finansową (właścicieli), klienta, procesów wewnętrznych oraz
rozwoju może być klasyfikacja według poszczególnych interesariuszy (właściciele, klienci, pracownicy, dostawcy, społeczność i środowisko naturalne, skarb
państwa). Dokonania mogą być także prezentowane w podziale na: ekonomiczne, społeczne, środowiskowe itp.
Zdaniem autora, jest zasadne oddzielenie celów i dokonań ściśle biznesowych
(nakierowanych na realizację zasadniczego celu przedsiębiorstwa, jakim jest maksymalizacja wartości dla właściciela w długim okresie) od celów społecznych
czy środowiskowych. Takie wyodrębnienie ma sens o tyle, o ile realizacja określonych celów społecznych lub ekologicznych nie jest sposobem na osiągnięcie
celów finansowych (np., jeżeli jednostka dba o środowisko tylko dlatego, że jest
to sposób na maksymalizację kosztów lub zwiększenie udziału w rynku, to cele
środowiskowe powinny być umieszczone na mapie celów biznesowych jako
jeden ze sposobów na realizację generalnego celu przedsiębiorstwa). Dokonania
biznesowe powinny odzwierciedlać wszystkie cele strategiczne i kluczowe
czynniki sukcesu.
Jak już sugerowano, w przypadku prezentacji mierników realizacji celów ściśle biznesowych najwyższym sposobem ich uporządkowania jest ich powiązanie
przyczynowo-skutkowe. Z kolei cele pozabiznesowe (społeczne, środowiskowe
itp.) jednostka powinna przedstawić w sposób zhierarchizowany, tzn. dzieląc je
na cele pierwszorzędne, drugorzędne itp. (ewentualnie na cele ciągłe i doraźne).
W ten sposób użytkownicy sprawozdań finansowych będą mogli poznać priorytety jednostki w zakresie zaspokajania określonych potrzeb społecznych itp. (np.
2
Innym przykładem przyczynowego modelu dokonań przedsiębiorstwa jest tzw.
drzewo dokonań (Lebas, Euske, 2006). W tym modelu wyróżnia się trzy powiązane ze
sobą poziomy dokonań: rezultaty (owoce wydane przez drzewo), procesy (odpowiadające procesom biologicznym w pniu i konarach) oraz fundamenty przerwania i rozwoju
(korzenie drzewa).
1 Zesz. 33(89)
67
12/2006
jednostka może być nastawiona głównie na pomoc stypendialną dla dzieci
i młodzieży lub na wspieranie kultury).
Wzorcowa, zdaniem autora, struktura raportu o wieloaspektowych dokonaniach jednostki gospodarczej przedstawia się tak, jak na rysunku 1.
Rysunek 1. Proponowana struktura zewnętrznego raportu o wieloaspektowych
dokonaniach jednostki gospodarczej
Cele biznesowe
Cele pozabiznesowe
Perspektywa
finansowa
Cele
pierwszorzędne
Perspektywa
klientów
Cele
drugorzędne
Perspektywa
procesów
wewnętrznych
Cele
trzeciorzędne
Grupa
interesów
A
Perspektywa
rozwoju
Grupa
Grupa
interesów interesów
B
C
– cel/miernik
Źródło: opracowanie własne.
Jest oczywiste, że przy takiej strukturze raportu kluczowym nośnikiem informacji o dokonaniach spółki powinny być mierniki i wyznaczniki dokonań (zgodnie
z terminologią przyjętą w projekcie Management Commentary opracowanym przez
IASB). Ewentualna deskrypcja powinna mieć charakter uzupełniający (wprowadzenie do raportu, wyjaśnienie jego struktury, podsumowanie). Raport taki powinien być krótki. Sporządzanie i publikowanie jednego raportu o wieloaspektowych dokonaniach jednostki może iść w parze z jednoczesną publikacją szczegółowych raportów tematycznych. Raport wieloaspektowy będzie w takim przypadku ich syntezą i streszczeniem.
1 Zesz. 33(89)
68
12/2006
5. W poszukiwaniu wzorca w praktyce – publikowanie
informacji o wieloaspektowych dokonaniach przez
największe spółki notowane na GPW w Warszawie
Dla celów artykułu przeanalizowano informacje publikowane w internecie
w okresie pisania artykułu (tj. latem 2009 r.) przez spółki wchodzące w skład
indeksu WIG-20 Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie. Celem analizy
była odpowiedź na pytanie:
a) czy spółki te publikują raporty na temat dokonań w różnych aspektach?
b) czy znajdzie się wśród nich spółka, której raport mógłby stanowić wzorzec informacji o wieloaspektowych dokonaniach (lub przynajmniej być mu bliski)?
Pod pojęciem raportu autor rozumie wyodrębnione, zwarte i względnie usystematyzowane zestawienie informacji, a nie „luźne” informacje zamieszczone na
stronie internetowej danej spółki. Nie brano, rzecz jasna, pod uwagę raportów
finansowych publikowanych zgodnie z wymaganiami prawa i Międzynarodowych Standardów Sprawozdawczości Finansowej.
PKO BP3
PKO BP – jeden z największych i najstarszych polskich banków – nie publikuje raportów na temat dokonań, poza raportami finansowymi wymaganymi
prawem bilansowym.
PEKAO4
Podobnie jak w przypadku PKO BP, strona internetowa banku PEKAO nie zawiera raportu na temat dokonań, spółki (za raport nie można uznać krótkich notatek na temat odpowiedzialności społecznej czy działań na rzecz środowiska).
KGHM5
KGHM jest to konglomerat przemysłowy zajmujący się m.in. wydobyciem
i produkcją miedzi i srebra. Choć na swojej stronie internetowej spółka nie publikuje żadnego wyodrębnionego i zwartego raportu na temat dokonań, to na
uwagę zasługują informacje na temat ochrony środowiska (opis wraz z licznymi
wskaźnikami), a także zawarte w prezentacji pt. „Budżet na 2009 rok oraz wyniki spółki w 2008 roku” informacje o:
a) kosztach jednostkowych,
b) wrażliwości zysku,
c) tzw. wynikach produkcyjnych,
d) realizacji budżetu oraz realizacji inwestycji.
3
www.pkobp.pl
www.pekao.com.pl
5
www.kghm.pl
4
1 Zesz. 33(89)
69
12/2006
Orlen6
Orlen jest największym polskim koncernem paliwowym. Na swojej stronie
internetowej publikuje odrębnie następujące raporty:
a) raport ekologiczny zawierający informacje na temat działalności w zakresie
ochrony środowiska (opis działań uzupełniony wskaźnikami finansowymi
i niefinansowymi, np. wielkość emisji zanieczyszczeń),
b) raport społecznej odpowiedzialności (niemal wyłącznie opisowy), z wyodrębnieniem zagadnień dotyczących: pracowników, odpowiedzialności wobec
otoczenia, partnerów zewnętrznych i spraw społecznych.
TP S.A.7
Telekomunikacja Polska, będąca liderem na polskim rynku telefonii stacjonarnej, internetu i transmisji danych, publikuje raport pt. „Prezentacja wyników”. Zgodnie z intencją twórców, ma on nastawienie bardziej prospektywne.
Przedstawia jednocześnie wybrane wyniki finansowe i rynkowe oraz pewne
informacje na temat pracowników.
PGNIG8
PGNIG – Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. jest liderem rynku
gazu w Polsce. Spółka publikuje raport środowiskowy, który – podobnie jak
w przypadku Orlenu – zawiera opis jej działań na rzecz ochrony środowiska,
uzupełniony wieloma wskaźnikami.
ASSECO9
Asseco Poland SA jest największą spółką informatyczną w Polsce oraz w Europie Środkowo-Wschodniej. Strona internetowa firmy nie zawiera żadnych
wyodrębnionych i zwartych raportów o dokonaniach.
GTC10
GTC, będąca firmą developerską, nie publikuje żadnych raportów o dokonaniach.
6
www.orlen.pl
www.tp.pl
8
www.pgnig.pl
9
www.asseco.pl
10
www.gtc.com.pl
7
1 Zesz. 33(89)
70
12/2006
BZWBK11
Bank Zachodni WBK również nie publikuje żadnych raportów o dokonaniach. Zamieszcza jedynie opis inicjatyw realizowanych w ramach odpowiedzialności społecznej.
Getin12
Getin Bank na swojej stronie internetowej nie publikuje żadnego raportu
o dokonaniach.
PBG13
PBG – grupa kapitałowa działająca w branży budownictwa specjalistycznego
– na swojej stronie internetowej nie publikuje żadnego raportu o dokonaniach.
CEZ14
Grupa energetyczna CEZ również nie publikuje żadnego syntetycznego
i wszechstronnego raportu o dokonaniach. Na stronie internetowej koncernu
można jednak znaleźć dość obszerną prezentację przedstawiającą wyniki finansowe, pozycję rynkową oraz zamierzenia ukierunkowane na ekspansję rynkową.
CEZ zamieszcza ponadto dość szczegółowy opis działań w zakresie ochrony
środowiska (bez wskaźników).
BRE15
Bank BRE publikuje raport o społecznej odpowiedzialności. Raport za 2007 rok
liczył 24 strony i prezentował relacje z:
a) inwestorami i mediami,
b) klientami (realizację misji),
c) pracownikami (działania na rzecz ich rozwoju i satysfakcji),
d) partnerami biznesowymi,
e) środowiskiem (działania na rzecz jego ochrony),
f) społeczeństwem (działalność społeczną).
Narrację uzupełniają wskaźniki. W przypadku relacji z klientami jest to liczba
reklamacji i wskaźnik zadowolenia. W przypadku pracowników: poziom zatrudnienia, struktura pracowników (według płci, wieku i wykształcenia), liczba tzw.
osoboszkoleń i dni szkoleniowych, koszty szkoleń (ogółem i na jeden etat) oraz
11
www.bzwbk.pl
www.getinbank.pl
13
www.pbg-sa.pl
14
www.cez.cz
15
www.brebank.com.pl
12
1 Zesz. 33(89)
71
12/2006
struktura kosztów wynagrodzenia (udział premii w płacy). W zakresie ochrony
środowiska BRE przedstawia wskaźnik wielkości zużycia papieru oraz emisji
spalin przez samochody służbowe. W części dotyczącej działalności społecznej
ujawniono wydatki Fundacji BRE Banku. W raporcie przedstawiono również
podstawowe wskaźniki finansowe.
Raport publikowany przez BRE dotyczy czegoś więcej niż wąsko pojmowanej społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa. Uwzględnia niemal wszystkich głównych interesariuszy banku.
TVN16
Spółka TVN, będąca jednym z dwóch największych prywatnych nadawców
telewizyjnych w Polsce, publikuje prezentację przedstawiającą w formie opisu
i licznych wskaźników najważniejsze dokonania finansowe i rynkowe firmy.
Polimex-Mostostal17
W swoich rocznych raportach finansowych spółka (lider polskiego sektora
inżynieryjno-budowlanego) porusza kwestie strategii, pozycji konkurencyjnej,
zatrudnienia i odpowiedzialności społecznej. Raporty te w zasadzie nie zawierają wskaźników innych niż wyniki finansowe (poza kilkoma wskaźnikami dotyczącymi zatrudnienia).
Polsat18
Drugi z największych polskich prywatnych nadawców telewizyjnych publikuje, obok danych finansowych, tzw. dane operacyjne. Są to wielkości i wskaźniki dotyczące abonentów stacji (liczba abonentów, współczynnik odpływu abonentów, średnie przychody i koszt pozyskania abonentów).
Lotos19
Drugi co do wielkości polski koncern petrochemiczny publikuje bardzo obszerny (ponad 130 stron) raport o odpowiedzialności społecznej. Wyodrębniono
w nim:
a) wyniki ekonomiczne,
b) aspekt środowiskowy,
c) aspekt społeczny (uwzględniający pracowników, klientów i społeczność).
16
www.investor.tvn.pl
www.polimex-mostostal.pl
18
www.cyfrowypolsat.pl
19
www.lotos.pl
17
1 Zesz. 33(89)
72
12/2006
Chociaż w raporcie dominuje narracja, to zawiera on wiele mierników ilościowych i wartościowych (z przewagą tych pierwszych). Przykładowe mierniki
to: struktura płciowa zatrudnienia, zadowolenie klienta, emisja zanieczyszczeń.
Podobnie jak w przypadku BRE, tematyka raportu obejmuje więcej niż wąsko
pojmowaną społeczną odpowiedzialności przedsiębiorstwa. Uwzględnia niemal
wszystkich głównych interesariuszy.
Cersanit20
Spółka, produkująca artykuły wyposażenia łazienek, nie publikuje żadnych
raportów o dokonaniach.
Agora21
Koncern medialny Agora publikuje prezentację dotyczącą wyników oraz kierunków rozwoju (w tym przede wszystkim planów i efektów ekspansji rynkowej).
Bioton22
Spółka (biotechnologiczna) nie publikuje raportów prezentujących dokonania.
6. Podsumowanie
Zdaniem autora, żadna z dwudziestu przebadanych spółek nie dostarcza wzorca
raportu o wieloaspektowych dokonaniach. Na najwyższą ocenę zasługują raporty
Lotosu i BRE. Obydwa przedstawiają dokonania spółek w różnych obszarach:
ekonomicznym, społecznym (uwzględniającym pracowników i społeczeństwo),
środowiskowym, klientów. Mierniki dokonań w obydwu raportach są jednak
prezentowane „luźno” – bez wzajemnego powiązania, w sposób niezhierarchizowany, bez jasnego odniesienia do strategii. Nie są też wystarczająco zbilansowane (jedne obszary są traktowane wszechstronnie i szczegółowo, inne ogólnie;
w jednych posłużono się dużą, a w innych małą liczbą mierników i wyznaczników dokonań). Dwóm więc wyróżnionym przez autora raportom brakuje sporo
do wzorca zaprezentowanego na rysunku 1. W przypadku pozostałych spółek luka
między tym „jak jest”, a tym „jak być powinno”, jest dużo większa. Wiele z nich
publikuje, oczywiście, szereg informacji o działaniach i dokonaniach w różnych
sferach, jednak informacje te są rozproszone i trudno złożyć z nich całościowy
obraz wieloaspektowych wyników. Ogólnie biorąc, zakres publikacji wydawanych
przez największe spółki giełdy warszawskiej, dotyczących zintegrowanej informacji o dokonaniach w różnych aspektach, jest bardzo ograniczony.
20
www.cersanit.com.pl
www.agora.pl
22
www.bioton.pl
21
1 Zesz. 33(89)
73
12/2006
Zdaniem autora, publikowanie wszechstronnych informacji o dokonaniach
zgodnie z zaleceniami ASB (Operating and Financial Review), IASB (Management Commentary), a zwłaszcza zgodnie z naszą propozycją przedstawioną
w niniejszym opracowaniu (przedstawioną syntetycznie na rysunku 1), znacznie
ułatwiłoby interesariuszom spółek publicznych ich ocenę, a przez to podejmowanie decyzji.
Literatura
Conceptual Framework for Financial Reporting: The Objectives of Financial Reporting
and Qualitative Charakteristics and Constraints of Decision-Useful Financial Reporting
Information - Exposure Draft (2008), FASB, Norwalk.
Hamilton B., How to Be a Top Strategic Advisor, „Strategic Finance”, June 2003, IMA, s. 1–3.
Lebas M.J., Euske K. (2006), A Conceptual and Operational Delineation of Performance, [w:] Business Performance Measurement. Theory and Practice, ed. A. Nelly, Cambridge University Press, Cambridge.
Management Commentary - Exposure Draft (2009), IASB, London.
Reporting Statement: Operating and Financial Review (2006), Accounting Standards
Board, London.
Źródła internetowe23
1. www.pkobp.pl
2. www.pekao.com.pl
3. www.kghm.pl
4. www.orlen.pl
5. www.tp.pl
6. www.pgnig.pl
7. www.asseco.pl
8. www.gtc.com.pl
9. www.bzwbk.pl
10. www.getinbank.pl
11. www.pbg-sa.pl
12. www.cez.cz
13. www.brebank.com.pl
14. www.investor.tvn.pl
15. www.polimex-mostostal.pl
16. www.cyfrowypolsat.pl
17. www.lotos.pl
18. www.cersanit.com.pl
19. www.agora.pl
20. www.bioton.pl
23
Źródłami internetowymi są oficjalne strony internetowe spółek. Informacje z tych
stron pobierano w dniach 24-29 sierpnia 2009 r.
1 Zesz. 33(89)
74
12/2006
Streszczenie
Celem artykułu jest sformułowanie propozycji dotyczącej zakresu i struktury informacji o wieloaspektowych dokonaniach przedsiębiorstwa, przeznaczonej dla użytkowników zewnętrznych, oraz zbadanie praktyki największych spółek giełdowych w Polsce
w zakresie publikowania wszechstronnej informacji o dokonaniach. Z przeprowadzonego badania wynika, że zakres publikowanych przez dwadzieścia największych spółek
warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych wszechstronnej i zintegrowanej informacji o dokonaniach w różnych aspektach jest bardzo ograniczony.
Summary
The proposal for comprehensive, integrated information on business
performance and the practice of the biggest Polish companies
The objective of the paper is to present a proposal concerning the scope and structure
of information for external users about various aspects of entities' performance as well
as to examine if the biggest Polish listed companies disclose comprehensive and balanced information about their performance. Research has revealed that such information
is published on a very limited scale.
1 Zesz. 33(89)
75
12/2006