docOd edukacji regionalnej do edukacji międzykulturowej
download 
Reklamacja Transkrypt
Od edukacji regionalnej do edukacji międzykulturowej
INFORMACJE § OPINIE § PROPOZYCJE 2/2014 Od edukacji regionalnej do edukacji miêdzykulturowej: dzia³ania lokalne, potrzeby globalne Ró¿norodnoæ kulturowa charakteryzuje wiêkszoæ wspó³czesnych spo³eczeñstw. Przyczyniaj¹ siê do tego ró¿ne procesy cywilizacyjne: integracja europejska, rozwój turystki, a tak¿e niestety konflikty religijne lub militarne. W tych warunkach mobilnoæ jednostek i ca³ych grup spo³ecznych, dobrowolna lub przymusowa, nieustannie wzrasta. Wraz z ni¹ kontakty ludzi, kultur i jêzyków s¹ coraz czêstsze. Wspó³istnienie grup odmiennych kulturowo w obrêbie danego pañstwa, zwane wielokulturowoci¹, staje siê aktualnie zjawiskiem powszechnym. Wed³ug badaczy, zjawisko to bêdzie siê nasilaæ w przysz³oci, co podkrela J. Nikitorowicz: (...) spo³eczeñstwa s¹ i bêd¹ coraz bardziej wielokulturowe1 (2009, s. 57). Dlatego wa¿ne jest, by zastanowiæ siê, co niesie za sob¹ pojmowanie ró¿norodnoci przez pryzmat wielokulturowoci i jaka jest rola edukacji w tym zakresie, na poziomie lokalnym i globalnym. Wielokulturowoæ jest czêsto kojarzona z imigrantami lub przedstawicielami kultur odleg³ych od naszej, ale w rzeczywistoci przedstawia siê ona inaczej. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e ró¿norodnoæ kulturowa jest z³o¿ona z kultur dalekich i bliskich, obcych i znanych. Co oznacza to dla edukacji? W dzia³aniach edukacyjnych warto zwróciæ uwagê nie tylko na to, co nieznane, oddalone przestrzennie, wrêcz egzotyczne, ale tak¿e na to, co rodzime, swojskie i tylko pozornie dobrze znane. W tej perspektywie szczególnej wagi nabiera edukacja regionalna, która stanowi w rzeczywistoci pierwszy etap edukacji miêdzykulturowej. Aby byæ gotowym na poznanie innego, trzeba bowiem najpierw poznaæ samego siebie i mieæ wiadomoæ w³asnej to¿samoci. Zanim przejdziemy do opisu zadañ edukacyjnych w tym zakresie, przyjrzyjmy siê, jak zjawisko ró¿norodnoci jest ujmowane w tekstach naukowych. Wielu badaczy zauwa¿a, i¿ w obliczu nieustannie wzrastaj¹cego zró¿nicowania kulturowego wspó³czesnych spo³eczeñstw, nie wystarczy, by przedstawiciele odmiennych grup ¿yli obok siebie. Wa¿ne jest przekraczanie barier kulturowych, wzajemne poznanie siê i korzystanie z bogactwa, jakim jest ró¿norodnoæ. Innymi s³owy, chodzi o wyjcie poza schemat wielokul- INFORMATOR OSWIATOWY turowoci i szukanie rozwi¹zañ w miêdzykulturowoci. Rozró¿nienie tych dwóch pojêæ jest kluczowe, poniewa¿ pokazuje dwa ró¿ne sposoby pojmowania ró¿norodnoci kulturowej i jêzykowej spo³eczeñstwa. Wielokulturowoæ ogranicza siê do koegzystencji grup, które nie wchodz¹ w interakcje. Choæ takie wspó³istnienie jest zazwyczaj pokojowe, mo¿e przyczyniaæ siê ono do tworzenia gett etnicznych i dlatego nie zapewnia spójnego funkcjonowania spo³eczeñstwa. Wzbicie siê ponad wielokulturowoæ, ponad ró¿nice i podzia³y, stanowi wiêc nie tylko wyzwanie edukacyjne, ale równie¿ socjologiczne (L. Porcher, 1997). Miêdzykulturowoæ opiera siê na dzia³aniu i wprowadzaniu zmian maj¹cych na celu przekszta³cenie zwyk³ej koegzystencji w prawdziwy dialog ludzi i ich kultur. Chodzi o spotkanie z innym, wzajemne poznanie i wzbogacanie siê (J. Nikitorowicz, 1995). Podejmowanie dzia³añ z zakresu edukacji miêdzykulturowej odgrywa niew¹tpliwie wa¿n¹ rolê we wspó³czesnych spo³eczeñstwach, coraz bardziej zró¿nicowanych kulturowo. Edukacja ta jest koncepcj¹ i obszarem dzia³alnoci spo³ecznej, kulturalnej i owiatowej nastawionej na wzajemne poznawanie i wzbogacanie kultur i ludzi tworz¹cych te kultury2 (2002, s. 26). Wa¿ne jest nie tylko, by akceptowaæ innoæ, ale tak¿e by j¹ rozumieæ i traktowaæ jako bogactwo. W tym kontekcie niezbêdne jest uznanie równoci kultur oraz kszta³towanie pozytywnego stosunku do tego, co inne. Edukacja miêdzykulturowa jest szczególnie potrzebna w dzisiejszym wiecie, w którym z jednej strony obserwujemy procesy integracyjne i tendencje unifikacyjne, a z drugiej ksenofobiê i d¹¿enia separatystyczne. Poprzez kszta³towanie postaw tolerancji, otwartoci i wra¿liwoci na inne kultury, mo¿e ona przyczyniæ siê do przeciwdzia³ania konfliktom (J. Nikitorowicz, 2005). Jak przedstawia siê edukacja miêdzykulturowa na poziomie indywidualnym? Mo¿na powiedzieæ, ¿e jest ona przekraczaniem granic w³asnej kultury, wychodzeniem na pogranicza, styki kulturowe po to, aby wróciæ bogatszym wewnêtrznie (...)3 (2000, s. 100). Chodzi wiêc o otworzenie siê na to, co inne, nieznane 11 INFORMACJE § OPINIE § PROPOZYCJE 2/2014 i zaakceptowanie przenikania siê ró¿nych kultur. Nie oznacza to jednak rezygnacji z w³asnej to¿samoci, wrêcz przeciwnie: dostrzeganie innoci ma pomóc w rozwijaniu i wzbogacaniu to¿samoci jednostki (J. Nikitorowicz, 2000). Poza tym, nale¿y zauwa¿yæ, i¿ spotkanie miêdzykulturowe zaczyna siê w rzeczywistoci od spotkania siebie samego. Znajomoæ w³asnej kultury i wiadomoæ w³asnej to¿samoci s¹ bowiem niezbêdne w dialogu kultur: Jedynie w sytuacji, kiedy radzimy sobie z samymi sob¹, mo¿emy wyjæ naprzeciw innemu kulturowo4 (2004, s. 39). By byæ gotowym na poznanie innego, trzeba najpierw poznaæ w³asne korzenie i byæ w najwy¿szym stopniu wiadomym tego, kim siê jest. czyæ w tych procesach, potrafiæ otworzyæ siê na innoæ, nie zatracaj¹c tym samym siebie samego. Podkrela to J. Nikitorowicz pisz¹c: Edukacja regionalna rozpoczyna proces dialogu edukacyjnego, wzmacniaj¹c si³y jednostki poprzez poznanie i zrozumienie siebie oraz swojej najbli¿szej kultury, w efekcie pozwala dostrzegaæ odmiennoci oraz poszukiwaæ sposobów wzajemnego zrozumienia, porozumienia i wspó³pracy6 (2009, s. 219). Jeli chodzi o treci edukacji regionalnej, to mog¹ one byæ zwi¹zane m.in. z krajobrazem, dziedzictwem kulturowym (architektura, zabytki, sztuka ludowa, legendy, tradycje, ...), histori¹ i z jêzykiem (J. Nikitorowicz, 2009). Bior¹c pod Wspó³czesne spo³eczeñuwagê bogactwo polskich stwa s¹ coraz bardziej wielokulturegionów, uwa¿am, ¿e istrowe. Ró¿norodnoæ kulturowa jest nieje wiele mo¿liwych trebogactwem, z którego trzeba naci oraz ciekawych form ich uczyæ siê korzystaæ. Dlatego nieprzekazu. Te ostatnie zmiernie wa¿ne jest podejmowanie zale¿¹ w du¿ej mierze od inicjatyw podejmowanych dzia³añ w ramach edukacji miêdzyprzez wychowawców, zakulturowej. Nie nale¿y jednak zaporówno w ramach edukacji minaæ, ¿e ta edukacja powinna zaszkolnej, jak i nieszkolnej. czynaæ siê w rzeczywistoci od edu- Bior¹c pod uwagê, jak wa¿ne s¹ poczucie to¿samoci oraz rodzima kultura w akceptowaniu i rozumieniu pluralizmu kulturowego, nie sposób pomin¹æ edukacji regionalnej w wychowaniu do ró¿norodnoci. Wielu badaczy podkrela zreszt¹, ¿e stanowi ona pierwszy etap edukacji miêdzykulturowej. Jako kacji regionalnej. Jedynie cz³owiek, Podsumowuj¹c, fakprzyk³ad pragnê zacytoktór y zna swoj¹ kulturê i ma wiatem jest, ¿e wspó³czesne waæ s³owa J. Nikitorowidomoæ w³asnej to¿samoci, mo¿e spo³eczeñstwa s¹ coraz cza: Uwa¿am, ¿e edukaw pe³ni uczestniczyæ w spotkaniu bardziej wielokulturowe. cja miêdzykulturowa mo¿e Ró¿norodnoæ kulturowa miêdzykulturowym i wzbogaciæ siê siê rozwijaæ jedynie na bajest bogactwem, z którezie edukacji regionalnej, poprzez obcowanie z innym. go trzeba nauczyæ siê koktóra daje mo¿liwoæ wnirzystaæ. Dlatego niezmierkania i rozumienia innych nie wa¿ne jest podejmokultur, poprzez odniesiewanie dzia³añ w ramach nie, porównanie z w³asnym 5 edukacji miêdzykulturowej. Nie nale¿y jednak zapozasobem kulturowym (1995, s. 123). Edukacja ta nadaje szczególne znaczenie lokalnemu dziedzictwu minaæ, ¿e ta edukacja powinna zaczynaæ siê w rzeczykulturowemu. Poprzez podejmowanie dzia³añ peda- wistoci od edukacji regionalnej. Jedynie cz³owiek, gogicznych maj¹cych na celu poznanie tego dziedzic- który zna swoj¹ kulturê i ma wiadomoæ w³asnej to¿twa, kszta³tuje ona to¿samoæ jednostkow¹ i spo³eczn¹ samoci, mo¿e w pe³ni uczestniczyæ w spotkaniu miêjednostki. Innymi s³owy, polega ona na przekazywa- dzykulturowym i wzbogaciæ siê poprzez obcowanie niu wiedzy o tzw. ma³ej ojczynie (zwanej tak¿e m.in. z innym. ojczyzn¹ prywatn¹ lub ojczyzn¹ lokaln¹) i na rozwijaW zwi¹zku z powy¿szym, edukacja regionalna, niu wiêzi z ni¹ (J. Nikitorowicz, 2009). Kszta³towanie bêd¹ca pierwszym etapem edukacji miêdzykulturowej, to¿samoci i zachowanie odrêbnoci maj¹ na celu po- powinna stanowiæ sta³y element kszta³cenia formalnemóc cz³owiekowi odnaleæ siê w erze globalizacji i in- go i nieformalnego, podejmuj¹cego zagadnienia wietegracji europejskiej. Zakorzenienie w spo³ecznoci lo- lokulturowoci. Lokalne inicjatywy edukacyjne nabiekalnej jest bowiem niezbêdne, by wiadomie uczestni- raj¹ tutaj szczególnego znaczenia. 12 INFORMATOR OSWIATOWY 2/2014 Forum Edukacji Regionalnej, pokazuj¹ce wielokulturowoæ Pomorza, stanowi interesuj¹cy i godny podziwu przyk³ad dzia³añ pedagogicznych, organizowanych poza szko³¹. Choæ Forum odbywa siê na poziomie lokalnym, jego zakres odpowiada w pe³ni potrzebom globalnym, poniewa¿ przygotowuje ono dzieci i m³odzie¿ do ¿ycia nie obok innych, ale razem z nimi. Pokazuj¹c innoæ i oswajaj¹c z ni¹, uczy tolerancji oraz wspó³pracy. Jednoczenie chroni to¿samoæ kulturow¹, poprzez rozwijanie wiêzi z regionem i najbli¿szym otoczeniem. S³owa J. Nikitorowicza oddaj¹ istotê dzia³añ, maj¹cych na celu kreowanie to¿samoci lokalnej: Zd¹¿anie do wspólnej kultury, kultury ogólnonarodowej i ogólnoludzkiej, zawsze prowadzi przez poziom to¿samoci rodzinnej, etnicznej, etniczno-regionalnej7 (2009, s. 220). Osadzenie kulturowe w spo³ecznoci lokalnej stanowi podstawê niezbêdn¹ do dialogu miêdzykulturowego. Dzia³ania takie jak Forum Edukacji Regionalnej nabieraj¹ wiêc szczególnego znaczenia. Dziêki nim istnieje nadzieja, ¿e uda siê przygotowaæ przysz³e pokolenia do ¿ycia w coraz bardziej zró¿nicowanych spo³eczeñstwach, bez zatracania w³asnej to¿samoci i z jednoczesnym poszanowaniem wartoci humanistycznych, ogólnoludzkich. ö Anna ¯ok doktorant Uniwersytet w Rouen (Francja) PRZYPISY: 1. Nikitorowicz J.: Edukacja regionalna i miêdzykulturowa, Warszawa: 2009 2. Lewowicki T.: W poszukiwaniu modelu edukacji miêdzykulturowej. W: Edukacja wobec ³adu globalnego, Warszawa: 2002 3. Nikitorowicz J.: Spotkanie i dialog kultur wymiar edukacji miêdzykulturowej. W: O potrzebie dialogu kultur i ludzi, Warszawa: 2000 4. Sobecki M.: Wielowymiarowa to¿samoæ kulturowa a egzystencja cz³owieka w kontekcie edukacji miêdzykulturowej. W: Edukacja miêdzykulturowa w Polsce na prze³omie XX i XXI wieku, Kraków: 2004 5. Nikitorowicz J.: Pogranicze-To¿samoæ-Edukacja miêdzykulturowa, Bia³ystok: 1995 6. Nikitorowicz J.: Edukacja regionalna i miêdzykulturowa, Warszawa: 2009 7. Nikitorowicz J.: Edukacja regionalna i miêdzykulturowa, Warszawa: 2009 INFORMATOR OSWIATOWY INFORMACJE § OPINIE § PROPOZYCJE BIBLIOGRAFIA: 1. Lewowicki T.: W poszukiwaniu modelu edukacji miêdzykulturowej. W: Edukacja wobec ³adu globalnego, Warszawa: 2002 2. Nikitorowicz J.: Pogranicze-To¿samoæ-Edukacja miêdzykulturowa, Bia³ystok: 1995 3. Nikitorowicz J.: Spotkanie i dialog kultur wymiar edukacji miêdzykulturowej. W: O potrzebie dialogu kultur i ludzi, Warszawa: 2000 4. Nikitorowicz J.: Kreowanie to¿samoci dziecka. Wyzwania edukacji, Gdañsk: 2005 5. Nikitorowicz J.: Edukacja regionalna i miêdzykulturowa, Warszawa: 2009 6. Porcher L.: Ethique dans léducation, éthique pour léducation (Etyka w edukacji, etyka dla edukacji). W: Langage, éthique, éducation. Perspectives croisées (Jêzyk, etyka, edukacja. Na skrzy¿owaniu perspektyw), Rouen: 1997 7. Sobecki M.: Wielowymiarowa to¿samoæ kulturowa a egzystencja cz³owieka w kontekcie edukacji miêdzykulturowej. W: Edukacja miêdzykulturowa w Polsce na prze³omie XX i XXI wieku, Kraków: 2004 Konrad Leszczyñski - Laureat Szko³a Podstawowa w Siekierczynie, klasa 6 Mi³oæ Nie pamiêtam pierwszego dotyku Pierwszych s³ów Pierwszych gestów Pierwszy umiech gdzie zatar³ siê i zgas³ Od tamtego czasu minê³o wiele lat Wokó³ zmieni³ siê wiat Jedno pozosta³o i wci¹¿ trwa Mi³oæ W niej wyra¿a siê wszystko Ka¿dy dotyk Ka¿de s³owo Ka¿dy gest i umiech Tak kocha mama Piórem poznajê siebie. Wybór wierszy i opowiadañ z XXX XKonkursu Literackiej Twórczoci Dzieci i M³odzie¿y Gimnazjalnej, S³upsk 2014,s. 31 13
