Thema: ZWANGSARBEITER IN DEUTSCHLAND

Temat: Obozy koncentracyjne
Tytuł projektu: Czynimy widzialnym obóz koncentracyjny
Miejsce/land: Landsberg/Bawaria
Szkoła: Gimnazjum im. Ignaza Köglera
Nauczycielka: Barbara Fenner
Wiek: od 14 lat
Streszczenie:
Uczniowie IX klasy z Landsbergu w Bawarii zainteresowali się Kaufering XI, podobozem KZ
Dachau, na terenie swej miejscowości rodzinnej. W dawnym obozie odsłonili betonowe
fundamenty baraków funkcyjnych i sporządzili mapę terenu. Dzięki ich pracom obóz stał się
znowu widzialny. Urządzili wystawę i zainicjowali postawienie kamienia pamiątkowego.
Przedmioty i metody:
- przedmiot: historia
- badanie historii lokalnej
- praca w archiwum
- odkopywanie i odsłanianie pozostałości budynków
- przygotowanie wystawy
- refleksja nad różnymi formami upamiętnienia
Sprawozdanie z realizacji projektu:
Aktywność uzupełniająca program nauczania lub prowadzona poza lekcjami, podejmowana
przez uczniów częściowo samodzielnie i z dużym osobistym zaangażowaniem, wywiera
czasem dalekosiężny wpływ, znacznie wykraczający poza okres nauki szkolnej. Zdarza się to
przede wszystkim wtedy, gdy wykorzystywane są wszelkie okazje, umożliwiające młodym
ludziom jak najbardziej celową i konkretną, podejmowaną na własną odpowiedzialność pracę
twórczą w duchu pedagogicznej zasady „learning by doing”. Dzięki temu nieobce jest im
przeżywanie sukcesów i poczucie, że mogą odegrać ważną rolę w naszym społeczeństwie,
rozwiązywać z pełną odpowiedzialnością problemy i dawać impulsy do zmian.
Wyjścia w ramach lekcji wzbudziły u uczniów zainteresowanie i ochotę do zajęcia się historią
Trzeciej Rzeszy w zakresie wykraczającym poza program szkolny. Celem tego rodzaju
wypraw poznawczych był zakład karny w Landsbergu, na którego cmentarzu znajdują się
groby zarówno ofiar kacetu, jak i zbrodniarzy wojennych, do 1951 roku skazywanych przez
aliantów na śmierć i tutaj straconych. Celem były również pozostałości należącego do KZ
Dachau byłego podobozu Kaufering, jego obóz VII oraz wystawy poświęcone problematyce
obozów koncentracyjnych. Należy tu także zaliczyć spotkania z byłymi więźniami kacetów,
którzy opowiadali o swych najgorszych doświadczeniach życiowych. Zrozumiałe więc, że
pięćdziesiąt lat po zakończeniu wojny pojawił się ponownie problem obozów
koncentracyjnych, z którym nie mogło się uporać całe pokolenie, a młodzież uzyskała obraz
obozowego terroru w wydaniu regionalnym.
Dawne komando KZ Kaufering położone jest głównie w okręgu Landsberg, po części na
terenie samego miasta. To tutaj prawie wyłącznie Żydzi (około 30 000) - kobiety, mężczyźni i
nieliczne dzieci, przeważnie z Europy Wschodniej, ale także z Grecji, Włoch, Francji,
Hiszpanii i Rzeszy Niemieckiej - budowali trzy gigantyczne podziemne bunkry, mające
pomieścić miesięczną produkcję myśliwców typu Me 262, wynoszącą 900 samolotów.
Pracowali w nieludzkich warunkach, wskutek czego ok. 14 500 osób zmarło z głodu i
wyczerpania.
Pan Rom, jeden z ocalałych, który doznał wielu cierpień w Kaufering XI, opowiadał, jak
daremnie próbował odnaleźć to miejsce, by uczcić pamięć zmarłego kolegi i osobiście
dokonać rozrachunku z koszmarną przeszłością. Nie udało mu się odnaleźć obozu. Nie
potrafił rozpoznać miejsca. Pan Boerakker, znający miejscową historię policjant z
Landsbergu, pokazał ówczesnej klasie IXb przerażające zdjęcia z obozu koncentracyjnego i
zdobył dla nas mapy katastralne i zdjęcia lotnicze obozu z kwietnia 1945 roku. Nawiązał
kontakty ze świadkami historii oraz z panem Schieblem, dzierżawcą Stadtwaldhofu. Ten
podarował nam kilof, używany przez więźniów obozów koncentracyjnych na wielkich
budowach, który znalazł, gdy przeorywał ziemię na terenie dawnego obozu. Pokazał nam
pierwsze widoczne pozostałości obozu i opowiedział razem z innym świadkiem historii,
panem Limburgerem, jak wyglądały kontakty między obozem a Stadtwaldhofem w latach
1944-45, jak „kacetowcy” przychodzili codziennie po chleb i wodę. Prowiant załadowywali
na te same wózki, którymi wywożono liczne trupy.
Pomysł, żeby poprzez pomiary i odsłonięcie betonowych fundamentów baraków funkcyjnych
uczynić znowu widzialnym obóz Kaufering XI, a wyniki pracy zaprezentować społeczności
szkolnej i zainteresowanej publiczności w postaci systematycznej, poglądowej wystawy,
spotkał się z dużym oddźwiękiem wśród uczniów.
Mniej więcej jedna trzecia ówczesnej klasy IXb próbowała w swoim wolnym czasie
regularnie szukać pozostałości obozu Kaufering XI. Kiedy inni uczniowie chodzili się kąpać,
grupa robocza młodych historyków bywała raz w tygodniu na terenie dawnego obozu. Poza
tym jej członkowie pisali do świadków historii na całym świecie. Także w następnym roku
szkolnym nie żałowali czasu ani sił i zarówno podczas prac terenowych, jak i przy urządzaniu
bardzo cenionej wystawy zatytułowanej „Czynimy widzialnym obóz koncentracyjny”
osiągnęli zadziwiające rezultaty i godne uwagi sukcesy, odnotowane przez lokalną i
ponadregionalną prasę (zob. Dokumenty).
Od uroczystych obchodów 50. rocznicy wyzwolenia komanda KZ Kaufering-Landsberg dla
ponad setki ocalałych więźniów, którzy odwiedzili to miejsce, pojawiło się istotne novum:
obecnie istnieje możliwość odnalezienia obozu XI, uczczenia pamięci ofiar oraz modlitwy na
miejscu. W tym kontekście na szczególną wzmiankę zasługuje fakt, że inicjatywa postawienia
kamienia pamiątkowego przez miasto Landsberg na terenie dawnego podobozu wyszła od
uczniów.
Kierownictwu grupy projektowej nie chodziło tutaj o uznanie ze strony publiczności, ale jak
zawsze przede wszystkim o to, by historia najnowsza stała się czymś żywym i by w ten
sposób rozwijać poczucie odpowiedzialności młodych ludzi w intelektualnym i
emocjonalnym rozrachunku z trudnym rozdziałem naszych najnowszych dziejów. Jest rzeczą
oczywistą, że praca nie zawsze była łatwa. Ale projekt przyniósł wszystkim jego uczestnikom
coś ważnego: uczniowie mogli nie tylko pogłębić swą wiedzę historyczną, lecz także
przekonać się, jaką satysfakcję może dawać zaangażowanie społeczne, zwłaszcza wtedy,
kiedy są w stanie coś zmienić w swoim najbliższym otoczeniu.
Kontakt:
Barbara Fenner
Eichbergstr. 1
D- 86928 Hofstetten
Tel.: +49 (0) 81 96/17 00
Bibliografia:
J. Kosiński : Niemieckie obozy koncentracyjne i ich filie. Stephanskirchen 1999.
T. Musioł : Dachau 1933-1945. Katowice 1971.
Glosariusz:
Dachau (KZ): 20.3. 1933 Himmler podał do wiadomości, że w Dachau pod Monachium
zbudowano obóz koncentracyjny, w którym będą osadzani przeciwnicy polityczni. Drugi
komendant, Theodor Eicke, późniejszy inspektor wszystkich obozów koncentracyjnych,
uczynił z Dachau "obóz wzorcowy". Stopniowo zaczęto przekazywać do Dachau kolejne
grupy więźniów, m.in. wielu duchownych, świadków Jehowy, Żydów i jeńców wojennych.
Od 1942 r. budowano sieć podobozów. Z przeszło 200 000 więźniów, którzy przeszli przez
obóz w latach 1933-1945, zginęło – oprócz 30 000 zarejestrowanych - wiele tysięcy
nierejestrowanych więźniów. 29.4. 1945 wyzwolenie przez armię amerykańską.
Kaufering (KZ): Kompleks podobozów z 11 obozami dla mężczyzn i kobiet; były one
podporządkowane KZ Dachau i istniały od 16 czerwca 1944 do końca kwietnia 1945.
KZ (kacet): Obóz koncentracyjny (nazistowski skrót: KL). Obozy koncentracyjne były
zakładane po 1933 r. w celu eliminowania przeciwników politycznych, zastraszania ludności
oraz izolacji i eksterminacji niepożądanych mniejszości społecznych, etnicznych i religijnych,
a także jeńców wojennych. Z racji podporządkowania SS obozy były wyłączone spod
jurysdykcji sądów powszechnych. Śmierć milionów osób wskutek niedostatecznego
wyżywienia i prymitywnych warunków bytowania, pracy przymusowej, chorób i znęcania się
była zamierzona. Do 1945 r. pod władzą nazistów znajdowało się tysiące obozów,
podobozów i komand pracy.
Landsberg n. Lech: W powiecie Landsberg utworzono w latach 1944-45 osiem z 11 w sumie
obozów należących do kompleksu obozowego Kaufering, podporządkowanych KZ Dachau,
w którym ok. 30 000 więźniów (niemal wyłącznie Żydów) zmuszano do pracy w trzech
podziemnych fabrykach lotniczych. Wojska amerykańskie wyzwoliły Landsberg 27.4.1945.
Do 1951 w powiecie Landsberg mieścił się obóz, w którym przebywało do 7000 dipisów
(Displaced Persons). W latach 1946-1949 ok. 1600 nazistowskich zbrodniarzy wojennych,
skazanych w amerykańskiej strefie okupacyjnej, przeszło przez miejscowy zakład karny.
Hitler po nieudanej próbie puczu siedział w latach 1923-24 w twierdzy należącej do
landsberskiego kompleksu więziennego, dyktując wtedy „Mein Kampf”.