FULL TEXT - Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

Transkrypt

This copy is for person
ibu
tio
np
roh
Wstęp
se
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
W 2001 r. IASB i FASB ujęły w swych planach projekty dotyczące prezentacji danych finansowych i pracowały nad nimi niezależnie od siebie. W 2004 r.
ustalono, że zadanie to powinno być realizowane wspólnie, aby promować
spójność standardów stosowanych na świecie. W kwietniu 2004 r. przyjęto
trzyetapowy plan działania:
1) faza A – wyznaczenie elementów tworzących sprawozdanie finansowe
oraz okresów, w jakich powinny być one prezentowane,
2) faza B – bliższa charakterystyka poszczególnych elementów sprawozdania ze wskazaniem zakresu dezagradacji danych, sum cząstkowych oraz
metod sporządzania cash flow,
3) faza C – zakres śródrocznej sprawozdawczości finansowej w świetle US
GAAP, a także ponowna ocena MSR 34 „Sprawozdawczość śródroczna”.
Efektem prac fazy A była, dokonana we wrześniu 2007 r., zmiana MSR 1
„Prezentacja sprawozdań finansowych” – przez wprowadzenie do tego standardu Sprawozdania z całkowitych dochodów. Dzięki temu osiągnięto daleko idącą zbieżność z amerykańskim SFAS 130 „Reporting Comprehensive Income”. Omawiany w niniejszym artykule projekt powstał w fazie B. Jest
rezultatem ponad dwóch lat pracy obu Rad i konsultacji z grupami doradczymi: Joint International Group, Financial Institutions Advisory Group,
a także z innymi stronami zainteresowanymi fundamentalnymi kwestiami
z obszaru prezentacji sprawozdań finansowych.
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
on
ly -
Jerzy Gierusz *
dis
tr
Ocena przygotowanego
przez IASB i FASB
projektu sprawozdania finansowego
-
-
ZESZYTY TEORETYCZNE RACHUNKOWOŚCI, tom 56 (112), Warszawa 2010
Prof. dr hab. Jerzy Gierusz, Katedra Rachunkowości, Wydział Zarządzania, Uniwersytet Gdański, [email protected]
-
*
49
Th
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
ibu
tio
np
roh
se
on
ly -
dis
tr
Należy wskazać na trzy zasadnicze przyczyny zapoczątkowania przez IASB
i FASB prac nad ujednoliceniem treści i formy sprawozdania finansowego:
1) istniejący rozdźwięk między harmonizacją zasad na poziomie ujmowania
i wyceny a brakiem precyzyjnych regulacji dotyczących trybu prezentacji
informacji,
2) słabe związki między poszczególnymi członami sprawozdania finansowego,
3) niewystarczająca szczegółowość ujawnianych informacji.
Proces harmonizacji rachunkowości w skali globalnej przebiegał dotychczas nierównomiernie. Wiele wysiłku włożono w ujednolicenie przepisów traktujących o ujmowaniu i wycenie poszczególnych pozycji aktywów i pasywów,
pomijając praktycznie to co najważniejsze: sposób przekazu tych informacji
użytkownikom sprawozdania finansowego. Wielość opcji w tym obszarze,
praktycznie eliminuje porównywalność sprawozdań w przestrzeni, znacznie
utrudniając analizę benchmarkingową, np. między przedsiębiorstwami działającymi w różnych krajach danego regionu. Co prawda, pewne rozstrzygnięcia
w tym zakresie zawiera wspomniany wcześniej MSR 1 „Prezentacja sprawozdań finansowych”, jednak ograniczają się one do wskazania minimalnego
zakresu ujawnień, bez przesądzania o formie ekspozycji. Ponadto zarówno
MSR, jak i US GAAP, dopuszczają szereg alternatywnych rozwiązań – dotyczy
to zwłaszcza wykazywania pewnych pozycji kosztów i przychodów w całościowym rachunku zysków i strat lub w zestawieniu zmian w kapitale własnym.
Zasadnicze elementy sprawozdania finansowego: bilans, rachunek zysków
i strat oraz rachunek przepływów pieniężnych funkcjonują dziś niezależnie od
siebie, a związki między nimi są niewielkie. Na przykład, bilans wiąże z rachunkiem wyników jedynie kwota zysku/straty netto, rachunek przepływów
pieniężnych zawiera fragment opisujący efekty działalności operacyjnej, ale
brak już takiej części w bilansie, wpływy i wydatki działalności finansowej
mają odmienny zakres od kosztów i przychodów finansowych itd. Utrudnia
to analizę dokonań przedsiębiorstwa, zubażając znacznie informacje przekazywane użytkownikom.
Zarówno regulacje MSSF, jak i US GAAP, nie definiują poszczególnych
wierszy sprawozdania finansowego – kolejności ich ujawniania, szczegółowości, oraz treści merytorycznej. Z reguły detalizacja informacji jest niewystarczająca z punktu widzenia podejmowania decyzji gospodarczych.
-
-
-
-
1. Potrzeba przebudowy
sprawozdawczości finansowej
50
ibu
tio
np
roh
-
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Obie Rady uzgodniły, iż proponowane rozwiązania będą dotyczyć wszystkich podmiotów, z wyjątkiem:
a) organizacji not for profit oraz
b) małych i średnich przedsiębiorstw objętych przygotowanym przez IASB
standardem dla MSP (Financial Reporting Standard for Small and Medium –Sized Entities – FRS for SME).
Według omawianego projektu sprawozdanie finansowe składa się z następujących elementów:
1) sprawozdanie z sytuacji finansowej (stamtement of financial position –
dawniej bilansu),
2) sprawozdanie z całkowitych dochodów (statement of comprehensive income – dawniej rachunku zysków i strat),
3) rachunek przepływów pieniężnych (statement of cash flows),
4) zestawienie zmian w kapitale własnym (statement of changes in equity).
Według projektodawców, celem sprawozdawczości finansowej jest przekazanie dawcom kapitału, a głównie inwestorom, informacji umożliwiających
ocenę kwot, horyzontu czasowego oraz niepewności przyszłych przepływów
pieniężnych. Ponadto należy inwestorom stworzyć warunki do oceny skuteczności pracy zarządu. Dominującą cechą sprawozdania finansowego powinna
być spójność tworzących go elementów. Oznacza to wzajemne ich wspieranie
się i uzupełnianie, na poziomie poszczególnych wierszy. Przy klasyfikowaniu
informacji obowiązuje tzw. podejście zarządcze, co pozwala na podział działalności przedsiębiorstwa na odrębne sekcje i kategorie, wyróżnione w tabeli 1.
for
Tabela 1. Systematyka informacji w modelu sprawozdawczości finansowej
proponowanym przez IASB i FASB
Sprawozdanie
z przepływów
pieniężnych
działalność gospodarcza działalność gospodarcza działalność gospodarcza
 aktywa i zobowiązania
 przychody i koszty dzia-  przepływy pieniężne
działalności operacyjnej
łalności operacyjnej
działalności operacyjnej
 aktywa i zobowiązania
 przychody i koszty dzia-  przepływy pieniężne
działalności inwestycyjłalności inwestycyjnej
działalności inwestycyjnej
nej
Sprawozdanie
z całkowitych dochodów
is c
op
y is
Sprawozdanie
z sytuacji finansowej
Th
-
-
-
2. Założenia projektu1
1 Opracowano na podstawie Discussion Papier Preliminary Views on Financial
Statement Presentation (2009) www.iasb.org, patrz także J. Gierusz (2009).
51
ibu
tio
np
roh
lu
se
on
ly -
dis
tr
Sprawozdanie
z całkowitych dochodów
Uwaga: sekcje pogrubiono, kategorie wyróżniono kropką.
rso
na
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Discussion Papier (2009).
is c
op
y is
for
pe
Działalność gospodarcza obejmuje aktywa i zobowiązania, jak również
koszty, przychody i przepływy pieniężne, związane z tworzeniem wartości,
poprzez produkcję wyrobów lub świadczenie usług. Działalność operacyjna – w obrębie tej sekcji, grupuje kategorie, które zarząd postrzega jako centralne z punktu widzenia obecności podmiotu w danej branży. Spółka wykorzystuje aktywa i zobowiązania operacyjne dla realizacji podstawowych procesów generujących przychody i koszty. W ramach działalności inwestycyjnej
jednostka realizuje korzyści w postaci odsetek, dywidend, wpływów z czynszów.
Sekcja finansująca ujawnia zobowiązania i aktywa oraz przychody, koszty i przepływy pieniężne związane z finansowaniem działalności. W sekcji
podatków dochodowych są prezentowane aktywa oraz zobowiązania i rezerwy dotyczące zarówno podatku bieżącego, jak i odroczonego. W ramach
działalności zaniechanej ujmuje się aktywa i zobowiązania, jak również
kategorie memoriałowe i pieniężne dotyczące zasobów jednostki już sprzedanych lub zakwalifikowanych do zbycia. Sekcja kapitału własnego przedstawia skutki transakcji kapitałowych dokonywanych z podmiotami/osobami
będącymi właścicielami spółki.
Th
-
Sprawozdanie
z przepływów
pieniężnych
działalność finansująca działalność finansująca działalność finansująca
 aktywa finansujące
 przychód z tytułu akty przepływy pieniężne z
 zobowiązania finansująwów finansujących
aktywów finansujących
ce
 koszty z tytułu zobowią-  przepływy pieniężne ze
zań finansujących
zobowiązań finansujących
podatki dochodowe
podatki dochodowe z
podatki dochodowe
działalności kontynuowanej (działalność gospodarcza i finansująca)
działalność zaniechana działalność zaniechana działalność zaniechana
po potrąceniu podatku
inne całkowite dochody po potrąceniu podatku
Kapitał własny
Kapitał własny
Sprawozdanie
-
cd. tabeli 1
52
ibu
tio
np
roh
Th
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Analizowaną koncepcję wyróżnia szereg niewątpliwych zalet. Poniżej – najważniejsze z nich.
1. Jest to wspólny projekt IASB i FASB – dwóch najważniejszych instytucji
stanowiących standardy rachunkowości w skali globalnej. Oznacza to zakończenie epoki rywalizacji między obiema Radami, a przejście do fazy
współpracy. Powinno to skutkować m.in. zbliżeniem rozwiązań szczegółowych zawartych w innych standardach dotyczących np.: tworzenia i rozwiązywania rezerw, czy utraty wartości aktywów. Postępów procesu konwergencji regulacji europejskich i amerykańskich dowodzi także fakt odwołania się w omawianym dokumencie przez obie Rady do ustaleń drugiego
wspólnego projektu – prac nad budową jednolitych założeń koncepcyjnych rachunkowości (zob. Exposure draft, 2010).
2. Znaczenie analizowanej koncepcji jest olbrzymie, a skutki jej wdrożenia
będą dostrzegalne w wielu obszarach. Omawiana formuła sprawozdania
finansowego wyznaczy bowiem:
a) nowe kierunki badań w samej rachunkowości, jak również w dyscyplinach pokrewnych: analizie finansowej i zarządzaniu finansami,
b) formy komunikacji między jednostkami gospodarczymi a ich właścicielami – akcjonariuszami, udziałowcami,
c) zakres informacji o dokonaniach podmiotu przekazywanej interesariuszom: głównie dostarczycielom kapitału, ale także kontrahentom, pracownikom, agendom rządowym, społecznościom lokalnym.
Ostatecznym efektem standaryzacji sprawozdania finansowego w wymiarze globalnym powinno być obniżenie ryzyka podjęcia niewłaściwych decyzji gospodarczych, a w ślad za tym ograniczenie kosztów pozyskania kapitału i zwiększenie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego.
3. Spójność na poziomie każdego wiersza – będąca dominującą cechą omawianej formuły sprawozdania finansowego – otwiera nowe perspektywy analizy aktywności przedsiębiorstwa. Dotyczy to zwłaszcza dwóch sekcji: działalności gospodarczej oraz finansującej, co obrazuje schemat 1.
Analiza pozioma sprawozdań: z sytuacji finansowej, z całkowitych dochodów oraz z przepływów pieniężnych, w zakresie działalności gospodarczej,
pozwoli uzyskać odpowiedź na pytanie: jakie koszty i przychody generują
aktywa i zobowiązania działalności operacyjnej i inwestycyjnej oraz na jakie
kwoty wpływów i wydatków to się przekłada. Z kolei informacje zawarte
w sekcji finansującej wskażą na źródła finansowania działań kreujących
wartość dla przedsiębiorstwa. Możliwości takich nie stwarza istniejący model sprawozdawczości finansowej, w którym każdy z członów funkcjonuje
nieomal niezależnie.
-
-
-
-
3. Zalety projektu
53
Działalność
gospodarcza
przychody i koszty
tworzące wartość
Działalność
finansująca
Działalność
finansująca
ibu
tio
np
roh
dis
tr
Działalność
gospodarcza
aktywa i zobowiązania
tworzące wartość
Działalność
gospodarcza
wpływy i wydatki
tworzące wartość
Działalność
finansująca
Informacja o sposobie finansowania działań tworzących wartość
se
lu
is c
op
y is
for
pe
rso
na
4. Przyjęte rozwiązania sprzyjają przede wszystkim efektywnemu zarządzaniu środkami pieniężnymi. Płynność finansową uznano bowiem za obszar
kluczowy dla utrzymania zdolności jednostki do kontynuowania działalności. Służy temu zwłaszcza ograniczenie trybu przygotowania sprawozdania z przepływów pieniężnych jedynie do metody bezpośredniej, która
w opinii projektodawców wydaje się bardziej sprzyjać identyfikacji głównych kierunków wydatków oraz źródeł pozyskiwania środków pieniężnych.
5. Zasadniczej przemianie podlega rachunek zysków i strat, przekształcając
się w sprawozdanie z całkowitych dochodów. Dzięki temu podlega ujawnieniu tzw. wynik całościowy, oznaczający zmianę stanu kapitału własnego
powstałą w danym okresie sprawozdawczym wskutek ponoszenia kosztów
i osiągania przychodów w transakcjach dokonywanych z podmiotami innymi niż właściciele. W efekcie, zestawienie zmian w kapitale własnym prezentuje skutki kapitałowe operacji z akcjonariuszami/udziałowcami. W informacji dodatkowej jednostka powinna ponadto dokonać dezagregacji wyniku całościowego na elementy kasowe i memoriałowe, co obrazuje schemat 2. Przedstawione podejście stwarza możliwość oceny jakości wyniku
finansowego – wskazania tej jego części, która przełoży się na rzeczywiste
przepływy pieniężne, a zatem może podlegać podziałowi.
Th
-
Sprawozdanie z przepływów pieniężnych
Informacja o działaniach tworzących wartość
-
Sprawozdanie z całkowitych dochodów
on
ly -
-
Sprawozdanie
-
Schemat 1. Kierunki analizy dokonań jednostki gospodarczej
54
ibu
tio
np
roh
Element memoriałowy
wyniku
on
ly -
Zmiana gotówki
(element kasowy wyniku)
Składniki memoriałowe
niebędące przeszacowaniami
(np. amortyzacja)
Składniki memoriałowe
obejmujące przeszacowania
se
lu
na
Pozostałe zmiany
(np. utrata wartości aktywów)
rso
is c
op
y is
for
pe
6. Na podkreślenie zasługuje wyodrębnienie w sprawozdaniu z sytuacji finansowej oraz z przepływów pieniężnych sekcji kapitału własnego – jako kategorii opisującej stan aktywów netto przedsiębiorstwa, a zatem kluczowej dla oceny jego dokonań i kondycji finansowej.
7. Z uznaniem należy także przyjąć procedurę weryfikacji omawianego projektu. Duża grupa jednostek weźmie udział w praktycznych testach w ramach tzw. comment period – w ciągu dwóch lat podmioty te przygotują
sprawozdania finansowe według przedłożonej koncepcji. Ponadto, Financial Accounting Standards Research Initiative (FASRI) przeprowadzi badania poświęcone wykorzystaniu przez inwestorów informacji pozyskanych
przy użyciu analizowanego modelu. Kluczową będzie tu odpowiedź na
dwa pytania: czy proponowany zakres i formę prezentacji informacji inwestorzy uznają za rozwiązanie istotnie lepsze od dotychczasowego oraz czy
przygotowujący sprawozdanie finansowe będą w stanie przy racjonalnym
nakładzie sił i środków sprostać wysokim wymaganiom stawianym przez
projekt.
Th
-
Powtarzające się przeszacowania
wartości/korekty wyceny (np. wycena inwestycji do wartości godziwej)
-
dis
tr
Wynik całościowy (zmiany wartości
aktywów i zobowiązań z podmiotami
niebędącymi właścicielami)
-
-
Schemat 2. Procedura dezagregacji wyniku całościowego w modelu sprawozdawczości finansowej IASB i FASB
55
Th
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
ibu
tio
np
roh
se
on
ly -
dis
tr
Zrozumiałe jest jednak, iż tak oryginalna, a przy tym powodująca daleko
idące zmiany koncepcja rodzi szereg uwag i zastrzeżeń.
1. Trzeba liczyć się z poważnymi trudnościami przy podziale aktywów i zobowiązań, kosztów i przychodów oraz wpływów i wydatków pomiędzy poszczególne sekcje i kategorie. Dotyczy to zwłaszcza rozróżnienia zobowiązań
i aktywów działalności operacyjnej od analogicznych pozycji działalności finansującej. Na przykład, zobowiązania z tytułu leasingu należy przyporządkować do działalności operacyjnej czy finansującej oraz jakie pozycje
oprócz gotówki można zaliczyć do aktywów działalności finansującej itp.
W wielu przypadkach, te właśnie rozstrzygnięcia zawarte w polityce rachunkowości będą decydowały o przyjętej klasyfikacji, co może istotnie
ograniczyć porównywalność informacji między spółkami.
2. Dla jednostek gospodarczych działających w Polsce istotnym utrudnieniem
może być podział podatku dochodowego na trzy sekcje: działalności kontynuowanej, działalności zaniechanej oraz kapitału własnego. W przypadku
działalności zaniechanej – z reguły deficytowej – wystąpi prawdopodobnie
strata podatkowa, a nie dochód do opodatkowania.
3. W opisie projektu jednakowo traktuje się sprawozdania skonsolidowane,
sporządzane poprzez sumowanie właściwych pozycji sprawozdań jednostkowych, w połączeniu z odpowiednimi eliminacjami – i jednostkowe, oparte
bezpośrednio na ewidencji. Utrudnia to ocenę skutków przyjęcia proponowanej koncepcji.
4. Analizowane rozwiązania mogą mieć znaczny wpływ na regulacje krajowe,
a tu odbiorcą informacji nie zawsze są dawcy kapitału.
5. W omawianej koncepcji wiele kwestii pozostaje nierozstrzygniętych. Dotyczy to m.in.: ujęcia skutków tzw. transakcji koszykowych (gdzie przedmiotem zakupu lub zbycia jest cały podmiot), prezentacji aktywów i zobowiązań
służących różnym celom lub których sposób wykorzystania uległ zmianie.
Ostateczna ocena omawianego projektu będzie zależała również od postanowień przyjętych w tych kontrowersyjnych obszarach.
6. Koszty wdrożenia proponowanego modelu mogą być znaczne. W wymiarze
pojedynczego podmiotu składać się nań będą m.in. nakłady na: obsługę rozbudowanej, bardziej szczegółowej ewidencji, opracowanie nowej polityki rachunkowości, zmianę oprogramowania, przeszkolenie personelu. W skali
ogólnospołecznej będą to przede wszystkie koszty edukacji: przygotowania
podręczników, przebudowy programów nauczania, kursów specjalistycznych dla nauczycieli.
-
-
-
-
4. Uwagi krytyczne i wątpliwości
56
ibu
tio
np
roh
on
ly -
dis
tr
Przedstawione przez IASB i FASB propozycje tworzą niewątpliwie nową
i ciekawą koncepcję - jednak jej praktyczna przydatność wymaga dalszych
badań, głównie empirycznych.
Zdziwienie musi wszakże wywołać fakt, iż omawiany projekt przekazano
pod publiczną dyskusję zanim jeszcze zatwierdzono nowe założenia koncepcyjne sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych. Oznacza to, że analizowanej koncepcji brak jest podstaw teoretycznych. Z punktu widzenia liczby
zainteresowanych podmiotów, dużo ważniejszym wydaje się kształt sprawozdawczości finansowej małych i średnich przedsiębiorstw, których przedmiotowa propozycja nie dotyczy. Na te rozwiązania będziemy musieli jednak
poczekać.
na
Discussion Papier Preliminary Views on Financial Statement Presentation, (2009)
www.iasb.org
rso
Exposure draft An Improved Conceptual Framework for Financial Reporting, IASB,
FASB (2010).
pe
J. Gierusz (2009), Przebudowa sprawozdawczości finansowej – propozycje IASB
i FASB, „Rachunkowość”, Nr 7.
for
Streszczenie
is c
op
y is
W artykule przedstawiono podstawowe założenia projektu sprawozdania finansowego przygotowanego przez IASB i FASB, a także wady i zalety sformułowanych
rozwiązań.
Do zalet zaliczono między innymi:
1) fakt wspólnego opracowania koncepcji przez obie Rady,
2) duże znaczenie omawianego projektu dla podniesienia bezpieczeństwa obrotu
gospodarczego,
3) spójność na poziomie każdego wiersza, jako podstawową cechę sprawozdania,
4) wprowadzenie obowiązku ujawniania wyniku całościowego.
Wątpliwości natomiast budzą zwłaszcza:
1) trudności z podziałem aktywów i zobowiązań, kosztów i przychodów oraz wpływów
i wydatków pomiędzy wyróżnione sekcje i kategorie,
2) brak rozstrzygnięć co do sprawozdań skonsolidowanych,
3) znaczne koszty wdrożenia proponowanej koncepcji.
Th
-
se
lu
Literatura
-
-
-
Zakończenie
57
se
on
ly -
dis
tr
The article presents key assumptions of the project for the new format of financial statements prepared by IASB and FASB, followed by discussion of advantages
and disadvantages of the proposed solutions.
The advantages include the following:
1) the very fact that the two boards worked jointly on this project,
2) enhancing security in the international trade,
3) consistency at the level of each line of each component of financial statements,
4) obligation to disclose comprehensive income.
The disadvantages include the following:
1) difficulty in dividing assets, liabilities, incomes, expenses, inflows and outflows
between various sections and categories,
2) no guidelines on consolidated financial statements,
3) significant implementation costs of the new solutions.
-
Th
is c
op
y is
-
for
pe
rso
na
lu
-
-
Evaluation of the IASB/FASB project
for the new format of financial statements
ibu
tio
np
roh
Summary
58

FULL TEXT - Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

Transkrypt

Podobne dokumenty

This copy is for personal use only